بررسی حضورحکمرانان مغول به هیئت اسکندر در شاهنامه بزرگ ایلخانی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 1، شماره 1، آذر 1401، صفحه 75-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2022.1967811.1008

نویسندگان

سید محمود حسینی ده میری¹؛ ابوالفضل داوودی رکن آبادی^{* 2}؛ سید رحمان مرتضوی بابا حیدری³؛ شاپور بهیان⁴

¹دانشجوی رشته پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد اصفهان ( خوراسگان) اصفهان،ایران

²استاد، گروه پژوهش هنر، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

³استادیار،گروه فلسفه هنر، واحداصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

⁴دانشیار، گروه جامعه شناسی نظری فرهنگی، واحد مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی، مبارکه، ایران

چکیده

سلسله ایلخانان مغول از سال 650 تا 736 هجری قمری به طول انجامید و دوره‌ای را در هنر ایران گشود که در آن تأثیرات هنر شرق دور به خوبی دیده می‌شود. شاهنامه بزرگ ایلخانی یکی از دستاوردهای هنری دوره مغول است که در این شاهنامه ویژگی‌های بارز هنری دوره ایلخانان شکوفا شد. در این شاهنامه عواملی همچون تأثیرات سیاسی و اجتماعی به خوبی رویت می‌شود و بازتاب چنین تأثیراتی در ‌نگاره‌‌های آن، با نمایش صحنه‌های سیاسی و اجتماعی؛ موقعیت ایلخانان را در دوره اقتدارشان بیان نموده است. در این میان پرداختن به داستان اسکندر در این نسخه به دفعات دیده می‌شود و تعداد دوازده نگاره به موضوع اسکندر در موقعیت‌های متفاوت می‌پردازد. هدف این مقاله بررسی تلاش مغولان برای دستیابی به مشروعیت و محبوبیت در بین ایرانیان، با به تصویر کشیدن خود در هیأت اسکندر، در نگاره‌های شاهنامه بزرگ ایلخانی است. این پژوهش توصیفی- تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است و در پی پاسخ به این سوال اصلی است که: مغولان از به تصویر کشیدن اسکندر در شاهنامه چه هدفی را دنبال می‌کنند؟ و علت حضور حکمرانان مغول در هیئت اسکندر چیست؟ بررسی‌های صورت گرفته بر روی موضوعات این نگاره‌ها نشان می‌دهد که مغولان با قرار دادن خود در هیئت اسکندر قصد ایجاد اینهمانی در ذهن ایرانیان را داشتند تا چهره پادشاهانی همچون اسکندر و پادشاهان ایران باستان، به مقبولیت و محبوبیت آنها کمک کنند. مشروعیت طلبی در این نگاره‌ها با انتخاب رویدادهای تاریخی و تطبیق آنها با داستان‌های دسته دوم شاهنامه صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

اسکندر؛ شاهنامۀ ایلخانی؛ شاهنامۀ دموت؛ مشروعیت‌طلبی

مراجع

اتینگهاوزن، اشپولر، پطروشفسکی، لمبتن، مُرگان. (1384). ایلخانان، ترجمۀیعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.

اشپولر، برتولد.(1386). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمۀ مریم میراحمدی،ج دوم، چاپ پنجم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

الیاده، میرچا. (1382). اسطوره رویا راز، ترجمۀ رویا منجّم، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه.

الیاده، میرچا. (1384). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: طهوری.

آموزگار، ژاله. (1395). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.

بهار، مهرداد. (1398). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگه.

بلر، شیلا، بلوم، جاناتان. (1381). هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.

بویس، مری. (1395). زردشتیان باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمۀ عسکر بهرامی، تهران: نشر ققنوس.

تفضلی، احمد. (1391). مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.

حسینی، سیدمحمود. (1392). شاهنامۀ دموت (ایلخانی)، تهران: عطار.

خزایی، محمد. (1386). کیمیای نقش، چاپ اول، تهران: انتشارات حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

دادگی، فرنبغ، بهار، مهرداد. (1390). بندهش، تهران: انتشارات توس.

رابینسن، ب ، و. (1376). تاریخ هنر ایران هنر نگارگری ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.

رشیدالدین، فضل‌الله همدانی. (1362). جامع‌التواریخ، ج دوم، به کوشش بهمن کریمی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اقبال.

رضایی، مریم. (1393). دینکرد چهارم، تهران: انتشارات علمی.

رضایی، مهدی. (1389). آفرینش و مرگ در اساطیر، تهران: انتشارات اسطوره.

ستاری، جلال. (1380). پژوهشی در اسطورۀ گیل‌گمش و افسانۀ اسکندر، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز.

طبری، محمدابن‌جریر. (1394). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی‌مطلق، ج 8 ،تهران: انتشارات دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی.

قزوینی، زکریا بن محمدبن محمود المکمونی. (1362). عجایب المخلوقات، به تصحیح نصرالله سبوحی، تهران: عطار.

کاشانی،ابوالقاسم عبدالله. (1348). تاریخ اولجایتو، تهران: انتشارات کتاب.

کرتیس، وستا سرخوش. (1395). اسطوره‌های ایرانی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات  مرکز.

گرابر، اولگ. (1390). مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمۀ مهرداد وحدتی‌دانشمند، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.

لین، جورج. (1389). ایران در اوایل عهد ایلخانان( رنسانس ایرانی)، ترجمۀ ابوالفضل رضوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نظامی گنجوی (1396). کلیات خمسه، به کوشش پرویز بابایی و حسن وحیددستگردی، تهران: نشر نگاه.

نولدکه، تئودور. (1395). حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی و سعید نفیسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نگاه.

واحددوست، مهوش. (1381). رویکرد علمی به اسطوره‌شناسی، تهران: سروش.

هینلز، جان. (1382). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه.

Briant, Pierre.(2002). From Cyrus TO Alexander: A History Of The Persian Empire, Translated by T Daniels. Indiana: Eisenbrause.

Brosius, Maria.(2003). Alexander and Persian, In Brills Companion The Alexander The Great by Joseph Roisman 169-198. Leiden: Brill.

Casari, Mario. (2012). A, Cosmographic Approach To The Persian Alexander in the Alexander Romance In Persia and East by Richard Stoneman. Kyle Erickson and Ian Netton, 175-203, Groningen: Barkhuis Publishing& Groningen University Library.

Fraser, Peter Marshal. (1996). Cities The Alexander The Great, Oxford: Clarendon Press.

Gutas,Dimitri. (1988). Greek Thought, Arabic Culture, London: Routledge.

Manteghi, Haila. (2012). Alexander The Great in Shahnameh of Ferdowsi, In The Alexander Romance In Persia And East By Richard Stoneman, Kyle Erickson and Netton161-174 Groningen Barkhu is Publishing& Groningen University Library.

Pelliiot, P. (1963). Notes on Marco Polo. Paris: Imprimerie National.

Selden, Daniel. (2013). Iskandar And The Idea Of Iran. In The Romance Between Greece And The East by Tim Whitmarsh and Stuart Thomson,142-164, New York: Cambridge University Press.

Soudavar, A. (1996).The Saga Of abu-SaidBahadorkhan.London: The Oxford University Press.

Southgate, Minoo. (1977). Portrait Of Alexander In Persian Alexander- Romances of The Islamic Era, Journal Of American Oriental Society 97(3): 278-284.

Stoneman, Primary Sources From The Classical and Medieval Period 2011-7.

Stoneman, Richard. (2011). primary source From The Classical And Early  Medieval Periods. In Companion To Alexander Literature In the Middle Ages by Z. David Zuwiyya 1-21 Leiden: Brill.