بررسی مضامین مشترک دیوان غربی – شرقی گوته و آثار سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 146-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.697629

نویسنده

محمود مهرآوران^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

یکی از شکل‌های ادبیات تطبیقی، مقایسۀ متن یا متونی از دو سخنور است تا اشتراکات آن‌ها مشخص شود. گوته ادیب نام‌دار آلمانی در دیوان غربی- شرقی خویش مضمون‌های مشترک فراوانی با سعدی دارد. او علاوه بر تأثیرپذیری فراوان از حافظ، از سعدی شاعر و نویسندۀ بزرگ ادب فارسی نیز بسیار تأثیر پذیرفته است. زیرا از چند قرن پیش از زمان گوته یا نزدیک به زمان او آثاری از ادبیات فارسی و به‌ویژه سعدی به زبان‌های فرنگی ترجمه و باعث آشنایی ادیبان مغرب زمین با آنان شده بود. این مقاله پس از بررسی نحوۀ آشنایی گوته با آثار سعدی و دلایل تأثیرپذیری گوته از وی، به روش توصیفی- تحلیلی  شواهد چشم‌گیری از مضامین مشترک بین سعدی و گوته را بررسی و تأثیرپذیری گوته را از سعدی یا قرابت اندیشه‌های آن دو را از دفترهای شعری دیوان غربی-شرقی نشان داده است. این اشتراکات و تأثرات در مضمون، فکر و نوع اندیشه دربارۀ بسیاری از پدیده‌هاست؛ از جمله: ستایش خداوند و اشاره به عدل و تسلط او بر شرق و غرب، آزادی عقیده، دست‌گیری درماندگان، ناتوانی عاشق در کتمان عشق، کوتاهی و زودگذری عمر، غنیمت شمردن فرصت کوتاه عمر، نخوردن غم جهان و سپری کردن دنیا با خوش‌دلی و بی‌اعتنایی به حسد دیگران، خاموشی زبان، تربیت ناپذیری نااهلان.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ گوته؛ سعدی؛ دیوان غربی-شرقی؛ مضامین مشترک

مراجع

کتاب‌ها

آربری، آرتور جان (1371) ادبیات کلاسیک فارسی، ترجمۀ اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.

حدادی، محمود (1389) دیدار غرب و شرق در هجرت گوته، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

حدادی، محمود (1397) ترجمۀ دیوان غربی - شرقی، تهران: پارسه.

حدیدی، جواد (1373) از سعدی تا آراگون، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ذکر جمیل سعدی (1369) مجموعه مقالات بزرگداشت سعدی، گردآوری کمیسیون یونسکو، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

زرین کوب، عبدالحسین (1369) نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

سعدی (1369) گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

سعدی (1372) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی.

سعدی (1388) کلیات، براساس نسخۀ محمد علی فروغی، تهران: ماهرنگ.

شفا، شجاع‌الدین (1328) ترجمۀ دیوان شرقی گوته(قطعات منتخب)، تهران: کتابخانۀ سقراط.

صفا، ذبیح الله (1368) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 1، تهران: انتشارات فردوس.

صفوی، کوروش (1379) ترجمۀ دیوان غربی – شرقی، تهران: هرمس.

غنیمی هلال، محمد (1373) ادبیات تطبیقی، ترجمه سید مرتضی آیت الله‌زاده شیرازی، تهران: امیرکبیر.

فرهنگ خاورشناسان (1376) گروه مؤلفان و مترجمان، جلد 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

کفافی، محمد عبدالسلام (1383) ادبیات تطبیقی، ترجمه حسین سیدی، مشهد: به نشر.

گیری، جان (1377) گوته، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: کهکشان.

ماسه، هانری (1369) تحقیق دربارۀ سعدی، ترجمۀ غلامحسین یوسفی و محمدحسن مهدوی اردبیلی، تهران: توس.

مقالات

حدادی، محمود. (1382). نگاهی اجمالی به دیوان غربی – شرقی گوته. شناخت، 13(37)، 129-142.

حدادی، محمود. (1385). گوته، ادبیات جهانی و آموزه‌های شرقی. سخن عشق، 10(29)، 42-49.

روان فرهادی، عبدالغفور. (1369). سه و نیم قرن سعدی شناسی در غرب از روی ترجمه‌های گلستان و بوستان. ذکر جمیل سعدی، 175-197.

زمانیان، مهدی. (1395). جایکاه سعدی در دیوان غربی – شرقی گوته. روزنامۀ عصر مردم، سال21، شمارۀ 5750، 10.

فیروزآبادی، سیدسعید. (1386). سعدی وگوته (‏نگاهی به دیوان غربی _شرقی و تاثیرکلام سعدی بر گوته). فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 1(1)، 77-84.

فیروزآبادی، سیدسعید. (1388). گوته و دو مفهوم ادبیات جهانی و ادبیات تطبیقی. فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 3(12)، 91-104.

مؤید، حشمت. (1378). گوته در آیینۀ سعدی. ایران شناسی، 11(41)، 36-58.

نکوروح، حسن. (1389). تأثیر غزل حافظ در دیوان غربی- شرقی گوته. ویژه نامه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، 1(1)، 83-105.

منابع الکترونیکی

Nazari, Morad. (2015). The Persian and Persia in the writings of three prominent German thinkers. (Nietzsche, Hegel, and Goethe (, http://www.moradnazari.com.