"چشم انداز ماهیت و عملکرد شیطان عدالت سنج در رمان مرشد و مارگاریتای میخائیل بولگاکوف"

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 2، دوره 16، شماره 64، دی 1401، صفحه 23-42   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1968015.2471

نویسندگان

سیده مریم سرمدی^{* 1}؛ حمید بخشنده²

¹الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²گروه ادیان ابراهیمی، دانشکده ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

مسئلۀ شیطان موضوعی است که فارغ از گفتگوها و بحثهای الهیاتی ذهن انسان را به خود درگیر می‌کند. در این مقاله کوشش بر این است که مسئله در دو ساحت الهیات ارتدوکس مسیحی و ادبیات داستانی مورد بررسی قرار گیرد. رمان که خود رکنی از ادبیات است به‌عنوان بخشی از مطالعۀ میان‌رشته‌ای در این مقاله انتخاب شده‌است که بستر طرح مضمون شیطان ‌است. وقایع رمان مرشد و مارگاریتا نوشتۀ میخائیل بولگاکوف در سدۀ بیستم اتفاق می‌افتد. تمرکز مقاله بر روی مضمون شیطان ماهیت، عملکرد، ارتباط آن با گناه و مرگ، ارتباط آن با انسان و مسیح بوده‌است بنابراین موارد فوق به‌صورت تطبیقی در دو حوزۀ الهیات ارتدوکس و رمان مرشد و مارگاریتا نیز واکاوی شده‌است. شیطان در هر دو حوزه مغلوب مسیح شده‌است. شیطان ماهیت حقیقی داشته و نسبت به انسان مشکوک است. اسامی متنوعی با خویشکاری‌های گوناگونی دارد وبا اینکه قدرتش مطلق نیست درپیِ همپایگی با خداوند است. اما تفاوت‌هایی نیز در این دو حوزه دیده شد ازجمله اینکه در رمان شیطان متمرد و در جستجوی برابری با خداوند نیست و به نوعی ماهیت و کنش شیطان از یک منطق دوگانه تبعیت می‌کند که ماهیت و رفتارش خودبخود خنثی است و این دوگانگیِ خوب و بد دربرابر رفتار مثبت یا منفی انسان دقیقاً برجسته می‌شود به‌گونه‌ای که می‌توان گفت در همۀ مواضع، شیطان (ولند) ظاهر کنندۀ عدالت است که شایستگی یا ناشایستگی انسان‌ها را بی عذر و بهانه می‌سنجد و جزا می‌دهد دربرابر مسیح(یشوعا) که گناه‌کار و قدیس را با عشق مطلق خود یکسان می‌بخشد و در خود فرامی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

شیطان؛ ولند؛ الهیات ارتدوکس؛ مرشد و مارگاریتا؛ میخائیل بولگاکوف

مراجع

انوشیروانی، علیرضا، (1389)، "آغاز ادبیات تطبیقی در فرهنگستان زبان و ادب ایران"، ویژه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، دورۀ اول بهار، شماره1، صص3-5.

انوشیروانی، علی­رضا، (1389)، "ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران"، ویژه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، دورۀ اول بهار، شماره1، صص6-38.

بولگاکوف، میخائیل. (1382).  تخم مرغ های شوم، پونه معتمد. چاپ اول. تهران: مروارید.

بولگاکوف، میخائیل. (1394). مرشد و مارگریتا. عباس میلانی. چاپ پانزدهم. تهران: فرهنگ نشر نو.

پراور، زیگموند، انوشیروانی، علی­رضا، حسینی، مصطفی، (1393)، "ادبیات تطبیقی چیست؟"، ادبیات تطبیقی(فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، پیاپی9(بهار و تابستان)، 36-48.

طرابلسی، عدنان .(1989).  الرؤیة الأرتدوکسیة للإنسان (الأنتروپولوجیا الصّوفیه). بی جا. منشورات النور.

عیواص، مار ایگناتیوس. (1398). کلیسای ارتدوکس سریانی. محمد مدبر چهاربرج. ارومیه: آسمان کتاب.

 فرامرز قراملکی، احد.(1385). اصول و فنون پژوهش در گسترۀ دین شناسی. چاپ دوم. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.

فرامرز قراملکی، احد. (1380).  روش شناسی مطالعات دینی. چاپ اول. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

مجموعه مقالات. (1394). تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه. ترجمه آبتین گلکار. چاپ اول. تهران: نشر چشمه.

هاکس، جیمز. (1394). قاموس کتاب مقدس. ترجمه و تألیف جیمز هاکس. چاپ سوم. تهران: اساطیر.

یوست، فرانسوا، (1386)، "چشم انداز تاریخی ادبیات تطبیقی"، علی­رضا انوشیروانی، ادبیات تطبیقی جیرفت، پاییز، شماره3، صص37-60.

 

Reference

Bane, Theresa. (2012). Encyclopedia of demons in world religion and cultures. USA: McFarland.

Ericson, Edward E. (Jan.,1974). “The satanic incarnation: parody in Bulgakov’s The Master and Margarita”. The Russian review. vol.33. No. 1. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/127619.

Fair Bairn, Donald. (und). Eastern orthodoxy throught western eyes. London: Westminster John Knox Press .

Haber, Edythe C. (Autumn 1993). “Dwellings and Devils Early Bulgakov”. The Slavic and East European Journal. Vol. 37. No. 3.

Lewis, James R. (2001). Satanism today: An Encyclopedia of religion, folklore, and popular culture. California: ABC CLIO.

Lur’E, Ia.S . (Apr 1992). ”Mikhail Bulgakov between Mark Twain and Lev Tolstoy “ . Russian Review. Vol.50. N.2. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/131159 .

Nicewicz. CarrollAlexandra."Religious Symbolism, Jungian Archetypal Theory and Encounter with Evil: Building a case for the devil in Mikhail Bulgakov ‘s The Master and Margarita", A dissertation submitted to the faculty of the school of theology and religious studies of the Catholic University of America in partial fulfillment of the requirement for the degree Doctor of philosophy, Washington D. C 2012.

Parry, ken. David J, Melling. Dimitri, Brady. Sidney H, Giffith & John F, Healey edited by, The Blackwell dictionary of eastern Christianity. (2001). first published in paperback. oxford: Blackwell.

Puhalo, Lazar. (2004).  Evil spirit and internal demons. Canada: Synaxis press.

Tumanov, Vladimir. (1989). “Diabolus ex machine: Bulgakov’s modernist devil”. Scando-Slavica. Tomus 35.

Ware, Kallistos.(1986). The orthodox way.Crestwood NY: St Vladimir’s seminary press.s

Wright, A.C. (Oct 1973). “Satan in Mockow: An approach to Bulgakov’s The Master and Margarita”, PMLA.Vol. 88, No. 5. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/461648.

Wright, Colin. (March 1983). “The theme of polarities in Russian and German Twentieth-century literature: Mikhail Bulgakov and Hermann Hesse as literary cousins”. Canadian Slavonic papers/ revue Canadienne des Slavistes. Vol. 25. No. 1. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/40868096

Available at:http://saintandrewgoc.org/home/2014/3/7/logismoi-evil-thoughts.html.

Anooshirvani, Alireza. Spring, "The beginning of comparative literature in the Iranian language and literature academy". Special issue of Farhangistan (comparative literature).2010. first round. No1. Pp 3-5.

Anooshirvani, Alireza, Spring, "Necessity of comparative literature in Iran", Special issue of Farhangistan (comparative literature). 2010. first round. Num1. Pp 6-38.

Bane, Theresa. 2012, Encyclopedia of demons in world religion and cultures. USA : McFarland.

Bulgakov, Mikhail. 2003, Evil eggs, Pune Motamed. Tehran: Morvarid.

Bulgakov, Mikhail. 2015, Master And Margarita, Abbass Milani. Tehran: Farhange Nashre Now.

Aivas, Mar Ignatius.2019, Syrian Orthodox Church, Mohammad Modabber Chahaar Borj. Urmia: Aasmane Ketab.

Ericson, Edward E  (Jan.,1974). “The satanic incarnation: parody in Bulgakov’s The Master and Margarita”. The Russian review. vol.33. No. 1. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/127619.

Faraamarz Qaramaleki, Ahad. 2006. Principles and techniques of research in the field of theology, Qom: Publications of Qom Seminary Management Center.

Faraamarz Qaramaleki, Ahad. 2001. Methodology of religious studies, Mashhad: Razavi University of Islamic Sciences.
Fair Bairn, Donald. (und). Eastern orthodoxy throught western eyes. London: Westminster John Knox Press .

Haber, Edythe C. (Autumn 1993). “Dwellings and Devils Early Bulgakov”. The Slavic and East European Journal. Vol. 37. No. 3. pp 382-409.

Hawkes, James. 2015, Bible dictionary, James Hawkes. Tehran: Asaatir.

Lewis, James R. (2001). Satanism today: An Encyclopedia of religion, folklore, and popular culture. California: ABC CLIO.

Lur’E, Ia.S . (Apr 1992). ”Mikhail Bulgakov between Mark Twain and Lev Tolstoy “ .Russian Review.Vol.50. No.2. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/131159 .

Researches. 2015, History of 20th century Russian literature. Abtin Golkar. Tehran: Nashre Cheshme.

Parry , ken. David J, Melling . Dimitri, Brady. Sidney H, Giffith & John F, Healey edited by , The Blackwell dictionary of eastern Christianity. 2001. first published in paperback. oxford: Blackwell.

Prover, Sigmund. Anooshirvani, Alireza. Hosseini, Mostafa. (Spring & Summer). What is comparative literature?. Comparative Literature (Culture of Persian Language and Literature), 2014. No 9. Pp 36-48.

Puhalo, Lazar.2004.  Evil spirit and internal demons. Canada: Synaxis press.

Terablossi, Adnan. 1989. The orthodox vision of man (Sufi anthropology), und: Manshuraat alnur.

Tumanov, Vladimir . 1989. “Diabolus ex machine: Bulgakov’s modernist devil”. Scando-Slavica. Tomus 35.

Ware, Kallistos. 1986. The orthodox way.Crestwood NY: St Vladimir’s seminary press.s

Wright , A.C. . (Oct 1973). “Satan in Mockow: An approach to Bulgakov’s The Master and Margarita”, PMLA.Vol. 88, No. 5. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/461648.

Wright, Colin. (March 1983). “The theme of polarities in Russian and German Twentieth-century literature: Mikhail Bulgakov and Hermann Hesse as literary cousins”. Canadian Slavonic papers/ revue Canadienne des Slavistes. Vol. 25. No. 1. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/40868096

Yost, Francois. Autumn. "Historical overview of comparative literature", Alireza Anooshirvani. Jiroft comparative literature. 2007. No 3. Pp 37- 60.

Available at:http://saintandrewgoc.org/home/2014/3/7/logismoi-evil-thoughts.html.