بررسی تطبیقی شعر وراق هروی و سعدی با محوریت نوع تعلیمی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 1، دوره 16، شماره 64، دی 1401، صفحه 1-22   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1974337.2492

نویسندگان

آیت شوکتی^{* 1}؛ مسعود باوان پوری²؛ وحید سجادی فر³

¹استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

²استاد مدعو گروه زبان وادبیات عربی ،دانشگاه ادیان ومذاهب،قم،ایران

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی

چکیده

محمود وراق هروی و سعدی شیرازی دو تن از شاعرانی هستند که در دیوان‌های شعری خویش به حکمت، پند و اندرز توجّه خاصی داشته‌اند. تأثیرپذیری از فرهنگ اسلامی و آموزه‌های دینی به‌ویژه قرآن و نهج‌البلاغه در کنار تجارب زندگی شخصی از جمله منابع حکمت در شعر آن‌ها محسوب می‌شود. سادگی و وضوح واژه‌ها و عبارات، آزادی نسبی از اصطلاحات مهجور و نامفهوم، خروج از فرهنگ لغوی قدیم و استفاده از فرهنگ لغوی عصر خویش، بهره گرفتن از ضرب‌المثل‌ها متناسب با نیاز عصر و ذوق و سلیقه مردم و عوام‌پسند بودن آن از ویژگی‌های ادبیّات حکمی این دو شاعر فرزانه محسوب می‌شود. پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی به بررسی وجوه اشتراک در ادبیّات تعلیمی و حکمی دو شاعر بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر دو شاعر در قالب ابیات و انواع ادبی گوناگون، مکارم اخلاق از جمله کار و تلاش، صبر، جود و بخشش، ظلم‌ستیزی و ... را به مخاطبان‌شان توصیه کرده‌ و آنها را از صفات نکوهیده از جمله طمع، بخل و حسد و ...برحذر داشته‌اند. پرداختن به اصول اخلاقی و تعلیمی در شعر این دو شاعر گاه به حدی نزدیک است که گویی این شعار از تفکّر یک انسان برآمده‌اند؛ برای نمونه وراق در دو بیت مال و ثروت را وسیله‌ای برای حفظ و افزودن بزرگواری انسان می‌داند و سعدی نیز در یک بیت دقیقاً همین نکته را گوشزد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

ادبیّات تعلیمی؛ حکمت؛ ادبیّات تطبیقی؛ محمود وراق؛ سعدی شیرازی

مراجع

قرآن کریم.

نهج­البلاغه. (1372)، ترجمۀ سید جعفر شهیدی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

ابن­منظور، محمد بن مکرم. (1414)، لسان‌العرب، ط 3، بیروت: دارصادر.

حسان، عبدالحکیم. (1983)، «الأدب المقارن بین مفهومین الفرنسی والأمریکی»،  مجلة فصول، جزء 1، جلد 3، صص 17- 11.

خسروی حسینی، سیدغلامرضا. (1386)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، تهران: نشر مرتضوی.

داد، سیما. (1375)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

دامغانی، حسین بن محمد. (1361)، قاموس قرآن، تهران: بنیاد علوم اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم.

رزمجو، حسین. (1374)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی،؛ مشهد: آستان قدس رضوی.

زرین­کوب، عبدالحسین. (1374)، آشنایی با نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سخن.

زمانی، کریم. (1382)، میناگر عشق، تهران: نی.

سجادی، سیدجعفر. (1363)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

سجادی، سیدضیاءالدین. (1376)، مقدمه­ای بر مبانی عرفان و تصوف، چاپ ششم، تهران: سمت.

سعدی، مصلح  بن عبدالله. (1384)، بوستان، تصحیح  و توضیح غلام حسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران:  شرکت سهامی (خاص) انتشارات خوارزمی.

سعدی، مصلح بن عبدالله. ( 1384)، گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی،  چاپ هشتم، تهران: شرکت سهامی(خاص)انتشارات خوارزمی.

سیاح، احمد. (1330)، فرهنگ جامع، تهران: کتابفروشی اسلام.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1372)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله رشد، سال هشتم، شماره 33، صص 119- 96.

شورل، ایو. (1386)، ادبیّات تطبیقی، ترجمه طهمورث ساجدی، تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح‌الله. (1332)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران: انتشارات ابن‌سینا.

ضیف، شوقی. (1427)، تاریخ الأدب العربی، ط 2، قم: ذوی‌القربی.

ضیف، شوقی. (2004)، العصر العباسی الأول، ط 16، القاهرة: دارالمعارف.

الطباطبایی، محمد بن حسین. (1396)، المیزان فی تفسیر القرآن، ط 3، قم: دارالکتب الاسلامیه.

عبود، عبده. (1999)، «الأدب­المقارن والإتجاهات النقدیة الحدیثة»، مجلة عالم الفکر، شماره 1، جلد 28، صص 302- 265.

علوش، سعید. (1987)، مدارس الأدب­المقارن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

فروخ، عمر. (1401)، تاریخ الأدب العربی، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للملایین.

قرشی، علی­اکبر. (1381)، قاموس قرآن، چاپ نهم، قم: دارالکتب الاسلامیة.

کهنمویی­پور، ژاله. (1381)، فرهنگ توصیفی نقد ادبی، ترجمه نسرین­دخت خطاط و علی فخمی، تهران: دانشگاه تهران.

نظری‌منظم، هادی. (1389)، «ادبیّات تطبیقی: تعریف و زمینه­های پژوهش»، نشریه ادبیّات تطبیقی، سال دوم، شماره دوم، صص 237- 221.

الوراق، محمود. (1412)، دیوان، شرح و تحقیق دکتر ولید قصاب، عجمان: مؤسسه الفنون.