بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 1، شماره 4، بهمن 1401، صفحه 51-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.698892

نویسندگان

زینب رضائی^{* 1}؛ علی تامرادی²

¹گروه حسابداری، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.

²گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور رامهرمز، رامهرمز، ایران

چکیده

چکیده
سقوط قیمت سهام پدیده‌ای است که در آن قیمت سهام دچار تعدیل شدید منفی و ناگهانی می‌گردد. از سوی دیگر اگر شرکتی با فرهنگ مسئولیت اجتماعی بالا همان سطح بالای استانداردهای اخلاقی را در گزارشگری مالی رعایت کند، با سطح بالاتری از شفافیت و سطح پایین‌تری از انباشت اخبار بد مواجه خواهد شد بنابراین انتظار می­رود در چنین شرکت­هایی خطر سقوط قیمت سهام کاهش یابد. همچنین در شرایط همه­گیری کوید 19، تأثیر این بیماری بر شرکت­های دارای مسئولیت­پذیری اجتماعی و خطر سقوط قیمت سهام آنها مشخص نبوده است. لذا این پژوهش به بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1393 تا 1400 با استفاده از اطلاعات 130 شرکت منتخب پرداخته است. نتایج نشان داد که مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام تأثیر منفی و معناداری دارد. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش و همه­گیری بیماری کوید 19 میزان خطر سقوط قیمت سهام افزایش یافته است. در چنین شرایطی مدیران سعی می­کنند تا اخبار منفی شرکت که ناشی از شرایط تحمیلی کرونا است را تا حد امکان مخفی نگه دارند و بدین ترتیب شیوع بیماری کوید 19 منجر به افزایش خطر سقوط قیمت سهام می­شود. همچنین نتایج بیانگر این موضوع بود که اثرگذاری مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری داشته است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: کوید 19؛ مسئولیت اجتماعی؛ خطر سقوط قیمت سهام

اصل مقاله

بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی شرکت­ها در بورس اوراق بهادار تهران

 

تاریخ دریافت: 11/07/1401                  تاریخ پذیرش: 18/09/1401

زینب رضائی*[1] علی تامرادی[2]

 

 

چکیده

سقوط قیمت سهام پدیده‌ای است که در آن قیمت سهام دچار تعدیل شدید منفی و ناگهانی می‌گردد. از سوی دیگر اگر شرکتی با فرهنگ مسئولیت اجتماعی بالا همان سطح بالای استانداردهای اخلاقی را در گزارشگری مالی رعایت کند، با سطح بالاتری از شفافیت و سطح پایین‌تری از انباشت اخبار بد مواجه خواهد شد بنابراین انتظار می­رود در چنین شرکت­هایی خطر سقوط قیمت سهام کاهش یابد. همچنین در شرایط همه­گیری کوید 19، تأثیر این بیماری بر شرکت­های دارای مسئولیت­پذیری اجتماعی و خطر سقوط قیمت سهام آنها مشخص نبوده است. لذا این پژوهش به بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1393 تا 1400 با استفاده از اطلاعات 130 شرکت منتخب پرداخته است. نتایج نشان داد که مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام تأثیر منفی و معناداری دارد. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش و همه­گیری بیماری کوید 19 میزان خطر سقوط قیمت سهام افزایش یافته است. در چنین شرایطی مدیران سعی می­کنند تا اخبار منفی شرکت که ناشی از شرایط تحمیلی کرونا است را تا حد امکان مخفی نگه دارند و بدین ترتیب شیوع بیماری کوید 19 منجر به افزایش خطر سقوط قیمت سهام می­شود. همچنین نتایج بیانگر این موضوع بود که اثرگذاری مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری داشته است.

واژه‌های کلیدی: کوید 19، مسئولیت اجتماعی، خطر سقوط قیمت سهام.

 

1- مقدمه

مسئولیت اجتماعی شرکت، مجموعه فعالیت‌هایی است که پیش برنده سود و منفعت اجتماعی بوده و فراتر از منافع سازمان و آن چیزی است که قانون الزامی می‌کند. بدین ترتیب انتظار می‌‌رود سازمان‌‌ها که در ارتباط با ذی‌نفعان دیگر نیز مسئول هستند، خواسته‌‌های مشروع آنها را هم مورد لحاظ قرار دهند. از سویی دیگر معمولاً مدیران شرکت­ها عملکرد مالی ضعیف خود را با به تأخیر انداختن اخبار بد و افشای سریع‌تر اخبار خوب، با عملکردهای بهتر در آینده پوشیده نگه می­دارند. هنگامی که اخبار بد پنهان نگه داشته شده در شرکت به حد بالای خود می­رسد، دیگر جلوگیری از نشر آن برای مدیران امکان‌پذیر نیست، اخبار بد ناگهان منتشر می‌شود و به دنبال آن سرمایه‌گذاران سهام خود را برای فروش عرضه می­کنند که منجر به سقوط قیمت سهام شرکت در بازار می‌شود. باتوجه به نقش مسئولیت اجتماعی در افشای اطلاعات و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و اخبار بد و افشای به موقع اخبار خوب انتظار می­رود باعث کاهش خطر سقوط قیمت سهام شود (صدرالسادات و همکاران، 1396). یکی از عواملی که ممکن است منجر به افزایش سقوط قیمت سهام شود و جزء شرایط بحرانی و غیرمترقبه محسوب می­شود شرایط حاکم بر جامعه ناشی از همه­گیری بیماری کرونا ویروس می­باشد که باعث شده است تا شرایط اقتصادی سختی بر تمام شرکت­ها حکفرما شود و احتمال سقوط قیمت سهام آنها به دلیل کاهش فروش و سودآوری افزایش یابد. ویروس کرونا باعث مرگ‌های بی‌شماری در سراسر جهان شده است. شیوع یک بیماری همه‌گیر جهانی فقط سلامت جامعه را تهدید نمی‌کند. تعادل عرضه و تقاضا در تجارت را بر هم زده است. از نظر اقتصادی، این ویروس تقریباً بر همه بخش­ها تأثیر گذاشت و به همین ترتیب بسیاری از افراد جامعه درآمد خود را از دست دادند و این وضعیت بر رفاه افراد و جامعه تأثیر منفی گذاشت. گسترش سریع ویروس کرونا، اقتصاد جهانی را در یک بحران اقتصادی بی‌سابقه فرو برد. شیوع ویروس کرونا به طور جدی فعالیت‌های اقتصادی مانند تراز عمومی مالی جهانی، نرخ بیکاری جهانی، صنعت گردشگری، تورم جهانی، حجم تجارت جهانی و نرخ رشد جهانی را تحت تأثیر قرار داده است و باعث گردید تا شرکت­های بسیاری دچار کاهش قیمت سهام و خطر سقوط آن شوند. از طرف دیگر در سال‌های اخیر، مسئولیت اجتماعی شرکت­ها به عنوان موضوع غالب در دنیای کسب و کار مطرح شده است . بسیاری از شرکت‌ها تعهد خود را به مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با آغاز پروژه‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، تأسیس کمیته‌ها و صادر کردن گزارش مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها ابراز کرده‌اند. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها جریان اصلی فعالیت‌های کسب‌وکار می‌شود و به عنوان یک منطقه مرکزی از مدیریت در کنار بازاریابی حسابداری یا امور مالی در حال ارتقا است (روف^[3] ،2011). مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر مسئولیت و پاسخگویی به عنوان پایه و اساس رفتار یک سازمان در اجتماع تأکید دارد و ناظر بر چگونگی کسب‌وکار مسئولانه همراه با تولید ثروت است. در نتیجه مسئولیت شرکت نسبت به اجتماع هم برای خود واحد تجاری و هم برای اجتماع سودمند می‌باشد و درک بهتر منافع بالقوه آن می‌تواند منجر به بازده‌های زیاد سرمایه‌گذاری برای شرکت‌ها شود (پایک و همکاران^[4]،2013). از طرفی سقوط قیمت سهام و دیدگاه­های مختلف درمورد تغییرات ناگهانی قیمت سهام طی سال­های اخیر و به ویژه بعد از بحران مالی سال 2008؛ توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این تغییرات عمدتاً به دو صورت سقوط و جهش قیمت سهام رخ می­دهد. صاحب‌نظران در تبیین پدیده سقوط قیمت سهام، به کژمنشی‌های مدیران اشاره می‌نمایند و معتقدند انتشار اخبار بد انباشته شده در سنوات گذشته، سرمایه‌گذاران را به تکاپو وادار می‌کند و موجب می‌شود تا آن‌ها در باورهای پیشین خود تجدیدنظر کنند (حجازی و همکاران، 1398). با توجه به اهمیتی که سرمایه‌گذاران برای بازده سهام خود قائل هستند، پدیده سقوط سهام که منجر به کاهش شدید بازده می­شود، در مقایسه با جهش بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است (نجفی مقدم،1396). شرکت­هایی که به دلیل شرایط همه­گیری بیماری کرونا با مشکلات زیادی مانند کاهش فروش، افزایش بهای تمام شده و هزینه­های تولید، عدم پرداخت بدهی و تامین مالی و... مواجه شده­اند ترجیح می­دهند تا این اخبار بد را در کوتاه­مدت منتشر نکنند و این موضوع ممکن است در بلندمدت به خطر سقوط قیمت سهام منتهی شود و خطر سقوط قیمت سهام بالایی را تجربه کنند لذا انتظار می­رود همه‌گیری بیماری کوید 19 بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر بگذارد و مسئولیت اجتماعی نیز این رابطه را تعدیل کند. لذا هدف کلی پژوهش حاضر بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی بر این رابطه می­باشد؛ بدیهی است سرمایه‌گذاری زمانی می‌تواند به صورت فراگیر در کشور انجام پذیرد که بستر مناسب آن وجود داشته باشد. برای ایجاد بستر مناسب سرمایه‌گذاری در بورس، دو نکته حائز اهمیت است: اول این که از طریق اعمال سیاست‌های ثبات اقتصادی؛ نوسان­ها و تکان­های اقتصادی کاهش یابد و بدین ترتیب، سرمایه‌گذاران بتوانند در یک فضای نسبتاً امن اقتصادی و بدون نگرانی از تکان­های شدید غیر قابل انتظار، اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. دوم آنکه وضعیتی فراهم شود که دستیابی به اطلاعات وتحلیل آن برای تمام سرمایه‌گذاران به آسانی امکان‌پذیر باشد. در این میان شفافیت گزارشگری مالی و ارائه منصفانه و بدون تقلب آنها و ثبات قیمت و کاهش خطر سقوط قیمت سهام از مهمترین ویژگی اطلاعات تهیه شده حسابداری می­باشد. دستاوردهای علمی این مطالعه در دو بخش قابل بررسی است. اول باعث توسعه ادبیات رو به رشد مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و پیامدهای اقتصادی آن می­شود و نقش منحصر به فرد مسئولیت اجتماعی شرکت­ها در کاهش ریسک سقوط بررسی می­گردد. این نقش متمایز از اثر مسئولیت اجتماعی شرکت بر عملکرد بازده ی سهام است. نتایج، پیامدهای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را روی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران مشخص می‌کند. مطالعه­ی حاضر پژوهش‌هایی قبلی که برای پیش‌بینی ریسک سقوط قیمت سهام در آینده تلاش می­کردند را گسترش می‌دهد. علاوه بر این، پژوهش حاضر به مدیران، سرمایه‌گذاران، سهامداران و تحلیلگران مالی نشان می­دهد مسئولیت اجتماعی به واسطه نقشی که دارد موجب افزایش آگاهی ذی‌نفعان، در خصوص مسئولیت‌ها و تعهدات اخلاقی شرکت نسبت به جامعه می‌شود. ضرورت انجام و اهمیت پژوهش حاضر بدین دلیل است که به مدیران، سرمایه­گذاران و سایر تصمیم‌گیرندگان نشان می­دهد؛ چه ارتباطی بین سقوط قیمت سهام و شیوع کوید 19 وجود دارد و آنها براساس این نتایج می­توانند تصمیمات آگاهانه‌تری اخذ کنند. همچنین از آنجائی­که خطر سقوط به عدم تقارن در ریسک دست می‌یابد، برای تصمیمات سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک حائز اهمیت می‌باشد. آشفتگی بازار سهام در سالیان اخیر، اهمیت خطر سقوط قیمت سهام را به سرمایه‌گذاران نشان می­دهد. با تشخیص عامل جدیدی به نام بیماری کرونا که خطر سقوط قیمت سهام را افزایش می­دهد، مطالعات گذشته توسعه خواهد یافت. پژوهش حاضر با فراهم کردن اطلاعاتی از گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت­ها در تعیین ریسک سقوط قیمت سهام، برای شرکت‌ها و سهامدارانی سودمند خواهد بود که قصد مدیریت ریسک را در بازار سهام دارند و برای سرمایه‌گذارانی مؤثر خواهد بود که قصد ثبت خطر سقوط را در تصمیمات مدیریتی ریسک و سهام خود دارند. اغلب پژوهش­های انجام شده در حوزة سقوط قیمت سهام، به بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی بر سقوط قیمت سهام پرداخته‌اند و  با توجه به اینکه بیماری کرونا در دو سال اخیر بر اقتصاد جهانی و شرکت­ها تأثیر گذاشته است لذا پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته است. بنابراین، پژوهش حاضر می‌تواند این خلأ را با توجه به عدم وجود پژوهش تجربی انجام دهد. که این مساله می­تواند وجه تمایز پژوهش حاضر با سایر پژوهش­های پیشین باشد و علاوه بر اهمیت انجام آن، جنبه نوآوری موضوعی پژوهش را نیز اثبات می­کند. شیوع بیماری کوید 19 و تعیین اثر آن بر خطر سقوط قیمت سهام از جمله موضوعاتی است که تمام شرکت­ها و دولت و اقتصاد کشور درگیر آن هستند و در این زمینه پژوهش تجربی صورت نگرفته است. لذا با توجه به اهمیت موضوع پژوهش حاضر تلاش می­کند به این سوال پاسخ دهد که: آیا بین شیوع بیماری کرونا و خطر سقوط قیمت سهام رابطه معناداری وجود دارد؟ آیا مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع بیماری کرونا و خطر سقوط قیمت سهام اثر معناداری دارد؟

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

در اواخر دسامبر سال 2019 ویروس کرونای جدیدی، با نام ویروس کرونای نوین  یا کوید 19 باعث آغاز شیوع همه­گیری از ووهان چین به سراسر جهان شد که در حال حاضر تهدیدات بهداشتی بزرگی را برای سلامتی عمومی جهان ایجاد کرده است. این بیماری در کمتر از 4 ماه به سراسر جهان سرایت کرد که کشور ما نیز از این بیماری مهلک در امان نماند. اگرچه نخستین پیامد این بیماری، آثار ناگوار آن برروی سلامت مردم بود و طبعا در این حوزه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متولی اصلی است، اما باید توجه داشت که این بحران اثرات اقتصادی قابل توجهی بر روی اشخاص حقیقی و حقوقی داشته است، به عنوان مثال به دلیل محدودیت در تولید، تجارت، مصرف یا به دلیل ممنوعیت­های سفر و حمل و نقل ناشی از شیوع این ویروس، موجب بسته شدن بسیاری از کسب و کارها از جمله کسب و کارهای کوچک و متوسط شده است که  این امر تأثیر بسیاری در عملکرد کسب و کارها ایجاد کرده است و برخی از آنها را به مرز ورشکستگی کشانده است. به اعتقاد صائب و کریمی (1399) بخش­های مختلف اقتصادی مانند گردشگری، صنعت هواپیمایی، خودروسازی، صادرات و واردات و بسیاری از بخش­های مؤثر اقتصاد تحت تأثیر کرونا قرارگرفته­اند. ویروس کرونا در ایران علاوه بر تهدید سلامت جامعه، زیان­های اقتصادی بسیاری برای شرکت­ها به وجود آورده است از جمله این تبعات می­توان به التهابات در بازار، اعمال محدودیت از طرف کشورهای همسایه برای واردات کالاها از ایران و تعطیلی بسیاری از کسب وکارها که ضررهای جبران‌ناپذیری برای شرکت­ها به همراه داشته است و باعث شده است تا بسیاری از شرکت­های بزرگ و کوچک به مرز درماندگی برسند. در چنین شرایطی مدیران سعی می­کنند تا اخبار منفی شرکت که ناشی از شرایط تحمیلی کرونا است را تا حد امکان مخفی نگه دارند. لذا انتظار می­رود که این بیماری منجر به سقوط قیمت سهام شرکت­ها شود.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نیز در ادبیات و پژوهش‌های حسابداری و مالی موضوع جدیدی بوده و از جنبه‌های مختلف، سرمایه‌گذاران، تحلیلگران، مدیران و پژوهشگران به آن توجه کرده‌اند (حاجیها و چناری،1395). امروزه سهامداران خواهان سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی هستند که به‌گونه‌ای مناسب، مسئولیت‌های اجتماعی را انجام دهند. واژه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به ظهور‌ جنبشی اشاره دارد که در تلاش برای وارد‌کردن عوامل محیطی و اجتماعی در تصمیم‌های تجاری شرکت‌ها، راهبرد تجاری و حسابداری است و هدف آن افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی در کنار ابعاد اقتصادی است (وو و هو، 2019). در واقع، وارد شدن و حرکت در جهت مسئولیت اجتماعی؛ عملکرد مالی بهتر، حفظ و افزایش سرمایه موجود، فروش بیشتر، کاهش هزینه­ها، افزایش وفاداری مشتری، افزایش بهره‌وری و افزایش شفافیت و کاهش گزارشگری متقلبانه و در نتیجه کاهش خطر سقوط قیمت سهام را منجر خواهد شد (فروغی و همکاران، 1397). بسیاری از سازمان­ها به نحو فزاینده­ای از ارزش مستقیم اقتصادی مسئولیت اجتماعی آگاهی یافته و با ادغام آن به منزله سرمایه­گذاری راهبردی با راهبرد اصلی کسب و کار و فعالیت­های مدیریتی خود، می­توانند تأثیر مثبتی بر جامعه و محیط خود داشته باشند و در ضمن، شهرت و اعتبار خود را نیز تقویت کنند. با پیروی از این روش، می­توانند برای امروز و آینده خود سود تولید کنند، از این رو سطوح مختلف مسئولیت‌پذیری اجتماعی می­تواند از جنبه­های مختلف روی قیمت سهام شرکت مؤثر باشد (موسوی و همکاران، 1395). بر اساس مطالعات پیشین یکی از عواملی که به عنوان پیش­بینی‌کننده خطر سقوط قیمت سهام تلقی می­شود تمایل مدیریت به ممانعت از افشای اخبار بد به سرمایه­گذاران است (جین و مایرز^[5]، 2006 و هاتن و همکاران، 2009). این مطالعات اشاره می­کنند که ممانعت از انتشار اخبار بد به سرمایه­گذاران؛ اغلب به دلیل نگرانی­های حرفه­ای و پاداش مدیران انجام می­شود. اما با توجه به شیوع همه‌گیری بیماری کرونا در نیمه دوم سال 1398 تاکنون پژوهشی به بررسی تأثیر شرایط ایجاد شده ناشی از این بیماری بر اقتصاد کشور و احتمال سقوط یا جهش قیمت سهام شرکت­ها نپرداخته است و از این نظر خلا پژوهشی احساس می­شود. این انتظار می­رود که در شرایط وجود کرونا، مدیران شرکت­ها اخبار بد و منفی ناشی از این بیماری که بر تولید و فروش و رشد شرکت­ها اثر گذاشته است را مخفی نمایند و این مساله منجر به خطر سقوط قیمت سهام آنها شود از طرفی نیز در هنگام شروع این بیماری تا اواسط سال 1399 بورس ایران از نظر قیمت سهام جهش بسیار بالایی داشته است که می­تواند ناشی از شرایط ایجاد شده توسط این بیماری باشد اما با توجه به ریزش قیمت سهام از اواسط سال 1399 و 1400 این انتظار به تردید تبدیل می­شود. لی و همکاران[6] (2021) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در شرایط بیماری کرونا میزان خطر سقوط قیمت سهام شرکت­ها افزایش یافته است.  همچنین شرکت­هایی که مسئولیت­پذیری اجتماعی بیشتری دارند شدت خطر سقوط قیمت سهام کمتر است. ژفینگ و همکاران[7] (2021) نشان دادند که همه­گیری بیماری کرونا باعث افزایش خطر سقوط قیمت سهام می­شود.  نتایج پژوهش هانگ و لیو [8](2021) نتایج نشان داد که در شرایط پس از کرونا میزان خطر سقوط قیمت سهام کاهش یافته است. همچنین شرکت­هایی که دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتری هستند کمتر در معرض خطر سقوط قیمت سهام در شرایط کرونا قرار گرفتند. کیم و همکاران^[9] (2012) بیان می­کنند که شرکت­های مسئول از لحاظ اجتماعی در گزارشگری مالی، مسئولانه رفتار می­کنند و شواهد کمتری از ریسک سقوط قیمت سهام دارند. همچنین تعهد شرکت­ها به استانداردهای اخلاقی بالاتر، بر کیفیت اطلاعات حسابداری اثر مثبت دارد. گلب و استراسو^[10] (2001) معتقدند شرکت­هایی که فعالیت­های مسئولیت اجتماعی انجام می­دهند، اطلاعات مالی بیشتری را افشا می­کنند. اگر شرکتی با فرهنگ مسئولیت اجتماعی بالا همان سطح بالای استانداردهای اخلاقی را در گزارشگری مالی رعایت نماید، با سطح بالاتری از شفافیت و سطح پایین‌تری از انباشت اخبار بد مواجه خواهد بود؛ بنابراین، انتظار می­رود چنین شرکت­هایی با خطر کمتری برای سقوط قیمت سهام روبرو شوند. از سوی دیگر، نگرانی زیادی وجود دارد که مدیران فرصت­طلب از مسئولیت اجتماعی برای پیشبرد اهداف شخصی خود استفاده کنند. لذا اغلب پژوهش­های صوت گرفته در زمینه ویروس کرونا و مسئولیت اجتماعی و سقوط قیمت سهام در کشورهای غربی بوده و باتوجه به شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم بر شرکت­های ایرانی نتایج آنها می­تواند متفاوت از بورس اوراق بهادار کشور ما باشد. ریسک ریزش قیمت سهام در بازار یکی از نگرانی‌های اصلی سرمایه‌گذاران است و پژوهش در این زمینه می‌تواند برای بازار سرمایه حائز اهمیت باشد. افزایش پدیده ریزش قیمت سهام، سبب بدبینی سرمایه‌گذاران در مورد سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار می­شود، که این مسأله در نهایت می‌تواند سبب خارج ساختن منبع سرمایه‌گذاران توسط آنها از بورس اوراق بهادار شود. ارتباط میان مسئولیت­پذیری اجتماعی و احتمال سقوط قیمت سهام می­تواند تصمیمات سرمایه­گذاران بالقوه و بالفعل را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین دانستن علل وجود این پدیده، راهکارهایی که از بروز این پدیده در بازارهای سرمایه جلوگیری به عمل می‌آورد و نیز مدل‌هایی که بتواند این پدیده را پیش‌بینی کند از اهمیت بسزایی برای اداره‌کنندگان بازار سرمایه از جمله سازمان بورس اوراق بهادار که همواره در پی رونق این بازار از طریق جذب سرمایه­های راکد است، برخوردار است.

لی و همکاران (2021) در پژوهشی به بررسی رابطه بین همه­گیری کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت­پذیری اجتماعی در 11 صنعت مختلف در بورس تایوان برای دوره زمانی 2019 و 2020 پرداختند. نتایج نشان داد که در شرایط بیماری کرونا میزان خطر سقوط قیمت سهام شرکت­ها افزایش یافته است. همچنین نتایج نشان داد در شرکت­هایی که مسئولیت­پذیری اجتماعی بیشتری دارند شدت خطر سقوط قیمت سهام کمتر است. به عبارتی با افزایش مسئولیت اجتماعی میزان خطر سقوط قیمت سهام حتی در شرایط کرونا کاهش می­یابد.

ژفینگ و همکاران (2021) در پژوهشی به بررسی تأثیر همه­گیری کوید 19 بر خطر سقوط قیمت سهام در بورس شانگهای چین برای دوره زمانی 2019 و 2020 پرداختند. نتایج نشان داد که همه­گیری بیماری کرونا باعث افزایش خطر سقوط قیمت سهام می­شود. علاوه بر این احساس ترس نیز چنین خطری را تشدید می­کند. به عبارتی در شرایط پیک­های مختلف کرونا وقتی احساس ترس شدیدتر و تعداد افراد کشته شده افزایش می­یافت (پیک یا دوره کرونا)، خطر سقوط قیمت سهام با شدن بیشتری تحت تأثیر بیماری قرار می­گرفت و ریزش می­کرد.

هانگ و لیو (2021) در پژوهشی به بررسی تأثیر همه­گیری کوید 19 بر خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و ساختار مالکیت در صنایع انرژی بورس چین برای دوره زمانی 2019 و 2020 پرداختند. نتایج نشان داد که در شرایط پس از کرونا میزان خطر سقوط قیمت سهام کاهش یافته است. همچنین شرکت­هایی که دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتری هستند کمتر در معرض خطر سقوط قیمت سهام در شرایط کرونا قرار گرفتند. همچنین نتایج نشان داد بیماری کوید 19 بر خطر سقوط قیمت سهام در شرکت­های دولتی نسبت به سایر شرکت­ها کمتر است که ناشی از حمایت دولت از اینگونه شرکت­ها است.

وو و هو (2019) در پژوهشی به بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش تمرکز مالکیت در شرکت­های چینی پرداختند. این پژوهش که در شرکت­های صنعت انرژی و با استفاده از اطلاعات 259  شرکت طی بازه زمانی 2003  تا 2015 انجام شد نشان داد که شرکت­های که به مسئولیت اجتماعی اهمیت بیشتری می­دهند از ریسک سقوط قیمت سهام کمتری برخوردار هستند به عبارت دیگر نقش مسئولیت اجتماعی باعث کاهش خطر سقوط قیمت سهام می­شود. همچنین تمرکز مالکیت نیز باعث افزایش تشدید منفی بین مسئولیت اجتماعی و خطر سقوط قیمت سهام می­شود که حاکی از تأیید نقش حاکمیت شرکتی در کاهش ریسک سقوط قیمت سهام است.

شفات و زامر ^[11] (2018) در پژوهشی به بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی بر عملکرد مالی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس هندوستان پرداختند. این پژوهش که با استفاده از اطلاعات 28 بانک تجاری طی سال­های 2007 تا 2016 انجام شده بود نشان داد که مسئولیت اجتماعی تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی بانک‌های هند می‌گذارد. یافتن این مطالعه بینش‌های بزرگی برای مدیریت ، یکپارچه‌سازی مسئولیت اجتماعی با هدف استراتژیک کسب ‌و کار و نوسازی فلسفه کسب و کار خود از سود سنتی به رویکرد مسئولیت اجتماعی فراهم می‌کند.

لی و همکاران^[12] (2017) در پژوهشی رابطه بین اعتماد اجتماعی و ریسک سقوط قیمت سهام را برای نمونه­ای  متشکل از ۲۰۲۹۲ شرکت - سال در بازار سرمایه چین طی سال­های 2008 تا 2013 مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که اعتماد اجتماعی باعث کاهش ریسک سقوط قیمت سهام شرکت­ها می­گردد.

مهرورز (1400) در پژوهشی به بررسی اثر تعدیلی ارتباطات سیاسی و تحریم­های اقتصادی بر رابطه بین عدم اطمینان اقتصادی و خطر سقوط قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1392 تا 1398 با استفاده از اطلاعات 119 شرکت پرداخت. آزمون فرضیه­ها از طریق رگرسیون لاجیت و باچیدمان دادهای تابلویی صورت پذیرفت. نتایج فرضیه­های پژوهش نشان داد که شاخص­های عدم اطمینان اقتصادی باعث افزایش ریسک سقوط قیمت سهام می­شوند. همچنین ارتباطات سیاسی اعضای هیات مدیره و وجود تحریم­های اقتصادی باعث تشدید رابطه مثبت بین عدم اطمینان اقتصادی و ریسک سقوط قیمت سهام می­شوند.

عزیزی (1400) در پژوهشی به بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر ریسک سقوط قیمت سهام پرداختند. بدین منظور از اطلاعات 113 شرکت طی بازه زمانی 1393 تا 1397 استفاده شد.  در این پژوهش، در تحلیل محتوا برای تعیین سطح مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها از چک لیست افشاء برزگر (1392) و به روش صفر (0) و یک (1) عمل گردید. نتایج نشان داد اندازه هیات مدیره بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر معناداری دارد. استقلال هیات مدیره بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر معناداری دارد. دوگانگی وظیفه مدیرعامل بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر معناداری دارد. همچنین، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر معناداری دارد.

دستگیر و همکاران (1398) در پژوهشی به بررسی تأثیر محدودیت تأمین مالی بر ریسک سقوط قیمت سهام با در نظر گرفتن اثر اقلام تعهدی برای دوره زمانی 1389 الی 1395 با استفاده از اطلاعات 125 شرکت پرداختند. نتایج آزمون فرضیه­های پژوهش نشان داد که محدودیت تأمین مالی موجب افزایش احتمال ریزش قیمت سهام می‌گردد. همچنین تأثیر مثبت بین محدودیت تأمین مالی و خطر سقوط قیمت سهام با در نظر گرفتن اثر اقلام تعهدی تشدید می‌گردد. به عبارت دیگر شرکت­هایی که با محدودیت تأمین مالی مواجه هستند احتمال انباشت و مخفی‌سازی اخبار بد توسط مدیران برای دستیابی به منابع مالی افزایش می‌یابد همچنین مدیران از طریق اقلام تعهدی اقدام به مدیریت سود و مخفی نمودن اخبار بد می‌نمایند.

رمضان احمدی و همکاران (1398) در پژوهشی به بررسی تأثیر معیارهای اعتماد بیش از حد مدیران ارشد بر خطر سقوط آتی قیمت سهام در شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از اطلاعات 99 شرکت برای دوره­ی زمانی بین سال­های 1384 تا 1393 پرداختند. الگوی رگرسیون پژوهش با استفاده از روش داده‌های تابلویی با رویکرد اثرات ثابت، بررسی و آزمون شد. نتایج به­دست آمده نشان داد از میان معیارهای انتخابی برای اعتماد بیش از حد مدیریتی، سرمایه­گذاری بیش از حد، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، خالص جریان‌های نقدی، سیاست تقسیم سود و نسبت مخارج سرمایه تأثیر مثبت معناداری بر خطر سقوط آتی قیمت سهام دارند. علاوه براین، نتایج پژوهش نشان داد معیار اصلی اعتماد بیش از حد مدیریتی تأثیر مثبت معناداری بر خطر سقوط آتی قیمت سهام دارد.

ملکیان و همکاران (1397) در پژوهشی به پیش‌بینی خطر سقوط قیمت سهام با استفاده از روش­های فرا ابتکاری ( الگوریتم بهینه‌سازی حرکت تجمعی ذرات) و مقایسه با رگرسیون لوجستیک پرداختند. بدین داده‌های مربوط به 106 شرکت عضو بورس اوراق بهادار تهران برای دوره‌ی زمانی بین سال‌های 1389تا 1393 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد که الگوریتم تجمع ذرات نسبت به روش سنتی رگرسیون لجستیک توانایی بیشتری در پیش‌بینی خطر سقوط قیمت سهام دارد.

حسینی و امجدیان (1396) در پژوهشی به بررسی ارتباط میان مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و خطر سقوط آتی قیمت سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از اطلاعات 96 شرکت پذیرفته شده برای دوره زمانی 1388 تا 1392 پرداختند به همین منظور برای اندازه‌گیری مسئولیت‌پذیری اجتماعی از 24 قلم گزارش هیئت مدیره و برای محاسبه خطر سقوط سهام از چولگی شرطی منفی بازده ماهانه شرکت طی سال مالی و نوسان‌پذیری پایین به بالای (قیمت) احتمال سقوط قیمت سهام استفاده شد. نتایج حاکی از عدم وجود رابطه معناداری میان مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکتی و خطر سقوط آتی قیمت سهام بر مبنای چولگی شرطی منفی بوده در حالی که نتایج وجود رابطه منفی معنادار میان مسئولیت اجتماعی شرکتی و خطر سقوط آتی قیمت سهام بر مبنای معیار نوسان‌پذیری پایین به بالای قیمت سهام را تأیید می‌کند.

 

3- سوالات و فرضیه‌های پژوهش

سؤال اصلی پژوهش این است آیا بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام رابطه معناداری وجود دارد؟ همچنین، آیا مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام اثر تعدیلی دارد؟ و این که آیا تاثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری دارد؟ بنابراین، در راستای دستیابی به اهداف پژوهش و همچنین با توجه به مبانی نظری و پیشینه پژوهش، فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر طراحی و تدوین شده است:

فرضیه اول: بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم: مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام اثر تعدیلی دارد.

فرضیه سوم: تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری دارد.

4- روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش از نظر نوع نتیجه اجرا؛ کاربردی و از نظر هدف، از نوع پژوهش­های تحلیلی (همبستگی) و از نظر فلسفه جزء پژوهش­های اثباتی حسابداری است. از نظر فرآیند اجرا از نوع پژوهش­های کمی و از نظر منطق اجرا نیز جزء پژوهش­های با رویکرد قیاسی- استقرایی بوده و از نظر بعد زمانی نیز از نوع پژوهش­های طولی- گذشته­نگر بوده و از اطلاعات تاریخی شرکت­های نمونه استفاده می­شود. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش­های کمی شامل ابزارهای موجود در آمار توصیفی، نظیر میانگین، انحراف معیار و ضریب همبستگی پیرسون داده­های مورد استفاده تجزیه و تحلیل می­شود. سپس، آزمون ریشه واحد برای بررسی پایایی متغیرها و همچنین آزمون هم خطی برای بررسی این­که بین متغیرها همبستگی وجود نداشته باشد، انجام خواهد شد. سپس آزمون فروض کلاسیک به منظور بررسی وجود هم خطی و همسانی واریانس باقی‌مانده مدل­ها انجام و در نهایت، برای آزمون فرضیه­های این پژوهش و تعیین اثر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از مدل­های اقتصادسنجی استفاده خواهد شد و فرضیه­های مربوط، از طریق تحلیل به روش رگرسیون چند متغیره آزمون می­شوند. تجزیه و تحلیل داده‌های این پژوهش و آزمون فرضیه‌ها آن توسط نرم‌افزار9 Eviews انجام خواهد شد. به این ترتیب که اطلاعات فراهم شده توسط پایگاه‌های اطلاعاتی ابتدا در نرم‌افزار Excel دسته‌بندی و مرتب‌سازی می‌شود و سپس به نرم‌افزار Eviews9 منتقل گردیده تا آزمون‌های آماری مورد نظر بر روی آن­ها انجام شود.

جامعه آماری این تحقیق، تمام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از 1393 تا پایان سال 1400هستند که همگی تحت تأثیر شیوع کوید 19 می‌باشند و تعداد آن‌ها 570 شرکت تا پایان سال 1400 می­باشد. به منظور تعیین نمونه آماری پژوهش به روش حذفی سیستماتیک، انجام شده است.

با توجه به شرایط ذکر شده در جدول 1، تعداد 130 شرکت (معادل 910 سال-شرکت) جهت برآورد مدل­ها و آزمون فرضیه­های پژوهش انتخاب شده اند.

 

جدول1. نحوه­ی انتخاب تعداد شرکت­های جامعه آماری

	جمع
تعداد کل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تا پایان سال 1400:	570
تعداد شرکت‌هایی که در دامنه زمانی 1393 تا 1400 در بورس فعال نبوده‌اند:	75
تعداد شرکت‌هایی که بعد از سال 1393 در بورس پذیرفته شده‌اند:	65
تعداد شرکت‌هایی که جز هلدینگ، سرمایه‌گذاری‌ها، واسطه‌گری‌های مالی و بانک، و بیمه و لیزینگ‌ها بوده‌اند:	49
تعداد شرکت‌هایی که در دامنه زمانی پژوهش، تغییر سال مالی داده‌اند و یا سال مالی آنها منتهی به اسفند نمی‌باشد:	95
تعداد شرکت‌هایی که سهام انها در دامنه زمانی پژوهش توقف فعالیت داشته‌اند:	85
تعداد شرکت‌هایی که در دامنه زمانی پژوهش اطلاعات آنها در دسترس نمی‌باشد:	71

منبع: یافته‌های پژوهشگر

با توجه به چارجوب نظری و پیشینه پژوهش، مدل پژوهش از نوع رگرسیون چند متغیره است، بنابراین، برای آزمون فرضیه­های پژوهش به پیروی از پژوهش‌های ژفینگ و همکاران (2021)، هانگ و لیو (2021) و لی و همکاران (2021)  از مدل­های رگرسیونی چندمتغیره زیر استفاده شده است:

 (1)

 

 

در این مدل متغیر وابسته ریسک سقوط قیمت سهام است که بر اساس معیار چولگی منفی بازده سهام اندازه‌گیری می­شود. α جزء ثابت معادله رگرسیون است و ضریب ₁β نشان‌دهنده این موضوع است که کوید 19 چه تأثیری بر ریسک سقوط قیمت سهام خواهد داشت. انتظار بر این است که ضریب ₁β مثبت باشد به عبارتی مطابق مبانی نظری و مفاهیم حسابداری انتظار می­رود هر چه شدت کوید 19 بیشتر باشد میزان خطر سقوط قیمت سهام افزایش یابد. ضریب ₂β نیز حاکی از تأثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر ریسک سقوط قیمت سهام است. انتظار می­رود که مسئولیت‌پذیری اجتماعی باعث کاهش ریسک سقوط قیمت سهام شود. ضرایب₃β  نیز حاکی از تأثیر تعدیلی مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر رابطه بین کرونا ویروس کوید 19 و ریسک سقوط قیمت سهام است.

متغیرهای الگوی پژوهش در جدول2 بیان شده اند.

 

جدول2. تعریف متغیرهای الگو

ردیف	نماد	متغـــیرهای مورد بررسی
1		چولگی منفی بازده سهام	متغیر وابسته
2		کوید 19	متغیر مستقل
3		مسئولیت اجتماعی شرکت	متغیر تعدیلی
4		مالکیت نهادی	متغیر تعدیلی
5		اندازه شرکت	متغیر کنترلی
6		اهرم مالی	متغیر کنترلی
8		بازده دارایی	متغیر کنترلی
9		نسبت جریان نقد عملیاتی	متغیر کنترلی
10		نسبت ارزش بازار به دفتری	متغیر کنترلی
11		زیان شرکت	متغیر کنترلی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

: چولگی منفی بازده سهام (وابسته)، : مسئولیت اجتماعی،  : کوید 19 ؛  : مالکیت نهادی،  :اندازه شرکت، : اهرم مالی، : بازده دارایی­ها، : جریان نقد عملیاتی، : نسبت ارزش بازار به دفتری حقوق صاحبان سهام ، : زیان شرکت و ɛ: جزء خطا است.

ریسک سقوط قیمت سهام ( )

متغیر وابسته پژوهش حاضر، ریسک سقوط قیمت سهام است که بر اساس معیار چولگی منفی بازده سهام ( ) و به پیروی از پژوهش­های وینگ و لنتو ^[13] (2018)، لی و همکاران^[14] (2017) و شهاب و همکاران (2020) اندازه­گیری شده است.

 

متغیرهای مستقل: کوید 19 ( )

متغیرمستقل پژوهش حاضر، کوید 19 ( )می باشد. با توجه به اینکه بازه زمانی پژوهش سال­های 1393 تا 1400 می­باشد لذا برای سال 1399 تا 1400 که بیماری کوید 19 همه‌گیر شده بود عدد 1 و در غیر اینصورت (1393 تا 1397) عدد صفر را اختیار می­کند. علاوه بر این از آنجایی که کوید 19 در کشور ما در اواخر سال 1398 شروع شد لذا تأثیر زیادی نمی­تواند بر اطلاعات سال 1398 داشته باشد لذا سال 1399 و 1400 مد نظر قرار می­گیرد.

مسئولیت اجتماعی شرکت ( )

متغیر تعدیلگر این پژوهش، مسئولیت اجتماعی شرکت ( ) می‌باشد. منظور از مسئولیت اجتماعی شرکت­ها، پیوستگی و اتحاد میان فعالیت­ها و ارزش­های سازمان به گونه­ای است که منافع کلیه ذی­نفعان شامل سهامداران، مشتریان، کارکنان، سرمایه­گذاران و عموم جامعه؛ در سیاست­ها و عملکرد سازمان منعکس گردد. به عبارت دیگر سازمان باید همواره خود را جزیی از اجتماع بداند و نسبت به جامعه احساس مسئویت داشته باشد و در جهت بهبود رفاه عمومی به گونه­ای مستقل از منافع مستقیم شرکت، تلاش کند (فروغی و همکاران، 1397). در این پژوهش به پیروی از پژوهش­های چاترجی و همکاران^[15] (2009)، کیم و همکاران^[16] (2012)، کیم و همکاران^[17] (2014) ، جیان و لی^[18] (2015) و دارابی و همکاران (1395) برای بررسی معیار گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت­ها از گزارش فعالیت هیئت مدیره (بخش عملکرد اجتماعی) منتشر شده در سایت کدال استفاده شده است، به طوری که اگر شرکتی در زمینه­های محیط زیست، رفاه کارکنان، مصرف بهینه انرژی و فعالیت اجتماعی و خیریه عملکرد و اقداماتی داشته باشد از متغیر مصنوعی یک و در غیر اینصورت صفر استفاده شده است.

مالکیت نهادی: ( )

 یکی دیگر از متغیرهای تعدیلگر این پژوهش، مالکیت نهادی ( ) است. مالکیت نهادی برابر درصد سهام نگهداری شده توسط شرکت­های دولتی و عمومی از کل سهام سرمایه است که این شرکت‌ها شامل شرکت­های بیمه، مؤسسه‌های مالی، بانک­ها، شرکت­های دولتی و دیگر اجزای دولت است. این متغیر در پژوهش­های کومار و سان^[19] (2003)، روبین^[20] (2007) و نمازی و کرمانی (1387) نیز با همین تعریف به کار رفته است:

 (2) 

مالکیت نهادی = سهام در دست مؤسسات و شرکت‌های دولتی، بیمه‌ها و بانک‌ها و.. تقسیم بر تعداد کل سهام.

 

اندازه­ی شرکت ( )

در این پژوهش برای تعیین قابلیت مقایسه پژوهش با پژوهش‌های پیشین برای اندازه شرکت، از لگاریتم مجموع ارزش دارایی­ها در پایان سال و از رابطه 3 استفاده شده است (وینگ و لنتو، 2018).

 (3)

 

 

اهرم مالی( )

بر این اساس در پژوهش حاضر، اهرم مالی نیز به عنوان متغیر کنترلی مد نظر قرار گرفته شده که از تقسیم مجموع بدهی بر ارزش دفتری دارایی­های شرکت محاسبه می­شود (بندریان و همکاران،1398؛ وینگ و لنتو، 2018).

 (4)

 

: کل بدهی‌های شرکت و : کل دارایی می­باشد.

 

سوداوری((

به پیروی از هونگ و همکاران  ^[21](2017) و بندریان و همکاران (1397) این نسبت از تقسیم سود خالص بر کل دارایی‌ها بدست می­آید:

 (5)    

 

: سود خالص

: کل دارایی می باشد.

نسبت ارزش بازار به دفتری ( )

این نسبت به عنوان شاخصی برای فرصت رشد شرکت می‌باشد. تفاوت ارزش بازار و ارزش دفتری می­تواند دلیل برای وجود دارایی­های نامشهود در شرکت تلقی شود (جیانچو و همکاران، 2019):

 (6)                                                                                           

 

که در آن Market Value ارزش بازار حقوق صاحبان سهام

Book Value ، ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام می­باشد.

 

نسبت جریان نقد عملیاتی ( )  

     این متغیر از طریق نسبت جریان نقد عملیاتی (مستخرج از صورت گردش وجه نقد) به جمع کل دارایی­های شرکت بدست می­­آید (وینگ و لنتو، 2018).  

 (7)

 

CFO: جریان نقد عملیاتی و Assets: کل دارایی می­باشد.

 

زیان شرکت ((

میزان زیان شرکت بوده که از صورت سود و زیان قابل استخراج است. اگر شرکت زیان ده باشد عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر را اختیار می­کند.

 

5- یافته‌های پژوهش

در این بخش آمار توصیفی متغیرهای مورد استفاده در پژوهش بررسی می­شود، که در جدول 3  ارائه شده است. مقادیر مزبور تنها شمایی کلی از وضعیت توزیع داده­های پژوهش ارائه می‌کنند.

 

 

 

 

 

جدول3. آماره های توصیفی پژوهش

متغیرها	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	انحراف معیار	چولگی
چولگی منفی بازده سهام	14/0-	13/0-	89/0	36/2-	60/0	26/0
اندازه شرکت	94/5	86/5	12/8	01/4	77/0	50/0
اهرم مالی	60/0	64/0	80/0	10/0	16/0	43/0
بازده دارایی	20/0	14/0	80/0	35/0-	19/0	11/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	71/2	34/2	75/6	10/1	13/0	22/0
مالکیت نهادی	32/0	23/0	95/0	10/0	21/0	22/0
جریان نقد عملیاتی	10/0	08/0	44/0	04/0-	10/0	18/0
مشاهدات	910	910	910	910	910	910

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول4. آمار توصیفی متغیرهای کیفی (کد 0 و 1)

متغیرهای کیفی	فراوانی کد1	فراوانی کد 0	درصد فراوانی کد1	درصد فراوانی کد 0
کوید 19	130	780	14/0	86/0
مسئولیت اجتماعی	429	481	47/0	53/0
زیان شرکت	174	736	19/0	81/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

میانگین متغیرهای مالکیت نهادی 32/0 بوده است که نشان می­دهد به طور میانگی 32/0 از  سهام شرکت­های نمونه در دست مالکان عمده و نهادی قرار دارد. میانگین فرصت رشد شرکت (نسبت ارزش بازار به دفتری) نیز 71/2 و حاکی از بالا بودن ارزش روز قیمت سهام شرکت­های نمونه نسبت به ارزش اسمی آنها است و با توجه به تورم و ایجاد فاصله بین قیمت اسمی و قیمت بازار در بورس ایران این موضوع منطقی است. همچنین نسبت اهرم مالی برابر 60/0 بوده که نشان می­دهد به طور متوسط 60/0 دارایی­های شرکت­ها می­تواند بدهی­ها را تسویه و 40/0 باقی‌مانده به عنوان حقوق صاحبان سهام باقی خواهد ماند. همچنین درصد نسبت جریان نقد عملیاتی به مجموع دارایی شرکت­ها طی بازه زمانی پژوهش به طور متوسط 10/0 بوده است. میانگین سودآوری شرکت­ها نیز 20/0 می­باشد. همچنین بیشترین نرخ بازدهی ناشی از دارایی­ها 80/0 و کمترین آن نیز 35/0- بوده است که حاصل زیان‌ده بودن شرکت در طی یک سال بوده است. میانه متغیرهای ریسک سقوط قیمت سهام بر اساس چولگی منفی بازده سهام و مالکیت نهادی به ترتیب 13/0- و 23/0 می­باشد که نشان می­دهد که نیمی از داده­ها کمتر از این مقدار و نیمی دیگر بیشتر از این مقدار هستند. به طور کلی پارامترهای پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آنها نسبت به میانگین است. از مهمترین پارامترهای پراکندگی، انحراف معیار است. در بین متغیرهای پژوهش، جریان نقد عملیاتی و اندازه شرکت به ترتیب دارای کمترین و بیشترین میزان پراکندگی می­باشند. میزان عدم تقارن منحنی فراوانی را چولگی می­نامند. اگر ضریب چولگی صفر باشد، جامعه کاملاً متقارن است و چنانچه این ضریب مثبت باشد، چولگی به راست و اگر ضریب منفی باشد چولگی به سمت چپ است. متغیر بازده دارایی کمترین عدم تقارن و متغیر اندازه شرکت بیشترین عدم تقارن را نسبت به توزیع نرمال دارند. متغیرهایی که به دو مقدار صفر و یک محدود می­شوند امار توصیفی آنها به صورت میانگین و میانه و ... کارایی نداشته و مفهومی را بیان نمی­کند. این متغیرها باید از نظر تعداد فراوانی و درصد فراوانی بررسی شوند. لذا فراوانی متغیر متغیر کوید 19 از مجموع 130 مشاهده (910  سال- شرکت) حدود 130 مشاهده بوده­ که به آنها کد 1 اختصاص داده شد و درصد فراوانی آن­ها نیز حدودا 14/0 می­باشد.که نشان می­دهد تقریبا 14/0 از مشاهدات در طول دوره شیوع کوید 19 بوده است. همچنین فراوانی شرکت­هایی که دارای زیان خالص در یک سال بوده­اند از مجموع 910 مشاهده ؛ 174 مشاهده یعنی حدود 24 شرکت می­باشند که به آنها کد 1 اختصاص داده شد و درصد فراوانی آن­ها نیز حدودا 19/0 می­باشد. سایر شرکت­ها نیز دارای سود بوده­اند که فراوانی انها 736 مشاهده و درصد فراوانی آنها نیز 81/0 می­باشد. علاوه بر این میزان فراوانی مسئولیت اجتماعی شرکت‌های نمونه 429 و درصد فراوانی آن نیز 47/0 بوده است که به آن عدد 1 اختصاص داده شده است و نشان می­دهد سطح مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت­ها  در ایران پایین‌تر از حد متوسط بوده و در ابتدای راه می‌باشد. ضمن اینکه در سایر شرکت­ها که مسئولیت‌پذیری اجتماعی ندارند دارای فراوانی 481 و درصد فراوانی 53/0 بوده که به آنها عدد صفر تعلق گرفته است. همبستگی بین مسئولیت اجتماعی و  چولگی منفی سهام 04/0-  و سطح خطای ان نیز کمتر از 5% می­باشد که نشان می­دهد بین مسئولیت اجتماعی و سقوط قیمت سهام یک همبستگی منفی و با اطمینان 95% وجود دارد. همچنین بین کوید 19 و سقوط قیمت سهام نیز یک همبستگی 07/0 و با اطمینان 95% وجود دارد. همبستگی بین اهرم مالی و  چولگی منفی سهام 05/0 و سطح خطای آن نیز کمتر از 5% می­باشد که نشان می­دهد بین اهرم مالی و سقوط قیمت سهام یک همبستگی مثبت و با اطمینان 95% وجود دارد. همبستگی بین نسبت ارزش بازار به دفتری با اهرم مالی 08/0-  و سطح خطای ان نیز کمتر از 5% می­باشد که نشان می­دهد بین نسبت ارزش بازار به دفتری با اهرم مالی یک همبستگی منفی و با اطمینان 95% وجود دارد. سایر متغیرها نیز بدین شکل قابل تفسیر هستند. علاوه بر این با توجه به اینکه میزان و شدت همبستگی بین متغیرها کمتر از 50% می­باشد حاکی از عدم وجود همخطی بین متغیرهاست.

 

 

 

 

جدول5. ضرایب همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش

متغیر	چولگی منفی بازده سهام	کوید19	مسئولیت اجتماعی شرکت	مسئولیت اجتماعی*کوید19	اندازه	اهرم مالی	بازده دارایی	نسبت ارزش بازار به دفتری	مالکیت نهادی	نسبت جریان نقد عملیاتی	زیان شرکت
چولگی منفی بازده سهام	1
p.v	-----
کوید 19	07/0	1
p.v	00/0	-----
مسئولیت اجتماعی شرکت	04/0-	08/0-	1
p.v	02/0	00/0	-----
شاخص مسئولیت اجتماعی شرکت* کوید19	05/0	03/0-	02/0	1
p.v	01/0	00/0	00/0	-----
اندازه شرکت	05/0-	04/0-	07/0	03/0	1
p.v	07/0	03/0	01/0	09/0	-----
اهرم مالی	05/0	04/0	07/0-	03/0	05/0-	1
p.v	00/0	08/0	03/0	04/0	00/0	-----
بازده دارایی	09/0-	03/0-	07/0	08/0	02/0	05/0-	1
p.v	00/0	02/0	02/0	00/0	08/0	09/0	-----
نسبت ارزش بازار به دفتری	02/0-	03/0-	06/0	05/0	07/0	08/0-	04/0	1
p.v	00/	07/0	03/0	08/0	02/0	00/0	00/0	-----
مالکیت نهادی	10/0	05/0	10/0	04/0	05/0	03/0	06/0	07/0	1
p.v	00/0	00/0	00/0	06/0	08/0	00/0	09/0	00/0	-----
نسبت جریان نقد عملیاتی	05/0-	02/0	04/0	03/0	02/0	04/0-	05/0	08/0	09/0	1
p.v	00/0	04/0	02/0	05/0	03/0	09/0	07/0	00/0	02/0	-----
زیان شرکت	09/0	07/0	04/0	02/0	08/0-	07/0	04/0-	05/0-	03/0-	08/0-	1
p.v	00/0	00/0	00/0	09/0	08/0	03/0	07/0	00/0	02/0	00/0	-----

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج آزمون پایایی متغیرها نشان می­دهد که سطح خطای تمامی متغیرها کمتر از 5% درصد بوده و متغیرهای پژوهش پایا می­باشند؛ بنابراین، فرضیه صفر مبنی بر ریشه واحد داشتن متغیرها رد می­شود و استفاده از متغیرها در برآورد مدل‌های پژوهش، منجر به رگرسیون کاذب نمی‌شود. همچنین از آنجایی که متغیر زیان شرکت و مسئولیت اجتماعی و کوید 19 به دو مقدار صفر و یک محدود می­شوند دارای خاصیت پایایی می­باشند.

 

جدول6. آزمون پایایی متغیرها

متغیرها	لوین، لین و چو		ایم پسران و شین		فیشر دیکی فولر تعمیم		فیشر، فلیپس پرو
	آماره	p.v	آماره	p.v	آماره	p.v	آماره	p.v
چولگی منفی بازده سهام	97/27-	000/0	45/8-	000/0	6/521	000/0	6/664	000/0
اندازه شرکت	51/27-	000/0	68/8-	000/0	47/550	000/0	7/718	000/0
اهرم مالی	79/24-	000/0	28/4-	000/0	414	000/0	8/484	000/0
بازده دارایی	29/39-	000/0	96/6-	000/0	5/441	000/0	4/552	000/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	94/42-	000/0	52/6-	000/0	8/413	000/0	9/477	000/0
مالکیت نهادی	84/31-	000/0	31/9-	000/0	01/526	000/0	5/614	000/0
جریان نقد عملیاتی	61/10-	000/0	31/6-	000/0	7/533	000/0	5/685	000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

برای انتخاب بین روش‌های داده‌های تابلویی و داده‌های تلفیقی، از ازمون F لیمر (چاو) استفاده شده است. اگر سطح خطای آزمون چاو از 5% کوچکتر باشد، مدل داده‌های تابلویی پذیرفته می­شود و در غیر این صورت و مناسب بودن داده­های پژوهش از روش داده­های تلفیق شده یا یکپارچه شده برای آزمون فرضیه­ها استفاده می­شود. آماره­ی F در سطح خطای 5 درصد معنی­دار است (سطح خطا کوچکتر از 5%)، بنابراین، آزمون چاو، مشابه بودن عرض از مبدا در تمام دوره­ها را برای مدل های پژوهش، رد کرده است. نتایج این آزمون در جدول 7 ارائه شده است.

 

جدول7: نتایج آزمون F لیمر یا چاو(همسانی عرض از مبدأ های مقاطع)

آزمون چاو	مدل	آماره F	سطح خطا	نتیجه آزمون	نوع روش
H0 یکسانی عرض از مبدأ های مقاطع	1	21/3	00/0	H0 رد می شود	داده­های تابلویی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در روش داده‌های تابلویی، روش اثرات ثابت در مقابل روش اثرات تصادفی آزمون شده است. برای این کار از آزمون هاسمن استفاده شده است. اگر آماره­ی محاسباتی در سطح خطای 5 درصد معنی­دار باشد، فرضیه اثرات تصادفی رد می­شود و مدل اثرات ثابت پذیرفته می­شود و در غیر این صورت روش اثرات تصادفی به عنوان روش تخمین مدل پذیرفته می­شود. به منظور بررسی انتخاب روش برآورد، نتایج آزمون هاسمن در جدول 7 ارائه شده است:

 

جدول7:  نتایج آزمون هاسمن

آزمون هاسمن	مدل	کای اسکوئر	سطح خطا	نتیجه آزمون	نوع روش
وجود ارتباط بین متغیر مستقل و خطای تخمین	1	04/14	03/0	H0 رد می شود	اثرات ثابت

منبع: یافته‌های پژوهشگر

     با توجه به اینکه آماره­ی محاسباتی آزمون هاسمن برای مدل پژوهش در سطح خطای 5 درصد معنی­دار شده است (کمتر از 5%)، بنابراین، فرض یک این آزمون مبنی بر وجود رابطه بین اثرات فردی و متغیرهای توضیحی تأیید شده است؛ از این رو، برای برآورد مدل پژوهش از روش اثرات ثابت استفاده خواهد شد. قبل از برآورد مدل باید نرمال بودن متغیر وابسته مورد آزمون قرار گیرد، توزیع غیرنرمال این متغیر منجر به تخطی از مفروضات این روش برای تخمین پارامترها می‌شود. لذا لازم است نرمال بودن توزیع متغیر وابسته پژوهش مورد آزمون قرار گیرد. یک آزمون رایج در این رابطه آزمون جارک – برا  JB)) است. در آزمون  جارک- برا با استفاده از کشیدگی و چولگی توزیع جملات پسماند، نرمال بودن یا نبودن توزیع جملات خطا را بررسی می‌کنیم. در این آزمون فرضH0  بدین شرح است که جملات خطا به طور نرمال توزیع می‌شوند و فرض مقابل آن نیز  بیان‌کننده این موضوع است که جملات خطا به طور نرمال توزیع نمی‌شوند. در این آزمون اگر سطح خطا از 5% کوچکتر باشد به منزله تأیید فرض H1   و در صورتی که سطح خطا از 5% بزرگتر باشد فرض H0 پذیرفته می­شود و نتیجه می­‌گیریم که جملات خطا در رگرسیون مرتبط با هر یک از متغیرها به طور نرمال توزیع شده است.

 

جدول8. نتایج آزمون نرمال بودن متغیر وابسته­ی پژوهش و جز اخلال

نام متغیر آزمون	باقیمانده مدل	چولگی منفی بازده سهام
آماره آزمون جارک برا	1.25	1.40
سطح خطا	0.69	0.55

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

­­­­­همان­طور که در جدول 8 مشاهده می­شود آماره­ی آزمون نرمال بودن متغیر وابسته و باقیمانده مدل و سطح معناداری آن­ها­ بیانگر تأیید فرضیه­ی H0 و رد فرضیه­ی H1 بوده است. به بیان دیگر، متغیرهای وابسته و باقیمانده مدل رگرسیون پژوهش دارای توزیع غیر نرمال نیست.

یکی از موضوعات مهمّی که در اقتصادسنجی به آن برخورد می­شود موضوع ناهمسانی واریانس است. ناهمسانی واریانس به این معناست که در تخمین مدل رگرسیون مقادیر جملات خطا دارای واریانس­های نابرابر هستند. نتایج حاصل از آزمون همسانی واریانس باقی­مانده­های مدل­های پژوهش با استفاده از آزمون  بروش پاگان و آزمون گلجسر به شرح زیر تشریح شده  است:

 

جدول9.  نتایج آزمون همسانی واریانس باقیمانده­های مدل رگرسیون

شرح مدل		بروش پاگان	گلجسر	نتیجه	روش منتخب
مدل اول	آماره F	50/2	76/3	ناهمسانی واریانس	حداقل مربعات تعمیم یافته
	p.v	00/0	00/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

برای برآورد الگوهای رگرسیون خطی، معمولاً از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده می­شود. این روش دارای ویژگی­های مطلوب آماری مانند بهترین برآوردکننده خطی بدون تورش است؛ اما برای رفع مشکلاتی همچون ناهمسانی واریانس از روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته (EGLS) استفاده می­شود. همان­طور که در جدول 9 مشاهده می­شود از آنجایی که سطح خطای آزمون­های مذکور برای مدل­های پژوهش از 5% کوچکتر می­باشد لذا آماره­های آزمون نشان‌دهنده ناهمسانی واریانس بوده و سطح معنی‌داری آنها­ فرض صفر این آزمون مبنی بر همسانی واریانس را تأیید نکرده­اند. به بیان دیگـر، باقی‌مانده­های حاصل از تخمین مدل پژوهش، دارای واریانس ثابت نبوده است. در این گونه موارد باید از روش حداقل مربعات تعمیم‌یافته  (EGLS)، رگرسیون را تخمین زد.

یکی دیگر از فروض کلاسیک رگرسیون عدم وجود خطای تصریح در مدل است که بیان می­کند آیا فرم تابعی مدل به درستی انتخاب شده است یا خیر.؟ برای آزمون این‌که مدل دارای رابطه خطی است یا غیرخطی و این‌که آیا مدل مورد ‌نظر تحقیق از نظر رابطه خطی بودن و یا غیرخطی بودن درست تبیین شده است یا خیر از آزمون ریست رمزی استفاده گردیده است. با توجه به اینکه سطح خطای آماره F  آزمون ریست رمزی محاسبه شده برای مدل بزرگتر از 5% است نشان می­دهد که مدل رگرسیون یک تابع خطی می­باشد لذا فرض صفر یعنی خطی بودن مدل تأیید می‌گردد.

 

 

جدول10. نتایج آزمون ریست رمزی مدل رگرسیون

مدل تحقیق	آزمون رمزی
مدل اول	آماره فیشر F	سطح معنی داری
	42/0	51/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

• معنی‌داری آماره فیشر در مدل پژوهش (63/127) در سطح %5 حاکی از معنی‌داری کلی مدل برآورد شده است بنابراین، مدل پژوهش در کل معنی‌دار بوده و متغیرهای مستقل و کنترلی توانایی توضیح متغیر وابسته را دارند. علاوه بر این ضریب تعیین تعدیل شده (R²) در مدل مذکور 45/0 بوده است. این عدد برای مدل پژوهش نشان می­دهد که تقریباً 45/0 از تغییرات متغیر وابسته را می‌توان به متغیرهای مستقل و کنترلی نسبت داد و 55/0 دیگر ناشی از سایر عوامل بوده که از دسترس محقق خارج می­باشد. هر چه مقدار این شاخص بزرگتر باشد پراکندگی نقاط حول خط رگرسیون بیشتر خواهد بود. مقدار آماره دوربین واتسون (97/1) حاکی از عدم وجود مشکل خودهمبستگی سریالی مرتبه اول در اجزای اخلال مدل برآورد شده است، لذا نتایج مدل برآورد شده کاذب نیست و تخمین مدل قابل اتکاست (نرمال آن باید بین 5/1 تا 5/2 باشد). مقدار شاخص عامل تورم واریانس ((VIF نیز نشان می‌دهد که متغیرهای مستقل مدل اول با هم مشکل همخطی شدید ندارند.
•  
• جدول11. نتایج آزمون مدل پژوهش

شــرح	ضرایب متغیرها	تی استیودنت	سطح خطا	تورم واریانس
عرض از مبدأ	21/0-	02/2-	04/0
کوید 19	11/0	31/2	02/0	87/1
مسئولیت اجتماعی	04/0-	16/2-	03/0	19/1
مسئولیت اجتماعی * کوید 19	05/0	54/2	01/0	04/2
مالکیت نهادی	14/0-	99/2-	00/0	02/1
اندازه شرکت	02/0-	18/2-	02/0	03/1
اهرم مالی	03/0	49/2	01/0	02/1
بازده دارایی	10/0-	25/3-	00/0	02/1
جریان نقد عملیاتی	05/0-	16/2-	03/0	009/1
نسبت ارزش بازار به دفتری	06/0-	34/2-	01/0	03/1
زیان شرکت	04/0	81/2	00/0	03/1
ضریب تعیین تعدیل شده  R2	450/0
F رگرسیون       (سطح خطا)	63/127   (000/0)
دوربین واتسون	97/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

•  
• فرضیه اول : بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام رابطه معناداری وجود دارد.
• با توجه بـه نتایج جـدول 11 آمـاره­ی t مربـوط بـه متغیر مستقل شیوع کوید 19 و سطـح معناداری آن (v) به ترتیب 31/2 و 02/0 بوده و ضریب آن نیز 11/0 می­باشد. به عبارتی با 01/0 افزایش در شیوع کوید 19، مقدار خطر سقوط قیمت سهام شرکت 11/0 افزایش می­یابد. با توجه به این­که سطح خطای در نظر گرفته شده برای این پژوهش 05/0 بوده است، بنابراین متغیر شیوع کوید 19 تأثیر معناداری بر خطر سقوط قیمت سهام داشته و فرضیه­ی اول پژوهش در سطح اطمینان 95% مورد تأیید قرار می­گیرد. ضریب متغیر شیوع کوید 19 مثبت می­باشد. در نتیجه، نوع رابطه­ی بین شیوع کوید19 و خطر سقوط قیمت سهام رابطه­ای مثبت و مستقیم است.  
• فرضیه دوم: مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام اثر تعدیلی دارد.

برای تأیید یا رد این فرضیه ابتدا به ضریب شیوع کوید 19 در مدل توجه می­شود. همانطور که مشخص است ضریب متغیر مزبور 11/0 و در سطح اطمینان 95% نیز معنادار است و در شرایط شیوع کوید 19 خطر سقوط قیمت سهام افزایش می­یابد که این مساله در فرضیه اول نیز تأیید شد. حال به ضریب مسئولیت اجتماعی توجه می­شود که این ضریب نیز برای 04/0- بوده که در سطح اطمینان 95% نیز مورد تأیید قرار گرفته و نشان می­دهد که مسئولیت اجتماعی باعث کاهش خطر سقوط قیمت سهام شرکت می­شود. در مرحله بعد ضریب متغیر (خطر سقوط قیمت سهام* شیوع کوید 19) مورد بررسی قرار می­گیرد؛ این ضریب 05/0 و  آماره تی استیودنت و سطـح معناداری آن نیز به ترتیب 54/2 و 01/0 بوده است که نشان از تأیید فرضیه در سطح اطمینان 95% می‌باشد. در واقع مسئولیت اجتماعی زمانی که در شیوع کوید 19 ضرب می­شود و اثر تعاملی ایجاد می­کند باعث می­شود تا تأثیر مثبت شیوع کوید 19 بر سقوط قیمت سهام از 11/0 به 05/0 کاهش می­یابد لذا مسئولیت اجتماعی باعث کاهش و تعدیل رابطه بین شیوع کوید 19 و سقوط قیمت سهام می­شود. به عبارت بهتر در شرایط شیوع بیماری کوید 19، شرکت­هایی که دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتری بودند و خود را در قبال جامعه و آحاد افراد مسئول می­دانستند با اقدامات مختلفی که انجام داده بودند نزد جامعه محبوبیت بیشتری داشته و خطر سقوط قیمت سهام کمتری را نیز متحمل شدند.

• فرضیه سوم: تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری دارد.

برای تعیین نتیجه فرضیه سوم ابتدا مدل پژوهش برای دو بازه زمانی قبل و بعد از شیوع بیماری کرونا تخمین زده شد. بدین ترتیب که ابتدا مدل پژوهش برای سال­های 1393 تا 1398 تخمین و سپس مجددا برای اطلاعات سال 1399 و 1400نیز تحمین زده شد و نتایج آن به شرح جدول 12 تشریح و با یکدیگر مقایسه می­شوند:

 

جـدول12: نتایج آزمون مدل پژوهش در سطح داده­های ترکیبی به روش لاجیت

شرح	ضریب	مقدار t	p.v	ضریب	مقدار t	p.v
عرض از مبدأ	15/0-	07/2-	04/0	12/0-	22/2-	02/0
مسئولیت اجتماعی	02/0-	20/2-	02/0	12/0-	40/2-	01/0
مالکیت نهادی	11/0-	90/2-	00/0	09/0-	05/3-	00/0
اندازه شرکت	02/0-	20/2-	02/0	02/0-	35/2-	01/0
اهرم مالی	02/0	43/2	01/0	02/0	28/2	02/0
بازده دارایی	09/0-	23/3-	00/0	07/0-	38/3-	00/0
جریان نقد عملیاتی	06/0-	04/2-	04/0	05/0-	19/2-	02/0
نسبت ارزش بازار به دفتری	07/0-	20/2-	02/0	06/0-	35/2-	01/0
زیان شرکت	03/0	75/2	00/0	02/0	60/2	00/0
ضریب تعیین تعدیل شده  R2
F رگرسیون       (سطح خطا)
دوربین واتسون
آزمون والد مقایسه ضرایب	22/26      (000/0)

• منبع: یافته‌های پژوهشگر
•  
• برای تفسیر این فرضیه ابتدا باید از آزمون من وایتنی استفاد شود به عبارتی هرگاه دو نمونه مستقل از جامعه­ای مفروض باشد و داده­های مربوط به این دو نمونه مستقل رتبه­ای و یا داده­های کمی غیرنرمال باشند و هدف از آزمون، مقایسه یک متغیر بر روی این دو نمونه مستقل باشد از آزمون من وایتنی استفاده می­شود. این آزمون یکی از قویترین آزمون­های غیرپارامتری و جانشینی برای آزمون T با دو نمونه مستقل است در حقیقت آزمون ناپارامتری ان محسوب می­شود.
• جدول13. نتایج آزمون من وایتنی (Man-Withney)

	Test Statisticsa
	تی-استیودنت
780	Mann-Whitney U
130	Wilcoxon W
25/2-	Z
019/0	Asymp. Sig. (2-tailed)
	a. Grouping Variable: EU

منبع: یافته‌های پژوهشگر

•  
• با توجه به اینکه مقدار سطح خطا (sig) از 5% کوچکتر است لذا با این مقدار فرض صفر رد می­شود و فرضیه یک تأیید می­شود بنابراین بین تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری وجود دارد. علاوه بر این برای اطمینان بیشتر نیز می­توان نتایج ضرایب دو مدل را از طریق آزمون والد و مقایسه ضریب متغیرها مقایسه نمود. معنادار بودن آماره والد (22/26) نشان می‌دهد که ضرایب متغیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل از کرونا (02/0-) به صورت معناداری از ضریب این متغیر بعد از شرایط کرونا (12/0-) کوچکتر است. این موضوع بدان معناست که بین تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام قبل و بعد از شیوع کوید19 تفاوت معناداری وجود دارد بنابراین، فرضیه سوم پژوهش رد نمی‌شود. نتایج متغیرهای کنترلی نیز نشان داد که رابطه منفی و معنی‌داری بین اندازه شرکت و سقوط قیمت سهام وجود دارد. به طور کلی شرکت­های بزرگتر تمایل کمتری برای انباشت و عدم افشای اخبار بد خود دارند که این موضوع از ورود ناگهانی توده اخبار بد به بازار جلوگیری نموده و در نتیجه، ریسک سقوط قیمت سهام این شرکت­ها را کاهش می­دهد. همچنین بین اهرم مالی و ریسک سقوط قیمت سهام نیز یک رابطه مثبت و معنادار مشاهده شد که ناشی از احتمال دعوی حقوقی و بدهی­های احتمالی و عدم افشای اطلاعات مرتبط با دیون شرکت­ها ناشی می­شود. بازده دارایی، جریان نقد عملیاتی و نسبت ارزش بازار به دفتری نیز منجر به کاهش خطر سقوط قیمت سهام می­شوند. همچنین بین مالکیت نهادی و خطر سقوط سهام نیز یک رابطه منفی مشاهده شد. به عبارتی هر چه سهام در دست مالکان نهادی قرار داشته باشد ریسک سقوط قیمت سهام کمتر می­شود. حضور سرمایه­گذاران نهادی باعث تغییر رفتار شرکت­ها می­شود که این امر از فعالیت­های نظارتی که این سرمایه‌گذاران انجام می­دهند نشات می­گیرد بنابراین سرمایه‌گذاران نهادی با اجرای راهبری شرکتی مستحکم، با نظم بخشیدن به سرمایه‌گذاری، جلوگیری از مدیریت سود و بهبود محیط اطلاعاتی از تصمیمات نامطلوب مدیریتی جلوگیری می­کنند. از آنجا که مالکان نهادی باعث کاهش رفتارهای فرصت‌طلبانه مدیریتی به سمت حداکثر کردن قیمت سهام در کوتاه‌مدت (مانند مدیریت سود یا بیش سرمایه‌گذاری) می­شوند لذا این مالکان باعث کاهش خطر سقوط قیمت سهام می­شوند. تأیید متغیرهای کنترلی یاد شده نشان از تأثیر این متغیرها بر متغیر وابسته بوده و به درستی تشخیص و در مدل تخمین زده شده‌اند.
•  
• 7- بحث و نتیجه‌گیری

سقوط قیمت سهام پدیده‌ای است که در آن قیمت سهام دچار تعدیل شدید منفی و ناگهانی می‌گردد. مدیریت شرکت که به دلیل انگیزه‌های خودخواهانه و یا خیرخواهانه (در جهت اهداف سازمان) با استفاده از سیستم حسابداری، اقدام به بیش‌نمایی عملکرد شرکت از طریق به تعویق انداختن در انتشار اخبار بد و نیز تسریع در انتشار اخبار خوب می‌نماید که این روند عدم شفافیت اطلاعات مالی و ایجاد حباب در قیمت سهام شرکت را در پی ‌دارد. از سوی دیگر شرکت­هایی که فعالیت مسئولیت اجتماعی دارند، اطلاعات بیشتری را در گزارش­های مالی خود افشا می­کنند. اگر شرکتی با فرهنگ مسئولیت اجتماعی بالا همان سطح بالای استانداردهای اخلاقی را در گزارشگری مالی رعایت کند، با سطح بالاتری از شفافیت و سطح پایین‌تری از انباشت اخبار بد مواجه خواهد شد بنابراین انتظار می­رود در چنین شرکت­هایی خطر سقوط قیمت سهام کاهش یابد. همچنین در شرایط همه­گیری کوید 19،  تأثیر این بیماری بر شرکت­های دارای مسئولیت­پذیری اجتماعی و خطر سقوط قیمت سهام آنها مشخص نبوده است. لذا این پژوهش به بررسی رابطه بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام با تأکید بر نقش مسئولیت اجتماعی در بورس اوراق بهادار تهران طی بازه زمانی 1393 تا 1399 با استفاده از اطلاعات 130 شرکت منتخب پرداخته است. نتایج پژوهش بر اساس داده­های ترکیبی حاکی از آن بود که بین شیوع کوید 19 و خطر سقوط قیمت سهام رابطه مثبت و معنی­داری دارد و در نتیجه، فرضیه اول در سطح اطمینان 95% تأیید شد. این نتیجه بدین معناست که در شرایط شیوع ویروس کرونا و همه‌گیری آن میزان اخبار بد شرکت­ها مانند کمبود نیروی کار، تعطیلی کارخانه­ها و عدم تأمین مواد اولیه، تعطیلی سیستم حمل و نقل و سایر مشکلات بی­شمار ناشی از این همه‌گیری؛ افزایش یافت و خطر سقوط قیمت سهام آنها نیز متعاقبا بیشتر شد. نتایج یافته­های مربوط به این فرضیه با نتایج پژوهش لی و همکاران (2021) ، ژفینگ و همکاران (2021)، هانگ و لیو (2021) همخوانی دارد. در فرضیه­ی دوم به بررسی نقش تعاملی مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع کوید19و خطر سقوط قیمت سهام پرداخته شد. نتایج پژوهش بر اساس داده­های ترکیبی حاکی از آن بود که مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین شیوع کوید19 و ریسک سقوط قیمت سهام اثر تعدیلی داشته و رابطه مذکور را کاهش می­دهد و در نتیجه، فرضیه دوم در سطح اطمینان 95% تأیید شد. این نتیجه بدین معناست که شرکت­هایی که عملکرد اجتماعی بالایی دارند تمایل بیشتری به افشای عمومی فعالیت­های اجتماعی خود دارند. سطح بالای شفافیت در اطلاعات باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین شرکت و سرمایه­گذاران می­شود و این خود باعث کاهش ریسک سقوط قیمت سهام  در شرایط همه­گیری ناشی از کوید 19 شده است.  نتایج یافته­های مربوط به این فرضیه با نتایج پژوهش لی و همکاران (2021) ، هانگ و لیو (2021)  لی و همکاران (2017) ، کیم و همکاران (2014) ، وو و هو (2019)، عزیزی (1400) و حسینی و امجدیان (1396) همخوانی دارد. در فرضیه­ی سوم به بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کرونا پرداخته شد. نتایج پژوهش بر اساس داده­های ترکیبی حاکی از آن بود که تاثیر مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کرونا تفاوت معناداری دارد و در نتیجه، فرضیه سوم در سطح اطمینان 95% تأیید شد. نتایج یافته­های مربوط به این فرضیه با نتایج پژوهش هانگ و لیو (2021) همخوانی دارد. نتایج فرضیه­های پژوهش نشان داد مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام تأثیر منفی و معناداری دارد. این موضوع نشان‌دهنده این امر می باشد در شرکت­هایی که مسئولیت اجتماعی بالاتری دارند، منافع همه ذینفعان در نظر گرفته می­شود بنابراین، امکان انباشت اخبار بد کمتر است و مدیران به نفع سهامداران عمل می­کنند و اطلاعات را به صورت دقیق و به موقع منتشر می­کنند و باعث کاهش ریسک سقوط قیمت سهام می­شود. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش و همه­گیری بیماری کوید 19 میزان خطر سقوط قیمت سهام افزایش یافته است. در چنین شرایطی مدیران سعی می­کنند تا اخبار منفی شرکت که ناشی از شرایط تحمیلی کرونا است را تا حد امکان مخفی نگه دارند. در نهایت، نتایج بیانگر این موضوع بود که اثرگذاری مسئولیت اجتماعی بر خطر سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کوید 19 تفاوت معناداری داشته است. در جریان پیشرفت هر پژوهش جنبه‌های جدیدی مطرح می شود که یا بر محقق پوشیده می‌ماند یا به دلیل محدودیت‌هایی، امکان بررسی همه آنها وجود ندارد. موضوعات زیر نیز از این قاعده مستثنی نیستند. پیشنهاد می­شود صاحب‌نظران و محققان حسابداری و مدیریت مالی در تحقیقات آینده­ی خود رابطه­ی پارامتر های زیر را با خطر سقوط قیمت سهام بررسی کنند: با توجه به اینکه یکی از معیارهای تأثیر گذار بر سقوط قیمت سهام و ایجاد حباب قیمتی، عدم شفافیت اطلاعات و گزارشگی مالی به موقع است لذا پیشنهاد می‌شود تا در تحقیقات آتی به مکانیزم­های حاکمیت شرکتی و کیفیت گزارشگری مالی با ریسک سقوط قیمت سهام توجه شود و به بررسی تأثیر شاخص­های کیفیت گزارشگری مالی (کیفیت سود، کیفیت اطلاعات حسابداری، به موقع بودن و قابلیت اتکا بودن اطلاعات) بر ریسک سقوط قیمت سهام پرداخته شود. همچنین، با توجه به اینکه شرکت‌های دارای روابط سیاسی از چتر حمایت دولت برخوردار هستند به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود که در پژوهش‌های آتی تأثیر ارتباطات سیاسی بر ریسک سقوط قیمت سهام در شرایط قبل و بعد از شیوع کوید 19 را بررسی کنند؛ که به دلیل گستردگی روابط سیاسی، چنین روابطی به تفکیک صنایع نیز انجام پذیرد. با توجه به تأثیرپذیری بازار سرمایه از مسایل سیاسی و تأثیر آن بر ریسک سقوط قیمت سهام پیشنهاد می­شود تا به بررسی تأثیر هزینه­های سیاسی بر ریسک سقوط قیمت سهام پرداخته شود. در این پژوهش، آزمون فرضیه­ها بدون توجه به صنعتی که شرکت­های مورد پژوهش در آن فعالیت می­کنند انجام شد. به پژوهشگران آینده توصیه می­شود آزمون فرضیه‌های تحقیق را در سطح هر صنعت نیز انجام دهند. در خصوص محدودیت‌های پژوهش، داده­های برخی از شرکت­ها در پایگاه‌های اطلاعاتی موجود نبود که این موضوع عمدتا به دلیل ارائه نکردنِ اطلاعات از سوی شرکت‌ها است. به دلیل اینکه یکی از شرایط انتخاب نمونه در این پژوهش، در دسترس بودن داده­ها بود، چنین شرکت­هایی از نمونه حذف شدند. ضمنا نمونة آماری پژوهش، شامل شرکت‌های بیمه، بانکی و سرمایه‌گذاری مالی نبوده و شرکت­هایی با پایان سال مالی اسفندماه را شامل نمی‌شود لذا نمی‌توان نتایج پژوهش را به کل شرکت­های بورس اوراق بهادار تهران تعمیم داد. به علت برخی معیارهای گزینشی (مانند سال مالی منتهی به پایان اسفند ماه، عدم تغییر سال مالی) در انتخاب شرکت­ها و همچنین ناقص بودن داده­های برخی شرکت­ها، تعداد شرکت­های مورد مطالعه به 130 مورد کاهش یافت. بنابراین، تعمیم نتایج این تحقیق به سایر شرکت­ها باید با احتیاط صورت پذیرد. عدم کنترل بعضی از عوامل مؤثر بر نتایج تحقیق از جمله تأثیر متغیرهایی چون عوامل اقتصادی، شرایط سیاسی، وضعیت اقتصاد جهانی، قوانین و مقررات و... خارج از دسترس محقق بوده و ممکن است بر بررسی روابط اثرگذار باشد. پژوهش‌های بسیاری که در خارج از ایران انجام شده است تعداد بسیار زیادی از شرکت‌ها را آزمون می‌کنند. با توجه به محدودیت‌های اعمال شده یر جامعه آماری به‌دلیل همسان‌سازی شرکت‌ها، تعمیم نتایج به کل واحدهای اقتصادی باید با احتیاط صورت پذیرد.

 

 

[1]- گروه حسابداری، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران، نویسنده مسئول.    [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، دانشگاه پیام نور رامهرمز، رامهرمز، ایران. Tamoradi|[e-mail]

[3] Rouf

[4] Paek

[5] Jin and Myers

^[6] Lee et al

^[7] Zhifeng et al

^[8] Huang and Liu

[9] Kim,

[10] Gelb and  Strawser

[11] Shafat et al

[12] Li et al

[13] Wing & Lento

[14] Li et al

[15] Chatterji et al

[16] Kim, e atl

[17] Kim  e tal.

[18] jian  et al

[19] Comar & Sun

[20] Rubin

[21] Hong et al

مراجع

فهرست منابع

آذر، عـادل و منصور مومنی، ( 1397)، "آمار و کاربرد آن در مدیریت (تحلیل آماری)"، انتشارات سمت، جلد دوم، چاپ بیست پنجم.

بندریان، امیرعلی، محمد رمضان احمدی و شاهرخ بزرگمهریان، (1398)، "تأثیر کیفیت گزارشگری مالی اینترنتی و ویژگی‌های شرکت بر محتوای اطلاعاتی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام"، فصلنامه پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 11، شماره 43، صص 246-219.

بندریان، امیرعلی، ابراهیم وحیدی الیزه ای و فرامرز مقصودی، (1397)، "بررسی تأثیر تعدیل‌کنندگی کیفیت و تداوم حسابرس بر رابطه بین ساختار مالکیت و مدیریت سود در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 10، شماره 37، صص 214-197.

حاجیها زهره و حسن چناری بوکت، (1395)، "مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتی و چولگی بازده سهام"، فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره 1، شماره 1، صص 98-77

حجازی، رضوان، سیدکمال خاتمی، علیرضا ابوالحسنی طرقی و محسن ابراهیمی، (1398)، "رابطه بین سقوط قیمت سهام و سهامداران نهادی پایدار و گذرا"، فصلنامه پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره12، شماره 45، صص 102-81.

حسینی، علی و فتانه امجدیان، (1396)، "بررسی ارتباط میان مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها و خطر سقوط آتی قیمت سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش حسابداری، دوره 8، شماره 1، صص 75-105

دارابی، رویا، سیدحسام وقفی و مریم سلمانیان، (1395)، "بررسی ارتباط گزارشگری مسئولیت اجتماعی با ارزش و ریسک شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، سال اول، شماره (۲)، صص 213-193.

دستگیر، محسن، امین ساکیانی و نازنین صالحی، (1398)، "بررسی تأثیر محدودیت تأمین مالی بر ریسک سقوط قیمت سهام با در نظر گرفتن اثر اقلام تعهدی"، دانش حسابداری، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 36،  صص 90-67.

رحیمیان، نظام الدین، اسماعیل توکل نیا و محمود قربانی، (1393)، "درماندگی مالی و تأخیر گزارش حسابرسی"، دانش حسابداری مالی، شماره 2، صص 77-57.

رمضان احمدی، محمد، محمدحسین قلمبر و سیدصابر درسه، (1398)، "بررسی تأثیر معیارهای اعتماد بیش از حد مدیران ارشد بر خطر سقوط آتی قیمت سهام در شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 11، شماره 41، ، صص 124-93.

صائب، سمیه و فرضته کریمی، (1399)، "بررسی تأثیر بیماری کرونا (کووید-19) بر عملکرد کسب و کار (مورد مطالعه: کسب و کارهای کوچک و متوسط استان اردبیل"، چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، دوره 3، شماره 24، صص 93-84.

صدرالسادات، لیلا، سلمان ستوده نیا و علی امیری، (1396)، "بررسی رابطه هموارسازی سود و خطر ریزش قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، سال سوم، ش 21، صص 207-230.

عزیزی، حبیب، (1400)، "بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر ریسک سقوط قیمت سهام"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حسابداری، مؤسسه آموزش عالی ادیب – مازندران، صص 120-45.

فخاری، حسین و ماریه حسنی، (1392)، "بررسی رابطه بین جریان‌های نقدی عملیاتی، عدم شفافیت سود و ریسک سقوط قیمت سهام"، فصلنامه پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، سال دوم، شماره 2، صص 85-62.

فروغی، داریوش و امین ساکیانی، (1395)، "تأثیر دوگانگی وظیفه مدیرعامل بر ریسک سقوط آتی قیمت سهام"، دانش حسابداری مالی، دوره 3، شماره 2، صص 31-52.

فروغی، داریوش، هادی امیری و مرضیه جوانمرد، (1397)، "تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر نگهداشت وجه نقد از طریق اثر همزمان متغیرهای منتخب"، پژوهش­های حسابداری مالی، دوره 10، شماره 1، صص 36-19.

ملکیان، اسفندیار، حسین فخاری و جمال قاسمی، (1397)، "پیش‌بینی خطر سقوط قیمت سهام با استفاده از روش‌های فرا ابتکاری ( الگوریتم بهینه‌سازی حرکت تجمعی ذرات) و مقایسه با رگرسیون لوجستیک"، مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، دوره 9، شماره 36،  صص 250-255.

موسوی، سید احمد، فرزین رضایی و فرهاد شاه ویسی، (1395)، "تأثیر ایفای مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها بر ریسک سقوط قیمت سهام"، دانش حسابداری مالی، دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 10، صص 74-47.

مهرورز، مائده، (1400)، "بررسی اثر تعدیلی ارتباطات سیاسی و تحریم­های اقتصادی بر رابطه بین عدم اطمینان اقتصادی و خطر سقوط قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه کارشناسی ارشد حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، گروه علوم انسانی، صص 85-1.

نجفی مقدم، علی، (1396)، "هم زمانی قیمت سهام و نقش سرمایه‌گذاران نهادی در بورس اوراق بهادار تهران"، دانش سرمایه‌گذاری، شماره 6، دوره 23، صص 84-71.

نمازی، محمد و احسان کرمانی، (1387)، "تأثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکت‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تهران"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی؛ 15(53)، صص 100-83.