بررسی تأثیر شاخص‌های مرتبط با نظارت بر سازوکارهای تأمین مالی و عوامل مؤثر بر آن
تاریخ دریافت: 10/04/1401 تاریخ پذیرش: 15/06/1401 معصومه علوی
احمد یعقوب نژاد
فاضل محمدی نوده
چکیده
یکی از موارد حائز اهمیت در سازوکارهای تأمین مالی و انتخاب آن بحث گزارشگری مالی است که در سالهای اخیر برای اعتباردهندگان و بازار سرمایه به‌عنوان شریان‌های اصلی تأمین مالی، مورد توجه بوده است. در این زمینه حسابرسان به‌عنوان یک مکانیزم کنترلی و نظارتی برون‌سازمانی راهبری شرکتی میتوانند نقش مهمی را در آگاهی بخشی به اعتباردهندگان و سرمایهگذاران ایفا نمایند. بنابراین پژوهش حاضر به بررسی تأثیر شاخص‌های مرتبط با نظارت بر سازوکارهای تأمین مالی و عوامل مؤثر بر آن میپردازد. جامعه آماری پژوهش شامل تعداد 99 شرکت پذیرفته‌شده در بورس و اوراق بهادار تهران طی سالهای 1390 تا 1396 است. برای آزمون فرضیههای تحقیق از مدلهای رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. ، یافتههای پژوهش نشان میدهد که برخی از متغیرهای ویژگیهای موسسه حسابرسی ازجمله عمر، توان رقابت، استقلال، تعداد شرکا ، رتبه در جامعه حسابداران رسمی، رتبه در بورس و اوراق بهادار، اندازه و دوره تصدی بر تأمین مالی از طریق بدهی، صدور سهام عادی، بیش اهرمی، ریسک و میانگین موزون هزینه سرمایه تأثیر معناداری دارد.
واژه‌های کلیدی: ویژگیهای مؤسسه حسابرسی، تأمین مالی از طریق بدهی، صدور سهام عادی، بیش اهرمی، ریسک شرکت، میانگین موزون هزینه سرمایه.
طبقه بندی JEL : M42:H63:G32: G39:G12
1- مقدمه
یکی از موضوعات حائز اهمیت در علم اقتصاد مسئله جذب سرمایه در فرآیند رشد واحدهای اقتصادی بوده . دوران اقتصادی جدیدی که امروزه جهان تجربه میکند سرمایه در فرآیند رشد واحدهای اقتصادی از جایگاه به‌مراتب بالاتری برخوردار است. زیرا از کلیه عواملی که به‌گونه‌ای بر رشد واحد اقتصادی تأثیرگذار است به‌مانند افزایش فروش، مدیریت بهای تمام‌شده، تربیت نیروی انسانی ماهر، بهره‌وری و استفاده بهینه از ظرفیت‌ها با در اختیار داشتن سرمایه (که با مدیریت دانش و تجربه ترکیب شده باشد) امکان‌پذیر است ازاین‌رو لازم است وجوه نقد به‌سوی فعالیت‌های تولیدی پربازده سوق پیدا کنند، و این امر از طریق یک بازار بورس اوراق بهادار کارا به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد مشارکت شرکتهای سهامی امکان‌پذیر خواهد بود و چیزی که در دنیای امروز شاهد هستیم، این است که کشورهای پیشرفته صنعتی دارای بازار سهام توسعه یافته‌ای نیز هستند. لذا همواره سعی نظریه‌پردازان اقتصادی بر این بوده که مشکلات و موانع اصلی بر سر راه این بازار را شناسایی و حل کرده تا این نهاد نقش خود را به بهترین وجه ممکن ایفا کند(فرمان آرا و همکاران،1398).
ازجمله این مشکلات ، موضوع گزارشگری مالی است. در سالهای اخیر، وضعیتهای پر نوسان اقتصادی بر شرکتها نیز اثرگذار بوده و سبب شده است موضوع گزارشگری مالی در شرکتها و مباحث مرتبط با آن در تصمیمات مدیریت بسیار مورد توجه قرارگیرد. تحقیقات نشان دادهاند مدیران به‌واسطه انگیزههای مختلفی، سود را مدیریت میکنند (دیفوند و جیامبالوو، ۱۹۹۴؛ هیلی و والن، ۱۹۹۹؛ بیکر و همکاران، ۲۰۰۹). یکی از مطالب مرتبط با مدیریت سود، موضوع تأمین مالی است. وام‌دهندگان نیازمند دسترسی به اطلاعات باکیفیت بالا به‌ویژه سود جهت ارزیابی شرایط اعتباری وامگیرندگان هستند (گروسمن و هارت، ۱۹۸۲). در این زمینه حسابرسان به‌عنوان مکانیزم کنترلی و نظارتی برون‌سازمانی راهبری شرکتی میتوانند نقش مهمی را در آگاهی بخشی نسبت به این موضوع برای ذینفعان ایفا کنند. در بخش اول این مقاله مبانی نظری و ادبیات موضوع شاخص‌های مرتبط با نظارت، سازوکارهای تأمین مالی و عوامل مؤثر بر آن مطرح‌شده ، در بخش دوم، مطالعات پیشین مرور میگردد ، در بخش سوم به روش تحقیق اشاره‌کرده و درنهایت در بخش‌های چهارم و پنجم به ترتیب به برآورد مدل و تفسیر نتایج و نتیجهگیری پرداخته میشود .
2- مبانی نظری پژوهش
واحدهای تجاری برای ورود به تجارت و ادامه فعالیت در آن نیاز به سرمایه دارند. انتخاب روش تأمین مالی یکی از مهمترین تصمیمات جهت سرمایهگذاریها است. تأمین مالی برای اجرای پروژههای سودآور در صحنه رشد شرکت، نقش بسیار مهمی را ایفا میکند. توانایی شرکت در مشخص کردن منابع مالی بالقوه برای تهیه سرمایه جهت سرمایهگذاری و تهیه برنامههای مالی مناسب، از عوامل اصلی رشد و پیشرفت شرکت به‌حساب میآید. منابع تأمین مالی به صورتهای گوناگون تقسیمبندی گردیدهاند. اما در بیشتر تحقیقات، منابع تأمین مالی شرکتها بر اساس سیاست تأمین مالی آن‌ها به دو بخش تأمین مالی داخلی و تأمین مالی خارجی تقسیم میشوند. تأمین مالی همچنین میتواند به اشکال کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت انجام شود. تأمین مالی شرکتها به‌تناسب وسعت نیاز و اهداف و نحوه دسترسی به منابع و بازار سرمایه متفاوت میباشد. تأمین مالی به هر شکلی، هزینه و آثاری به دنبال خود دارد که شرکت را ناگزیر از اخذ تصمیم در مورد انتخاب هر یک از منابع تأمین مالی مینماید. هرگاه هزینهها و آثار نهایی تأمین مالی مورد نیاز، از بازده سرمایهگذاری بیشتر باشد، از سرمایهگذاری موردنظر صرفه نظر خواهد شد. نظریه کارایی نهایی سرمایه، پیشنهاد میکند که سرمایهگذاری از منابع مالی موردنظر تا جایی ادامه یابد که هزینه نهایی سرمایه معادل بازده نهایی سرمایهگذاری باشد.
در ارتباط با تأمین مالی نظریه‌های متعددی مطرح شده که در ادامه به شرح برخی از این نظریه‌ها پرداخته میشود.
نظریه سلسله مراتبی به طرح این موضوع میپردازد که شرکتها در زمان عدم کفایت منابع نقدی داخلی، ابتدا از محل بدهی اقدام به تأمین آن میکنند و سپس به سراغ منابع سرمایهای میروند (مایرز، ۱۹۸۴). بر اساس این نظریه، شرکتها در تأمین منابع مالی مورد نیاز خود، سلسله مراتب معینی را طی میکنند. شکلگیری این سلسله مراتب، نتیجه یا پیامد عدم تقارن اطلاعاتی است. طبق این نظریه، در مواردی که بین مدیران و سرمایهگذاران برون سازمانی عدم تقارن اطلاعاتی وجود داشته باشد، مدیران تأمین مالی از محل منابع داخلی شرکت را به منابع بیرونی ترجیح میدهند به‌طورکلی تأمین مالی از طریق بدهی نشان میدهد که شرکت تا چه حد برای تأمین سرمایه خود به سازوکارهایی غیر از سرمایه متکی است و همچنین تأمین مالی از طریق سهام نیز نشانگر تأمین منابع مالی از طریق صدور سهام میباشد (ایزدینیا، ربیعی و حمیدیان، ۱۳۹۲). تئوری سلسله مراتبی بر این استدلال مبتنی است که وجود عدم تقارن اطلاعاتی میان افراد درون‌سازمانی و برون سازمانی، ساختار سرمایه شرکتها را تحت تأثیر قرار میدهد .عدم تقارن اطلاعاتی به‌ویژه بین مدیریت و سرمایهگذاران منجر به بروز مشکل گزینش نادرست در تأمین مالی شرکتها میگردد (مایرز و همکاران، ۱۹۸۴).
بر اساس نظریه هزینههای نمایندگی ، ساختار سرمایه شرکت از طریق هزینههای نمایندگی ناشی از تضاد منافع بین ذینفعان مختلف شرکت تعیین میگردد (جنسن و مکلینگ، ۱۹۷۶). آن‌ها در چارچوب واحد اقتصادی، دو نوع تضاد منافع را شناسایی کردهاند که عبارت‌اند از تضاد منافع بین مدیران و صاحبان سهام و تضاد منافع بین صاحبان سهام و دارندگان اوراق بدهی شرکت. به نظر جنسن و مکلینگ (۱۹۷۶) با ایجاد توازن بین مزایای حاصل از بدهی همچون منافع مالیاتی و هزینههای نمایندگی، می‌توان به یک ساختار مطلوب سرمایه دست یافت. لازم به ذکر است که بخش عمدهای از تلاشهای پژوهشگران حوزه مالی در سالهای اخیر، صرف الگوهای مبتنی بر هزینههای نمایندگی شده است. طبق این الگوها، ساختار سرمایه بر اساس هزینههای نمایندگی تعیین میشود.
طبق نظریه عدم تقارن اطلاعاتی ، هنگامی‌که مدیران آینده شرکت را روشن ارزیابی میکنند، نیازی نمیبینند تا اشخاص دیگری را در سود آینده شرکت با خود شریک کنند؛ ازاین‌رو، نیازهای مالی شرکت را از طریق بدهی تأمین مالی میکنند؛ اما درصورتی‌که مدیران پیشبینی مساعدی در مورد آینده شرکت نداشته باشند، آنگاه نیازهای مالی شرکت را از طریق انتشار سهام برطرف میکنند. بنابراین، اعلان عرضه سهام به‌وسیله شرکتهای شناخته‌شده، معتبر و مشهوری که به مرحله بلوغ رسیدهاند و برای تأمین مالی گزینههای زیادی را پیشرو دارند، بدان معنی است که مدیران آن شرکتها آینده شرکت را چندان درخشان ارزیابی نمیکنند (انتنیو و همکاران، ۲۰۰۲).
فرمان آرا (1397) معتقد است که اطلاعات نامتقارن بین مدیران و سرمایهگذاران باید بیشتر به‌عنوان یک اصل نگریسته شود تا یک فرض ، چراکه مدیران نسبت به شرکتی که تحت اراده آن‌هاست در مقایسه با سرمایهگذاران دانش بیشتری دارند .
یکی از مباحثی که مدیریت تلاش میکند در جهت حفظ منافع سهامداران موردتوجه قرار دهد ، ساختار سرمایه بهینه میباشد . تحصیل سرمایه از طریق هریک از اشکال تأمین مالی ، دارای منافع و هزینه‌هایی برای شرکت تحصیل کننده سرمایه میباشد . نسبت بدهی بالا برای شرکت ، از دید تحلیلگران به‌منزله ریسک بیشتر است . این موضوع زمانی که شرکت دچار کمبود نقدینگی باشد و قادر به پرداخت بهره وام‌های اخذشده از بستانکاران نباشد ، در شکل حاد خود ظاهر میگردد و اینجاست که مسئله بحران مالی و نهایتاً ورشکستگی مطرح میشود ( امام وردی و همکاران 1396) .
ازجمله ویژگیهای بازارهای نوظهور، توجه به عامل سرمایه و روشهای مؤثر بر ایجاد و حفظ ارزش و مدیریت ریسک از سوی شرکتها است. لازمه این امر، داشتن آگاهی جامع نسبت به جایگاه شرکت در بازارهای مالی و نیز محیط اثرگذار بر عملکرد شرکتهای مختلف در قالب صنایع گوناگون است. ازنظر متفاوت بودن متغیرهای درونی شرکتها و صنایع، امروزه درجهبندیهای شرکتها ازلحاظ اعتباری تا حدود زیادی به ساختار سرمایه آنان وابسته است و درواقع مبنای تولید و ارائه خدمات، به نحوه تأمین و مصرف وجوه مالی وابسته است (مایرز و ساسمن، ۲۰۰۳). مباحث تئوریک ساختار سرمایه، در پی رسیدن به حدی از تعادل بین دو منبع اصلی تأمین مالی یعنی بدهی و حقوق صاحبان سرمایه است که بتواند در آن نقطه، ارزش شرکت را حداکثر کرده و در مقابل هزینه تأمین مالی را به حداقل ممکن برساند؛ به چنین نقطهای حد تعادل (بهینه) ساختار سرمایه مطلوب گفته میشود .
نتایج تحقیقات حاکی از این است که ساختار سرمایه بر ارزش شرکت تأثیرگذار است و ساختار سرمایه بهینهای وجود دارد که بر اساس آن ارزش شرکت حداکثر میشود؛ اما معمای ساختار سرمایه یعنی نحوه دستیابی به ساختار سرمایه بهینه همچنان مطرح است. ساختار سرمایه غیر بهینه همه زمینههای فعالیت شرکت را تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند سبب بروز مسائلی نظیر افزایش هزینه سرمایه، کاهش ارزش، افزایش ریسک و ورشکستگی واحد تجاری شود (تهرانی و نوربخش، ۱۳96).
باوجود عدم تقارن اطلاعاتی و کاهش شفافیت بازارهای سرمایه، نگرانیهای مشکل گزینش معکوس، گزینههای ساختار سرمایه شرکت را تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند بر انحراف ساختار سرمایه شرکت از سطح بهینه تأثیر بگذارد و منجر به ساختار سرمایه بیش اهرمی یا کم اهرمی شده و درنهایت سودآوری و بازده سهام شرکت را تحت تأثیر قرار دهد (کونی و کالای، ۱۹۹۳؛ نچمن و نو، ۱۹۹۴).
با توجه به نوع انحراف در ساختار سرمایه، می‌توان ساختار سرمایه غیر بهینه را به دو شکل ساختار سرمایه بیش اهرمی و ساختار سرمایه کم اهرمی تقسیمبندی کرد. ون بینزبرگن و همکاران (۲۰۱۰) دریافتند مشکلات تأمین مالی، شرکت را به‌سوی ساختار سرمایه غیر بهینه سوق میدهد دی آنجلو و همکاران (۲۰۱۱) دریافتند شرکتها برای تأمین نیازهای مالی، به انتشار اوراق بدهی کوتاهمدت اقدام میکنند و به‌صورت موقتی از ساختار سرمایه بهینه فاصله می‌گیرند. آنان نشان دادند ساختار سرمایه شرکتها به‌صورت تدریجی، تعدیل و به ساختار سرمایه بهینه نزدیک میشود؛ امّا در یک نسبت خاص ثابت نمی‌ماند.
ساختار سرمایه بیش اهرمی به‌نوعی از ساختار سرمایه اشاره دارد که در آن، سهم بدهیها بیش از حقوق صاحبان سرمایه است؛ به شرطی که این موضوع ناشی از عوامل درونی شرکت و عوامل اقتصادی نباشد (ساین و ویلیامز، ۲۰۱۵). طبق تئوریهای ساختار سرمایه، بیش اهرمی ممکن است باعث افزایش هزینههای شرکت شده و متعاقباً ریسک ورشکستگی شرکت را افزایش دهد و منافع سهامداران و نهایتاً ارزش شرکت در معرض خطر قرار گیرد (میرز و ماجلوف، ۱۹۸۴) .
ساختار سرمایه کم اهرمی نیز به‌نوعی از ساختار سرمایه اشاره دارد که در آن، سهم بدهیها کمتر از حقوق صاحبان سرمایه است به شرطی که این موضوع ناشی از عوامل درونی شرکت و عوامل اقتصادی نباشد (ساین و ویلیامز، ۲۰۱۵). ساختار سرمایه کم اهرمی به‌مراتب هزینه کمتری نسبت به ساختار سرمایه بیش اهرمی به شرکت تحمیل میکند و درعین‌حال مزایایی نیز دارد. کم اهرمی باعث افزایش توان استقراض آتی شرکت میشود که میتواند در مواجهه با فرصتهای سرمایهگذاری سودآور به شرکت در تأمین مالی کمک نموده و باعث افزایش سودآوری شود. یکی دیگر از منافع کم اهرمی، کاهش ریسک ورشکستگی است که باعث میشود نرخ هزینه سرمایه شرکت کاهش یابد
2-1- ارزیابی شاخص‌های نظارتی بر تأمین مالی
یکی از سازوکارهای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی ، استفاده از خدمات حسابرسان به‌عنوان یکی از شاخص‌های قوی نظارتی میباشد زیرا بعد از تفکیک مدیریت از مالکیت، نیاز به اطلاعات مالی قابل‌اتکا و شفاف به‌شدت افزایش‌یافته است )بوشمن و اسمیت، ۲۰۰۱). با توجه به مقوله جدایی مدیریت از مالکیت، بحث حاکمیت شرکتی و تئوریهای مطرح‌شده مرتبط با آن از قبیل تئوری نمایندگی، تئوری ذینفعان و دیگر تئوریها نیاز به رسیدگی و حسابرسی صورتهای مالی شرکتها کاملاً ضروری است (حساس یگانه، ۱۳۸۴). یکی از سازوکارهای بااهمیت حاکمیت شرکتی برای بهبود قابلیت اتکا و شفافیت اطلاعات مالی، حسابرسی توسط حسابداران مستقل میباشد .
در مبانی نظری چند فرضیه عمده برای نیاز به حسابرسی مطرح‌شده‌اند. این فرضیهها عبارت‌اند از فرضیه مباشرت یا نمایندگی، و فرضیه علامتدهی. در عمل، یک یا ترکیبی از این فرضیهها متناسب با شرایط فرهنگی و محیط قانونی و قضایی به کار میرود و در یک کشور ممکن است یکی از آن‌ها نسبت به بقیه، توجیه بهتری را ارائه نماید (لم، ۱۹۹۸).
تئوری نمایندگی تقاضا برای حسابرسی را ناشی از تضاد منافع بین مدیران و سهامداران، بستانکاران، اتحادیههای کارگری و غیره میداند. این فرضیه بیانگر این است که حسابرس به‌عنوان رابط میتواند هزینههای نمایندگی ناشی از رفتار خودسرانه کارگزاران را کاهش دهد. دیفوند (۱۹۹۲) دریافت که تغییر در نوع مالکیت و تغییر در اهرم مالی به‌طور مستقیم با تغییر در کیفیت حسابرسی ارتباط دارد. مالکان عمده و اعتباردهندگان خواهان اعمال نظارت شدیدتر بر سرمایه‌گذاریهای خود هستند. یکی از روشهای دستیابی به چنین هدفی، تقاضا برای حسابرسی باکیفیت بالا است.
والاس (۱۹۸۶) تقاضا برای خدمات حسابرسی باکیفیت بالا را در چارچوب نظریه علامتدهی در عرضه اولیه سهام در بازار سرمایه مورد بررسی قرار داده است. در چارچوب نظریه علامتدهی، اگر خریداران اوراق بهادار نتوانند میان اوراق بهادار باکیفیت و بی‌کیفیت تفاوت قائل شوند، قیمت بازار اوراق بهادار به‌گونه‌ای تعدیل میشود تا متوسط کیفیت مورد انتظار اوراق بهادار آماده برای فروش را منعکس سازد. پیامد چنین اقدامی، خروج اوراق بهادار باکیفیت از بازار است. درواقع، چنانچه مدیران بر کیفیت نسبی اوراق بهادار خود آگاه باشند، آن‌ها انگیزه لازم را برای انتقال یک پیام و علامت مشخص از طریق حسابرسی صورتهای مالی باکیفیت بالا خواهند داشت. این پیام انعکاس‌دهنده فراتر بودن کیفیت اوراق بهادار آن‌ها از متوسط کیفیت مورد انتظار بازار است. بر اساس این فرضیه، حسابرسان به کاهش تصمیمات نادرست در بازار سرمایه کمک میکنند و شرکتها سعی میکنند حسابرس معتبری را برگزیند تا به بازار سرمایه نشان دهد عملیات شرکت شفاف و مناسب میباشد. (لم، ۱۹۹۸).
ساختار کیفیت حسابرسی از سازههای گوناگون کمّی (اندازه مؤسسه، حقالزحمه) و کیفی از قبیل تواناییهای حسابرس (دانش، تجربه، قدرت تطبیق و کارایی فنی) و اجرای ضوابط حرفهای (استقلال، عینیت، مراقبت حرفهای، تضاد منافع و قضاوت) تشکیل‌شده است. تبیین کیفیت حسابرسی موضوعی بااهمیت محسوب میشود (نمازی و همکاران، ۱۳90). ساختار کیفیت حسابرسی چندبعدی و نامشهود است؛ به همین دلیل اندازهگیری آن دشوار است. ازآنجاکه عوامل زیادی بر کیفیت حسابرسی تأثیر میگذارند، تعیین چارچوبی برای مشخص کردن کیفیت حسابرسی موضوعی بااهمیت محسوب میگردد. همچنین بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی از دیدگاه عرضه‌کنندگان و متقاضیان خدمات حسابرسی درخور توجه است (مجتهدزاده و آقائی، ۱۳۸3).
در ادبیات حسابرسی، برای ارزیابی خدمات حسابرسی از معیارهای مختلفی استفاده شده است. پژوهشهای حسابرسی، کیفیت حسابرسی را از دو جنبه اندازهگیری کردهاند. نخست از جنبه ورودیهای فرآیند حسابرسی و دوم، از جنبه خروجیهای فرآیند حسابرسی (دیفوند و ژنگ، ۲۰۱۴).
معیارهای مبتنی بر ورودیهای فرآیند حسابرسی با استفاده از ورودی قابل مشاهده فرآیند حسابرسی، کیفیت حسابرسی را اندازهگیری میکنند. با توجه به اینکه ممکن است ورودیها مستقیماً به خروجیهای حسابرسی تبدیل نشوند، این معیارها پارازیت دارند (دیفوند و ژنگ، ۲۰۱۴). معیارهای مبتنی بر ورودیهای فرآیند حسابرسی شامل ویژگیهای خاص حسابرس و جنبههای قراردادی بین حسابرس و صاحب‌کار است.
یکی از معیارهای مبتنی بر ویژگیهای حسابرس، اندازه حسابرس است. مؤسسههای حسابرسی بزرگ، انگیزه قویتر و صلاحیت بیشتری برای انجام حسابرسیهای باکیفیت دارند. ازاین‌رو، اندازه حسابرس در پژوهشها به‌عنوان نماینده کیفیت حسابرسی بکار رفته است (دی آنجلو، ۱۹۸۱) تخصص حسابرس در صنعت نیز به‌صورت تمرکز صاحب‌کاران حسابرس در صنعت به‌عنوان معیار کیفیت حسابرسی به‌کاررفته است (دیفوند و ژنگ، ۲۰۱۴). دوره تصدی حسابرس به‌عنوان نماینده کیفیت حسابرسی بکار رفته است (بادآورنهندی و تقیزاده خانقاه، ۱۳۹۲).
بر اساس معیارهای مبتنی بر جنبههای قراردادی بین حسابرس و صاحب‌کار، اطلاعات مربوط به کیفیت حسابرسی میتواند از جنبههای قراردادی بین حسابرس و صاحب‌کار نیز استنتاج شود. دراین‌باره، حقالزحمه حسابرس به‌عنوان نماینده کیفیت حسابرسی به‌کاررفته است. انتظار میرود حقالزحمه حسابرسی، سطح تلاش حسابرس را اندازهگیری کند و سطح تلاش حسابرس، یکی از ورودیهای فرآیند حسابرسی است که به کیفیت حسابرسی مربوط است (دیفوند و ژنگ، ۲۰۱۴).
معیارهای مبتنی بر خروجیهای فرآیند حسابرسی با استفاده از پیامدهای فرآیند حسابرسی، کیفیت حسابرسی را اندازهگیری میکنند. ویژگی مهم این معیارها این است که توسط سیستم گزارشگری مالی و ویژگیهای ذاتی شرکتها محدود شدهاند. معیارهای مبتنی بر خروجیهای فرآیند حسابرسی شامل تحریفهای بااهمیت، ارتباط حسابرس، ویژگیهای مربوط به کیفیت گزارشگری مالی و معیارهای مبتنی بر ادراک هستند.
3- پیشینه پژوهش
در مطالعات خارجی الزوبی (۲۰۱۸) رابطه بین کیفیت حسابرسی، تأمین مالی از طریق بدهی و مدیریت سود را مورد بررسی قراردادند. نتایج نشان دادند که کیفیت حسابرسی (دوره تصدی، اندازه، تخصص و استقلال حسابرس) و کاهش تأمین مالی از طریق بدهی سبب کاهش بالقوه مدیریت سود میشوند؛ اما افزایش تأمین مالی از طریق بدهی سبب افزایش ریسک مدیریت سود میشود.
چن و همکاران (۲۰۱۸) به بررسی تأثیر کیفیت حسابرسی بر تصمیمات تأمین مالی از طریق بدهی پرداختند. شواهد نشان دادند کیفیت بالاتر حسابرسی با سهم بیشتر تأمین مالی از طریق بدهیهای عمومی و سهم کمتر تأمین مالی از طریق بدهی بانکی مرتبط است. همچنین یافتهها نشان دادند اثر کیفیت حسابرسی در شرکتهایی که ریسک اطلاعاتی بالا و راهبری شرکتی ضعیفی دارند، قویتر میباشد.
هوک و همکاران (۲۰۱۸) رابطه بین حسابرسی و هزینه بدهی را بررسی کردند. نتایج نشان دادند شرکتهایی که دارای صورتهای مالی حسابرسی شده هستند نسبت به شرکتهای دارای صورتهای مالی حسابرسی نشده، هزینه بدهی کمتری دارند.
ویسدام و همکاران (۲۰۱۸) به بررسی رابطه بین انتخاب حسابرس و تصمیمات تأمین مالی پرداختند. نتایج نشان دادند شرکتهای حسابرسی شده توسط مؤسسات بزرگ حسابرسی، نسبت بدهی کمتری دارند و بخش بیشتر ساختار سرمایه آن‌ها از طریق حقوق صاحبان سهام تأمین شده است و تمایل کمتری به تأمین مالی از طریق بدهی دارند.
ننگزی (۲۰۱۷) تأثیر راهبری شرکتی و کیفیت حسابرسی بر تصمیمات تأمین مالی شرکتهای اندونزی را مورد بررسی قرارداد. نتایج نشان دادند شاخص راهبری شرکتی و کیفیت حسابرسی برحسب بزرگی مؤسسه حسابرسی تأثیری بر تصمیمات تأمین مالی شرکتها ندارند.
بالاچاندرام و همکاران (۲۰۱۵) تأثیر کیفیت حسابرسی بر تصمیمات ساختار سرمایه را مورد مطالعه قراردادند و به این نتیجه رسیدند که حقالزحمه حسابرسی به‌عنوان یکی از متغیرهای کیفیت حسابرسی تأثیر قابل‌توجهی بر ساختار سرمایه دارد و شرکتهایی که هزینههای حسابرس بیشتری پرداخت‌نموده‌اند، تمایل بیشتری به تأمین مالی از محل بدهیها دارند .
ساین و ویلیامز (۲۰۱۵) عقیده دارند در شرکتهایی با ساختار سرمایه بیش‌اهرمی در مقایسه با شرکتهایی با ساختار سرمایۀ کم‌اهرمی، افزایش کیفیت گزارشگری مالی و افزایش کیفیت افشا، سبب کاهش انحراف ساختار سرمایه شرکتها از سطح بهینه خود میشود.
چن و همکاران (۲۰۱۳) رابطه بین کیفیت حسابرسی با ساختار سرمایه و سررسید بدهیها در شرکتهایی با مشکل بالقوه تداوم فعالیت را بررسی کردند. نتایج نشان دادند کیفیت حسابرسی و اندازه مؤسسه حسابرسی به‌طور معنیدار و منفی با نسبت اهرم مالی و سهم بدهیهای کوتاهمدت به‌کل بدهیها مرتبط است.
چانگ و همکاران (۲۰۰۹) رابطه بین کیفیت و شهرت حسابرسان را با تصمیمات مالی شرکتها را بررسی کردند. آن‌ها با ارائه شواهدی نشان دادند کیفیت و شهرت حسابرسان بر تصمیمات مالی شرکتها تأثیر دارد و کیفیت بالای حسابرسی از تأثیر شرایط بازار بر تصمیمات مالی شرکتهای مورد نظر و نیز ساختار سرمایه آن‌ها میکاهد. نتایج نشان دادند شرکتهای حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی بزرگ در مقایسه با شرکتهای حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی کوچک، تأمین مالی از محل انتشار سهام را بر تأمین مالی از محل بدهیها ترجیح میدهند .
در مطالعات داخلی نیز به رابطه بین ویژگیهای حسابرسی و موضوعات مختلف پرداخته شده است. برای نمونه فرجزاده دهکردی و رضازاده (۱۳۹۷) تأثیر کیفیت حسابرسی در رابطه تأمین مالی و سرمایهگذاری باارزش وثیقه داراییهای ملکی را بررسی کردند که معیار ظرفیت تأمین مالی در نظر گرفته شده است. نشان دادند کیفیت حسابرسی از حساسیت مخارج سرمایهای و تأمین مالی به ظرفیت تأمین مالی میکاهد و تغییر در ظرفیت تأمین مالی در انتخاب حسابرس مؤثر است.
مهدوی و رستگاری (۱۳۹۷) به بررسی رابطه کیفیت حسابرسی و محدودیت در تأمین مالی پرداختند. نتایج نشان داد اندازه مؤسسه حسابرسی و تداوم انتخاب حسابرس رابطه مستقیم و معناداری با محدودیت در تأمین مالی دارند؛ ولی رابطه تخصص حسابرس در صنعت با محدودیت در تأمین مالی، معکوس و معنادار است.
حیدری و همکاران (۱۳۹۶) نقش میانجی عدم تقارن اطلاعاتی بر رابطه بین کیفیت حسابرسی و سیاستهای تأمین مالی با رویکرد الگوسازی معادلات ساختاری را بررسی کردند. نتایج آن‌ها حاکی از آن است که کیفیت بالای خدمات حسابرسی مستقل، تمایل شرکتها به تأمین مالی از محل انتشار سهام عادی را افزایش میدهد. همچنین، نتایج نشان داد که کیفیت حسابرسی اثر معناداری بر عدم تقارن اطلاعاتی ندارد. ازاین‌رو، متغیر عدم تقارن اطلاعاتی رابطه بین کیفیت حسابرسی و سیاستهای تأمین مالی را میانجیگری نمیکند و اینکه بین عدم تقارن اطلاعاتی و ساختار سرمایه نیز رابطه معناداری مشاهده نشد.
افلاطونی و بختیاروند (۱۳۹۶) به بررسی نقش کیفیت افشاء و کیفیت اقلام تعهدی در کاهش انحراف از سطح بهینه ساختار سرمایه پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد با افزایش کیفیت اقلام تعهدی و کیفیت افشاء، میزان انحراف از سطح بهینه ساختار سرمایه کاهش مییابد. افزون بر این، تأثیر کیفیت افشاء بر انحراف ساختار سرمایه بهینه در شرکتهای بیش اهرم به‌صورت معناداری از شرکتهای کم اهرم، قویتر است.
قادری و همکاران (۱۳۹۶) به بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و سیاستهای تأمین مالی، تحلیلی مبتنی بر رویکرد الگوسازی معادلات ساختاری پرداختند. نتایج نشان داد کیفیت بالای خدمات حسابرسی مستقل، تمایل شرکتها به تأمین مالی از محل انتشار سهام عادی را افزایش میدهد .
جنبه جدید بودن و نوآوری در پژوهش
با توجه به مطالعات یاد شده ، به نظر می‌رسد جهت بررسی ارتباط بین شاخص‌های مرتبط با نظارت (ویژگیهای حسابرس) و تأمین مالی از یک یا تعداد محدودی از ویژگیهای حسابرس استفاده گردیده و درواقع به نظر می‌رسد استفاده از یک یا تعداد محدودی از این ویژگیها برای نتیجهگیری نسبت به وجود یا عدم وجود کیفیت حسابرسی کفایت نمیکند . در تحقیقات گذشته برای سنجش برخی از ویژگیهای حسابرس از رویکرد کیفی (متغیر مجازی " صفر و یک ") استفاده شده . لیکن در این پژوهش ویژگیهای حسابرس با رویکرد کمّی مورد مطالعه قرارگرفته و نسبت بهره‌مندی هر یک از مؤسسات حسابرسی از یک ویژگی در مدلهای تحقیق در نظر گرفته‌شده است .
در غالب پژوهشهای انجام‌شده، جهت مطالعه و تعیین رفتار شرکتها در تأمین مالی از نسبت‌های اهرمی استفاده شده است اما در این پژوهش با پیروی از مطالعه ساین و ویلیامز (۲۰۱۵) از شاخص جدیدتری به نام بیش اهرمی و کم اهرمی که برای شرکتهای مختلف در صنایع و شرایط اقتصادی مختلف تفاوت قائل میشود، استفاده شده است که از این منظر این پژوهش دارای نوآوری میباشد .
4- فرضیههای پژوهش
در یک محیط اطلاعاتی، گروههای مختلف تأمین‌کننده منابع مالی برای تصمیم‌گیری به اطلاعات مختلفی ازجمله اطلاعات مالی درباره بنگاه‌های اقتصادی نیاز دارند. صورتهای مالی به‌عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین اطلاعات مالی به شمار میرود. طبق بیانیه مفاهیم بنیادی حسابداری، علاوه بر مسئله تضاد منافع، مسائل دیگری از قبیل عدم دسترسی مستقیم استفاده‌کنندگان به اطلاعات مالی، پیچیدگی رویدادها و پیامدهای اقتصادی بااهمیت اطلاعات مالی و آثار زیان‌بار استفاده از اطلاعات گمراه‌کننده، موجب تقاضای برای خدمات حسابرسی مستقل شده است. خدمات حسابرسی مستقل به اطلاعات و گزارش‌های مالی، قابلیت اتکا می‌بخشد. یک ارزیابی مستقل از صحت و بی‌طرفی آنچه در صورتهای مالی منعکس شده است علاوه بر کاهش نا قرینگی اطلاعاتی بین مدیران آگاه و تأمینکنندگان سرمایه ناآگاه، به استفاده‌کنندگان کمک میکند تا بتوانند به اطلاعات مالی اعتماد نمایند و تصمیم‌های بهتری اتخاذ نمایند که این تصمیم‌ها درنهایت سهم هرکدام از سهامداران و اعتباردهندگان در تأمین منابع شرکت یا به عبارتی ساختار سرمایه شرکت را مشخص خواهد نمود (میرزائیان دهکردی،1390). چانگ و همکاران(2008) معتقدند کیفیت حسابرسی، حساسیت در روش تأمین مالی را افزایش میدهد و هر اندازه کیفیت خدمات حسابرسی بالاتر باشد، ظرفیت تأمین مالی شرکتها از محل صدور سهام عادی افزایش مییابد.
با توجه به مطالب پیش‌گفته ، فرضیههای پژوهش به‌صورت زیر تدوین شده است :
ویژگیهای حسابرس بر تأمین مالی از طریق بدهی تأثیر دارد.
ویژگیهای حسابرس بر تأمین مالی از طریق صدور سهام عادی تأثیر دارد.
ویژگیهای حسابرس بر بیش اهرمی شرکتها تأثیر دارد.
ویژگیهای حسابرس بر ریسک شرکتها تأثیر دارد.
ویژگیهای حسابرس بر میانگین موزون هزینه سرمایه شرکتها تأثیر دارد.
5- روش‌شناسی پژوهش و جامعه آماری
این تحقیق بر اساس هدف از نوع کاربردی و از لحاظ روش گردآوری اطلاعات از نوع تحقیقات " غیرآزمایشی و توصیفی" بوده و هدف اصلی آن تعیین رابطه بین متغیرهای مورد آزمون است. جامعه تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران از سال 1390 لغایت 1396 میباشد. ویژگیهای مشترک لحاظ شده شرکتها برای تعیین جامعه آماری به شرح زیر است:
اطلاعات موردنظر هریک از شرکتهای مورد مطالعه در دسترس باشد.
نوع فعالیت شرکت تولیدی بوده و لذا مؤسسات مالی، سرمایهگذاریها و بانک‌ها به دلیل ماهیت متفاوت آن‌ها در نمونه آورده نمی‌شوند.
شرکت در طول دوره تحقیق تغییر سال مالی نداده باشد.
طی سال 1390 تا 1396 در بورس پذیرفته‌شده و فعال باشند.
پایان سال مالی شرکتهای موردمطالعه 29 اسفندماه هرسال باشد.
شرکتهایی که توسط سازمان حسابرسی و یا مؤسسه مفید راهبر حسابرسی شدهاند، از جامعه حذف شدهاند؛ زیرا شواهدی نشان داده است که سازمان حسابرسی فاقد اکثر ویژگیهای حسابرس بزرگ مطابق نظریه اندازه موسسه حسابرسی است (محمدرضایی و یعقوبنژاد، ۱۳۹۶).
به‌این‌ترتیب با استفاده از روش غربالگری شرکتهای عضو جامعه آماری، بالغ‌بر 99 شرکت(693 شرکت-سال) تعیین گردید. دادههای مورد نیاز از یادداشت‌های پیوست صورتهای مالی و همچنین از طریق بانک‌های اطلاعاتی رایانه‌ای مانند نرم‌افزار شرکت تدبیر پرداز و ره‌آورد نوین جمع‌آوری و وارد نرم‌افزار Excel شد و سپس با استفاده از نرم‌افزار Eviews اقدام به آزمون فرضیهها شده است. در این پژوهش به‌منظور آزمون فرضیات، از رگرسیون چند متغیره طبق دادههای ترکیبی استفاده شده است همچنین برای آزمون پیش‌فرض‌های رگرسیون از لوین، لین و چو، چاو، هاسمن، وایت و بروش- پاگان استفاده شده است و در آزمون فرضیات نیز از آماره فیشر، ضریب تعیین، ضریب تعیین تعدیل‌شده و آماره دوربین-واتسون و نهایتاً آزمون تی برای برآورد ضرایب مدل شده است که نتایج هر یک از این آزمون‌های در ادامه ارائه گردیده است.
6- متغیرها و مدلهای رگرسیونی جهت آزمون فرضیهها
به‌منظور آزمون فرضیات و دستیابی به پاسخ مناسب در این زمینه، لازم است روابط موردنظر بین متغیرها مورد آزمون قرار گیرد. برای این منظور از مدلهای رگرسیون از نوع چند متغیره استفاده میشود، که به شرح زیر است:
مدل اول:
𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡 = 𝛼 + β1𝐴𝐹𝑖𝑡 + β2𝐺ROWTH𝑖𝑡 + β3𝐶𝐹𝑂𝑖𝑡 + β4𝐿OSS𝑖𝑡 + β5𝑆IZE𝑖𝑡 + β6𝑀𝐵𝑖𝑡 + β7𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡 + β8𝐼𝑁𝐹𝑖𝑡 + β9𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸𝑖𝑡 + β10𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅𝑖𝑡 + β11𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
مدل دوم:
𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝐵𝑆𝑖𝑡 = 𝛼 + β1𝐴𝐹𝑖𝑡 + β2𝐺ROWTH𝑖𝑡 + β3𝐶𝐹𝑂𝑖𝑡 + β4𝐿OSS𝑖𝑡 + β5𝑆IZE𝑖𝑡 + β6𝑀𝐵𝑖𝑡 + β7𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡 + β8𝐼𝑁𝐹𝑖𝑡 + β9𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸𝑖𝑡 + β10𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅𝑖𝑡 + β11𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
مدل سوم:
CSUPPER𝑖𝑡 = 𝛼 + β1𝐴𝐹𝑖𝑡 + β2𝐺ROWTH𝑖𝑡 + β3𝐶𝐹𝑂𝑖𝑡 + β4𝐿OSS𝑖𝑡 + β5𝑆IZE𝑖𝑡 + β6𝑀𝐵𝑖𝑡 + β7𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡 + β8𝐼𝑁𝐹𝑖𝑡 + β9𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸𝑖𝑡 + β10𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅𝑖𝑡 + β11𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
مدل چهارم:
RISK𝑖𝑡 = 𝛼 + β1𝐴𝐹𝑖𝑡 + β2𝐺ROWTH𝑖𝑡 + β3𝐶𝐹𝑂𝑖𝑡 + β4𝐿OSS𝑖𝑡 + β5𝑆IZE𝑖𝑡 + β6𝑀𝐵𝑖𝑡 + β7𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡 + β8𝐼𝑁𝐹𝑖𝑡 + β9𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸𝑖𝑡 + β10𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅𝑖𝑡 + β11𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
مدل پنجم:
WACC𝑖𝑡 = 𝛼 + β1𝐴𝐹𝑖𝑡 + β2𝐺ROWTH𝑖𝑡 + β3𝐶𝐹𝑂𝑖𝑡 + β4𝐿OSS𝑖𝑡 + β5𝑆IZE𝑖𝑡 + β6𝑀𝐵𝑖𝑡 + β7𝑅𝑂𝐴𝑖𝑡 + β8𝐼𝑁𝐹𝑖𝑡 + β9𝐹𝑅𝑀𝐴𝐺𝐸𝑖𝑡 + β10𝑂𝑊𝑁𝐸𝑅𝑖𝑡 + β11𝐵𝑅𝐷𝐼𝑁𝐷𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
6-1- نحوه محاسبه سازوکارهای تأمین مالی و عوامل مؤثر بر آن:
مؤلفههای مختلف تأمین مالی در این پژوهش شامل تأمین مالی از طریق بدهی، تأمین مالی از طریق انتشار سهام، بیش اهرمی، ریسک و میانگین موزون هزینه سرمایه است که در ادامه هر یک تشریح شدهاند:
Δ𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡: تأمین مالی از طریق بدهی؛ برای ارزیابی آن طبق رویه زیر عمل میشود (مجتهدزاده و همکاران، 1388):
Δ𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡 = Δ𝐿𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡 + Δ𝑆𝐻𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡
Δ𝐿𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡: حجم تغییرات بدهی بلندمدت از سال t-1 تا t که از تساوی زیر حاصل میشود:
Δ𝐿𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡 = 𝐿𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝑖𝑡 - 𝐿𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝑖𝑡-1
Δ𝑆𝐻𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡: حجم تغییرات بدهی کوتاهمدت از سال t-1 تا t که از تساوی زیر حاصل میشود:
Δ𝑆𝐻𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝐵𝑆𝑖𝑡 = 𝑆𝐻𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝑖𝑡 - 𝑆𝐻𝑇𝐷𝐸𝐵𝑇𝑖𝑡-1
∆𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝐵𝑆𝑖𝑡: تأمین مالی از طریق انتشار سهام؛ برای اندازهگیری آن طبق رویه زیر عمل میشود (مجتهدزاده و همکاران، 1388):
∆𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝐵𝑆𝑖𝑡 = ∆C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝐵𝑆𝑖𝑡
∆C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝐵𝑆𝑖𝑡 = C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝑖𝑡 - C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝑖𝑡-1
C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝑖𝑡: ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام عادی در سال t
C𝐸𝑄𝑈𝐼𝑇𝑌𝑖𝑡-1: ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام عادی در سال t-1
CSUPPER𝑖𝑡: بیش اهرمی؛ برای ارزیابی آن طبق مدل زیر عمل میشود (ساین و ویلیامز، ۲۰۱۵):
TDA𝑖𝑡+1 = 𝛼 + β1IOB𝑖𝑡 + β2COL𝑖𝑡 + β3LTA𝑖𝑡 + β4MTB𝑖𝑡 + β5PROFIT𝑖𝑡 + β6INF𝑖𝑡 + β7INDLEV𝑖𝑡 + ε𝑖𝑡
TDA𝑖𝑡+1: نسبت بدهیها به مجموع داراییها (که نشان‌دهنده ساختار سرمایه است).
IOB𝑖𝑡: نسبت هزینههای مالی به مجموع داراییها
COL𝑖𝑡: نسبت مجموع موجودیهای مواد، کالا و داراییهای ثابت به مجموع داراییها
LTA𝑖𝑡: لگاریتم طبیعی مجموع داراییها
MTB𝑖𝑡: نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام
PROFIT𝑖𝑡: نسبت سود عملیاتی به مجموع داراییها
INF𝑖𝑡: نرخ تورم که برابر با درصد تغییرات شاخص قیمت مصرفکننده است.
INDLEV𝑖𝑡: متوسط نسبت اهرمی (نسبت بدهی به دارایی) صنعتی که شرکت در آن فعالیت میکند.
پس از برآورد مدل، باقیماندههای آن استخراج میشود. باقیماندههای مثبت بیانگر آن است که شرکت برای تأمین منابع مالی بیشتر از میزان بهینه، از بدهی استفاده نموده و ساختار سرمایۀ آن از نوع بیش اهرمی (CSUPPER𝑖𝑡) است. به‌علاوه، باقیماندههای منفی نشان میدهد که در ساختار سرمایۀ شرکت، مبلغ بدهیها کمتر از میزان بهینۀ خود بوده و ساختار سرمایه از نوع کم اهرمی (CSUNDER𝑖𝑡) است (ساین و ویلیامز، 2015).
RISK𝑖𝑡: ریسک؛ واریانس بازده سهام دوازده‌ماهه شرکت.
WACC𝑖𝑡: میانگین موزون هزینه سرمایه .
WACC𝑖𝑡 = W𝑖 + Ki i = 1, … , n
W𝑖: وزن i امین منبع سرمایه میباشد که بر اساس ارزش کلی بازار آن منبع در ارتباط باارزش کل شرکت تعیین میشود؛ و K𝑖: بازده مورد انتظار i امین اوراق بهاداراست.
6-2- شاخص‌های مرتبط با نظارت (ویژگیهای حسابرس) :
AAGE𝑖𝑡: عمر مؤسسه حسابرسی؛ تعداد سالهای عمر مؤسسه حسابرسی از زمان تأسیس تا آن سال.
ACOMP𝑖𝑡: توان رقابت مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد هر مؤسسه حسابرسی در هرسال به‌کل درآمد مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی در همان سال.
AIND𝑖𝑡: استقلال مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد خدمات حسابرسی یک مؤسسه حسابرسی از یک شرکت خاص در یک سال به جمع کل درآمد آن مؤسسه حسابرسی در همان سال.
APART𝑖𝑡: شرکای مؤسسه حسابرسی؛ تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی که حسابرسی شرکت را بر عهده داشته است.
ARNKCPA𝑖𝑡: رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی؛ طبق نتایج رتبهبندی کیفی مؤسسات حسابرسی توسط جامعه حسابداران رسمی.
ARNKTSE𝑖𝑡: رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس؛ طبق نتایج رتبهبندی مؤسسات حسابرسی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تهران.
AROT𝑖𝑡: چرخش مؤسسه حسابرسی؛ در صورت تغییر مؤسسه حسابرسی در سال موردنظر عدد یک و در غیر این صورت صفر است.
ASIZE𝑖𝑡: اندازه مؤسسه حسابرسی؛ لگاریتم درآمد هر مؤسسه حسابرسی در هرسال.
ASPEC𝑖𝑡: تخصص مؤسسه حسابرسی؛ نسبت جمع درآمد شرکتهای حسابرسی شده یک صنعت خاص توسط حسابرس به جمع درآمد کل شرکتهای موجود در آن صنعت.
ATEN𝑖𝑡: دوره تصدی مؤسسه حسابرسی؛ تعداد سالهای متوالی که مؤسسه حسابرسی تا آن سال حسابرس آن شرکت بوده است.
3-6- متغیرهای کنترلی
طبق تحقیقات حساس یگانه و همکاران (۱۳۹6)، مجتهدزاده و همکاران (۱۳۹۱) ، نوروزی و همکاران (۱۳۹۵)، ساسان مهرانی و همکاران (1392) و الزوبی(2018) در این پژوهش متغیرهای زیر به‌عنوان متغیرهای کنترلی در نظر گرفته شده که در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1- متغیرهای کنترلی پژوهش و نحوه اندازهگیری آن‌ها
نماد شرح نحوه اندازهگیری
GROWTHi,t رشد فروش شرکت متوسط رشد فروش سه سال گذشته
CFOi,t جریان نقد عملیاتی شرکت نسبت جریان نقد عملیاتی به جمع داراییها
LOSSi,t زیان شرکت در صورت زیان برابر یک و در غیر این صورت صفر است.
SIZEi,t اندازه شرکت لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت
MBi,t رشد شرکت نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری
ROAi,t بازده داراییهای شرکت نسبت سود عملیاتی به جمع داراییها
INFj,t نرخ تورم درصد تغییر شاخص قیمت مصرفکننده (سایت بانک مرکزی)
FRMAGEi,t سن شرکت لگاریتم طبیعی سالهای پذیرش در بورس
OWNERi,t سهامداران نهادی درصد مالکیت سهامداران نهادی
BRDINDi,t استقلال هیئت‌مدیره نسبت هیئت‌مدیره غیرموظف به‌کل اعضای هیئت‌مدیره
منبع: یافتههای پژوهشگر
7- یافتههای پژوهش
مطالعه توصیفی داده‌ها: به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، ابتدا آمار توصیفی داده‌ها شامل شاخص‌های مرکزی، شاخص‌های پراکندگی و توزیع و همچنین آزمون جارگ- برا که توزیع نرمال پسماندها را تأیید میکند، محاسبه شده و در جدول‌های 2 و 3 ارائه شده است. در مورد ضریب چولگی منفی برخی از متغیرها نیز می‌توان گفت که این موضوع حاکی از وجود چوله به راست و تمایل این متغیرها به مقادیر کوچک‌تر است، همچنین مثبت بودن ضرایب کشیدگی، حکایت از این مطلب دارد که از توزیع نرمال بلندتر بوده و داده‌ها حول میانگین متمرکز شده است.
جدول 2- نتایج آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
مشاهدهها کشیدگی چولگی انحراف معیار کمترین بیشترین میانه میانگین شرح متغیرها
693 12.25051 2.185843 0.364656 -0.868670 2.429520 0.121640 0.180546 تأمین مالی از طریق بدهی DEBTBS𝑖,𝑡
693 147.1343 -0.001248 1.826478 -23.89248 28.50417 0.092530 0.137529 تأمین مالی از طریق سهام عادی EQUITYBS𝑖,𝑡
693 274.8863 13.84675 0.090187 0.000000 1.910860 0.000201 0.033853 بیش اهرمی CSUPPER𝑖,𝑡
693 12.78219 3.014945 0.165706 0.0000001 0.976502 0.026228 0.092128 ریسک RISK𝑖,𝑡
693 398.7240 19.36169 1.788287 0.002025 39.98089 0.123166 0.286679 میانگین موزون هزینه سرمایه WACC𝑖,𝑡
693 3.335450 1.121104 11.17720 1.000000 48.00000 15.00000 18.38095 عمر مؤسسه حسابرسی AAGEi,t
693 5.907186 1.360610 0.007171 0.000570 0.057760 0.008340 0.010379 توان رقابت مؤسسه حسابرسی ACOMPi,t
693 12.54640 2.502776 0.032256 0.001890 0.270490 0.021460 0.033048 استقلال مؤسسه حسابرسی AINDi,t
693 8.088415 2.509296 4.250481 2.000000 20.00000 4.000000 5.601732 تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی APARTi,t
693 4.507151 1.541685 0.589997 1.000000 4.000000 1.000000 1.346320 رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی ARNKCPAi,t
693 3.999259 1.002449 0.715378 0.000000 4.000000 1.000000 1.414141 رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار ARNKTSEi,t
693 2.935915 -0.109654 0.783540 21.18516 25.88907 24.04416 24.06771 اندازه مؤسسه حسابرسی ASIZEi,t
693 4.785217 1.682999 0.282156 0.000110 1.000000 0.117230 0.228048 تخصص مؤسسه حسابرسی ASPECi,t
693 2.328806 0.732557 1.015207 1.000000 4.000000 2.000000 1.936508 دوره تصدی مؤسسه حسابرسی ATENi,t
693 9.783471 1.607086 0.238997 -0.483096 1.573078 0.169718 0.188727 رشد فروش شرکت GROWTHi,t
693 6.014331 0.656207 0.136439 -0.460088 0.935369 0.100252 0.118692 جریان نقد عملیاتی شرکت CFOi,t
693 5.154339 1.057719 1.407393 23.94832 32.97297 27.40412 27.58251 اندازه شرکت SIZEi,t
693 96.44115 0.425185 6.824404 -75.66622 95.33333 2.501234 3.000505 رشد شرکت MBi,t
693 6.788960 -0.237212 0.148976 -0.780968 0.635828 0.110942 0.124658 بازده داراییهای شرکت ROAi,t
693 1.719287 0.534169 0.095336 0.090000 0.347000 0.156000 0.189714 نرخ تورم INFi,t
693 2.673635 0.160394 0.441684 1.386294 3.761200 2.772589 2.740631 سن شرکت FRMAGEi,t
693 4.532056 -1.209035 0.204046 0.000000 0.989300 0.744700 0.706818 سهامداران نهادی OWNERi,t
693 2.712341 -0.334471 0.202578 0.000000 1.000000 0.600000 0.685220 استقلال هیئت‌مدیره BRDINDi,t
منبع: یافتههای پژوهشگر
جدول 3- فراوانی مشاهدههای متغیرهای مجازی پژوهش
کل مشاهدهها مقدار یک مقدار صفر شرح متغیرها
درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد
100 693 31.31 217 68.69 476 چرخش مؤسسه حسابرسی AROTi,t
100 693 14.57 101 85.43 592 زیان شرکت LOSSi,t
منبع: یافتههای پژوهشگر
در ادامه طبق یافتههای پژوهشگر نتایج آزمون نرمالیته متغیرهای وابسته تحقیق، به بالاتر از 05/0 افزایش یافته بنابراین فرضیه H0 مبنی بر نرمال بودن توزیع این متغیر پذیرفته میشود و گویای آن است که برای آزمون فرضیات از روشهای آماری پارامتریک استفاده میشود.
آزمون پایایی متغیرهای پژوهش
به‌منظور ارزیابی پایایی متغیرهای پژوهش و حصول اطمینان از عدم وجود ریشه کاذب در آن‌ها از آزمون ریشه واحد لوین، لین و چو استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 ارائه شدهاند.
جدول 4- نتایج آزمون پایایی متغیرهای پژوهش
معناداری آماره تی شرح متغیرها
0.0000 -21.0034 تأمین مالی از طریق بدهی DEBTBS𝑖,𝑡
0.0000 -43.7951 تأمین مالی از طریق سهام عادی EQUITYBS𝑖,𝑡
0.0000 -255.836 بیش اهرمی CSUPPER𝑖𝑡
0.0000 -64.9992 ریسک RISK𝑖𝑡
0.0000 -192.744 میانگین موزون هزینه سرمایه WACC𝑖𝑡
0.0000 -23.9461 عمر مؤسسه حسابرسی AAGEi,t
0.0000 -43.4794 توان رقابت مؤسسه حسابرسی ACOMPi,t
0.0000 -21.4477 استقلال مؤسسه حسابرسی AINDi,t
0.0000 -41.5040 تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی APARTi,t
0.0000 -8.03638 رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی ARNKCPAi,t
0.0000 -4.22960 رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار ARNKTSEi,t
0.0000 -8.79788 اندازه مؤسسه حسابرسی ASIZEi,t
0.0000 -161.151 تخصص مؤسسه حسابرسی ASPECi,t
0.0000 -12.1398 دوره تصدی مؤسسه حسابرسی ATENi,t
0.0012 -3.03576 رشد فروش شرکت GROWTHi,t
0.0000 -20.2497 جریان نقد عملیاتی شرکت CFOi,t
0.0000 -49.8657 اندازه شرکت SIZEi,t
0.0000 -22.7345 رشد شرکت MBi,t
0.0000 -8.37120 بازده داراییهای شرکت ROAi,t
0.0014 -2.98917 نرخ تورم INFi,t
0.0000 -65.0788 سن شرکت FRMAGEi,t
0.0000 -708.178 سهامداران نهادی OWNERi,t
0.0000 -5.41427 استقلال هیئت‌مدیره BRDINDi,t
منبع: یافتههای پژوهشگر
بر این اساس متغیرهای پژوهش در سطح موردبررسی پایا هستند و مشکل ریشه کاذب در آن‌ها وجود ندارد.
1-7- نتایج آزمون فرضیههای پژوهش
نتایج آزمون مدلهای رگرسیونی مربوط به فرضیههای پژوهش در جداول 5 و 6 ارائه شدهاند. با توجه به جدول 5 ، طبق آماره اف آزمون وایت و معناداری آن که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، ناهمسانی واریانس خطاها در مدلهای موردبررسی وجود دارد و جهت رفع مشکل از روش حداقل مربعات تعمیمیافته به‌جای روش حداقل مربعات معمولی جهت آزمون در مدلها استفاده میشود. ازآنجایی‌که سطح معناداری ضریب لاگرانژ آزمون بروش-پاگان کمتر از سطح خطای 5 درصد است، مشکل خودهمبستگی بین خطاها وجود دارد و برای رفع مشکل از متغیر وابسته با وقفه اول در مدلها استفاده میشود. همچنین طبق آماره اف لیمر آزمون چاو و معناداری آن که بیشتر از سطح خطای 5 درصد است، آزمون مدلهای اول، دوم، سوم و پنجم باید به روش تلفیقی اثرات مشترک انجام شود و در این شرایط دیگر نیازی به انجام آزمون هاسمن نیست؛ اما در مدل چهارم با توجه به آماره اف لیمر آزمون چاو و معناداری آماره آن که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، آزمون مدل باید به روش ترکیبی انجام شود. همچنین طبق آماره کایدو آزمون هاسمن و معناداری آماره آن که بیشتر از سطح خطای 5 درصد است، آزمون مدل چهارم باید به روش اثرات تصادفی انجام شود. در ادامه، با توجه به جدول 6 طبق آماره فیشر و معناداری آن‌ها که کمتر از سطح خطای 5 درصد است، روابط خطی معنیدار در مدلهای رگرسیون وجود دارند و انتظار میرود حداقل بین یکی از متغیرهای توضیحی با متغیر وابسته رابطه معناداری وجود داشته باشد.
جدول 5- نتایج آزمون انتخاب الگوی مدلهای رگرسیونی جهت آزمون فرضیههای پژوهش
شرح آزمون آماره مقدار معناداری
بررسی اولویت نوع دادههای ترکیبی یا دادههای تلفیقی چاو اف لیمر 0.956100 0.5987
بررسی اولویت روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی هاسمن کایدو - -
بررسی ناهمسانی واریانس خطاها وایت اف 1.365973 0.0029
بررسی خودهمبستگی خطاها بروش-پاگان ضریب لاگرانژ 5732.642 0.0000
بررسی اولویت نوع دادههای ترکیبی یا دادههای تلفیقی چاو اف لیمر 1.167550 0.1455
بررسی اولویت روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی هاسمن کایدو - -
بررسی ناهمسانی واریانس خطاها وایت اف 1.385444 0.0017
بررسی خودهمبستگی خطاها بروش-پاگان ضریب لاگرانژ 5960.432 0.0000
بررسی اولویت نوع دادههای ترکیبی یا دادههای تلفیقی چاو اف لیمر 1.002574 0.4798
بررسی اولویت روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی هاسمن کایدو - -
بررسی ناهمسانی واریانس خطاها وایت اف 9.237374 0.0000
بررسی خودهمبستگی خطاها بروش-پاگان ضریب لاگرانژ 6418.243 0.0000
بررسی اولویت نوع دادههای ترکیبی یا دادههای تلفیقی چاو اف لیمر 1.401682 0.0118
بررسی اولویت روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی هاسمن کایدو 32.35447 0.0539
بررسی ناهمسانی واریانس خطاها وایت اف 1.302797 0.0097
بررسی خودهمبستگی خطاها بروش-پاگان ضریب لاگرانژ 7551.728 0.0000
بررسی اولویت نوع دادههای ترکیبی یا دادههای تلفیقی چاو اف لیمر 1.257284 0.0632
بررسی اولویت روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی هاسمن کایدو - -
بررسی ناهمسانی واریانس خطاها وایت اف 1.812352 0.0000
بررسی خودهمبستگی خطاها بروش-پاگان ضریب لاگرانژ 7808.879 0.0000
منبع: یافتههای پژوهشگر
جدول 6- نتایج آزمون نهایی مدلهای رگرسیونی جهت آزمون فرضیههای پژوهش
متغیرهای وابسته
متغیرهای توضیحی شرح متغیرهای توضیحی DEBTBS𝑖,𝑡
تأمین مالی از طریق بدهی EQUITY𝐵𝑆𝑖,𝑡
تأمین مالی از طریق سهام CSUPPER𝑖,𝑡
بیش اهرمی
ضرایب خطای استاندارد آماره تی معناداری ضرایب خطای استاندارد آماره تی معناداری ضرایب خطای استاندارد آماره تی معناداری
C عرض از مبدأ 1.802714 0.666438 2.704997 0.0070 -5.717651 0.739297 -7.733899 0.0000 -0.170182 0.116723 -1.458005 0.1454
AAGEi,t عمر مؤسسه حسابرسی -0.000322 0.001126 -0.285877 0.7751 -0.002785 0.000552 -5.048555 0.0000 0.0000459 0.000123 0.373824 0.7087
ACOMPi,t توان رقابت مؤسسه حسابرسی 9.018251 4.174123 2.160514 0.0311 -13.44138 2.917407 -4.607304 0.0000 -1.108546 0.422210 -2.625579 0.0089
AINDi,t استقلال مؤسسه حسابرسی -1.386945 0.395743 -3.504658 0.0005 1.570091 0.220316 7.126552 0.0000 0.033094 0.049544 0.667972 0.5044
APARTi,t تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی -0.002465 0.004003 -0.615700 0.5383 -0.002603 0.002393 -1.087831 0.2771 0.000755 0.000395 1.911686 0.0564
ARNKCPAi,t رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی 0.001073 0.009908 0.108267 0.9138 0.059846 0.013160 4.547398 0.0000 -0.002096 0.001796 -1.167009 0.2437
ARNKTSEi,t رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار -0.028880 0.020151 -1.433149 0.1524 0.039625 0.012897 3.072414 0.0022 0.001867 0.002391 0.780823 0.4352
AROTi,t چرخش مؤسسه حسابرسی 0.019926 0.021797 0.914174 0.3610 0.007920 0.021841 0.362616 0.7170 -0.004199 0.002861 -1.467609 0.1428
ASIZEi,t اندازه مؤسسه حسابرسی -0.144296 0.035457 -4.069634 0.0001 0.247326 0.032928 7.511047 0.0000 0.009650 0.004683 2.060687 0.0398
ASPECi,t تخصص مؤسسه حسابرسی 0.021974 0.020056 1.095647 0.2737 -0.042962 0.043736 -0.982311 0.3264 -0.001822 0.006271 -0.290508 0.7715
ATENi,t دوره تصدی مؤسسه حسابرسی 0.001101 0.003710 0.296867 0.7667 0.017777 0.003254 5.463301 0.0000 -0.003065 0.002993 -1.024268 0.3061
GROWTHi,t رشد فروش شرکت 0.167038 0.037320 4.475811 0.0000 0.256516 0.056843 4.512724 0.0000 0.020003 0.010361 1.930647 0.0540
CFOi,t جریان نقد عملیاتی شرکت -0.601799 0.062192 -9.676459 0.0000 -0.484505 0.149940 -3.231326 0.0013 0.012173 0.012127 1.003786 0.3159
LOSSi,t زیان شرکت 0.067949 0.021659 3.137222 0.0018 -0.115302 0.027020 -4.267303 0.0000 0.009902 0.007676 1.289958 0.1976
SIZEi,t اندازه شرکت 0.067184 0.010049 6.685298 0.0000 -0.010524 0.008926 -1.179091 0.2389 -0.000848 0.000445 -1.905455 0.0572
MBi,t رشد شرکت -0.000267 0.000675 -0.396084 0.6922 0.006795 0.003417 1.988609 0.0472 -0.000047 0.000546 -0.086796 0.9309
ROAi,t بازده داراییهای شرکت 0.296624 0.053860 5.507288 0.0000 0.959811 0.135712 7.072426 0.0000 -0.016173 0.016103 -1.004301 0.3157
INFi,t نرخ تورم -0.107944 0.089813 -1.201871 0.2299 1.154748 0.166176 6.948958 0.0000 -0.003015 0.010422 -0.289263 0.7725
FRMAGEi,t سن شرکت -0.013975 0.017118 -0.816376 0.4146 -0.055576 0.026158 -2.124615 0.0340 -0.001025 0.002763 -0.371051 0.7107
OWNERi,t سهامداران نهادی 0.066387 0.057580 1.152941 0.2494 -0.142520 0.049508 -2.878724 0.0041 -0.003351 0.007338 -0.456667 0.6481
BRDINDi,t استقلال هیئت‌مدیره -0.006393 0.073880 -0.086526 0.9311 0.149666 0.060073 2.491382 0.0130 -0.012695 0.010128 -1.253481 0.2105
AR(1) وقفه اول متغیر وابسته -0.070374 0.044855 -1.568946 0.1172 -0.066932 0.033388 -2.004657 0.0455 0.328268 0.071507 4.590716 0.0000
نتایج مدل معناداری مدل آماره فیشر 9.399386 آماره فیشر 14.26719 آماره فیشر 5.223696
معناداری آماره فیشر 0.000000 معناداری آماره فیشر 0.000000 معناداری آماره فیشر 0.000000
توان توضیحی مدل ضریب تعیین 0.256551 ضریب تعیین 0.343744 ضریب تعیین 0.160918
ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.229257 ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.319651 ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.130113
استقلال خطاهای مدل آماره دوربین-واتسون 1.927267 آماره دوربین-واتسون 2.012418 آماره دوربین-واتسون 1.889480
منبع: یافتههای پژوهشگر
ادامه جدول 6- نتایج آزمون نهایی مدلهای رگرسیونی جهت آزمون فرضیههای پژوهش
متغیرهای وابسته
متغیرهای توضیحی شرح متغیرهای توضیحی RISK𝑖,𝑡
ریسک WACC𝑖,𝑡
میانگین موزون هزینه سرمایه
ضرایب خطای استاندارد آماره تی معناداری ضرایب خطای استاندارد آماره تی معناداری
C عرض از مبدأ 1.259434 0.393206 3.202986 0.0014 2.433041 0.480515 5.063404 0.0000
AAGEi,t عمر مؤسسه حسابرسی 0.000396 0.000317 1.246387 0.2131 0.000897 0.000408 2.201265 0.0281
ACOMPi,t توان رقابت مؤسسه حسابرسی 3.129016 1.613087 1.939769 0.0529 4.080148 1.812699 2.250869 0.0247
AINDi,t استقلال مؤسسه حسابرسی -0.132409 0.191304 -0.692137 0.4891 -1.138302 0.498384 -2.283986 0.0227
APARTi,t تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی 0.000616 0.001073 0.574002 0.5662 0.001054 0.001497 0.703993 0.4817
ARNKCPAi,t رتبه مؤسسه حسابرسی در جامعه حسابداران رسمی 0.018459 0.007159 2.578465 0.0102 0.019785 0.023810 0.830961 0.4063
ARNKTSEi,t رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و اوراق بهادار -0.017918 0.012344 -1.451552 0.1472 -0.019438 0.015582 -1.247469 0.2127
AROTi,t چرخش مؤسسه حسابرسی 0.015395 0.018294 0.841539 0.4004 -0.006150 0.021025 -0.292523 0.7700
ASIZEi,t اندازه مؤسسه حسابرسی -0.036694 0.015610 -2.350624 0.0191 -0.084264 0.017154 -4.912253 0.0000
ASPECi,t تخصص مؤسسه حسابرسی 0.000201 0.020912 0.009613 0.9923 -0.003675 0.013982 -0.262857 0.7927
ATENi,t دوره تصدی مؤسسه حسابرسی 0.010297 0.009050 1.137842 0.2557 -0.006864 0.006526 -1.051838 0.2933
GROWTHi,t رشد فروش شرکت 0.075783 0.028984 2.614626 0.0092 0.168879 0.047991 3.518977 0.0005
CFOi,t جریان نقد عملیاتی شرکت 0.019308 0.029678 0.650583 0.5156 0.007426 0.036538 0.203230 0.8390
LOSSi,t زیان شرکت -0.010575 0.015279 -0.692122 0.4891 0.038400 0.018038 2.128780 0.0336
SIZEi,t اندازه شرکت -0.012595 0.003183 -3.956438 0.0001 -0.016068 0.007068 -2.273290 0.0234
MBi,t رشد شرکت 0.000703 0.000608 1.156480 0.2480 0.002300 0.000973 2.364345 0.0184
ROAi,t بازده داراییهای شرکت -0.074929 0.057253 -1.308741 0.1911 0.068702 0.058141 1.181632 0.2378
INFi,t نرخ تورم -0.075494 0.087512 -0.862665 0.3887 -0.168317 0.170500 -0.987195 0.3240
FRMAGEi,t سن شرکت -0.011425 0.014249 -0.801836 0.4230 0.008572 0.013682 0.626506 0.5312
OWNERi,t سهامداران نهادی 0.015302 0.023070 0.663286 0.5074 0.037433 0.039355 0.951148 0.3419
BRDINDi,t استقلال هیئت‌مدیره -0.016207 0.018808 -0.861710 0.3892 0.010748 0.025335 0.424228 0.6716
AR(1) وقفه اول متغیر وابسته 0.282014 0.040508 6.961868 0.0000 0.022605 0.026111 0.865710 0.3870
نتایج مدل معناداری مدل آماره فیشر 5.984515 آماره فیشر 3.599111
معناداری آماره فیشر 0.000000 معناداری آماره فیشر 0.000000
توان توضیحی مدل ضریب تعیین 0.180134 ضریب تعیین 0.116713
ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.150034 ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.084285
استقلال خطاهای مدل آماره دوربین-واتسون 1.949548 آماره دوربین-واتسون 2.175956
منبع: یافتههای پژوهشگر
نتایج آزمون نهایی مدلهای رگرسیونی در جدول 6 مبین این است که سطح معناداری آماره فیشر زیر 5 درصد بوده، بنابراین رگرسیون‌ها قدرت تبیین لازم را دارند. آماره دوربین- واتسون در محدوده مناسبی (بین 5/1 تا 5/2) قرار دارند و پس از ورود وقفه اول متغیر وابسته، بین خطاهای مدلهای رگرسیون مشکل خودهمبستگی وجود ندارد و شرط استقلال باقیماندهها برقرار است. نتایج نشان دادند طبق ضرایب تعیین تعدیل‌شده، متغیرهای مستقل و کنترلی مدلها قادرند درصدی نسبی از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. طبق نتایج مشاهده‌شده، بیشترین توان توضیحی مدلها مربوط به فرضیه دوم مندرج در جدول است که بر اساس آن ویژگیهای حسابرس به همراه متغیرهای کنترلی حدود 32 درصد تأمین مالی از طریق سهام عادی را توضیح دادهاند. همچنین کمترین توان توضیحی مدلها مربوط به فرضیه پنجم مندرج در جدول است که بر اساس آن ویژگیهای حسابرس به همراه متغیرهای کنترلی حدود 8 درصد میانگین موزون هزینه سرمایه را توضیح دادهاند.
در ادامه به‌طور خلاصه نتایج آزمون فرضیات نشان میدهد، در شرکتهایی که مؤسسه حسابرسی کننده آن‌ها از توان رقابت بالاتری برخوردارند، استقلال کمتری دارند و اندازه کوچکتری دارند، تغییرات تأمین مالی از طریق بدهی در آن‌ها بیشتر است. در شرکتهایی که مؤسسه حسابرسی کننده آن‌ها استقلال بیشتری دارا هستند، رتبه آن‌ها در جامعه حسابداران رسمی و همچنین در سازمان بورس و اوراق بهادار بیشتر است، اندازه بزرگتری دارند، از دوره تصدی طولانیتری برخوردارند، زمان کمتری از تأسیس آن‌ها گذشته است و از توان رقابت کمتری برخوردارند، تغییرات تأمین مالی از طریق صدور سهام در آن‌ها بیشتر است. در شرکتهایی که مؤسسه حسابرسی کننده آن‌ها از توان رقابت بیشتری برخوردار هستند، تعداد شرکای بیشتری دارند و اندازه بزرگتری دارند، بیش اهرمی در ساختار سرمایه آن‌ها بیشتر است. در شرکتهایی که مؤسسه حسابرسی کننده آن‌ها از توان رقابت بالاتری برخوردارند، رتبه آن‌ها در جامعه حسابداران رسمی بیشتر است و اندازه کوچکتری دارند، ریسک آن‌ها بیشتر است. در شرکتهایی که مؤسسه حسابرسی کننده آن‌ها توان رقابت بالاتری دارند، زمان بیشتری از تأسیس و عمر آن‌ها گذشته است، از استقلال کمتری برخوردار هستند و اندازه کوچکتری دارند، میانگین موزون هزینه سرمایه آن‌ها بیشتر است.
8- نتیجهگیری
با توجه به نتایج پژوهش، اندازه مؤسسه حسابرسی با تأمین مالی از طریق بدهی و میانگین موزون هزینه سرمایه و ریسک شرکت رابطه معنادار و منفی، و با تأمین مالی از طریق صدور سهام و بیش اهرمی رابطه معنادار و مثبت دارد. این یافته های مطابق با نتایج مطالعات چانگ و همکاران (2009) ، ویسدام و همکاران (2018) ، حیدری و همکاران (1396) و قادری و همکاران (1396) بوده ولی با نتایج حاصل از مطالعات ننگزی (2017) مغایر میباشد . به نظر می‌رسد هم‌راستا با نظریه دی آنجلو حسابرسی توسط مؤسسات حسابرسی بزرگ باعث جلب اعتماد بیشتر سرمایهگذاران نسبت به صورتهای مالی و همچنین کاهش ریسک شرکت گردیده بنابراین سرمایهگذاران رغبت بیشتری در مشارکت در تأمین منابع مالی شرکت از خود نشان دادهاند درنتیجه در چنین حالتی تأمین مالی شرکتها بیشتر از طریق صدور سهام انجام گردیده. ازآنجایی‌که طی سالیان اخیر نرخ بهره بانکی در کشور بالا بوده لذا ، ملاحظه میشود که همگام با افزایش اندازه مؤسسه حسابرسی که با افزایش تأمین مالی از طریق صدور سهام و کاهش تأمین مالی از طریق بدهی همراه بوده ، میانگین موزون هزینه سرمایه نیز کاهش یافته است.این موضوع با نتایج مطالعات چانگ و همکاران(2009) هم راستا می باشد . رتبه مؤسسه حسابرسی در بورس و جامعه با تأمین مالی از طریق صدور سهام رابطه معنادار و مثبت دارد. این امر نشان میدهد شرکتها در زمان طرح‌های افزایش سرمایه از مؤسساتی استفاده کردهاند که دارای رتبه بالاتری بوده‌اند و با این کار اعتماد سرمایهگذاران را نسبت به صورتهای مالی حسابرسی شده جلب نموده‌اند.
تعداد شرکای مؤسسه حسابرسی فقط با بیش اهرمی رابطه معنادار مثبت دارد . به نظر می‌رسد کمیت تعداد شرکا شاید عامل تأثیرگذاری در ارزیابی نقش مؤسسات حسابرسی در تأمین منابع مالی نباشد و بهتر است به جنبههای کیفی شرکا مانند ماندگاری ، سوابق حرفهای تحصیلی کاری و.. آنان توجه شود. تأمین مالی از طریق بدهی با توان رقابت رابطه مثبت و معنادار، و با استقلال حسابرس و اندازه مؤسسه رابطه معنادار و منفی دارد. اما رابطه تأمین مالی از طریق صدور سهام با این سه ویژگی معکوس تأمین مالی از طریق بدهی میباشد. به نظر می‌رسد زمانی که شرکتها می‌خواهند اعتماد سرمایه‌گذار را جلب کنند بیشتر از مؤسساتی دعوت میکنند که بزرگ‌تر بوده و یا از استقلال بالاتر برخوردارند. توان رقابت با تأمین مالی از طریق بدهی ، ریسک و میانگین موزون هزینه سرمایه رابطه معنادار و مثبت دارد .شاید این موضوع منطبق با هشدار دیوان محاسبات آمریکا درباره تأثیر بالقوه و معکوس تمرکز بازار حسابرسی باکیفیت حسابرسی باشد .طبق استدلال بون و همکاران (2012) و فرانسیس و همکاران (2013) در بازارهای حسابرسی متمرکز، حسابرسان انگیزه زیادی برای ارتقای کیفیت خدمات خود ندارند و این موضوع به‌احتمال‌زیاد سبب بیش اطمینانی آنان میشود . با این نگرش ، ممکن است که حسابرسان با توان رقابت بالاتر نسبت به گزارش آرایی مدیریت شرکتها که برای تأمین مالی از طریق بدهی انجام میدهند ، بی‌تفاوت بوده و درنتیجه با افزایش بدهیهای شرکت که موجب افزایش ریسک شرکت موجبات افزایش میانگین موزون هزینه سرمایه شرکت نیز فراهم گردد.
8-1- پیشنهادها
8-1-1- پیشنهادهای مبتنی بر یافتههای پژوهش
با توجه به نتایج پژوهش حاضر مبنی بر تأثیر برخی ویژگیهای حسابرس بر گزینههای مختلف تأمین مالی، به اعتباردهندگان و تأمینکنندگان منابع مالی برای شرکتها پیشنهاد میشود هنگام اعطای وام، تسهیلات و اعتبارات به ماهیت و ویژگیهای مؤسسه حسابرسی که عهدهدار نظارت و اعتباربخشی به اطلاعات مندرج در صورتهای مالی شرکتها هستند، توجه داشته باشند؛ زیرا نوع، حجم و میزان تأمین منابع مالی برای شرکتها مستلزم اطمینان و اتکا تأمینکنندگان منابع مالی نسبت به اطلاعات مندرج در صورتهای مالی شرکتها است و در این راستا حسابرسان میتوانند به‌عنوان عامل مؤثری تلقی شوند. همچنین با توجه به اهمیت آگاهی تأمینکنندگان منابع مالی نسبت به ویژگیهای حسابرس از یک‌سو، و محدودیت در دسترسی به برخی از اطلاعات مربوط به مؤسسات حسابرسی از سوی دیگر، و همچنین با توجه به نقش جامعه حسابداران رسمی در شفافیت بخشی به اطلاعات مؤسسات حسابرسی، پیشنهاد میگردد یک بانک اطلاعاتی منسجم و معتبر برای افشاء این اطلاعات ایجاد و در دسترس بازار سرمایه قرار گیرد. در ادامه با توجه به اهمیت مکانیزم کنترلی و نقش اعتبار دهی حسابرسی در حوزه راهبری شرکتی، پیشنهاد میشود حسابرسان در راستای الزامات استانداردهای حسابرسی ، با رعایت اصول اخلاق حرفهای، حفظ استقلال، اعمال مراقبت حرفهای، توجه به صلاحیت حرفهای و افزایش دانش و تجربه حرفهای، خدمات حسابرسی را باکیفیت مناسب به انجام رسانند؛ زیرا پیامد حسابرسی توسط حسابرسان باکیفیت و برخوردار از ویژگیهای مطلوب سبب اطمینان گروههای ذینفع نسبت به اطلاعات مندرج در صورتهای مالی گزارش‌شده شرکتها میشود و این موضوع میتواند تصمیمات مناسبی را برای این گروهها به ارمغان آورد.
8-1-2- پیشنهادها برای پژوهشهای آتی
در بسیاری از پژوهشهای انجام شده، جهت مطالعه و تعیین رفتار شرکتها در تأمین مالی از نسبت‌های اهرمی استفاده شده است و این به آن معنی است که شرایط اقتصادی، صنعتی و ...برای کلیه شرکتها در صنایع مختلف یکسان فرض شده است. لیکن درواقع این شرایط برای واحدهای اقتصادی مختلف ، متفاوت میباشد و بنابراین ساختار سرمایه بهینه برای آن‌ها متفاوت خواهد بود لذا پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی با پیروی از مدل ساین و ویلیامز (2015) که بر اساس عوامل مؤثر بر ساختار سرمایه مدلی را جهت پیشبینی ساختار سرمایه بهینه ارائه میدهد ، ساختار سرمایه بهینه را برای شرکتهای مورد مطالعه پیشبینی و از معیار بیش اهرمی و کم اهرمی استفاده گردد.
همچنین پیشنهاد میشود سبک‌‌های مدیریتی و نوع استراتژی‌‌های تجاری بکار گرفته شده توسط مدیران شرکتها در ارتباط با موضوع مدیریت سود و تصمیمات تأمین مالی شرکتها با در نظر گرفتن نقش ویژگیهای حسابرس مورد ارزیابی قرار گیرند.
