تحلیل مقایسه‌ای «غزل‌سروده‌های» فدوی طوقان و فاطمه راکعی (تلطیف مضمون‌های شعر پایداری با زبان نرم غزل‌)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 8، دوره 16، شماره 64، دی 1401، صفحه 137-158   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1962445.2444

نویسندگان

علی سلیمی^{* 1}؛ مریم رحمتی ترکاشوند²؛ مهین شیفته³

¹دانشگاه رازی- هیئت علمی

²استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی

³دانش آموخته ارشد

چکیده

پیوند شعر، و به ویژه غزل، با همة زوایای زندگی، از پدیده‌های ادبیات دو قرن اخیر است. در ادبیات فارسی از دوران مشروطه‌خواهی به بعد و در ادبیات عربی نیز هم‌زمان با آن، غزل از دایره‌ی محدود عشق به محبوب و وصف حال وی، فراتر رفت و به موضوعات زمخت سیاسی و اجتماعی، لطافتی غزلی بخشید. این رویکرد جدید، مرز غزل و غیر غزل را در هم آمیخت. ظهور غزل سیاسی نمونه‌ای آشکار از این دگرگونی است. این پژوهش ‌«غزل‌سروده‌های» دو شاعر زن «فدوی طوقان و فاطمه راکعی» را با روشی تحلیلی- مقایسه‌ای بررسی نموده است؛ برمبنای یافته‌های این بررسی می‌توان گفت که عشق توأم با پایداری درون مایة اصلی غزل‌گونه‌های سیاسی و اجتماعی دو شاعر است. این دو در غزل‌سروده‌های خود دایرة عشق را به گستره‌ی زندگی وسعت بخشیده‌اند. سادگی، روانی، صمیمیت و احساس لطیف زنانه‌سرایی از ویژگی‌های مشترک زبان شعری دو شاعر است. این دو شاعر در دو قالب سنتی و نو شعر سروده‌اند. دو شاعر که از نزدیک شاهد حوادث مربوط به جنگ و روند دگرگونی‌های جامعة خویش بوده‌اند، سختی‌های زندگی را با نرمی غزل تلطیف نموده‌اند. تصاویری از وصف پایداری‌های مردمی در برابر بیگانگان، ستایش رهبران و شخصیت‌های مبارز، دعوت به بیداری و پایداری، ستایش شهادت و شهیدان و وطن دوستی در جای‌جای غزل‌گونه‌های این دو شاعر با زبان غزل و توأم با احساسی زنانه متجلی است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ شعر پایداری؛ غزل معاصر؛ فدوی طوقان؛ فاطمه راکعی

مراجع

احمری، فرزانه. (1391). بررسی تطبیقی مضامین مقاومت و پایداری در شعر طاهره صفارزاده و فدوی طوقان. استاد راهنما: دکتر عبدالاحد غیبی پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، تبریز: دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

- احمری، فرزانه. (1391). بررسی تطبیقی مضامین مقاومت و پایداری در شعر طاهره صفارزاده و فدوی طوقان. استاد راهنما: دکتر عبدالاحد غیبی پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، تبریز: دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

 الجیوسی، سلمی الخضراء. (1997). موسوعة الأدب الفلسطینی المعاصر. الطبعة الأولی. بیروت: الدراسة العربیة للدراسات

 خزائی، حمید.(1392). «بررسی تطبیقی پدیده حزن و غم غربت(نوستالژی) در شعر نازک الملادکه و سهراب». استاد راهنما: محمد شیخ. پایان نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

 راکعی، فاطمه.(1386). دیروز با ما کسی بود. تهران: نشر عروج.

 ---------. (1387). رؤیای نگین: گزیده شعر(1386-1360). تهران: انتشارات علمی.

 --------------. سنجاقکها گزیده سپید و نو(نیمایی). تهران: انتشارات علمی.

- -------------. (1395).  نانوشته‌ترین. تهران: پورشاد.

 روشنفکر، کبری وسجاد اسماعیلی. (1391). «بررسی تطبیقی نوستالژی در شعر عبدالوهاب بیاتی و شفیعی کدکنی«. دو فصلنام‌ علمی  پژوهشی پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورة دوم، شمارة 2، پاییز، صص 37-55.

 سلیمی، علی؛ رضا کیانی و شمسی رضایی. (1394). «جلوه‌های پایداری در شعر«برهان الدین العبوشی« شاعر معاصر فلسطینی». نشریه ادبیات پایداری، دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال هفتم، شماره سیزدهم. صص 135-158.

شریفیان، مهدی و شریف تیموری. (1385). «بررسی فرآیند نوستالژی در شعر فارسی». کاوش‌نامه. سال هفتم، شماره 12. صص 33-62.

شکری، غالی. (1979). أدب المقاومة. بیروت: دارالآفاق الجدیدة.

 شیخ الملوکی، شهره. (1394). یأس و ناامیدی در ادبیات معاصر(نادر نادرپور، یداالله رویایی و نصرت رحمانی)». استاد راهنما: احمد خیالی خطیبی. پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

- طوقان، فدوی. (1375). جشنوار اندوه. ترجمه: موسی بیدج. تهران: نشر سوره.

طوقان، فدوی. (1993). الرحلة الأصعب. عمان: دارالشروق للنشر والتوزیع.

عرب، عباس(1387) «فلسطین در آئینه شعر شاعران معاصر فلسطینی». مشهد: مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی. سال 32، شمارگان 124-125.

 علوی مقدم، مهیار و زهرا بهرامیان. (1389). «بررسی واژه شناختی زبان شعر«انتظار». نشریه‌ی ادبیات پایداری. دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه باهنرکرمان. سال اول. شماره‌ی دوم. صص 219-238.

غنیمی هلال، محمد. (1987). الأدب المقارن أصوله و تطوره و مناهجه. قاهره: دارالمعارف.

کفانی، محمد عبد السلام. (1382). ادبیات تطبیقی(پژوهش در باب نظریة ادبیات و شعر داستانی). ترجمة حسین سیدی. مشهد: شرکت بهنشر.