مبانی تفسیری مفسران مدرسه تفسیری اصفهان

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 89-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2023.1960336.2879

نویسندگان

احترام السادات موسوی زاده^{* 1}؛ محسن خوش فر²؛ علیرضا زکی‌زاده رنانی³

¹طلبه سطح4، تفسیرتطبیقی مرکز پژوهشی مطالعات بین رشته ای علوم انسانی اسلامی فاطمه الزهراء

²استادیار گروه علوم حدیث جامعه المصطفی العالمیه قم

³استادیار دانشگاه مجلسی

چکیده

اصفهان از دیرباز مهد عالمان، محدثان و مفسران فراوانی بوده است. تلاش و اندیشه‌ورزی این اندیشمندان، اصفهان را دارای مکتب و مدرسه‌ای تأثیرگذار در علوم اسلامی بر دیگر مکاتب کرده است. از این میان مکتب تفسیری اصفهان و مفسران به نام آن، درخور تحلیل و بررسی است. مفسران شاخص اصفهانی سه دوره متقدم، صفویه و معاصر و به دو قسم عقل‌گراها و اخباری‌ها تقسیم شده است. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای به تنقیح و تحلیل مبانی، تطبیق آن‌ها با یکدیگر و شفاف‌سازی زوایای پنهان آن پرداخته است. در بیان مبانی مدرسه تفسیری اصفهان؛ مبانی قرآنی، روایی، ادبی، اصولی، کلامی، فلسفی، عقلی و اخلاقی، عرفانی، انفرادی و گروهی آنان بیان شد. مبانی قرآنی مفسران اصفهانی مشترک بوده و در مبانی روایی، برخی بشدت اثبات‌گرا بوده‌اند و شدت و ضعف کاربرد روایات در تفاسیرشان موجب تفاوت مبانی روایی آنان شده است. برخی مفسران عقل گرا و اخباری، صبغه شهودی داشته و تفسیر آیات را براساس شهود باطنی و نگاه عرفانی بیان کرده‌اند و برعکس برخی نگاه عرفانی نداشته و این مبانی را رد می‌نمایند

کلیدواژه‌ها

تفسیر قرآن کریم؛ مبانی تفسیری؛ مدرسه تفسیری؛ اصفهان؛ مفسران

مراجع

قرآن کریم ترجمه انصاریان

ابن منظور، محمد بن مکرم‏(1414)، لسان‌العرب‏، محقق و مصحح: میر‌دامادى، جمال‌الدین‏، چاپ سوم، بیروت: نشر دار‌الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر.

احمدنژاد، امیر(1394)، بررسی تطبیقی اصول و مبانی تفسیری ملامحسن فیض کاشانی و علاّمه طباطبائی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

استرآبادی، علی(1409)، تأویل الایات الظاهره فی فضائل العتره الباهره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

اسعدی، محمد و همکاران(1390)، آسیب شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

اقوام کرباسی، اکبر(1391)، مدرسه کلامی کوفه، فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الهیات نقد و نظر، سال هفدهم، ش 1.

امین، سیده‌نصرت(1361)، مخزن العرفان در تفسیر القرآن، تهران: نشر نهضت زنان مسلمان.

ایازی، سیدمحمدعلی(1414)، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

..........،........................(1386)، فیض کاشانی و مبانی و روش‌های تفسیری او، مجله رهنمون، ش20.

بابایی، علی اکبر(1391)، مکاتب تفسیری، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم.

جبرئیلی، محمد صفر، «مدارس کلامی شیعه امامی»، کلام اسلامی، سال 20.

جناب، میر سید علی(1371)، نصر، عباس، چاپ دوم، اصفهان: نشر گلها.

حاجی اسماعیلی، محمدرضا(1392)، روش شناسی تفسیر اطیب البیان، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال اول، ش 1.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

ذهبی، محمد حسین(1396)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمّد بن مفضل(1405)، مقدّمه جامع التفاسیر، تحقیق و مقدّمه احمد حسین فرحان، کویت: دارالدعوه.

.....................، ..............................................(502)، مفردات ألفاظ القرآن‏، محقق و مصحح: داوودى، صفوان عدنان.

رجبی پور، روح الله(1390)، دیدگاه های علوم قرآنی فیض کاشانی در تفسیر الصافی،

رضایی اصفهانی، محمد علی و جمعی از پژوهشگران قرآن(1388)، تفسیر مهر، قم: نشر دارالعلم.

.........................، ................................................................(1382)، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن-منطق تفسیر قرآن، قم: نشر مرکز جهانی علوم اسلامی.

زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر(1410)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: نشر دارالمعرفه.

سبحانی تبریزی، جعفر(1382)، معجم طبقات المتکلمین، قم: موسسه الامام الصادق علیه السلام.

سید نژاد، میر صادق(1380)، زندگینامه بانوی مجتهده نصرت امین، بی جا.

سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر(1404)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم‏: نشر کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏.

شیرازی(صدرالمتألّهین)، صدرالدین(1415)، تفسیرالقرآن الکریم، الطبعه الثانیه، قم، نشر بیدار.

شوشتری، سید محمد تقی، سیر تکاملی تفسیر نگاری(2) مدارس تفسیری صحابه، مجله حوزه اندیشه، شماره2، 1374.

صفوی، سیدمحمّدرضا(1391)، بازخوانی مبانی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

طیبی، ناهید(1383)، زندگانی بانو‌امین، اصفهان: نشر گلبهار.

طیب، سید عبد الحسین(1378)‏، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم‏، تهران‏: نشر اسلام‏.

عابدیان، اعظم(1382)، بررسی روش تفسیری و مباحث علوم قرآنی مخزن العرفان، پایان‌نامه در مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.

عهد قدیم، عهد جدید،(ترجمه قدیم)، نشر، ایلام، 2002م.

غروی‌نائینی، نهله(1378)، تفسیر مخزن العرفان و مفسر آن، مجله قرآن پژوهان، سال6، ش۲۱.

فرزین، مهدی و جمعی از محققین موسسه فرهنگی پژوهشی امام امیرالمومنین(علیه السلام)(1389)، فریده عصر، بررسی سیره علمی و عملی عالمه عارفه بانو مجتهده امین، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، تهران: نشر هستی‌نما.

فهیمی تبار، حمیدرضا(1385)، روش شناسی تفسیر منهج الصّادقین، مجله پژوهش های قرآنی، ش12.

فیض کاشانى، ملا محسن(1415)، تفسیر الصافى‏، تحقیق: حسین اعلمى‏، چاپ دوم‏، تهران‏: نشر الصدر.

قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا(1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.

کریمی، علی اصغر(1378)، پایان نامه کارشناسی ارشد، اهم اندیشه‌های کلامی ملاّ فتح الله کاشانی در تفسیر منهج الصادقین، دانشکده علوم انسانی دانشگاه قم.

کاشانى، محمد بن مرتضى(1410)، تفسیر المعین‏، تحقیق حسین درگاهى‏، قم‏: نشر کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.

کاشانى، ملا فتح الله(1336 ش‏)‏، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین‏، تهران‏: نشر کتابفروشى محمد حسن علمى، چاپ سوم‏.

کاشانى، ملا فتح الله(1423)، ‏زبدة التفاسیر، قم: نشر بنیاد معارف اسلامى‏.

مصلایی‌پور یزدی، عباس، هادیان، مهدی(1393)، شناسایی و قواعد تفسیری در تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، دانشنامه علوم قرآن و حدیث، سال 1،  ش 2.

معرفت، محمدهادی(1381)، تفسیر و مفسران، ترجمه علی خیاط، قم: نشر تمهید.

مودب، سید رضا(1386)، مبانی تفسیر قرآن، قم: نشر دانشگاه قم.

 موسوی‌زاده، احترام السادات، خوش‌فر، محسن، زکی‌زاده، علیرضا(1400)، نقش بانو‌ امین در توسعه علمی اصفهان و تحکیم باورهای دینی، کنگره اصفهان.

نجارزادگان، فتح الله(1387)، نقل‌گرایی عقل‌گرایی و باطن‌گرایی، قم: انتشارات دانشکده اصول دین.

نصر، سید حسین(1388)، تاریخ فلسفه اسلامی، محقق و معلق لیمن الیور، تهران: نشر حکمت.

نقیبی، ابوالقاسم، نقیبی، فاطمه(1395)، بررسی تطبیقی اصول و مبانی تفسیری ملامحسن فیض کاشانی و علاّمه طباطبائی، مجله پژوهشنامه قرآن و حدیث، ش19.

نیلفروشان، محمدرضا(1384)، معرفی تخت فولاد اصفهان، اصفهان: نشر گلدسته.

هنرفر، لطف الله(1373)، آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، چاپ سوم، نشر گلها.