تبیین اثرپذیری کیفیت‌‌‌‌های تجربی محیط از پیکره‌بندی فضایی باغ‌‌شهر (مطالعه موردی: باغ‌‌شهر مهرشهر)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 8، دوره 18، شماره 4 - شماره پیاپی 65، اسفند 1402، صفحه 99-112   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آذین عطایی¹؛ جمال الدین سهیلی^{* 2}؛ مریم ارمغان³؛ علی اکبر حیدری⁴

¹پژوهشگر دکتری معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²دانشیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

³استادیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

⁴استادیار، گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

مقدمه: توسعه شهر و نیازهای شهرنشینی، توجه به مطالبات بهزیستی افراد را به امری ضروری مبدل کرده است. اهمیت پاسخ‌‌گویی به ارتقا کیفی محیط در راستای تأمین رضایت شهروندان، ضمن کارآمدی کالبدی، ضرورت ملاحظات کیفیت‌های تجربی محیط را در فرآیند چیدمان فضایی نشان می‌دهد؛ چراکه برآوردهای منحصراً مادی و برخورد یک‌‌جانبه عملکردگرا در طراحی، با تضعیف مطلوبیت کیفی و خلق محیطی ناکارآمد در تأمین نیازها، تجربه زیسته انسان‌ها را با محدودیت روبرو کرده است.
هدف پژوهش: این پژوهش با هدف تبیین اثرگذاری پیکره‌بندی فضایی بر تلقی کیفی افراد از محیط انجام‌شده است. با فرض وجود ارتباط میان کیفیت محیطی با سازمان فضایی و در تلاش برای پاسخگویی به چگونگی این ارتباط اقدام‌ شده است.
روش شناسی تحقیق: پژوهش حاضر با روش تحلیلی- تفسیری انجام‌شده و رویکرد روش شناسی آن کیفی است. آن دسته معیارهای کیفیت محیطی مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ ای و مبانی نظری را که بیشترین قرابت مفهومی با منطق اجتماعی فضا داشته‌اند، با تکنیک دلفی در دو مرحله تدقیق یافت و به‌‌وسیله پرسشنامه مکان محور در معابر تفکیک یافته بر اساس میزان شاخص هم‌پیوندی، مستخرج از تحلیل چیدمان فضا نظرسنجی انجام‌شده است. حجم نمونه 384 نفر ساکنان مهرشهر بوده که به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه­ ای انتخاب شدند. به منظور تجزیه و تحلیل نتایج از شیوه استدلال منطقی استفاده‌شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه، فاز یک محله مهرشهر در شهر کرج، به دلیل پیکره‌‌بندی فضایی الگوی باغ‌‌شهری است که نسبتاً بدون تغییر ساختاری از زمان طراحی تاکنون حفظ‌شده است.
یافته­ ها: بر اساس یافته‌‌ها، ویژگی‌‌های زمینه‌ای معابر با هم‌‌پیوندی بالا، از دیدگاه ساکنان، بیشترین مطلوبیت را در ارتباط با شاخص‌های سنجش کیفی محیط مربوط به مؤلفه کالبدی- عملکردی منتج شده است. معابر با هم‌‌پیوندی پایین، بالاترین رضایتمندی مؤلفه ادراکی- زیباشناختی را دارا بوده و درنهایت، معابر با هم‌‌پیوندی متوسط، تأمین‌کننده بستر تعاملی فرهنگی- اجتماعی غنی‌‌تری بوده است.
نتایج: ظرفیت فضاها با هدف اعتلای تجربه کیفی محیط، تنها توسط مناسبات و خصوصیات شاکله‌ای فضا تأمین نشده و عموماً چگونگی استفاده از فضا، منوط به مداخلات تجربی استفاده‌کنندگان است که تأثیرات فراوانی بر فرآیند طراحی تا بهره‌‌برداری از فضاهای عمومی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: کیفیت محیط؛ تجربه کیفی محیط؛ پیکره‌‌بندی فضایی؛ باغ‌‌شهر

مراجع

اداره کل مسکن و شهرسازی کرج. (1390). بازنگری طرح تفصیلی شهر کرج.

بحرینی، سیدحسن. (1392). فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران.

بخارائی، صالحه. (1393). فضامندی: وجوه، حدود و عوامل تاثیر گذار. صفه، 25(2)، 18-5.

پاکزاد، جهانشاه. (1394). الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان. تهران: انتشارات آرمان شهر.

حیدری سورشجانی؛ رسول، دولتیاریان، کامران و شاطریان، محسن. (1402). سنجش کیفیت محیط شهری بر مبنای رضایتمندی سکونتی (مطالعه موردی: شهر نورآباد). مطالعات برنامه­ ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(1)، 50-37.

خداپناهی، محمدکریم و ایروانی، محمود. (1396). روان‌شناسی احساس و ادراک. تهران: انتشارات سمت.

رفیعیان، مجتبی؛ عسگری­زاده، زهرا و امین صالحی، فرزین. (1392). مقایسه تطبیقی و سنجش کیفیت محیط سکونتی نواب و اکباتان با استفاده از روش‌هایHMR و EFA. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 16(1)، 160-247.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (1348). 034196-999: تهران.

سند توسعه محلات. (1396). کرج: شهرداری منطقه 4.

قاسمی، کیمیا و نوری. (1394). ارزیابی کیفیت زندگی در شهرهای جدید با استفاده از سنجش کیفیت ذهنی؛ مورد مطالعه: شهر جدید هشتگرد. فصلنامه پژوهش و برنامه ­ریزی شهری، 7(25)، 172-159.

قربان‌پور، مریم؛ صداقت‌نیا، سعید و زالی، نادر. (1402). تحلیل ارتباط بین فضای سبز شهری و آلودگی هوا با تأکید بر بوم‌گرایی شهری (موردپژوهی: شهر تهران). مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(2)، 129-115.

کشاورز قدیمی، حسین رضا؛ طبیبیان، منوچهر و معینی­فر، مریم. (1402). فراتحلیل مهم ترین عوامل حس مکان در فضاهای عمومی و مجازی( مطالعه موردی: فضای عمومی مرکز شهر رشت). مطالعات برنامه­ ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(3)، 64-49.

کمالی‌پور، ‌حسام؛ معماریان، ‌غلام‌حسین؛ فیضی، ‌محسن و موسویان، ‌محمدفرید. (1391). ترکیب شکلی و پیکره بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه بندی فضای مهمان در خانه­ های سنتی کرمان. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 138(31)، 16-3.

گلکار، کوروش. (1380). مؤلفه‌های سازنده کیفیت در طراحی شهری. نشریه صفه، 11(32)، 65-38.

میزگرد طراحی در شهرهای جدید. (1378). تهران: نشریه آبادی.

Ardestani, L., Choobchian, Sh., Sadighi, H., Azadi, H., Viira, A., Tanaskovik, V., & Kurban, A. (2022). Investigating Subjective and Objective Quality of Life in Rural Areas: the Case of Tehran Province in Iran. Applied Research in Quality of Life, 17(2), 671-702.

Bafna, S. (2003). Space syntax: A brief introduction to its logic and analytical techniques. Environment and behavior, 35(1), 17-29.

Bennedjai, R., & Bencherif, M. (2022). Local Urban Management for Improving the Quality of Life in Algerian Collective Housing Estates. Journal of Urban Planning and Development, 148(2), 05022003.

Dawson, Peter C. (2002). Space syntax analysis of Central Inuit snow houses. Journal of Anthropological Archaeology, 21(4), 464-480.

Eiser, Ch. (2004). Children with cancer: The quality of life: Routledge.

El Din, H.S., Shalaby, A., Farouh, H.E., & Elariane, Sarah A. (2013). Principles of urban quality of life for a neighborhood. HBRC journal, 9(1), 86-92.

Estaji, H. (2014). Flexible spatial configuration in traditional houses, the case of Sabzevar. International Journal of Contemporary Architecture “The New Arch, 1(1), 26-35.

Faisal, K, & Shaker, A. (2017). Improving the accuracy of urban environmental quality assessment using geographically-weighted regression techniques. Sensors, 17(3), 528.

Gao, M., Ahern, J., & Koshland, Catherine P. (2016). Perceived built environment and health-related quality of life in four types of neighborhoods in Xi’an, China. Health & Place, 39, 110-115.

Ge, J., & Hokao, K.. (2006). Research on residential lifestyles in Japanese cities from the viewpoints of residential preference, residential choice and residential satisfaction. Landscape and Urban Planning, 78(3), 165-178.

Gesler, W. (1996). Lourdes: healing in a place of pilgrimage. Health & Place, 2(2), 95-105.

Gesler, W. (2005). Therapeutic landscapes: an evolving theme. Health and Place, 4(11), 295-297.

Gibson, JJ. (1979). The ecological approach to visual perception Boston: Houghton Mifling, c1979.

Gronostajska, B.E, Tarczewski, R., & Jablonska, J. (2022). Architecture, City, People, and Structure. In (Vol. 12, pp. 277), MDPI.

Groot, L, & David, W. (2005). Research methods in architecture, translated by Alireza Eynifar. Published in Tehran University, Tehran.

Han, Ji, Liang, H., Hara, K., Uwasu, M., & Dong, L. (2018). Quality of life in China's largest city, Shanghai: A 20-year subjective and objective composite assessment. Journal of Cleaner Production, 173, 135-142.

Hanson, J. (2003). Decoding homes and houses: Cambridge university press.

Hayek, U.W., Efthymiou, D., Farooq, B., von Wirth, T., Teich, M., Neuenschwander, N., & Grêt-Regamey, A. (2015). Quality of urban patterns: Spatially explicit evidence for multiple scales. Landscape and Urban Planning, 142, 47-62.

Hillier, B., & Vaughan, L. (2007). The city as one thing. Progress in Planning, 67(3), 205-230.

Książek, S., Belof, M., Maleszka, W., Gmur, K., Kukuła, M., Knippschild, R., . . . Al-Alawi, S. (2022). Using Indicators to Evaluate Cultural Heritage and the Quality of Life in Small and Medium-Sized Towns: The Study of 10 Towns from the Polish-German Borderland. Sustainability, 14(3), 1322.

Lotfata, A. (2022). Walkable Access and Walking Quality of Built Environment: A Case Study of Englewood, Chicago City Metropolitan. In The Palgrave Encyclopedia of Urban and Regional Futures (pp. 1-16): Springer.

Malah, A., Bahi, H., Radoine, H., Maanan, M., & Mastouri, H. (2022). Assessment of Urban Environmental Quality: a Case Study of Casablanca, Morocco. The International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 46, 205-210.

Skulmoski, G., Hartman, J., Francis T., & Krahn, J. (2007). The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education: Research, 6(1), 1-21.

Turner, A., Penn, A., & Hillier, B. (2005). An algorithmic definition of the axial map. Environment and Planning B: planning and design, 32(3), 425-444.

URL1. (2017). PPS. What makes a successful place? Retrieved from Available in http://www.pps.org

Vaughan, L. (2007). The spatial syntax of urban segregation. Progress in Planning, 67(3), 199-294.

Yamu, C., Van Nes, A., & Garau, Ch. (2021). Bill Hillier’s legacy: Space syntax—A synopsis of basic concepts, measures, and empirical application. Sustainability, 13(6), 3394.