بررسی و تحلیل نقش دلاله در داستان زال و رودابه از شاهنامۀ فردوسی با رویکرد به مؤلفه های مددکاری فردی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 173-193   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.697630

نویسندگان

فرخ رو شهابی¹؛ رضا اشرف زاده^{* 2}؛ بتول فخر اسلام³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

در متون حماسی، دلاله یا میانجی زنی است که شخصیت­ های اصلی را در برابر مشکلات راهنمایی می ­کند و موجب رشد و تعالی آن­ها در ابعاد جسمانی و روانی می ­شود. در دنیای امروز، این نقش برای مددکاران در زندگی روزمره تعریف شده است. وجه اصلی شباهت دلاله و مددکار، یاری­رسانی به افراد نیازمند است. در این تحقیق که با استفاده از منابع کتابخانه ­ای و روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شده، نقش دلاله در داستان زال و رودابه از شاهنامۀ فردوسی، با رویکرد به شخصیت سیندخت و مبانی نظری مددکاری فردی کاویده شده است. نتایج تحقیق نشان می­ دهد که اصلی­ترین رسالت سیندخت در داستان، تضمین پیوند میان زال و رودابه و فراهم­آوردن بسترهای لازم برای زاده شدن رستم و جهت ­دهی به مسیر حماسه است. همچنین، او با شخصیت ­شناسی دقیق و آسیب­ شناسی مشکل و بحران پیش ­آمده، مانع از شکل­ گیری نبردی خونین میان ایرانیان و حکومت کابل شده است. در این داستان، بازخوانی خویشکاری­ های سیندخت، مبین حضور چشم­گیر زنان در عرصه­ های سیاسی- اجتماعی (نقش فراجنسیتی و ورای هنجارهای موجود) و نیز، نقش ­آفرینی در مسائل عاشقانه (نقش سنتی) است. سیندخت نمایندۀ زنی پویا و تأثیرگذار در بهبود مناسبات بینا­فردی و اجتماعی است. افزون بر سیندخت، زن نامه­رسان هم در آغاز داستان، زال و رودابه را به هم نزدیک کرده و دل آن­ها را به هم پیوند زده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامۀ فردوسی؛ زال و رودابه؛ مددکاری فردی؛ دلاله؛ میانجی گری؛ سیندخت

مراجع

کتاب‌ها

آقابخشی، حبیب (1393) قضازدایی (نقش میانجی مددکار اجتماعی در حل اختلاف غیر دادگاهی)، تهران: جامعه‌شناسان.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1349) زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: توس.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1381) چهار سخن‌گوی وجدان ایران؛ فردوسی، مولوی، حافظ و سعدی، تهران: قطره.

پرلمن، هلن هریس (1353) مددکاری اجتماعی، ترجمۀ پریوش منتخب، تهران: انقلاب اسلامی.

پیکارد، بتی.جی (1373) مقدمه‌ای بر مددکاری اجتماعی؛ مبانی اولیه، ترجمۀ منیرالسادات میربها و اکبر بخشی‌نیا، رودهن: دانشگاه آزاد اسلامی رودهن.

دابلیومافت، مری و بی‌اشفورد، خوزه (1393) اصول و مبانی مددکاری اجتماعی، ترجمۀ خدیجه‌السادات غنی‌آبادی، تهران: آوای نور.

دانش‌نامۀ جهان اسلام (1393) به کوشش غلامعلی حداد‌عادل، تهران: بنیاد دائره‌المعارف اسلامی.

زاهدی‌اصل، محمد (1390) مبانی مددکاری اجتماعی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

سام‌آرام، عزت‌الله (1373) مددکاری گروهی (کار با گروه)، تهران: علم.

فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی‌مطلق، نیویورک: Bibliotheba Persica.

مهذب، زهرا (1374) داستان‌های زنان شاهنامه، تهران: قبله.

مقالات

آقابخشی، حبیب و نوبخت، ناهید. (1384). نظریۀ نقش میانجی در مددکاری اجتماعی. نشریۀ مددکاری اجتماعی، 5(22)، 9-5.

ابن‌الدین، محمدرضا (1391) مشکلات و روش تشخیص مشکل در مددکاری فردی. مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی، 14(59)، 98-79.

تشکری، منوچهر، قاسمی‌پور، قدرت، محمدحسنی صغیری، زهرا. (1396). شخصیت دایه و دلاله در داستان‌های شفاهی و رسمی. دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، 5 (16)، 136-109.

مباشری، محبوبه. (1389). بررسی سیمای عجوزه در ادب فارسی. مجلۀ مطالعات زنان، 8(25)، 86-59.

محمدی، هاشم. (1380). نقش دایه‌ها در داستان‌های عاشقانۀ ایرانی. مجلۀ کیهان فرهنگی، (181)، 64-62.

محمودی، مریم و خادمی، احمد. (1396). بررسی تطبیقی- تحلیلی اسطورۀ زال و رودابه با اسطوره‌های ایرانی و مصری. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 9(34)، 85-59.

منابع لاتین

Casimir, A & Ejiofor, S. (2013). The philosophical exposition of the mind of the social worker: Issues and questions on the African environment. open journal of social science, 6(1), 73-80.

Payne, M, (2005) modern social work theory, London: publishing London.

Walsh, K & Gordon, J. (2008). Creating an Individual Work Identity. scholarship.sha.cornell.edu/articles, 316-285.

Yueh-Ching Ch. (2003). social workers involvement in Taiwan's 1999 earthquake disaster aid. journal of social work and society, 1(1), 124-143.