مبانی فقهی معاهده مسلمانان با غیر مسلمانان با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 69، آذر 1401، صفحه 181-203   

نوع مقاله: مقاله مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.697882

نویسندگان

علی محمدیان کبریا^{* 1}؛ محمد نوذری فردوسیه²؛ اکبر نجم³

¹استادیار، گروه حقوق ، واحد فراهان ، دانشگاه آزاد اسلامی، فراهان، ایران.

²استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

³دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

اسلام به منظور تحقّق و گسترش صلح و جلوگیری از روابط خصمانه، نه تنها برای معاهدات بین‌المللی ارزش حقوقی فوق‌العاده قائل شده، بلکه ملت‌های دیگر را نیز برای انعقاد این گونه پیمان‌ها دعوت کرده و به جامعه اسلامی توصیه نموده است که در این زمینه همواره پیش قدم باشند. از امکانات خود برای تحقّق بخشیدن به این آرمان اسلامی و انسانی استفاده نمایند و در بسیاری از موارد، این توصیه به حدّ تکلیف و وظیفه الزامی رسیده و عقد قراردادهای صلح از وظایف دولت‌های اسلامی به شمار رفته است. این وظیفه در مواردی که تمایلی از طرف دول و گروه‌های غیر مسلمان نسبت به عقد قراردادهای صلح احساس می‌شود، تأکید بیشتری می‌یابد. این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی به نگارش در آمده است، مباحث خود را بر اساس این فرضیه سامان داده است که؛ از نظر فقه اسلامی معاهده با کفار به حکم اولی جایز است و در برخی مواردبه اقتضای مصلحت واجب می شود. رهاورد این پژوهش این است که از دیدگاه برخی از علمای اسلام، از جمله مقام معظم رهبری، شرط لازم برای اصل انعقاد معاهده در اسلام، مقید نمودن آن به مصلحت و زمان است. و شرط دوام پایبندی به معاهده، رعایت مصالح جامعۀ اسلامی و هوشمندی و هوشیاری در برابر غیرمسلمانان و نظارت مستمر بر بقای شروط معاهده و عدم نقض آن از سوی طرف مقابل است.

کلیدواژه‌ها

معاهده؛ مهادنه؛ شرط نقض عهد؛ مصلحت جامعه

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه

ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللّغة. بی جا: مکتبة الاعلام الاسلامی.

ابوالبرکات الدردیز سیّدی، احمد. (بی تا). الشرح الکبیر. بی جا: داراحیاءالکتب العربی.

ابوحبیب، سعدی. (1408ق). القاموس الفقهی. دمشق: دارالفکر.

ابوعبید، قاسم بن سلام. (1384ق). غریب الحدیث. حیدرآباد الرکن للهند. مجلس دائرة المعارف العثمانیه.

آذرنوش، آذرتاش. (1394ش). فرهنگ معاصر عربی-فارسی. تهران: چاپ هفدهم

البهوتی الحنبلی، منصور بن یونس. (1418 ق). کشاف القناع. بیروت: دارالکتب العلمیه.

الجبعی، العاملی، (الشهید الثانی)، زین الدین. (1387ق). الروضة البهیّة فی شرح اللّمعة الدمشقیه. تحقیق سیّد محمّد کلانتر. النجف: نشرجامعة النجف الدینیّة.

الجندی، خلیل بن اسحاق. (1416ق). مختصر خلیل. بیروت: دارالکتب العلمیه.

جواهری، شیخ حسن. (1439ق). بحوث فی الفقه معاصر. مجمع الذخائرالاسلامیّه.

جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1376ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.

حسینی, سید محمدرضا.؛ مظلوم رهنی, علیرضا,.؛ و رحب زاده اصطهباناتی, علیرضا. (1401). بررسی تعهد ایمنی سازندگان سیستم‌های دیجیتال و نرم‌افزاری در فقه اسلامی، حقوق موضوعه ایران و اروپا. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی. 18(68), ۵۴-۳۵.

المحقق الحلّی، جعفر. (1409ق). شرایع الاسلام، تحقیق و تعلیق، سید صادق شیرازی. تهران: انتشارات استقلال.

الحسینی الخا منه ای، السید علی. (1439). ثلاث رسایل فی الجهاد  الامان والصابئة و المهادنه. تهران: الناشر فقه روز (التابع لموسسة الثورة الاسلامیه للنشر)

الخطیب شربینی، محمد. (1377ق). مغنی المحتاج. بیروت: نشر داراحیاءالتراث العربی.

الدسوقی، محمّدغرفه. (بی تا). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر. (بی جا): داراحیاءالکتب العلمیه.

السرخسی، محمد بن ابی سهل. (1406ق). المبسوط، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر والتوزیع.

سعیدی گراغانی، رحمت الله.؛ کیخا, محمدرضا.؛ و امیر پور, حیدر. (1400). مصلحت و نقش آن در قبض و بسط احکام فقهی حقوقی تعدد زوجات. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 17(63): ۱۶۳-۱۰۹.

1. سیّاح، احمد(1365ش)، فرهنگ سیّاح، تهران، انتشارات اسلام، چاپ اول.
2. الشافعی، محمد ابن ادریس، 1403،الام، دارالفکر.
3. الشافعی الصغیر، محمدبن ابی العباس(1413ق)، نهایة المحتاج، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
4. الطریحی، فخرالدین(1408ق)، مجمع البحرین، بی جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
5. شیخ طوسی، محمد بن حسن(بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیری عاملی، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
6. شیخ طوسی، محمد بن حسن،1387ش، المبسوط، تصحیح سید محمد تقی الکشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریه،چاپ اول.
7. شیخ طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا،المبسوط، تصحیح محمدباقرالبهبودی، قم، المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریه
8. شیخ طوسی، محمد بن حسن، 1429ق، الخلاف، موسسه النشرالاسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم
9. العاملی(الشهیدالاول)، شمس الدین محمد بن مکی(بی تا)، الدروس الشرعیه، قم، تحقیق و نشر مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.
10. ابن قدامه، عبدالله (بی تا)، المغنی، بیروت، نشردارالکتاب العربی للنشر والتوزیع.
11. عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن(بی تا)، معجم المصطلحات والالفاظ الفقهیه، قاهره، دارالفضیلة.
12. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر(1420ق)، تحریرالاحکام،علی مذهب الامامیه، تحقیق شیخ ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق.الطبع الاول .
13. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1419ق)، تذکرة الفقها، قم، مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.
14. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1413ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم،موسسةالنشر الاسلامیه التابعه لجماعه المدرسین الطبع الثانی .
15. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1412ق)،المطلب فی تحقق المذاهب، مشهد،مجمع البحوث الاسلامیه االطبع الاول.
16. العلامه الحلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر (1413ق)قواعد الاحکام فی معرفة الحلال وا لحرام،قم، موسسةالنشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین الطبع الاول .
17. علی اکبری, ابوذر, محمودی, هانی. (1396). براندازی در نظم فقهی حقوقی کنونی. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 8(26), 93-126.
18. علیشاهی، ابولفضل، پژوهشی در اباحهی اموال کافران حربی از نگاه فقه شیعه، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی/ سال دهم/ شماره سی وچهار / زمستان 92 / صفحات108-8.
19. الفراهیدی، خلیل بن احمد(1410ق)، منتهی العین، قم، انتشارات هجرت.
20. معلوف، لوییس، المنجد فی اللغه و الاعلام، چاپ دوم، 1365ش.
21. الکاشانی الحنفی، ابوبکر بن مسعود(1409ق)، بدائع الصنایع، پاکستان، المکتبة الحبیبیة.
22. کلینی، محمد بن یعقوب(1429)، الکافی، قم، دارالحدیث
23. المحقق الکرکی، علی بن الحسین(1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، بی جا، تحقیق و نشر مؤسّسة آل البیت لاحیاءالتراث.
24. النجفی، محمدحسن(1362ش)، جواهرالکلام، تحقیق شیخ عباس قوچانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
25. نجفیان, امین, هدایت نیا, فرج الله. (1396). مبانی مشروعیت شرط عدم طلاق در عقد نکاح. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 13(49), 139-160.
26. النووی، محیی الدین شرف(بی تا)، المجموع، (بی جا)، دارالفکرللطباعة والنشر والتوزیع.