برابر نهادهای قرآنی و ساختار دستوری آنها در تفسیر کشف الاسرار و عُدّة الابرار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 480-504   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.697641

نویسندگان

غلام حسن پیرزاده گرمی^{* 1}؛ علی محمد موذنی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

یکی از تفسیرهای مهمّ فارسی در قرن ششم هجری‌، تفسیر «کشف‌الاسرار و عُدّة‌الابرار» رشیدالدّین ابوالفضل میبدی است‌. وی از شاگردان خواجه عبدالله انصاری است و در تفسیر خود‌، تحت تأثیر آموزه‌های او قرار گرفته است‌.
این تفسیر در سه نوبت «النّوبة الاُولی» ‌، «النّوبة الثّانیة» و «النّوبة الثّالثة» مورد تفسیر واقع شده است‌.
در نوبت اوّل‌، معنی تحت­الّلفظی آیه می‌آید که در این قسمت لغات و ترکیبات جالب توجّه فارسی در برابر نهاد کلمات عربی آمده است‌. در نوبت دوم‌، شأن نزول آیه‌، ناسخ و منسوخ بودن و تفسیر شرعی آن‌. و در نوبت سوم، تأویلات عارفانه بیان شده است‌.
نگارنده در این رساله‌، کوشیده است تا به بررسی برابرنهادهای قرآنی‌، تعبیرات و ترکیبات حالب توجه در زبان هِرَوی بپردازد و ویژگی‌های دستوری از نوع افعال‌، اسامی‌، قیود‌، ضمایر و حروف بیان شود‌. و ابهاماتی که در تحقیقات قبلی آشکار شده‌، برطرف نماید و هدف از آن بیان کردن تازگی‌ها و کاربردهای ناب زبان فارسی در عصر خواجه عبدالله انصاری است که متروک و فراموش شده و استعداد اِحیا دارند‌، بیان شوند‌. ناگفته نماند که نگارنده در تحقیق و پژوهش خود‌، ناز شیوۀ توصیفی_تحلیلی بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

برابرنهادهای قرآنی‌؛ سبک و زبان‌؛ ساختار دستوری و گویش خاص کشف‌الاسرار و عدة الابرار

مراجع

کتاب‌ها

ابوالقاسمی‌، محسن‌ (1375) دستور تاریخی زبان فارسی‌، تهران‌: سمت.

ابومحبوب، احمد (1387) ساخت زبان فارسی، تهران: نشر میترا.

اکبری‌، شالچی‌ (1370) فرهنگ گویشی خراسان بزرگ‌، تهران‌: مرکز‌.

انوری، حسن، احمدی گیوی، حسن‌ (1368) دستور زبان فارسی‌، تهران‌: فاطمی.

باطنی‌، محمّدرضا‌ (1386) توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی‌، تهران: امیرکبیر.

بهار‌، محمدتقی‌ (1376) سبک‌شناسی یا تطوّر نثر فارسی‌، تهران: انتشارات مجید‌.

بی‌نام‌ (1382) لسان التّنزیل‌، به اهتمام مهدی محقّق‌، تهران‌: نشر علمی فرهنگی.

خطیب رهبر، خلیل‌ (1372) دستور زبان فارسی (حروف اضافه و ربط)‌، تهران: مهتاب‌.

خطیبی‌، حسین (1390) فنّ نثر در ادب فارسی‌، تهران: انتشارات زوّار.

خیّام‌پور‌، عبدالرّسول‌ (1365) دستور زبان فارسی‌، تهران: کتابفروشی تهران‌.

دهخدا‌، علی اکبر (1373) لغت‌نامه‌، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‌.

رواقی‌، علی (1381) ذیل فرهنگ‌های فارسی‌، با همکاری م میرشمسی‌، تهران‌: هرمس‌.

رواقی‌، علی (1383) نوشته‌های قدیم فارسی و گویش‌های ایرانی‌، با همکاری ش صیّاد‌، تهران‌: شهر کتاب‌.

رواقی‌، علی (1395) گونه‌شناسی متن‌های فارسی ۲ (گونۀ فارسی هِرَوی)‌، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

شریعت‌، محمّدجواد‌ (1363) فهرست تفسیر کشف‌الاسرار و عدّة‌الابرار‌، تهران: امیرکبیر‌.

شمیسا‌، سیروس‌ (1372) سبک‌شناسی‌، تهران: انتشارات پیام نور‌.

صادقی‌، علی اشرف‌ (1371) تکوین زبان فارسی‌، تهران‌: دانشگاه آزاد ایران‌.

غلامرضایی‌، محمّد‌ (1394) سبک‌شناسی نثر پارسی از قرن چهارم تا سیزدهم‌، تهران‌:سمت.

فرشیدورد‌، خسرو‌ (1392) فرهنگ پیشوندها و پسوندهای فارسی‌، تهران: زوّار‌.

فکرت‌، محمد آصف (1376) فارسی هروی‌، زبان گفتاری هرات‌، مشهد‌: دانشگاه فردوسی‌.

قریب، عبدالعظیم و دیگران‌ (1371) دستور زبان فارسی (پنج استاد)‌، تهران‌: انتشارات نگاه و نشر علم.

مایل هروی‌، نجیب (1374) پسوندی نام‌آواساز در گونه‌های فارسی خراسانی‌، تهران: فرهنگستان‌.

ملک ثابت‌، مهدی‌ (1379) یادنامۀ ابوالفضل رشیدالدین میبدی‌، مجموعه مقالات‌، کنگرۀ بزرگداشت میبدی، یزد‌: انتشارات نیکوروش‌.

میبدی‌، ابوالفضل رشیدالدین (1364) تفسیر کشف‌الاسرار و عدّةالابرار‌، به کوشش رضا انزابی نژاد، تهران: امیرکبیر‌.

میبدی‌، ابوالفضل رشیدالدین (1375) نواخوان بزم صاحبدلان‌، تهران: امیرکبیر‌.

ناتل خانلری‌، پرویز‌‌ (1373) دستور تاریخی زبان فارسی‌، تهران: انتشارات توس‌.

ناتل خانلری‌، پرویز‌ (1382) تاریخ زبان فارسی‌، تهران‌: فرهنگ نشر نو‌.

ناتل خانلری‌، پرویز‌ (1384) دستور زبان فارسی‌، تهران: انتشارات توس‌.

وحیدیان کامیار‌، تقی‌ (1386) دستور زبان فارسی‌، تهران: سمت‌.

مقالات

رواقی‌، علی. (1382). گویش و متون فارسی‌. نامۀ انجمن‌، 3(2)، 13-41.