تحلیل شبکه ای جریان های فضایی شهرستان زنجان

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 12، شماره 46، تیر 1402، صفحه 6-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کلثوم یارمحمدی¹؛ علی پناهی^{* 2}؛ رسول صمدزاده³

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

²استادیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³دانشیار، گروه ژئومورفولوژی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

طی چند دهۀ گذشته شاهد تغییر نگاه برنامه ریزان و جغرافی دانان از نگاه مبتنی بر مکان و صفت مبناء، به طرف رویکرد شبکه محور و تعامل مبناء هستیم. از این رو نمی‌توان مناطق روستایی و شهری را در مطالعات و برنامه ریزی‌ها به صورت جداگانه و منفک مورد بررسی قرار داد. و نیازمند بررسی به صورت شبکه‌ای می‌باشد. بر این اساس هدف اصلی تحقیق شناسایی جریانات فضایی بین روابط شهر و روستایی شهرستان زنجان می‌باشد. پژوهش حاضر بر اساس ماهیت، اکتشافی و بر مبنای روش، توصیفی – تحلیلی است. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش میدانی، فن پرسشگری و با ابزار پرسشنامه و اطلاعات دستگاه‌های مختلف اجرایی شهرستان جمع‌آوری شده است. در مرحله بعد داده‌ها و اطلاعات گردآوری شده در محیط نرم افزاری NodeXL تجزیه و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان داد که شهر زنجان در سطح شهرستان زنجان به دلیل دارا بودن سطح بالای خدمات، بازار خرید و فروش و ... در جایگاه نخست جذب جریان‌های درون و برون شهرستانی قرار دارد به گونه‌ای که کلیه جریان‌ها به طرف شهر زنجان حالت قطبی پیدا کرده و قوی‌ترین جریان در سطح شهرستان می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل جریان‌ها بیانگر آن است که الگوی جریان‌ها به صورت روابط یکسویه و به سمت شهر زنجان است و پیوندهای مکمل، دوسویه و هم افزا در سطح شهرستان شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد است و هنوز با الگوی شبکه منطقه‌ای فاصله زیادی دارد. 

کلیدواژه‌ها

تحلیل شبکه؛ جریان های فضایی؛ گراف؛ سرمایه

مراجع

آسایش، حسین (1375)، اصول وروشهای برنامه ریزی روستایی، تهران: انتشارات پیام نور

افشاری، مریم (۱۳۸۸). مطالعه و تحلیل تاثیر آلودگی آب بر پایداری سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان بیجار)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی .

جورنبیان، محمد رمضان، 1391. تحت عنوان نقش جریانات فضایی در فرایند خزش روستایی، پایانامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی.

حسینی،نسیبه؛ ریاحی،وحید، 1398. تحلیل شبکهای جریانهای فضایی حاکم بین شهر و سکونتگاههای روستایی دهستان زبرخان (شهرستان نیشابور)، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد 6، شماره 2 ، ص 133-115.

داداش پور، هاشم ؛ ممدوحی، امیررضا؛  آفاق پور، آتوسا ؛1393. سازمان فضایی در نظام شهری ایران با استفاده از تحلیل جریان هوایی افراد، پژوهش‌های جغرافیای انسانی دوره 46 بهار 1393 شماره 1 (پیاپی 87).

دیوسالار، اسداله؛ کیانژادتجنکی، سیدقاسم. 1395، تبیین سازمان فضایی شهرستان بابل با استفاده از شاخص‌های کمی و کیفی، 6 (24)، 129- 140.

رحمانی، بیژن؛ شفیعی ثابت،ناصر؛مزارزهی،یعقوب؛1398. نقش جریانهای فضایی در تحولات اقتصادی سکونتگاههای روستایی مورد: روستاهای پیرامونی شهر زاهدان، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال هشتم، شماره سوم (پیاپی29)، صفحات50-33.

زنگانه، احمد؛ عزیزی، حسین؛  محمد منصورزاده، علی ؛ 1397. تحلیلی بر عوامل ناهمگونی سازمان فضایی منطقه یک کلانشهر تهران، مطالعات عمران شهری دوره دوم زمستان 1397 شماره 7.

سعیدی، عباس؛ مرادی، ابوالفضل؛ رحمانی، بیژن؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ عزیزپور، فرهاد، 1396. تحلیل پایداری بستر کالبدی- فضایی (عرصه‌ فعالیت و روابط فضایی) با تاکید بر جریان‌های حاکم بین شهر و سکونتگاه‌های روستایی در ناحیه ابهر (زنجان). دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 35، صص 17-1.

سعیدی، عباس، 1390. روابط و پیوندهای روستایی- شهری در ایران ، نشر نهر مینو، تهران.

سعیدی، عباس، 1385. روندهای مکان گزینی و الگوهای مکانیابی سکونتگاه‌های روستایی، تهران بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، دفتر برنامه ریزی و هماهنگی طرح‌ها.

سعیدی ، عباس.1388. مبـانی جغرافیـای روسـتایی. چاپ دهم، تهران، انتشارات سمت.

حمیدی، محمدسعید، عزیزپور، فرهاد، افراخته، حسن، قادرمرزی، حامد،1400. تحلیل الگوی تعاملات فضایی در نواحی مرزی استان کردستان، نشریه علمی برنامه ریزی توسعه کالبدی، سال ششم، صفحات 31-11.

جوانبخت قهفرخی، زهره، سعیدی، عباس، عزیزپور، فرهاد، توکلی نیا، جمیله؛ 1398، تحلیلی بر جریان های فضایی و شبکه منطقه‌ای در نواحی مرزی، مطالعه موردی نواحی مرزی استان گلستان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه گلستان، 226-203.

جوانبخت قهفرخی، زهره، سعیدی، عباس، عزیزپور، فرهاد، توکلی نیا، جمیله؛ 1397. تحلیل جریان‌های فضایی سکونتگاه‌های روستایی در نواحی مرزی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان گمیشان)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک،دوره هشتم، صفحات67-48.

شمس الدینی، علی و همکاران، 1390. تحلیلی جغرافیای بر جریانات متقابل روستایی-شهری مطالعه موردی؛ مرودشت و روستاهای پیرامونی، فصلنامه جغرافیایی محیط زیست و برنامه ریزی اراضی، شماره 11.

محمدی، بلال، 1391. تحلیل سازمان فضایی نظام سکونتگاهای شهرستان جوانرود، پایانامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری. گروه جغرافیای دانشگاه زابل.

مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395

نقی زاده، فاطمه،1384. نقش بازارهای محلی در پیوندهای روستایی-شهری با تاکید بر تعادل‌های منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، گروه جغرافیا (رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی)

ولی پور، زهرا، 1390. بررسی تاثیر جریان سرمایه بر عدم تعادل فضایی در منطقه پنج شهر تهران، پایانامه کارشناسی ارشد، طراحی و برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه ازاد واحد تهران مرکزی. دانشکده هنر و معماری.

Dauglass, M. 1999. Rural-urban Integration and Regional Economic:Strategies for the Rural Urban Transition in Northeast Thailand. Department of urban and Regional Planning University of Hawaije.

DAX, T. 2014. Shaping rural development research in Europe: Acknowledging the interrelationships between agriculture, regional and ecological development. Studies in Agricultural Economics, 116(2), 59-66.

Helms, R., Ignacio, R., Brinkkemper, S., & Zonneveld, A. (2010). "Limitations of Network Analysis for Studying Efficiency and Effectiveness of Knowledge Sharing", Electronic Journal of Knowledge Management, Vol 8, No1.,Pp. 53-68.

Hogan,B.(2007) using information networks to study social behavior: an appraisal, oxford internet institute:IEEE.

Shu – li Huang, chia – wen chen. (2009). Theory of urban energetic and mechanism of urban development, Ecological modeling, Volum 189, Issues 1-20, pp 49-71.

Wellman,B.(1998) structural analysis: from method and metaphor to theory and substance, structural analysis: a network approach, Cambridge university.

Wesserman.S. and K. Faust(1994), social network analysis Method and Application, Cambrige university press