تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای داستان «بانوی باغ» شهریار مندنی‌پور

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 18، شماره 69، دی 1401، صفحه 200-169   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.696896

نویسندگان

رقیه محمودی وند بختیاری¹؛ پروانه عادل زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی فخری²

¹دانشجوی دکتری تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، ایران

²دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران

چکیده

داستان کوتاه بانوی باغ از هفت ناخدای مندنی‌پور، شرح دیدگاهی پدرسالارانه‌ دربارة زن و جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند. وی برای بیان دیدگاه‌های خود از جامعه و سرزمینش از زبان نماد و بن‌مایه‌های اساطیری ـ در فضای بوف‌کوری و وهمناک ـ استمداد می‌جوید. این مقاله می‌کوشد با دیدگاه اسطوره‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی پاسخ دهد که نویسنده از کدام بن‌مایه‌ها و روایات اسطوره‌ای برای تفهیم بهتر داستان بهره جسته است؟ وآیا این بن‌مایه‌ها در تار و پود داستان فرو رفته‌اند یا صرفاً به صورتی نمادین حضور دارند؟ مندنی‌پور برای توضیح مرگِ ‌زیبایی و پیشرفت، عدم تغییر و نرسیدن به آمال در سرزمینش، از اسطورۀ سفر به جهان زیرین، مرگِ ایزد گیاهی سخن می‌گوید و از نمادهای مربوط به دوران برزیگری ـ چاه، گُل و... ـ نام می‌برد؛ عامل نابودی را دیو می‌نامد و تقابلی بین ایزدبانوی برزیگری و خدای آریاییان ایجاد می‌کند. نویسنده با آگاهی از «تکرار اساطیر در زمان‌ مقدّس» تبیین می‌کند که در هر زمان قهرمانی سعی در تغییری شگرف دارد و در نهایت به آن ایده‌آل نمی‌رسد، چراکه افراد، حقیقت، زیبایی و تغییر را در پدیدۀ خاصی می‌جویند.

کلیدواژه‌ها

هفت ناخدا؛ ‌بانوی باغ‌؛ شهریار مندنی‌پور؛ بن‌مایه‌های اسطوره‌ای؛ روایت اسطوره‌ای

مراجع

قرآن کریم

احمدی، لیلا. 1394. « نقش اعداد در آیین‌های گذر ایرانی (با تکیه بر فرهنگ گیلان، آمل، تالشان، بروجرد، لرستان، خراسان، و ایزدخواست)». مطالعات ایرانی. س14. ش28. صص16ـ1.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1394. «نسبت اسطوره با ادبیّات و فلسفه». کتاب ماه ادبیّات. س4. ش35. صص67ـ60.

الیاده،میرچا. 1383. اسطوره و واقعیّت. ترجمۀ مانی صالح علّامه. چ2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

الیاده،میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: سروش.

الیاده،میرچا. 1388. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ2. تهران: علمی‌فرهنگی.

انجوی شیرازی، سیّدابوالقاسم.1352. قصّه‌های ایرانی. ج1. چ1. تهران: امیرکبیر.

برفر، سیّدمحمّد. 1388. «پری زادگان نباتی». پژوهش زبان و ادبیّات فارسی. س7. ش14.صص142ـ131.  

بکایی، محمّد. 1371. «بازتاب اساطیر در آینه‌ها». نشریۀ ادبیات داستانی. س1. ش3. صص41ـ36.

پورخالقی چتروردی، مهدخت.1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مطالعات ایرانی. س1. ش1. صص126ـ89.

بیرلین، ج.ف. 1394. اسطوره های موازی. ترجمۀ مخبر. عباس. چ5. تهران: مرکز.

جبّاره ناصرو، عظیم. 1399.«تبیین و تحلیل بن مایه‌های اساطیری در قصّۀ «درخت زندگی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامه. س 8. ش31. صص119ـ97.

حسینی، وحیده و همکاران. 1386. پایان‌نامه «بازتاب اسطوره در ادبیات داستانی امروز با تکیه بر بررسی داستان های شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی شیراز. 

حکیم ابوالقاسم فردوسی.1387. شاهنامۀ فردوسی. ج6و3. چ9. تهران: قطره.

حیدری، فاطمه و بیتا دارابی. 1392. «بینامتنیّت در شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور». جستارهای زبانی. س4. ش 2. صص74ـ55.

حیدری، مرتضی. 1396. «تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصّۀ ماه پیشانی». فنون ادبی. س9. ش1. صص151ـ155

دالاپیکو، آنا ال. 1390. اسطوره‌‍‌های هندی. چ2.تهران: مرکز.

داوری، فاطمه و همکاران. 1396. «بررسی و تحلیل بن‌مایه‌های آثار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی تهران.

دلاشو، م.لوفلر. 1386. زبان رمزی قصه‌های پریوار. جلال ستّاری. چ1. تهران: توس.

دومزیل، ژرژ و همکاران. 1379. جهان اسطوره‌شناسی .ترجمۀ جلال ستّاری. چ1. تهران: مرکز.

ستّاری، جلال.1376. اسطوره در جهان امروز. چ1.تهران: مرکز.

سلیمانی، بلقیس.1371 . «ردپای اسطوره در رمان». مجلۀ ادبستان فرهنگ و هنر. س4. ش33. صص41ـ40. 

شربتدار، کیوان و شهره انصاری. 1391. «بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداق های آن در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پژوهش‌های ادبی. س2. ش2. صص121ـ105.

شریعتی راد، محمدرضا، غلامحسین شریفی و اسحاق طغیانی. 1398.«تحلیل بازتاب بن‌مایه‌های گیاهی در آیین مردمان کهگیلویه و بویراحمد». فرهنگ و ادبیّات عامّه. س7. ش 29. صص83ـ 78

شمیسا، سیروس. 1400. اساطیر و اساطیرواره‌ها. چ1. تهران: هرمس.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1386. فرهنگ نمادها ج4.2. فضایلی. سودابه. چ2. تهران: جیحون.

صابری، طیبه. سیّد کاظم موسوی،. مسعود فروزنده و میترا شاطری.1397.« مو در قصّه های شفاهی و اساطیر». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامّه. س6.ش 22. صص231ـ205.

صادقی، سمیّه. 1390. «بازتاب اسطوره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور و رمان ابوتراب خسروی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

صدقه، جان. 1378. «درخت در اساطیر کهن». ترجمه: محمدرضا ترکی. ادبیات و زبان‌ها. س7.ش26. صص145ـ140.

ضابطی جهرمی، احمد.1389. پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. چ1.تهران: نی

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیّات مدرن». فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23. صص114ـ 105.

طلایی، مولود، نعیمه فقیهیان و محمدرضا نصر اصفهانی. 1393. «برجسته‌سازی زبانی در داستان کوتاه شرق بنفشه اثر شهریار مندنی‌پور بر مبنای چارچوب زبان‌شناختی دیوید لیچ». ادبیات پارسی معاصر. س4. ش 1. صص103ـ58.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و طاهره کریمی.1393. «رمزگان‌شناسی «حیوان» در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». مطالعات داستانی. س4. ش3. صص108ـ91.

کمبل، جوزف. 1395الف. قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. چ 11. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1395ب.  قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ7. مشهد: گل آفتاب.

گرانت، مایکل. هیزل، جان.1390. فرهنگ اساطیر کلاسیک(یونان و روم). ترجمۀ رضا رضایی. چ2. تهران: ماهی.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. صادقی، سمیّه. 1390. «اسطوره‌ای شدن زمان در چند داستان شهریار مندنی‌پور». زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. س16. ش70. صص166ـ137.

محمدی، ابراهیم. فاروق هندوالان، جلیل الله. موصّلی، رضا. 1392.«برهم‌کنشی اسطوره و استعاره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور». متن‌پژوهی ادبی. س17. ش 59. صص46ـ29.

محمودی‌وند بختیاری، رقیه، پروانه عادلزاده و کامران پاشایی فخری. 1400. «تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای در آثار نویسندگان معاصررمان درخت انجیرمعابد، داستان‌های کوتاه کاج‌های مورّب، باغ اناری و جایی دیگر». فصلنامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س17. ش64. صص232ـ201.

مختاریان، بهار. 1387. «موی بریدن در سوگواری». نامۀ فرهنگستان. س13.ش4. صص 55ـ50.

مخبر، عباس.1396. مبانی اسطوره شناسی.چ2.تهران: مرکز.

مندنی‌پور، شهریار. 1399. هفت ناخدا. چ2. تهران: مرکز.

مورگان، مارلو. 1398. پیام گمگشته. چ 4. تهران: عالی تبار.

موصّلی، رضا. 1392. «استعاری شدن زبان در داستان های کوتاه شهریار مندنی‌پور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

واحددوست، مهوش. 1379.«نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی». چ1. تهران: سروش.

یونگ، کارل گوستاو.1396. انسان و سمبل‌هایش. چ11. تهران: جامی.