مؤلّفه‌های ادبیّات تعلیمی در اشعار کودکانه مصطفی رحماندوست و احمد شوقی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 19، شماره 57، آذر 1401، صفحه 207-230   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/bahar.2022.698010

نویسندگان

آیدا دانائی¹؛ محمّد شایگان مهر^{* 2}؛ فریبرز حسین جانزاده²

¹دانشجوی دکترای زبان وادبیّات عرب، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات عرب، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران.

چکیده

ادبیّات تعلیمی، بارزترین دغدغۀ‌ شاعران و نویسندگان معاصراست. امروزه شعر کودک چهرۀ جدیدی از خود را به جهانیان به نمایش گذاشته و از لحاظ ساختاری، بیان، وسعت خیال و تصویرآفرینی، شیوه­ای نوین  را در سبک و سیاق خود در پیش گرفته است. پژوهش در مورد ادبیّات و شعر کودک را می‌توان به دو قرن اخیر حوالت داد.  به گونه‌ای که قرن بیستم را «قرن کودک» نامیده‌اند. شعر کودک، زبانی خیال‌انگیز و موزون دارد و بیشتر شیفتۀ موسیقی کلام است و به تدریج  با  معنا  انس می­گیرد. شعر کودک به گونه‌ای است که بدون آموزش مستقیم، سطح دانش فرهنگی و اجتماعی و ذوق و استعداد آنان را بالا می‌برد چرا که از زندگی خود کودک گرفته شده است. احمد شوقی و مصطفی رحماندوست از شاعران شعر کودک هستند، که مضامین تعلیمی و تربیتی را دراشعار خود گنجانده­اند. هر دو با زبانی ساده و کودکانه بسیاری از آموزه‌های تعلیمی را به کار برده­اند. مضامین تعلیمی، تربیتی، آموزه‌های دینی، قرآنی، میهنی، استقامت، حمایت، صداقت و دیگر مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت. این پژوهش با استفاده از روش مکتب فرانسوی، مکتبی که  به تأثیرگذاری ملّت‌ها و پیوندهای ادبی آنان  در محدوده زمانی یکسانی می‌پردازد و بر خلاف دیگر مکاتب به آثار از دید زیباشناسی  اهمّیّت چندانی نمی‌دهد به نگارش در آمده است، و سعی شده است تا با استفاده از این مکتب جلوه­ای از تعلیمی بودن اشعار و برخی از شباهت‌ها و تفاوت‌های هر دو  شاعر را بیان نماییم.

کلیدواژه‌ها

ادبیّات تعلیمی؛ شعر کودکانه؛ رحماندوست؛ شوقی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد .pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن =.jpg

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتابنامه

 1- قرآن کریم

2- آموزگار، علی، رحماندوست، مصطفی، (1378)، «قصّة آیه‌ها»، تهران: زیتون.

3- اوشاق ادبیّاتی و صمد بهرنگی، تقی نژاد، (یای 82)، آذربایجانلی بیلی یوردلولار توپلومو آراشدیرما مرکزی، امیرکبیر بیلی یورودونون آذربایجانلی اؤیرنجی لری نین، تورکجه، فارسجا درگیسی،مجمع بررسی کنندگان آذربایجان.

• امین پور، نرگس؛ کافی، غلامرضا، (1392)، «عناصر و مؤلّفه‌های مؤثّر در فضاسازی عاطفی شعر کودک در آثار مصطفی رحماندوست و افسانه شعبان‌نژاد»، شهریور، دانشگاه شیراز.
• بریغش، محمّدحسن، (1996)، «الطبعةالثانیة»، ادب الاطفال اهدافه و سماته، ارساله، بیروت.

6-  جمیز ، و کلت،(1190)،مقد مه ای بر روانشناسی

7- الحر، عبدالحمید، (1992)، «احمد شوقی امیر الشعراء و النغم و اللحن و الغنا» ،دارالکتب، بیروت.

8- رحماندوست، مصطفی، (1372)، پرندگان، تهران: کتاب‌های گل مریم.

9-_____________ ، (1379)، «فصل بهار بنویس»، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

10-_____________ ، (1368)، صد دانه یاقوت، تهران: سازمان چاپ کتاب‌های درسی.

11- ____________ ، (1390)، «فارسی دوم دبستان»، شعر روز خوب پیروزی، تهران: سازمان چاپ کتاب‌های درسی.

12- ____________ ، (1380)، موسیقی باد، تهران: مدرسه.

13-____________  ، (1389)، سگی بود- جنگلی بود، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

14-____________ ، (1384)، پرنده گفت به به، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

15-____________ ، (1369)، ادبیّات کودکان و نوجوانان ویژه مراکز تربیت معلّم، تهران: وزارت آموزش و پرورش.

16-____________،(1369)، هر پرنده قصّه‌ایست قصّة شنیدنی ست، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

17-____________، (1391)، ترانه‌های شهر (مجموعه پنج جلدی)،تهران: کتاب‌های قاصدک.

18- ___________ ، (1372)، خوش به حال ماهی‌ها، تهران: کتاب‌های قاصدک.

19- زلط، احمد(ب)، (1994)، ادب الاطفال بین احمد شوقی و محمّدعثمان جلال، دارالنشر للجامعات المصریة، قاهرة.

20- سلاجقه، پروین، (1387)، از این باغ شرقی (نظریّه‌های نقد شعر کودک)، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ دوم.

21- سلمان خلیفة، طلال، حمید، ثامردعاء، (2015)، أنسنة الطبیعة فی شعر الطفولة فی العراق، جامعة بغداد: کلیة التربیة للبنات

22- شوقی، احمد، (1988)، الشوقیّات، جزئین، الطبعة الاولی – الثانی، بیروت: دارالعودة.

23- صفایی حائری، علی، (1386)، «تربیت کودک»، نقش معلم، روش تربیت،  عوامل تربیت کودک، (عین- صاد)، قم: لیلة القدر.

24- العواسی، سالم محمّد، (2006)، ادب الاطفال فی لیبیا، قاهرة: مجلس الثقافة.

25- الفاخوری، حنا، (1986)، الجامع فی تاریخ الأدب العربی، طبعة الأولی، لبنان، بیروت: دارالجیل.

26- کیانوش، محمود، (1352)، شعر کودک در ایران، تهران: آگاه،.

27-__________، (1386)، شعر زبان کودکی انسان، گفتاری دربارة (مبدأ،  ماهیّت و سیر تحوّلی شعر)، لندن.

28- مجدی، محمّد شمس‌الدّین، (2006)، القصص بین الحقیقة و الخیال، القاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

29- مصاحبة حضوری نویسنده مقاله در تاریخ 17/02/1396

30- منتظمی، علی، (1385)، ادب الحیوان، دراسة مقارنة فی الادبین العربی و الفارسی، تهران: مؤسسة الصادق، الطبعة الاولی.

31- موسوی گرمارودی، سیّد مصطفی، (1382)، شعر کودک از آغاز تا امروز، تهران: وزارت فرهنگ.

32- نجیب، احمد، (1979)، مضمون فی کتب الاطفال (دراسات فی ادب الاطفال2)، دار الفکر العربی.

33- نیک طلب، بابک وهمکاران، (1385)، ازآسمون تا اینجا، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

 

ب – مقالات

34- آزاد، سمانه، (1390)، «شعر کودک ابزار آموزشی نیست»، (نشست آسیب شناسی شعر کودک)، دورة سوم، شماره2، رشد آموزش پیش دبستانی.

35- سلیمانی، فرامرز، (1370)، «مقدّمه‌ای بر ادبیّات کودک ونوجوان»، مجلّة کلک، شمارة 13، فروردین.

36- ملکیان، شیما؛ تهذیبی، نسرین، (1385)، «سیری در ادبیّات کودکان و نوجوانان در ایران»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، مجموعه مقالات همایش ادبیّات کودکان و نوجوانان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان.

37-saynajooon. persianbbg. Ir