تحلیل وضعیت و اثرات توسعه حمل‌ونقل محور (TOD)در مناطق 11 و 12شهر تهران

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 59، شهریور 1401، صفحه 547-562   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید جلال الدین حسینی¹؛ آزیتا رجبی^{* 2}؛ افشین سفاهن³؛ علی اصغر رضوانی²

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد تهران‌ مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد تهران‌ مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

رشد جمعیت و توسعه شهرها، تبدیل آنها به کلان شهرها و مساله مهاجرت، سبب افزایش جمعیت و مشکلات فراوان حمل و نقلی می شود. از این رو رویکرد توسعه مبتنی بر حمل و نقل محور به عنوان یکی از تکامل یافته ترین دیدگاه های توسعه مطرح شد. شهر تهران به عنوان پایتخت کشور ایران، همواره با مشکلات حمل و نقل دست به گریبان است. مناطق 11 و 12 شهر تهران به دلیل مرکزیت و وجود مراکز مهم تجاری مورد توجه می باشد؛ اما همواره با مشکلات فراوانی ناشی از افزایش تردد خودروهای شخصی مواجهه است و برای کاهش تبعات آن، به راه اندازی مترو و اتوبوس های تندرو اقدام نموده است. هدف تحقیق حاضر بررسی وضعیت و اثرات توسعه حمل و نقل محور در مناطق 11 و 12 شهر تهران است. روش تحقیق توصیفی –تحلیلی و جز تحقیقات کمی است که برای جمع آوری داده ها، از روش میدانی و ابزار پرسش نامه استفاده شد. جامعه آماری تحقیق را شهروندان و کاربران مترو و اتوبوس تشکیل داده اند که تعداد 100 نفر به صورت تصادفی پرسشگری شد. روایی پرسش نامه از طریق جامع نخبگان و پایایی آن نیز با ضریب کرونباخ 80/0 تایید شد. تحلیل ها نیز در نرم افزار spss انجام شد. نتیجه تحقیق نشان داد که سه متغیر کاربری های پیرامون ایستگاه ها، شبکه دسترسی و ارتباطات و همچنین کیفیت فضایی ایستگاه ها در سطح کمتر از 05/0 بوده و میانگین برابر با 53/2 نیز تایید می نماید که وضعیت ایستگاه ها در مناطق 11 و 12، نامناسب است. نتیجه آزمون تی نمونه های مستقل در سطح کمتر از 05/0 تایید می نماید که منطقه 12 ، نسبت به منطقه 11 در شرایط مناسب تری قرار دارد. همچنین نتیجه نشان می دهد که اثرات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی حمل و نقل و بهره برداری از ایستگاه ها در مناطق 11 و 12، در سطح کمتر از 05/0 معنادار بوده و جهت اثرات نیز مثبت و متوسط ارزیابی شده است. اختلاف میانگین برابر با 050/0 تایید می نماید که منطقه 11 نسبت به منطقه 12، اثرات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بیشتری را پذیرفته است. مدل رگرسیون نیز نشان داد که در سطح کمتر از 05/0، بیشترین تاثیرگذاری در توسعه حمل و نقل محور، مربوط به متغیر کیفیت فضایی ایستگاه ها با ضریب 327/0 بوده است.

کلیدواژه‌ها

توسعه حمل و نقل محور؛ اثرات اقتصادی و اجتماعی؛ اثرات کالبدی و زیست محیطی؛ منطقه 11 و 12؛ شهر تهران

مراجع

احد نژاد، محسن، اصغر تیموری و دوستی یکتا، اکرم. (1399). امکان‌سنجی توسعه حمل و نقل محور (TOD) در نواحی شهر زنجان. مجله برنامه­ریزی شهری، 13(49)، 124-110.

احدی، محمدرضا و شاه­حسینی، لیلا. (1400). اصول توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی در مناطق شهری (مطالعه موردی: منطقه 3 شهر قزوین). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 53(2)، 672-653.

ایزدی، حسن و عباسپور، زهرا. (1399). شناسایی معیارهای موثر بر پیاده سازی پروژه­های توسعه حمل و نقل محور در ایران. مجله مطالعات مدیریت ترافیک، 56(1)، 144-115.  

بهزادفر، مصطفی. (1390). راهنمای برنامه‌سازی حوزه‌های شهری درچارچوب توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی. فصلنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، مرکزپژوهشی هنرمعماری وشهرسازی نظر، 8(18)، 50- 39.

جعفری حقیقت­پور، پگاه و توانا، علیرضا. (1399). توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی (TOD)جهت تسهیل و توزیع بهینه خدمات شهری بامحوریت عابرین پیاده، هفتمین همایش علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم معماری و شهرسازی ایران، تهران.

خاکساری، علی و طهماسبی­تهرانی، شهرام. (1390). توسعه حمل و نقل همگانی محور. یازدهمین کنفرانس بین­المللی مهندسی حمل و نقل و ترافیک، تهران.

رفیعیان، مجتبی؛ عسگری تفرشی، حدیثه و صدیقی، اسفندیار. (1389). کاربرد رویکرد توسعة حمل و نقل محور (TOD) در برنامه ریزی کاربری زمین­های شهری نمونة مطالعه: ایستگاه مترو صادقیه. فصلنامه مدرس علوم انسانی-برنامه­ریزی و آمایش فضا، 14(3)، 295-312.

عبدی، محمدحامد و بهاری، مهدی. (1393). نقش رویکرد توسعه حمل و نقل محور (TOD) در کاهش آلودگی­های ناشی از ترافیک شهری. ششمین کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت شهری با تاکید بر مولفه­های شهر اسلامی، مشهد.

عبدی، محمدحامد و علیزاده، هوشمند. (1392). تبیین عوامل مؤثر بر الگوی سفر شهروندان با استفاده از رویکرد توسعه حمل و نقل محور (مطالعه موردی مرکز شهر سنندج). فصلنامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای. 5(9)، 128-125.

فلاح منشادی، الهام؛ روحی، امیر و فلاح منشادی، افروز. (1394). تحلیل و بررسی اقدامات لازم برای اجرایی شدن حمل و نقل یکپارچه شهری در کلانشهرها؛ نمونه موردی: شهر تهران. مجله علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 6(20)، 98-83.

فیضی، بهرام و فیضی، پرویز. (1393). بررسی نقش حمل ونقل تهران در توسعه پایدار. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار،تهران.

متقی، افشین؛ امرایی، مهتاب؛ قربانی­سپهر، آرش و قربانی­سپهر، پریسا. (1400). نقش سیستم­های اطالعات جغرافیایی در توسعه امنیت پایدار شهر تبریز. دوفصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 3(5)، 86-67.

مطیعیان، حمید؛ سعدی­مسگری،  محمد و اصلان، محمد. (1398). ارائه شاخص توسعه حمل و نقل محور در مناطق شهری از طریق آنالیزهای مکانی و سیستم استنتاج فازی. مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، 7(1)، 54- 37.

منتظرالحجه، مهدی و محمدی فرد، محمد. (1396). طراحی شهری پایدار با تاکید بر توسعه حمل و نقل محور (TOD) مورد مطالعه وطراحی: شهر اسلامشهر). سومین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز.

نوروزیان، پگاه، ایزدبخش، حمیدرضا و غنبرطهرانی، نسیم. (1398). پیش بینی تقاضای حمل و نقل پایدار شهری در راستای مدیریت و ارتقای ایمنی شبکه معابر با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم­ها. مجله شهر امین، 2(8)، 15-1.

هدایت، هما و رفیعیان، مجتبی. (1393). سنجش میزان اثربخشی تغییرات حاصل از اقدامات مدیریت شهری در ارتقا کیفیت فضاهای پیرامون ایستگاه های مترو شهری (ایستگاه مترو صادقیه). مطالعات مدیریت شهری، 6(2)، 14 -1.

هدایتی، جواد. (1381). توسعه با محوریت حمل و نقل عمومی. مجموعه مقالات همایش تهران با مترو، شرکت مترو، تهران.

هدایتی، حسن، مرتضی غلامزاده خادر و فهمیده، مهدی. (1393). بررسی توسعه حمل و نقل محور (TOD) و کاربری اراضی با تأکید بر توسعه پایدار، اولین کنفرانس ملی مهندسی عمران و توسعه پایدار ایران، تهران.

Bres, A. (2014). Train stations in areas of low density and scattered urbanisation: towards a specific form of rail oriented development. The Town Planning Review, 85(2), 261-272.

Calthrope, P. (1993). The Next American Metropolis (Ecology, Community and American Dream). Princeton, N.J: Princeton Architectural Press. 3rd edition, USA.

Cervero, R., Murphy, S., Ferrell, C., Goguts, N., & Tsai, Y. (2004). Transit-oriented development in the United States: Experiences. challenges, and prospects (Report No 102). Transit Cooperative Research Program, Washington..

Dittmar, H., & Poticha, Sh. (2004). Defining Transit-Oriented Development: The New Regional Building Block. The New Transit Town; Best Practices In Transit-Oriented Development, Washington, Covelo & London: Island Press.

Huang, R., Grigolon, A., Madureira, M., & Brussel, M. (2018). Measuring transit-oriented development (TOD) network complementarity based on TOD node typology. Journal of Transport and Land Use, 11(1), 304-324.

Institute for Transportation & Development policy. (2017). TOD Standard v1.0, newYork USA, PP 1-33.

Litman, T. (2017). Evaluating Public Transit Criticism: Systematic Analysis of Political Attacks on High Quality Transit, and How Transportation Professionals Can Effectively Respond. Victoria Transport Policy Institute, Report, PP. 1-95.

Loo, B., & Verle, F. (2016). Transit-oriented development in future cities: towards a two-level sustainable mobility strategy. International Journal of Urban Sciences, 21(1), 54-67.

Song, Y., Jong,M., & Stead, D. (2021). Bypassing institutional barriers: New types of transit-oriented development in China. Cities, 113(2), 45-62.

Yang, K., & Pojani, D. (2017). A decade of transit oriented development policies in Brisbane. Australia: development and land-use impacts. Urban Policy and research, 35(3(, 347-362.