تئوری مسئولیت نقصان یافته در پرتو مفهوم رشد جزائی مقرر در ماده91 قانون مجازات اسلامی1392

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 69، آذر 1401، صفحه 248-276   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.697885

نویسندگان

اسماعیل هادی تبار¹؛ سیدمسعود حیدری^{* 2}؛ پژمان پارسا²

¹استادیارحقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران..

²دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

توجه به رشد جزائی علاوه بر بلوغ جنسی برای نخستین بار در ماده91 قانون مجازات اسلامی1392 و لزوم احراز آن در جرایم حد و قصاص و نیز توسعه اختیارات قضایی برای اسقاط مجازاتهای حد و قصاص که نه تنها برای مرتکبین کمتر از18 سال بلکه برای بالاتر از18 سال هم امکان اثبات آن وجود دارد از یک سو و از سوی دیگر از بین بردن تفاوت حداقل سن مسئولیت کیفری بین دختران و پسران در جرایم تعزیری و پیروی از نظام مسئولیت تدریجی که نشان از پذیرش مسئولیت کیفری نسبی و واکنش جزایی متفاوت و تخفیف یافته نسبت به اطفال و نوجوانان در مقابل بزرگسالان، ازجمله گامهایی هستند که این قانون در راستای رسیدن به یک نظام مطلوب مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان برداشته است. با این وجود به کار بردن لفظ «مجازات» به طور مطلق در ماده91 ق.م.ا با توجه به قید «تصمیمات» در ماده88 ق.م.ا صحیح بنظر نمی­رسد.

کلیدواژه‌ها

رشد جزائی؛ مسئولیت تدریجی؛ کمال عقل؛ اطفال و نوجوانان؛ مجازات

مراجع

الف: فارسی

برهانی، محسن. (1381). رشد جزایی. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۵۸(۵۸): ۱۹۸-۱۶۷.

توجهی، عبدالعلی. (1394). آسیب شناسی قانون مجازات اسلامی، چاپ اول. تهران: جنگل.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.

حاجی ده آبادی، احمد. (1384). قاعده درء در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه حقوق اسلامی، (۶): ۵۲-۳۸.

حجتی، سیدمهدی. (1380). تحول واکنش اجتماعی در قبال بزهکاری اطفال. مجله حقوقی دادگستری، (۳۵): ۴۰-۹.

حسینجانی، بهمن.؛ و مظاهری، مسعود. (1389). اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری با نگرشی به قوانین کیفری فرانسه و آمریکا. تهران: مجد.

حسینی آهق، مریم.، و مهرپور، حسین. (1389). رابطه بلوغ با مسئولیت کیفری. پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، (۶): ۵۶-۴۵.

حسینی، محمد.، و مصطفی پور، مسعود. (1396). جرم شناسی عصب؛ رویکردی نوین در تحلیل جرایم خشونت آمیز اطفال و نوجوانان. پژوهش حقوق کیفری، ۵(۱۹): ۱۹۶-1۲۷.

• دهخدا، علی اکبر(1377). لغت نامه. چاپ دوم از دوره جدید، ج9، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• زراعت، عباس(1392). حقوق جزای عمومی 3، مجازاتها و اقدامات تأمینی، چاپ اول، ج2، تهران: جنگل.
• سیاسی، علی اکبر(1343). روانشناسی جنائی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• شاکری، ابوالحسن و حیدری، سیدمسعود، (1395). اعتبار حبس کمتر از91 روز در حقوق کیفری ایران. مجله آموزه های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره11، ص111-136.
• شمس ناتری، محمدابراهیم(1395). قانون مجازات اسلامی در نظم کنونی، جلد1، حقوق جزای عمومی، چاپ سوم، تهران: میزان.
• صانعی، پرویز(1371). حقوق جزای عمومی، جلد1، تهران: گنج دانش.
• صبوری پور، مهدی و علوی صدر، فاطمه(1394). سن مسئولیت کیفری کودکان و نوجوانان در ق.م.ا1392. پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره6، شماره1، ص171-194.
• عدالتخواه، محمدرضا(1393). مبسوط قانون مجازات اسلامی1392، چاپ اول، تهران: مجد.
• علی آبادی، عبدالحسین(1391). موازین قضایی، چاپ دوم، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
• عمید، حسن(1362). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
• قورچی بیگی، مجید و شهرانی، معصومه(1397). میزان صدور احکام بازپرورانه در بزهکاری کودکان و نوجوانان بعد از تصویب قانون مجازات اسلامی1392. مجله حقوقی دادگستری، دوره82، شماره102، ص161-189.
• کاتوزیان، ناصر(1390). قواعد عمومی قراردادها، جلد2، تهران: میزان.
• کلانتری، کیومرث، حیدری، سیدمسعود و پارسا، پژمان(1396). قلمرو و شرایط اعمال قاعده درأ در حدود و تعزیرات. مجله تعالی حقوق، شماره20، ص105-128.
• محبی، جلیل و ریاضت، زینب(1397). شرح قانون مجازات اسلامی1392، چاپ اول، تهران: میزان.
• مهرا، نسرین(1385). قوانین و مقررات کیفری ایران در قبال اطفال و نوجوانان بزهکار حال و آینده. مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره20، ص41-60.
• مهرپور، حسین(1392). مطالعه برخی نوآوریهای قانونگذار در قانون مجازات اسلامی جدید(دائره المعارف علوم جنایی، چاپ اول، تهران: میزان.
• میرمحمد صادقی، حسین(1393) حقوق جزای اختصاصی: جرایم علیه اشخاص، چاپ بیست و هفتم، تهران: میزان.
• نیازپور، امیرحسن(1391). گفتمان پیمان حقوق کودک در زمینه پیشگیری از بزهکاری. پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره3، شماره2، ص187-204.
• هاشمی، سیدحسین(1394). الف، بررسی فقهی و حقوقی رویکرد قانون مجازات اسلامی جدید به سن رشد و مسئولیت کیفری کودکان در پرتو اسناد بین المللی. مجله حقوق تطبیقی دانشگاه مفید، دوره3، شماره103، ص51-74.
• هاشمی، سیدحسین(1383). ب، دختران، سن رشد و مسئولیت کیفری. مجله مطالعات راهبردی زنان(کتاب زنان سابق)، شماره23، ص247-300.

ب: عربی

قران مجید

ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1364). النهایه فی غریب الحدیث. قم: اسماعیلیان.

ابن براج، عبد العزیز. (1406ق).  المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جلد2. قم: انتشارات جامعه مدرسین.

• ابن فارس، (1404ق). معجم مقاییس اللغه، قم: چاپ عبدالسلام محمد هارون.
• ابوجیب، سعدی(1993). القاموس الفقهی، دمشق: دارالفکر.
• بابویه قمی، ابی جعفر، محمد بن علی بن الحسین(شیخ صدوق)(بی تا). الف، من لا یحضره الفقیه، ج4، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، الطبعة الثانی.
• بابویه قمی، ابی جعفر، محمد بن علی بن الحسین(شیخ صدوق)(بی تا). ب، الخصال، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
• جبعی عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی)(1413ق). مسالک الفهام فی شرایع الاسلام، جلد15، چاپ اول، قم: موسسه معارف الاسلامیه.
• جزیری، عبدالرحمان(بی تا). الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد2، بیروت: دارالارشاد.
• جوهری، اسماعیل بن عباد(1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دارالعلم للملایین.
• حسینی شقرائی، محمدجواد بن محمد(1391). مفتاح الکرامه فی شرح قواعدالعلامه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• حسینی عاملی، سیدجواد(بی تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد5، بیروت: دار احیاء الثرات العربی.
• حر عاملی، محمد بن حسن(1391ق). وسایل الشیعه، جلد1، باب4، حدیث11، بیروت: دار الاحیاء اثرات العربی.
• حلی(علامه)، حسن ابن یوسف(1410ق). الف، ارشادالاذهان الی احکام الایمان، جلد1، قم: موسسه النشر الاسلامی.
• حلی(علامه)، حسن ابن یوسف(بی تا). ب، تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، چاپ سنگی، جلد2، قم: موسسه آل البیت.
• خمینی، روح الله(بی تا). تحریرالوسیله، جلد2، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
• خوئی، سید ابوالقاسم(1422ق). الف، مبانی تکمله المنهاج، قم: موسسه احیاء الامام الخویی، جلد1، 1422ق، ترجمه علیرضا سعید، چاپ دوم، تهران: انتشارات خرسندی، 1391.
• خویی، سید ابوالقاسم(1365). ب، مستند العروه الوثقی، کتاب الجاره، قم: مدرسه دار العلم.
• راغب اصفهانی، محمد بن حسین(بی تا). المفردات فی غریب القرآن، بی جا، بی نا.
• شیخ طوسی، ابوجعفر(1390ق). تهذیب الاحکام، جلد3، تهران: دار الکتب السلامیه.
• صانعی، یوسف(1382). فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله، کتاب قصاص، تهران: موسسه عروج.
• طباطبایی، سیدمحمدحسین(1370). تفسیر المیزان، جلد4، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
• طبرسی، فضل بن حسن(1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه العلمی للمطبوعات.
• طریحی، فخرالدین(بی تا). مجمع البحرین، جلد4، تهران: مکتب مرتضویه.
• طوسی، ابن حمزه(1408ق). الوسیله الی نیل الفضیله، چاپ اول، قم: دارالعلم.
• عالیه، سمیر(1416). اصول قانون العقوبات(القسم العام)، بیروت: الموسسه الدراسات و النشر.
• عوده، عبدالقادر(1405ق). التشریع الجنایی الاسلامی، جلد1و2، الطبعه الرابعه، بیروت: دار احیاء الثرات العربی.
• عیاشی، محمدبن مسعود(بی تا). تفسیر العیاشی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
• فاضل، محمد(1395ق). المبادی العامه فی التشریع الجزایی، مطبعه الداودی، دمشق.
• فتح الله، احمد(1405ق). معجم الفاظ الفقه الجعفری، بی جا، بی نا.
• فیروزآبادی، محمدبن یعقوب(1420ق). القاموس المحیط، بیروت: دار الفکر.
• کلینی، محمدبن یعقوب(بی تا). اصول کافی، جلد1، حدیث1، تهران: دفتر نشرفرهنگ اهل بیت.
• گرجی، ابوالقاسم(1380). آیات الاحکام، تهران: میزان.
• مجلسی، محمد تقی(1420ق). شرح بر من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق روضة المتقین، ج10، قم: موسسه آل البیت.
• محقق حلی، شیخ جعفر(1413ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، جلد2، تهران: انتشارات استقلال.
• معلوف، لوییس(1362). المنجد فی اللغه و الاعلام، قم: اسماعیلیان.
• مکارم شیرازی، ناصر(بی تا). گنجینه فقهی، مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه.
• میرزای قمی، ابوالقاسم(1417ق). غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد5، خراسان: مکتب الاعلام الاسلامی.
• نجفی، محمدحسن(بی تا). جواهر الکلام فی شرح شرایر الاسلام، جلد26، قم: آل البیت.
• نراقی، احمد بن محمد مهدی(1375). عواید الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

ب: انگلیسی

Becket, K. & B. western. (2001). governing social marginality, welfare, incarceration and the transformation of state policy, punishment and society, vol.3.

Cipriani, D. (2009). Childrens rights dnf the minimum age of criminal responsibility: a global perspective, USA: ashgate publishing limited.

Committee on the rights of the child. (2005). concluding observation of the committee on the rights of the child: Iran (Islamic republic of), crc/c/15 add.254, 31march.

Degmage, E. (2013). The minimum age of criminal responsibility: a medico-legal perspective, youth justice, sage journals, vol13.

Franklin, B. (2002). The new handbook of childrens rights comparative policy and practice. London and New York: routledge, first published.

Grant, Heath, B. & Terry, Karen, J. (2008). Law Enforcement in the 21st century, Pearson Publishing, second editions.

Macdiarmid, C. (2013). An age of complexity, children and criminal responsibility in law, youth justice. Sage journals, vol.13, no2.

Scheb, John .M. (2011). ‘Criminal Law and Procedure’. United States of America: Wadsworth.

United Nations office on drugs and crime, compendium United Nations standards and norms in crime prevention and criminal justice, New York, (2006).

United Nations standard minimum rule for the administration of juvenile justice (the Beijing rules), 1985.

Urbas, G. (2000). The age of criminal responsibility, Australian institute of criminology, paperwork no181.