سرمایه اجتماعی و خط‌مشی توزیع سود سهام

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 1، شماره 4، بهمن 1401، صفحه 111-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.698894

نویسندگان

مهدی فیل سرائی^{* 1}؛ جواد معصومی²؛ مرضیه میانه³

¹گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی حکیم طوس، مشهد، ایران

²گروه حسابداری، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

³گروه حسابداری، مؤسسه آموزش عالی حکیم طوس، مشهد، ایران

چکیده

چکیده
سرمایه اجتماعی به‌عنوان موضوعی جدید مورد بحث پژوهشگران بوده و ارتباط آن با سایر متغیرها، مورد علاقه‌ی پژوهشگران قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی گونه­ی نوظهوری از سرمایه اقتصادی است که موجب اعتماد متقابل افراد و همکاری­های سودمند در فضای کسب و کار شده و بدین ترتیب، رفتارهای اقتصادی را به سوی رفاه جمعی سوق می­دهد. در این پژوهش، رابطه‌ی بین سرمایه اجتماعی و خط مشی توزیع سود در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از تعداد 104 شرکت نمونه در دوره­ی زمانی 1399-1395 بررسی شده است. در راستای بررسی این موضوع، چهار فرضیه تدوین و با استفاده از الگوهای رگرسیونی چندمتغیره مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که رابطه‌ی بین سرمایه اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سیاست پرداخت سود سهام از نظر آماری مثبت و معنادار است. به طور کلی، نتایج نشان داد که سرمایه اجتماعی نقش مهمی در تأثیرگذاری خط مشی توزیع سود سهام ایفا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت؛ سرمایه اجتماعی؛ خط مشی توزیع سود سهام

اصل مقاله

سرمایه اجتماعی و خط‌مشی توزیع سود سهام

 

 

تاریخ دریافت: 17/07/1401                  تاریخ پذیرش: 22/09/1401

مهدی فیل‌سرایی*[1]  جواد معصومی[2] مرضیه میانه[3]

 

 

 

چکیده

سرمایه اجتماعی به‌عنوان موضوعی جدید مورد بحث پژوهشگران بوده و ارتباط آن با سایر متغیرها، مورد علاقه‌ی پژوهشگران قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی گونه­ی نوظهوری از سرمایه اقتصادی است که موجب اعتماد متقابل افراد و همکاری­های سودمند در فضای کسب و کار شده و بدین ترتیب، رفتارهای اقتصادی را به سوی رفاه جمعی سوق می­دهد. در این پژوهش، رابطه‌ی بین سرمایه اجتماعی و خط مشی توزیع سود در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از تعداد 104 شرکت نمونه در دوره­ی زمانی 1399-1395 بررسی شده است. در راستای بررسی این موضوع، چهار فرضیه تدوین و با استفاده از الگوهای رگرسیونی چندمتغیره مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که رابطه‌ی بین سرمایه اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سیاست پرداخت سود سهام از نظر آماری مثبت و معنادار است. به طور کلی، نتایج نشان داد که سرمایه اجتماعی نقش مهمی در تأثیرگذاری خط مشی توزیع سود سهام ایفا می‌کند.

 

واژه‌های کلیدی: مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت، سرمایه اجتماعی، خط مشی توزیع سود سهام.

 

 

1- مقدمه

ارزش‌های غیرپولی مانند فرهنگ، هنجارها، اخلاق، اعتقادات یا مذهب، ادراک سرمایه‌گذاران را شکل می‌دهند. آکرلوف (2007) در مورد این­که چگونه ایده­های شخصی بر تصمیم‌های یک فرد تأثیر می­گذارد بحث می­کند. مطالعات در مورد سرمایه اجتماعی نشان می­دهد که مدیران شرکت­ها هنجارها و ارزش­های محلی منطقه­ی خود را در نظر می­گیرند و در تصمیم­گیری­های خود به آن‌ها پایبند هستند. به‌عنوان مثال، مدیریت یک شرکت در یک منطقه بسیار مذهبی تصمیم­های بدون ریسک می­گیرد، رفتار مناسبی دارد و سود را دستکاری نمی­کند (دواروج[4]، 2021، ص2).

از طرفی، خط مشی تقسیم سود^[5] همواره به‌عنوان یکی از بحث برانگیزترین مباحث مالی مطرح بوده است. آگاهی از عوامل تعیین­کننده­ی سیاست تقسیم سود ضمن آن­که تصویر روشنی از توان توزیع نقدینگی شرکت‌ها ارائه می‌دهد، امکان برآورد رفتار آتی آن­ها را نیز فراهم می‌سازد (صادقی­شریف و بهادری، 1388، ص62). بر اساس نظریه­ی علامت­دهی سود سهام تقسیمی^[6]، پرداخت سود سهام حاوی اطلاعاتی در مورد سود آتی شرکت و ارزش شرکت می­باشد. بنابراین مدیران می­توانند از آن برای انتقال اطلاعات به بازار سهام استفاده کنند تا عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیریت و ذی­نفعان خارجی را کاهش دهند (یوفان و هوای[7]، 2021، ص6). پژوهش­ها نشان می­دهد که تا حال حاضر هیچ­گونه توافق کلی در مورد عوامل تعیین­کننده­ی پرداخت سود سهام در سطح  شرکت­ها وجود ندارد (سینادورای و همکاران[8]، 2021، ص1). این پژوهش به ادبیات مربوط به عوامل تعیین­کننده­ی سیاست تقسیم سود کمک می­نماید. بنابراین، پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا بین سرمایه اجتماعی سیاست پرداخت سود سهام رابطه وجود دارد و در صورت مثبت بودن پاسخ، نوع رابطه چگونه است؟

تاکنون پژوهش‌های داخلی که به بررسی تأثیر و نقش سرمایه‌ اجتماعی بر سیاست پرداخت سود سهام شرکت‌ها بپردازد، مشاهده نشده است. بدیهی است انجام چنین مطالعاتی منجر به گسترش بینش مدیران و سرمایه‌گذاران در خصوص نحوه‌ی استفاده از سرمایه اجتماعی و مدیریت آن و همچنین موجب بسط مبانی نظری پژوهش­های گذشته در حوزه­ی پژوهش خواهد شد. این مطالعه همچنین به ادبیات در حال رشد در مورد سرمایه اجتماعی کمک می‌کند. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که سرمایه‌ اجتماعی تأثیر مهمی بر عملکرد شرکت­ها، هزینه‌ی وام‌های بانکی‌، برنامه‌ریزی مالیاتی‌، دارایی‌های نقدی‌، احتمال ارتکاب کلاهبرداری یا ارائه‌ی نادرست اطلاعات مالی، دسترسی به اعتبار تجاری و رفتار مسئولانه‌ی اجتماعی و همچنین بحران­های بانکی و مشکل‌های مالی در طی یک بحران مالی دارد. این پژوهش با پیوند سرمایه‌ اجتماعی و پرداخت سود سهام شرکت‌ها به این ادبیات در حال رشد کمک می‌کند. به طور کلی، این پژوهش نشان می‌دهد که عوامل نهادی غیررسمی نقش مهمی در تصمیم‌های پرداخت سود سهام دارند. لذا هدف اصلی این پژوهش، بررسی رابطه­ی بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار می‌باشد. بنابراین، بررسی رابطه‌ی سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت‌ سود سهام به ‌منظور کمک به سرمایه‌گذاران، قانون­گذاران بازار سرمایه و سایر استفاده­کنندگان اطلاعات حسابداری از صورت‌های مالی بسیار حائز اهمیت می‌باشد و می­تواند اطلاعات سودمندی را در اختیار آن­ها قرار دهد. در نهایت، نتایج پژوهش می­تواند پیشنهادهایی برای پژوهش­های جدید در حوزه­ی علوم مالی و سرمایه­ی اجتماعی شرکت­ها ارائه دهد.

سیاست‌ پرداخت سود سهام موضوعی است که به دلیل تأثیر آن بر سایر سیاست‌های شرکت، از قبیل وجوه­ نقد، سیاست‌های سرمایه‌گذاری، تصمیم‌های مربوط به تأمین مالی، ساختار سرمایه و همچنین جبران خسارت مدیریت و نقش علامت‌دهی آن در انتقال چشم‌اندازهای آتی، نسبت به سایر موضوعات، مورد توجه پژوهشگران متعدد قرار گرفته است (حسن و حبیب، 2020، ص1). بحث سیاست تقسیم سود همواره به­عنوان یکی از مهمترین مباحث مالی مطرح بوده است. شرکت­ها در خصوص توزیع سود نقدی خود به طور یکسانی عمل ننموده و در این راه سیاست­های متفاوتی اتخاذ می نمایند. آن چه که امروزه اهمیت یافته است. این است که چه شرایطی باید در شرکت وجود داشته باشد تا بتواند سود تقسیمی پرداخت کند؛ یا به عبارت دیگر، چه عواملی هستند که بر پرداخت سود تقسیمی از طرف شرکت اثر می­گذارند (سلطانی و مؤمنی، 1390، ص56).

پژوهش‌های متعددی عوامل تعیین‌کننده‌ی سیاست‌های مختلف پرداخت سود سهام، از جمله عوامل بنیادی سطح شرکت، متغیرهای حاکمیت شرکتی و شرایط اقتصادی کلان را شناسایی نمودند. با این‌حال، هیچ مطالعه‌ای چگونگی تأثیر سرمایه‌ اجتماعی^[9] بر سیاست‌ پرداخت سود سهام شرکت‌ها را بررسی نکرده است. با انگیزه‌ی این شکاف در ادبیات، این پژوهش میزان تأثیر سرمایه‌ اجتماعی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر سیاست پرداخت سود سهام شرکت‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مطالعه با استفاده از ادبیات قبلی نشان می‌دهد که سرمایه‌ اجتماعی، رفتارهای فرصت‌طلبانه‌ی مدیریتی را محدود و اثرات ماندگاری بر سرمایه‌گذاری شرکت‌ها، بودجه و تصمیم‌های سرمایه در گردش دارد. هدف این پژوهش توسعه‌ی این ادبیات از طریق ارتباط بین سرمایه‌ اجتماعی با سیاست پرداخت سود سهام شرکت‌ها می‌باشد. در پژوهش مشابه، میلر و مودیگیلیانی[10]، (1961، ص18)، استدلال می‌کنند که سیاست پرداخت سود سهام شرکت بر ارزش آن در بازارهای کامل سرمایه تأثیری ندارد. با این وجود، بازارهای مالی در دنیای واقعی گرفتار نقص‌های مختلف بازار از جمله تضاد نمایندگی بین سهامداران و مدیریت می‌باشند. مشکل جریان نقدی آزاد یکی از شدیدترین تضادهای نمایندگی است. مدیران خود خدمت انگیزه‌هایی برای حفظ جریان‌های نقدی آزاد برای به حداکثر رساندن منافع شخصی (به‌عنوان مثال، ایجاد امپراتوری‌سازی) به جای برگشت آن‌ها به سرمایه‌گذاران دارند. پرداخت سود سهام با مجبور کردن آن‌ها برای جمع‌آوری وجوه خارجی بیشتر، مشکل جریان نقدینگی آزاد را کاهش می‌دهد: پدیده‌ای که آن‌ها را تحت بررسی دقیق بازار سرمایه قرار می‌دهد. مدل علامت‌دهی سود سهام استدلال می‌کند که مدیران شرکت‌ها می‌توانند از سود سهام برای نشان دادن کیفیت شرکت به بازار استفاده کنند. بر این اساس، افزایش سود سهام معمولاً نشان‌گر عملکرد بهتر شرکت در آینده است، در حالی‌که کاهش سود سهام بیان­گر عملکرد بد می‌باشد. ادبیات مشتری‌مداری سود سهام (میلر و مودیگیلیانی[11]، 1961)، نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران بر اساس ریسک‌پذیری و بازده مالیات، ترجیحات متنوعی نسبت به درآمد سود سهام دارند. چنین اختلافاتی باعث ایجاد تمایل برای سطوح مختلف سود سهام در بین گروه‌های مختلف می‌شود. بر این اساس، سرمایه‌گذاران شرکت‌هایی را انتخاب می‌کنند که با سیاست‌های پرداخت مطابقت داشته باشند و مطابق با ترجیحات آن‌ها باشد. دی آنجلو و همکاران[12] (2014، ص32)، یادآور شدند که شواهد جمع‌آوری شده در مورد پرداخت و نمایندگی نشان می‌دهد که شرکت‌ها از پرداخت‌ها برای کاهش سرمایه‌گذاری بیش از حد بالقوه توسط مدیریت استفاده می‌کنند. بازار سودهای بیشتری را خریداری می‌کند و بازخریدهایی را که شرکت‌های دارای جریان نقدی آزاد بیشتری پرداخت می‌کنند، انجام می‌دهند. شواهد کمتری وجود دارد که نشان می‌دهد علامت‌دهی در تصمیم‌های سیاست‌های سود سهام یا تصمیم‌گیری برای خرید مجدد سهام نقش مهمی دارد. نویسندگان همچنین توجه دارند که اثرات مشتری مالیات بر سود غالب تعیین منابع نمونه کارها نیست. شاید نیروهای دیگری که با سود سهام تعامل دارند، مانند نمایندگی، در حال کار هستند. دی آنجلو و همکاران (2009، ص14) با استدلال بر این‌که شواهد موجود نیز از این نظر حمایت می‌کنند این دیدگاه را که نیاز به توزیع [جریان نقدی آزاد] تعیین‌کننده‌ی ارزش کلی و زمان پرداخت‌ها است، پشتیبانی می‌کند. بنابراین، در این پژوهش از نظریه‌ی نمایندگی در رابطه‌ی بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت‌ سود سهام شرکت استفاده می‌شود. سرمایه‌ اجتماعی مجموعه خاصی از ارزش‌ها‌، هنجارها و شبکه‌های غیررسمی را در بر‌می‌گیرد که همکاری را تقویت می‌کنند و اقدام‌های جمعی را تسهیل می‌کنند. مطالعات همچنین سرمایه‌ اجتماعی را به‌عنوان وجود سطح متقابل اعتماد، شبکه‌های اجتماعی و هنجارهای متقابل متقابل توصیف می‌کنند. هنجارهای قوی همکاری و شبکه‌های اجتماعی متراکم در مناطق با سرمایه‌ اجتماعی بالا‌، رفتار صادقانه و همچنین مجازات رفتارهای انحرافی را تقویت می‌کند. مدیران، هزینه‌هایی مانند از دست دادن شهرت، همراه با انحراف از هنجارهای پذیرفته شده را در نظر می‌گیرند. بنابراین، نشان داده شده است که سرمایه‌ اجتماعی به‌عنوان مکانیزمی برای انضباط مدیران عمل می‌کند. مطالعات مالی و حسابداری اخیر در مورد پیامدهای سرمایه‌ اجتماعی نشان می‌دهد که سرمایه‌ اجتماعی با رفتار شرکت‌های طرفدار مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت همراه است. شرایط محدودتر وام و سطوح پایین‌تر وام‌های بانکی، کارمزد حسابرسی پایین‌تر‌، اجتناب از مالیات در سطح شرکت‌، سطح پایین‌تر دارایی‌های نقدی‌، نوسان‌های بازدهی خاص و استفاده‌ی کمتر از اعتبار تجاری. در این مطالعه، بررسی می‌شود که آیا سیاست‌های پرداخت بسته به تغییرات سطح سرمایه‌ اجتماعی متفاوت است. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مدیران شرکت‌هایی که سرمایه‌ اجتماعی بالایی دارد از اخلاق بیشتری برخوردار هستند و از این‌رو انتظار می‌رود که منافع سهامداران را بیشتر تأمین کنند. همچنین، مدیران شرکت‌هایی که سرمایه‌ اجتماعی بالایی دارد، به احتمال زیاد وجوه‌ نقد را هدر می‌دهند، به‌عنوان مثال از طریق سرمایه‌گذاری بیش از حد با وجود فرصت‌های سرمایه‌گذاری ضعیف. بنابراین، دیدگاه نمایندگی همچنین نشان می‌دهد که شرکت‌های دارای سرمایه‌ اجتماعی بالا تمایل دارند وجوه ‌نقد اضافی را به‌عنوان سود سهام تقسیم کنند (حسن و حبیب، 2020، ص1-2). با توجه به موارد مطرح شده این پژوهش در پی پاسخ یه این پرسش است که آیا بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت‌ سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد یا خیر؟

شیخ و همکاران[13] (2021) در مطالعه‌ای بررسی نمودند که آیا مسئولیت اجتماعی شرکتCSR) ) بر سیاست تقسیم سود (تمایل به پرداخت سود سهام و همچنین نسبت پرداخت سود سهام) تأثیر می‌گذارد و مالکیت خانواده چه نقشی در این رابطه در بازارهای نوظهور ایفا می‌کند. این مطالعه از نمونه‌ای از 1480 مشاهدات از پاکستان برای دوره 2010-2016 استفاده می‌کند و سوگیری خود انتخابی هکمن و مسائل درون‌زایی را با استفاده از یک تحلیل رگرسیون قوی محاسبه می‌کند. فعالیت CSR با امتیاز CSR که از طریق تجزیه و تحلیل محتوای گزارش‌های سالانه شرکت‌ها ایجاد شده است، اندازه‌گیری می شود. این مطالعه نشان می‌دهد که تعداد بیشتر فعالیت‌های CSR تمایل به پرداخت سود سهام را افزایش می‌دهد، اما پرداخت سود سهام را در شرکت‌ها کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، در شرکت‌های خانوادگی، تعداد بیشتر فعالیت‌های CSR، تمایل به پرداخت سود سهام را کاهش می‌دهد، اما عملاً پرداخت سود سهام را در شرکت‌ها افزایش می‌دهد.

حسین و همکاران[14] (2021) بررسی کردند که آیا سرمایه اجتماعی در سطح کلان که مفاهیم اعتماد و صداقت را در بر می‌گیرد، تأثیری بر سیاست پرداخت سود سهام شرکت دارد یا خیر. آن‌ها دریافتند که شرکت‌هایی که در ایالات (یا شهرستان‌ها) با سطوح بالاتر سرمایه اجتماعی (SC) واقع شده‌اند، سود سهام بیشتری (DP) دارند. این نتایج از مجموعه‌ای از آزمون‌های استحکام که با استنباط و اشکال مختلف درون‌زایی سروکار دارند، بررسی گردیده‌اند. همچنین آن‌ها دریافتند که ارتباط مثبت SC-DP زمانی که نظارت ضعیف باشد بارزتر است. وقتی سرمایه اجتماعی داخلی، فساد سیاسی، مالیات بر درآمد فدرال و ایالتی و سایر مشتریان سود سهام احتمالی مانند صندوق‌های بازنشستگی داخلی و جمعیت در سن بازنشستگی را در نظر گرفته شود، ارتباط مثبت SC-DP باقی می‌ماند.

حسن و حبیب[15] (2020) در پژوهشی به بررسی رابطه‌ی بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت سود سهام در بورس اوراق بهادار ایالات‌متحده پرداختند. نتیجه‌ی ‌پژوهش نشان داد که بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت سود سهام رابطه‌ی مثبت وجود دارد. به طور کلی، نتیجه‌ی پژوهش نشان داد که سرمایه‌ اجتماعی نقش مهمی در تأثیرگذاری در سیاست‌های پرداخت سود نقدی دارد.

حسن و همکاران (2017)[16] با بررسی اهمیت سرمایه‌ ‌اجتماعی در تصمیم‌های شرکت‌های ایالات متحده‌ی آمریکا، با انتخاب نمونه‌ای مشتمل بر 65807 شرکت – سال مشاهده، طی سال‌های 1990 الی 2012 دریافتند سرمایه‌ اجتماعی باعث کاهش اجتناب از مالیات می‌شود.

لینز و همکاران[17] (2017)، با بررسی 3000 واحد از بزرگ‌ترین شرکت‌های آمریکایی طی بحران مالی سال‌های 2008 و 2009، به روش تحلیل رگرسیون اعلام کردند شرکت‌هایی که از سرمایه‌ اجتماعی بالاتر برخوردار بوده‌اند، سودآوری، رشد، نسبت فروش به کارکنان و بازدهی سهام بالاتری داشته‌اند.

جیها و همکاران[18] (2015)، با بررسی 5167 شرکت طی سال‌های 2000 تا 2009 در آمریکا دریافتند شرکت‌هایی که در محیط‌های با سرمایه‌ اجتماعی بالاتر واقع شده‌اند بیشتر اعتماد حسابرسان را در زمینه‌ی درستکاری خود جلب می‌کنند و از این‌رو حق‌الزحمه‌ی حسابرسی کمتری پرداخت می‌کنند.

آجید و آدرمی[19] (2014)، در پژوهشی تحت عنوان آثار مدیریت سود بر سیاست تقسیم سود در نیجریه: شواهد تجربی، به بررسی ارتباط بالقوه بین مدیریت سود و سود تقسیمی در نیجریه پرداختند. آنان پس از انجام تجزیه و تحلیل­های آماری نتیجه گرفتند که ارتباط معکوس و معناداری بین مدیریت سود و سیاست تقسیم سود در بورس اوراق بهادار کشور نیجریه وجود دارد.

فرح آبادی و حیدرپور (1401) در پژوهشی به بررسی تأثیر جهت‌گیری محیط‌زیست بر عملکرد مالی با تأکید بر اثرات مدیریت سبز تأمین‌کننده و سرمایه ارتباطی پرداختند. نمونه آماری شامل 392 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت‌های بورسی بوده که با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شده است. نوع پژوهش، از نظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی و از منظر گردآورده داده‌ها از نوع تحقیقات توصیفی-پیمایشی با توصیفی از نوع مدل‌یابی معادلات ساختاری بوده است. با بررسی نتایج تحلیل‌ها، آزمون فرضیه‌ها نشان داد که جهت‌گیری محیط‌زیست بر عملکرد مالی تأثیر مثبت دارد. همچنین، جهت‌گیری محیط‌زیست بر مدیریت سبز تأمین‌کننده تأثیر مثبت دارد. تحلیل‌ها حاکی از این بود که مدیریت سبز تأمین‌کننده بر عملکرد مالی تأثیر مثبت دارد. در نهایت اثر تعدیلگری سرمایه ارتباطی بر رابطه بین جهت‌گیری پایداری زیست‌محیطی و عملکرد مالی مورد پذیرش واقع شد. به عبارتی اقدام شرکت‌ها در راستای افشاییات اختیاری مسئولیت‌پذیری اجتماعی در راستای بهبود افشاییات اجباری مانند عملکرد مالی هم سو است.

فلاح­شمس و همکاران (1399) در پژوهشی به بررسی سرمایه اجتماعی و رفتار نامتقارن هزینه­ها پرداختند. بدین منظور، برای اندازه­گیری سرمایه اجتماعی، از سه معیار ارتباطات اجتماعی و شغلی و سیاسی استفاده شد آزمون فرضیه­ها با استفاده از روش آماری تحلیل رگرسیون با داده­های ترکیبی بر اساس اطلاعات37  شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های 1384 تا 1398 انجام شد. یافته‌های فرضیه اول پژوهش حاکی از آن بود که سرمایه اجتماعی از طریق کاهش انگیزه­های فرصت­طلبانه مدیران باعث کاهش رفتار نامتقارن هزینه­ها می­شود و درنتیجه چسبندگی هزینه­ها در شرکت کاهش می­یابد. همچنین، نتیجه فرضیه دوم حاکی از آن بود که سرمایه اجتماعی از طریق ارتباط اجتماعی مدیران با کارکنان باعث افزایش خوش­بینی مدیریت می­شود و در نتیجه چسبندگی هزینه­ها در شرکت افزایش می­یابد.

محمدزاده سالطه و همکاران (1399) به بررسی تأثیر افشای سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه در شرکت‌های با عدم تقارن اطلاعاتی پرداختند. در این راستا تعداد 110 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از روش نمونه‌گیری حذفی انتخاب گردید. برای اندازه‌گیری افشای سرمایه اجتماعی از سه شاخص سرمایه شناختی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای و برای سنجش عدم تقارن اطلاعاتی از شاخص هزینه تبلیغات استفاده شده است. از روش داده‌های ترکیبی برای آزمون فرضیه‌های پژوهش استفاده می‌شود. یافته‌ها نشان داد که افشای سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه تأثیر منفی و معنی‌داری دارد. بدین معنا که تأکید بر ارزش‌های اجتماعی موجب کاهش هزینه سرمایه می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد که تأثیر منفی افشای سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه در شرکت‌های با عدم تقارن اطلاعاتی بالا، شدیدتر است، در حالی که افشای سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه در شرکت‌های با عدم تقارن اطلاعاتی تأثیر ندارد. در حقیقت، سرمایه اجتماعی در محیط‌هایی که تضاد منافع زیاد است کارکرد بهتری دارد.

گروسی و همکاران (1399) ارتباط سطح افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی با ارزش بازار شرکت را مورد بررسی قرار دادند. بدین منظور پرسشنامه‌ای شامل 130 سؤال در نه حوزه اصلی حوزه اقتصادی، مشارکت اجتماعی، نظام راهبری شرکتی، حقوق انسانی و شایسته‌سالاری، زیست‌محیطی و توسعه پایدار، مذهبی، محصولات، حوزه اخلاق (سازمانی، حرفه‌ای، اجتماعی) و فرهنگی برای تعیین سطح افشاء 319 شرکت پذیرفته شده در بورس و فرابورس اوراق بهادار تهران طراحی و انجام شده است. برای آزمون فرضیه‌ها از مدل رگرسیونی چند متغیره استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌ها با مسئولیت‌پذیری اجتماعی بالاتر، ارزش بازار بیشتری و هزینه سرمایه کمتری دارند ولی جریان نقدی عملیاتی بالاتری ندارند. درنتیجه، مطابق با پیش‌بینی، استفاده‌کنندگان از گزارش‌های مالی به مقوله مسئولیت‌پذیری اجتماعی توجه دارند و افشای این اطلاعات بار اطلاعاتی داشته و جزء اطلاعات مربوط در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود.

خامه‌چی و رنگ‌ریز (1398) به فراتحلیل پیامدهای سرمایه‌ اجتماعی با استفاده از یک نمونه‌ی متشکل از 11 مورد طی سال‌های 1393 تا 1397 پرداختند و دریافتند که بین پیامدهای سرمایه‌ اجتماعی در سطح سازمان و جامعه ارتباط معنی‌داری وجود دارد.

دموری و ایزدی (1398) به بررسی تأثیر تمرکز مالکیت به عنوان یک سازوکار داخلی حاکمیت شرکتی بر سیاست تقسیم سود پرداختند. همچنین در این پژوهش از متغیر رقابت بازار محصول به عنوان یک معیار بیرونی حاکمیت شرکتی جهت تعدیل رابطه بین این دو متغیر استفاده شده است. به منظور دستیابی به این هدف، تعداد 70 شرکت تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به دلیل نوع داده‌های پژوهش از روش داده‌های ترکیبی استفاده شده است. نتایج بررسی‌های پژوهش جاری نشان داد که شرکت‌های با تمرکز بالا در مالکیت، سود نقدی بیشتری را بین سهامداران خود تقسیم کرده‌اند که این تأثیرگذاری مثبت در محیط‌های رقابتی پایین بیشتر بوده است به بیان دیگر در محیط‌های کمتر رقابتی تأثیر تمرکز مالکیت بر سیاست تقسیم سود بیشتر بوده است.

مهربان‌پور و همکاران (1396)، به بررسی جایگاه مالی و سرمایه‌ اجتماعی پرداختند و با انتخاب نمونه‌ای متشکل از 327 شرکت سال مشاهده، طی سال‌های 1388 الی 1395 دریافتند که شاخص‌های سرمایه‌ اجتماعی شناختی و ساختاری با جایگاه مالی واحدهای تجاری رابطه‌ی مثبت دارند. بنابراین، سرمایه‌ اجتماعی می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در چشم‌انداز اقتصادی کسب و کارها و مدل‌های تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا کند.

 

2- روش­شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه­ی گردآوری داده­ها از نوع پژوهش­های نیمه­تجربی پس­رویدادی در حوزه­ی پژوهش‌های اثباتی حسابداری است. از لحاظ طبقه­بندی بر حسب روش، از نوع توصیفی و از میان انواع پژوهش­های توصیفی، از نوع همبستگی می­باشد. گفتنی است رویکرد این پژوهش، پس­رویدادی (استفاده از داده­های رویدادهای گذشته) می­باشد. داده­های پژوهش از لوح‌های فشرده­ی آرشیو آماری و تصویری سازمان بورس اوراق بهادار تهران، پایگاه اینترنتی بورس اوراق بهادار تهران، نرم­افزار ره­آورد نوین گردآوری شد. سپس با جمع‌بندی و محاسبات مورد نیاز در صفحه گسترده نرم­افزار اکسل، به منظور تجزیه‌وتحلیل، آماده شد. تجزیه‌وتحلیل نهایی نیز به کمک نرم­افزار آماری ایویوز نسخه­ی 9 انجام شد. جامعه­ی آماری این پژوهش شامل شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های 1395  تا 1399 بود. نمونه­ی انتخابی پژوهش نیز شرکت­هایی بودند که مجموعه شرایط زیر را داشتند:

• شرکت­ها طی سال­های 1395 الی 1399، سال مالی خود را تغییر نداده باشند.
• پایان سال مالی آن‌ها 29 اسفندماه باشد.
• اطلاعات شرکت­ها (از جمله سرمایه‌ اجتماعی، مخارج تحقیق و توسعه و ...) در دسترس باشد.
• شرکت نباید در گروه واسطه‌گری مالی (بانک‌ها، نهادها، سرمایه‌گذاری‌ها و ...) باشد.
• شرکت‌ در دوره­ی پژوهش فعال باشد.

در نهایت تعداد 104 شرکت حائز شرایط فوق بودند و به­عنوان نمونه­ استفاده شدند.

در جدول 1، متغیرها و نوع آن­ها، نماد و نحوه­ی اندازه­گیری متغیرها ارائه شده است:

 

جدول 1- تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش

متغیر	نوع متغیر	نماد متغیر
نسبت سود تقسیمی به کل دارایی‌ها	وابسته	DIVTA		سود تقسیمی
				کل دارایی‌ها
نسبت سود تقسیمی به سود خالص	وابسته	DIVNI		سود تقسیمی
				سود خالص
نسبت سود تقسیمی به ارزش بازار سهام	وابسته	DIVMVE		سود تقسیمی
				ارزش بازار سهام
نسبت سود تقسیمی به جریان‌های نقدی عملیاتی	وابسته	DIVCF		سود تقسیمی
				جریان‌های نقدی عملیاتی
سرمایه اجتماعی	مستقل	SC1 و 2 SC
اندازه­ی شرکت	کنترلی	SIZE
فرصت رشد	کنترلی	MTB		ارزش بازار حقوق صاحبان سهام
				ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام
اهرم مالی	کنترلی	LEV		کل بدهی‌ها
				کل دارایی‌ها
مخارج تحقیق و توسعه‌	کنترلی	R&D
نرخ بازده دارایی‌ها	کنترلی	ROA		سود ناخالص
				کل دارایی‌ها
وجه نقد	کنترلی	CASH		وجه­نقد
				کل دارایی‌ها
مخارج سرمایه‌ای	کنترلی	CAPEX
عمر شرکت	کنترلی	AGE
بازده سهام	کنترلی	RET		سود خالص
				حقوق صاحبان سهام
دارایی‌های مشهود	کنترلی	TANG		دارایی‌های مشهود
				کل دارایی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بند (1): برای سنجش سرمایه اجتماعی، از شاخص‌های سرمایه اجتماعی ساختاری مطابق با پژوهش‌های پیشین که بدین شرح تعریف می‌شوند، استفاده شد:

الف. رابطه با سایر شرکت‌ها (SC1): نسبت اعضای هیأت مدیره‌ی شرکت که دارای عضویت هم‌زمان در سایر شرکت‌ها هستند به کل اعضای هیأت مدیره (فروغی و علیدادی شمس‌آبادی، 1396، ص 70). هرچه این نسبت بیشتر باشد، نشان‌دهنده‌ی آن است که شرکت دارای سرمایه‌ اجتماعی بالاتری می‌باشد.

ب. رابطه با دولت (SC2): به وسیله‌ی یک متغیر مجازی سنجیده می‌شود؛ به طوری‌که اگر حداقل یکی از سهامداران عمده‌ی شرکت (با مالکیت 10 درصد یا بیشتر) از شخصیت‌های وابسته به دولت باشد از مقدار یک و در غیر این ‌صورت از مقدار صفر استفاده می­شود (مهربان‌پور و همکاران، 1396، ص 277). در صورتی‌که سهامدار عمده با مالکیت 10 درصد یا بیشتر از شخصیت‌های وابسته به دولت باشد، نشان‌دهنده‌ی آن است که شرکت از سرمایه‌ اجتماعی بالایی برخوردار است.

باید توجه نمود که هر یک از موارد الف و ب که هر دو از شاخص‌های اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی هستند، به صورت مستقل در مدل آزمون فرضیه‌ها قرار می‌گیرند و آزمون‌های مربوطه انجام می‌شود، به ‌طوری‌که مورد الف یکبار و مورد ب نیز در مرحله‌ی بعدی به صورت مستقل در چهار مدل آزمون فرضیه‌ها قرار می‌گیرند.

 

2-1- فرضیه­ها­­ی پژوهش

فرضیه‌ها‌ی پژوهش به شرح زیر می‌باشند:

فرضیه‌ی اول: بین سرمایه‌ اجتماعی و نسبت پرداخت‌ سود سهام به کل دارایی‌ها رابطه‌ی معنی‌داری وجود دارد.

فرضیه‌ی دوم: بین سرمایه‌ اجتماعی و نسبت پرداخت‌ سود سهام به سود خالص رابطه‌ی معنی‌داری وجود دارد.

فرضیه‌ی سوم: بین سرمایه‌ اجتماعی و نسبت پرداخت‌ سود سهام به ارزش بازار سهام رابطه‌ی معنی‌داری وجود دارد.

فرضیه‌ی چهارم: بین سرمایه‌ اجتماعی و نسبت پرداخت سود سهام به جریان‌های نقدی عملیاتی رابطه‌ی معنی‌داری وجود دارد.

 

2-2- متغیرها و مدل رگرسیونی پژوهش

مطابق با پژوهش حسن و حبیب (2020)، برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از مدل­های زیر استفاده شد:

 

مدل آزمون فرضیه‌‌‌ی اول

DIVTA_𝑖𝑡 = 𝛽₀ + 𝛽₁SC1_𝑖𝑡 + 𝛽₂SC2_𝑖𝑡 + 𝛽₃SIZE_𝑖𝑡 + 𝛽₄MTB_𝑖𝑡 + 𝛽₅LEV_𝑖𝑡 + 𝛽₆RD_𝑖𝑡 + 𝛽₇ROA_𝑖𝑡 + 𝛽₈CASH_𝑖𝑡 + 𝛽₉CAPEX_𝑖𝑡 + 𝛽₁₀AGE_𝑖𝑡 + 𝛽₁₁RET_𝑖𝑡 + 𝛽₁₂TANG_𝑖𝑡 + ε_𝑖𝑡

(1)

که در این مدل، متغیرها عبارت‌اند از:

DIVTA_𝑖𝑡 = نسبت سود تقسیمی به کل دارایی‌های شرکت i در سال t

SC1_𝑖𝑡 و  SC2_𝑖𝑡 = سرمایه اجتماعی شرکت i در سال t

SIZE_𝑖𝑡 = اندازه‌ی شرکت i در سال t

MTB_𝑖𝑡 = فرصت رشد شرکت i در سال t

LEV_𝑖𝑡 = اهرم مالی شرکت i در سال t

RD_𝑖𝑡 = مخارج تحقیق و توسعه‌ی شرکت i در سال t

ROA_𝑖𝑡 = نرخ بازده دارایی‌های شرکت i در سال t

CASH_𝑖𝑡 = وجه ­نقد شرکت i در سال t

CAPEX_𝑖𝑡 = مخارج سرمایه‌ای شرکت i در سال t

AGE_𝑖𝑡 = عمر شرکت i در سال t

RET_𝑖𝑡 = بازده سهام شرکت i در سال t

TANG_𝑖𝑡 = دارایی‌های مشهود شرکت i در سال t

ε_𝑖𝑡 = خطای مدل

ضرایب اصلی (𝛽₂ و𝛽₁ ) در مدل فوق بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی و سیاست پرداخت سود سهام را نشان می­دهد. ضریب مثبت نشان­دهنده­ی تأثیر منفی سرمایه اجتماعی بر سیاست پرداخت سود سهام است که مطابق با فرضیه­ی اول پژوهش است.

 

مدل آزمون فرضیه‌‌‌ی دوم

DIVNI_𝑖𝑡 = = 𝛽₀ + 𝛽₁SC1_𝑖𝑡 + 𝛽₂SC2_𝑖𝑡 + 𝛽₃SIZE_𝑖𝑡 + 𝛽₄MTB_𝑖𝑡 + 𝛽₅LEV_𝑖𝑡 + 𝛽₆RD_𝑖𝑡 + 𝛽₇ROA_𝑖𝑡 + 𝛽₈CASH_𝑖𝑡 + 𝛽₉CAPEX_𝑖𝑡 + 𝛽₁₀AGE_𝑖𝑡 + 𝛽₁₁RET_𝑖𝑡 + 𝛽₁₂TANG_𝑖𝑡 + ε_𝑖𝑡

(2)

که در این مدل:

DIVNI_𝑖𝑡 = نسبت سود تقسیمی به سود خالص شرکت i در سال t

 

مدل آزمون فرضیه‌‌‌ی سوم

DIVMVE_𝑖𝑡 = = 𝛽₀ + 𝛽₁SC1_𝑖𝑡 + 𝛽₂SC2_𝑖𝑡 + 𝛽₃SIZE_𝑖𝑡 + 𝛽₄MTB_𝑖𝑡 + 𝛽₅LEV_𝑖𝑡 + 𝛽₆RD_𝑖𝑡 + 𝛽₇ROA_𝑖𝑡 + 𝛽₈CASH_𝑖𝑡 + 𝛽₉CAPEX_𝑖𝑡 + 𝛽₁₀AGE_𝑖𝑡 + 𝛽₁₁RET_𝑖𝑡 + 𝛽₁₂TANG_𝑖𝑡 + ε_𝑖𝑡

(3)

که در این مدل:

DIVMVE_𝑖𝑡 = نسبت سود تقسیمی به ارزش بازار سهام شرکت i در سال t

 

مدل آزمون فرضیه‌‌‌ی چهارم

DIVCF_𝑖𝑡 = 𝛽₀ + 𝛽₁SC1_𝑖𝑡 + 𝛽₂SC2_𝑖𝑡 + 𝛽₃SIZE_𝑖𝑡 + 𝛽₄MTB_𝑖𝑡 + 𝛽₅LEV_𝑖𝑡 + 𝛽₆RD_𝑖𝑡 + 𝛽₇ROA_𝑖𝑡 + 𝛽₈CASH_𝑖𝑡 + 𝛽₉CAPEX_𝑖𝑡 + 𝛽₁₀AGE_𝑖𝑡 + 𝛽₁₁RET_𝑖𝑡 + 𝛽₁₂TANG_𝑖𝑡 + ε_𝑖𝑡

(4)

که در این مدل:

DIVCF_𝑖𝑡 = نسبت سود تقسیمی به جریان‌های نقدی عملیاتی شرکت i در سال t

 

3- یافته­های پژوهش

3-1- آمار توصیفی

آمار توصیفی متغیرها برای شرکت­های نمونه در جدول 2 ارائه شده است که بیان­گر مقدار پارامترهای توصیفی شامل شاخص‌های مرکزی و پراکندگی می­باشد.

 

جدول 2- آمار توصیفی مربوط به متغیرهای کمی پژوهش

متغیر	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	انحراف معیار
نسبت سود تقسیمی به کل دارایی‌ها	0/1552	0/16678	0/189	0/00000	0/098
نسبت سود تقسیمی به سود خالص	3851/0	0/592	0/4978	0/00000	15/68
نسبت سود تقسیمی به ارزش بازار سهام	0/1001	0/1023	0/1018	0/00000	0/2188
نسبت سود تقسیمی به جریان‌های نقدی عملیاتی	0/2015	0/2248	0/268	0/00000	25/64
سرمایه اجتماعی (SC1)	0/200	0/133	0/400	0/00000	0/1227
اندازه­ی شرکت	13/77	13/95	18/73	11/00	1/3945
فرصت رشد	2/20	2/520	3/056	1/972	17/87
اهرم مالی	0/655	0/719	1/227	0/0554	0/4693
نرخ بازده دارایی‌ها	0/063	0/096	0/722	-0/389	0/2623
وجه نقد	0/037	0/068	0/422	0/0001	0/0931
عمر شرکت	44/00	41/9	63/00	19/00	10/22
بازده سهام	0/239	0/283	0/6200	-0/260	6/033
دارایی‌های مشهود	0/189	0/233	0/8498	0/0016	0/1709

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

2-3- آمار استنباطی

پس از گردآوری اطلاعات و تعیین مدل، ابتدا داده­ها به صورت داده­های تابلویی قرار می­­گیرند. برای آزمون خودهمبستگی بین متغیرها از آماره‌ی دوربین - واتسون استفاده شد. اگر مقدار آماره­ی دوربین - واتسون بین 5/1 الی 5/2 باشد، می‌توان نتیجه گرفت که خودهمبستگی وجود ندارد. همبستگی متغیرهای مدل با استفاده از ضریب همبستگی پیرسن و آزمون معنی­داری رگرسیون و همبستگی بین متغیرها، با استفاده از آماره‌های F و t مورد آزمون قرار گرفت. جهت اعتبار آماری کل پژوهش با ضریب F تعیین می­شود. که این ضریب برای هر کدام از مدل‌ها به دست آمده است که با توجه به سطح معنی­داری (sig) این متغیر و کوچک­تر بودن آن از (α = 0/05)، نشان می­دهد که کل رگرسیون از اعتبار آماری لازم برخوردار است. همچنین با توجه به جداول مربوط به مدل رگرسیون هر کدام از فرضیه‌ها می­توان با مشاهده­ی ضریب تعیین تعدیل شده تعیین نمود که چه مقدار از تغییرهای متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی بیان می­شود. در مرحله­ی بعد جهت تعیین استفاده از یکی از روش‌های مدل داده­های تلفیقی یا مدل اثرات ثابت یا مدل اثرات تصادفی، از آزمون F لیمر (چاو) و هاسمن استفاده شد.

 

1-2-3- آزمون فرضیه­ی اول

نتایج حاصل از آزمون فرضیه­ی اول پژوهش در جدول 3 قابل مشاهده است.

 

جدول 3- نتایج آزمون رگرسیون فرضیه‌ی اول

متغیرهای توضیحی	ضرایب	آماره­ی t	احتمال
عرض از مبدأ	0/474686	4/364274	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC1)	0/020991	0/619190	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC2)	0/009540	1/460657	0/0000
اندازه­ی شرکت	-0/147283	-4/423764	0/0000
فرصت رشد	0/000450	2/295915	0/0222
اهرم مالی	-0/002080	-0/205272	0/8375
مخارج تحقیق و توسعه‌	0/010872	1/094739	0/2743
نرخ بازده دارایی‌ها	0/047518	3/163981	0/0017
وجه­نقد	0/198688	4/296229	0/0000
مخارج سرمایه‌ای	-0/018552	-2/306514	0/0216
عمر شرکت	0/005529	2/119849	0/0346
بازده سهام	0/000403	0/706514	0/4803
دارایی‌های نامشهود	0/029231	0/944303	0/3456
آماره­ی F فیشر (سطح معنی­داری)	0/910453 (0/0000)	دوربین - واتسون	1/9823
ضریب تعیین	0/7278	ضریب تعیین تعدیل‌ شده	0/6504

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج مندرج در جدول 3 نشان می­دهد که سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سطح معنی­داری (0000/0) دارای رابطه­ی مثبت با نسبت پرداخت‌ سود سهام به کل دارایی‌ها است، و این رابطه معنادار است. با توجه به احتمال آماره­ی F محاسبه ‌شده (0000/0) می‌توان ادعا نمود که مدل رگرسیونی برازش شده معنی‌دار است. آماره­ی آزمون دوربین - واتسون (982330/1) که در فاصله­ی بین 5/1 و 5/2 است و نشان‌دهنده­ی مناسب بودن استقلال خطاهای مدل پژوهش می­باشد. قدرت توضیح (ضریب تعیین تعدیل شده) این مدل 04/65 درصد است و این بدان معنا است که 65 درصد از تغییرات در متغیر وابسته توسط متغیر مستقل و متغیرهای کنترلی بیان می‌گردد. با توجه به مقادیر ضرایب و احتمال­های به ­دست آمده برای تمام متغیرها این‌طور نتیجه­گیری می­شود که:

در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به کل دارایی‌ها به میزان 2 درصد افزایش می­یابد. همچنین در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با دولت) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به کل دارایی‌ها به میزان 009/0 افزایش می­یابد. این نتیجه با نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020)،  موافق و همسو است. نتیجه‌ پژوهش فوق، نشان داد که بین سرمایه‌ اجتماعی و سیاست پرداخت سود سهام رابطه‌ی مثبت وجود دارد. به طور کلی، نتیجه‌ی پژوهش نشان داد که سرمایه‌ اجتماعی نقش مهمی در تأثیرگذاری در سیاست‌های پرداخت سود نقدی دارد. با توجه به مبانی نظری و پیشینه­های مرتبط با پژوهش و همچنین تغییر نیاز شرکت­ها و آن­که یکی از بخش­های مهم در هر سازمانی برای بقاء و رقابت­پذیری، سرمایه اجتماعی می­باشد، بنابراین این انتظار وجود داشت که سرمایه اجتماعی بالا باعث افزایش سود نقدی تقسیمی شرکت‌ها گردد.

 

2-2-3- آزمون فرضیه‌ی دوم

نتایج حاصل از آزمون فرضیه­ی دوم پژوهش در جدول 4 قابل مشاهده است.

 

جدول 4- نتایج آزمون رگرسیون فرضیه‌ی دوم

متغیرهای توضیحی	ضرایب	آماره­ی t	احتمال
عرض از مبدأ	-32/82791	-1/118182	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC1)	1/166024	0/127548	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC2)	0/099956	0/056680	0/0048
اندازه­ی شرکت	1/282658	0/445009	0/0000
فرصت رشد	-0/024756	-0/468291	0/0000
اهرم مالی	-0/565429	-0/206807	0/8363
مخارج تحقیق و توسعه‌	0/023988	0/008948	0/9929
نرخ بازده دارایی‌ها	-1/463857	-0/360677	0/7185
وجه­نقد	1/332879	0/106852	0/9150
مخارج سرمایه‌ای	1/403288	0/646852	0/5181
عمر شرکت	0/356161	0/505867	0/6132
بازده سهام	-0/025108	-0/163246	0/8704
دارایی‌های نامشهود	5/822044	0/697325	0/0000
آماره­ی F فیشر (سطح معنی­داری)	0/930453 (0000/0)	آماره­ی دوربین - واتسون	2/015344
ضریب تعیین	0/209807	ضریب تعیین تعدیل‌ شده	0/115682

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج مندرج در جدول 4 نشان می­دهد که سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سطح معنی­داری (0000/0) دارای رابطه­ی مثبت با نسبت پرداخت‌ سود سهام به سود خالص است، و این رابطه معنادار است. با توجه به احتمال آماره­ی F محاسبه ‌شده (0000/0) می‌توان ادعا نمود که مدل رگرسیونی برازش شده معنی‌دار است. مقدار آماره­ی آزمون دوربین – واتسون (01534/2) که در فاصله­ی بین 5/1 و 5/2 است و نشان‌دهنده­ی مناسب بودن استقلال خطاهای مدل پژوهش می­باشد. قدرت توضیح (ضریب تعیین تعدیل شده) این مدل 56/11 درصد است و این بدان معنا است که حدود 12 درصد از تغییرات در متغیر وابسته توسط متغیر مستقل و متغیرهای کنترلی بیان می­گردد.

با توجه به مقادیر ضرایب و احتمال­های به ­دست آمده برای تمام متغیرها این‌طور نتیجه­گیری می­شود که:

در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به سود خالص به میزان 16/1 واحد افزایش می­یابد. همچنین در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با دولت) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به سود خالص به میزان 09/0 افزایش می­یابد. این نتیجه با نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020)، موافق و همسو است.

 

3-2-3- آزمون فرضیه‌ی سوم

نتایج حاصل از آزمون فرضیه­ی سوم پژوهش در جدول 5 قابل مشاهده است.

 

جدول 5- نتایج آزمون رگرسیون فرضیه‌ی سوم

متغیرهای توضیحی	ضرایب	آماره­ی t	احتمال
عرض از مبدأ	0/925191	2/677042	0/0077
سرمایه اجتماعی (SC1)	0/177633	1/649063	0/0488
سرمایه اجتماعی (SC2)	0/018509	0/891829	0/0000
اندازه­ی شرکت	-0/066763	-1/965810	0/0000
فرصت رشد	-0/000309	-0/496513	0/6198
اهرم مالی	-0/043603	-1/354095	0/1765
مخارج تحقیق و توسعه‌	0/015187	0/481273	0/6306
نرخ بازده دارایی‌ها	0/101455	2/126040	0/0341
وجه نقد	-0/055325	-0/376488	0/7068
مخارج سرمایه‌ای	0/029466	1/152921	0/2496
عمر شرکت	0/002887	0/348328	0/7278
بازده سهام	-0/003767	-2/078487	0/0383
دارایی‌های نامشهود	0/102314	1/040215	0/29898
آماره­ی F فیشر (سطح معنی­داری)	2/733744 (0.00000)	آماره­ی دوربین - واتسون	1/907880
ضریب تعیین	0/4327624	ضریب تعیین تعدیل‌ شده	0/277542

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج مندرج در جدول 5 نشان می­دهد که سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سطح  معنی­داری (0000/0) دارای رابطه­ی مثبت با نسبت پرداخت‌ سود سهام به ارزش بازار سهام است، و این رابطه معنادار است. با توجه به احتمال آماره­ی F محاسبه ‌شده (0000/0) می‌توان ادعا نمود که مدل رگرسیونی برازش شده معنی‌دار است. مقدار آماره­ی آزمون دوربین - واتسون (1/907880) که در فاصله­ی بین 5/1 و 5/2 است و نشان‌دهنده­ی مناسب بودن استقلال خطاهای مدل پژوهش می­باشد. قدرت توضیح (ضریب تعیین تعدیل شده) این مدل 75/27 درصد است و این بدان معنا است که حدود 28 درصد از تغییرات در متغیر وابسته توسط متغیر مستقل و متغیرهای کنترلی بیان می­گردد.

در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به ارزش بازار سهام به میزان 17 درصد افزایش می­یابد. همچنین در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با دولت) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به ارزش بازار سهام به میزان 8/1 درصد افزایش می­یابد. این نتیجه با نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020) موافق و همسو است.

 

4-2-3- آزمون فرضیه‌ی چهارم

نتایج حاصل از آزمون فرضیه­ی چهارم پژوهش در جدول 6 قابل مشاهده است.

 

جدول 6- نتایج آزمون رگرسیون فرضیه‌ی چهارم

متغیرهای توضیحی	ضرایب	آماره­ی t	احتمال
عرض از مبدأ	0/045989	0/000986	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC1)	8/120312	0/558726	0/0000
سرمایه اجتماعی (SC2)	2/534912	0/905229	0/0000
اندازه­ی شرکت	-6.029190	-1/315762	0/0000
فرصت رشد	0/040221	0/478573	0/6325
اهرم مالی	4/034007	0/928501	0/3537
مخارج تحقیق و توسعه‌	5/794269	1/360955	0.1743
نرخ بازده دارایی‌ها	-6/315172	-0/980836	0/3273
وجه نقد	9/155307	0/461764	0/6445
مخارج سرمایه‌ای	3/188080	0/924526	0/0000
عمر شرکت	2/010499	1/797962	0/0729
بازده سهام	-0/751852	-3/074872	0/0022
دارایی‌های نامشهود	-13/60778	-1/025389	0/3058
آماره­ی F فیشر (سطح معنی­داری)	1/1822845 (0/0000)	آماره­ی دوربین - واتسون	1/554908
ضریب تعیین	0/251800	ضریب تعیین تعدیل‌ شده	0/238822

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج مندرج در جدول 6 نشان می­دهد که سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها و رابطه با دولت) با سطح معنی­داری (0000/0) دارای رابطه­ی مثبت با نسبت پرداخت‌ سود سهام به جریان‌ها‌ی نقدی عملیاتی است، و این رابطه معنادار است. با توجه به احتمال آماره­ی F محاسبه ‌شده (0000/0) می‌توان ادعا نمود که مدل رگرسیونی برازش شده معنی‌دار است. مقدار آماره­ی آزمون دوربین - واتسون (5549/1) که در فاصله­ی بین 5/1 و 5/2 است و نشان‌دهنده­ی مناسب بودن استقلال خطاهای مدل پژوهش می­باشد. قدرت توضیح (ضریب تعیین تعدیل­شده) این مدل 88/23 درصد است و این بدان معنا است که حدود 24 درصد از تغییرات در متغیر وابسته توسط متغیر مستقل و متغیرهای کنترلی بیان می­گردد.

در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با سایر شرکت‌ها) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به جریان‌های نقدی عملیاتی به میزان 12/8 واحد افزایش می­یابد. همچنین در تفسیر ضرایب رگرسیون β می­توان گفت با ثابت ماندن اثر سایر متغیرها، به ازای یک واحد افزایش در متغیر سرمایه‌ اجتماعی (رابطه با دولت) و ضریب β مثبت به­ دست ­آمده، مقدار نسبت پرداخت‌ سود سهام به جریان‌های نقدی عملیاتی به میزان 53/2 درصد افزایش می­یابد. این نتیجه با نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020)، موافق و همسو است.

 

 

 

4- بحث و نتیجه­گیری

بحث و موضوع اصلی در این پژوهش بررسی ارتباط بین سرمایه­ی اجتماعی با سیاست تقسیم سود بود. از نظر تئوریک ارتباط بین سرمایه­ی اجتماعی و سیاست تقسیم سود در پژوهش­های مختلف بدین­گونه بیان شده است که سرمایه اجتماعی می­تواند بر سود نقدی سهام اثرگذار باشد. حال این پرسش مطرح می­شود که آیا بین سرمایه اجتماعی در شرکت­های ایرانی با سیاست تقسیم سود در این شرکت­ها ارتباطی وجود دارد یا خیر؟ پاسخ به این پرسش خود منعکس­کننده­ی هدف اصلی این پژوهش می­باشد. برای این پژوهش، چهار فرضیه در نظر گرفته شد و جهت آزمون فرضیه­های پژوهش در بورس اوراق بهادار تهران (جامعه­ی آماری) طی سال­های 1395 الی 1399، نمونه­ای به صورت حذف سیستماتیک انتخاب گردید که متشکل از 104 شرکت (520 شرکت - سال) بود. یافته­های پژوهش نشان داد که بین سرمایه اجتماعی با سیاست تقسیم سود شرکت‌ها (نسبت پرداخت‌ سود سهام به کل دارایی‌ها، نسبت پرداخت‌ سود سهام به سود خالص، نسبت پرداخت سود سهام به ارزش بازار سهام و نسبت پرداخت سود سهام به جریان‌های نقدی عملیاتی) ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد؛ که این موافق با مبانی نظری موجود بین متغیرهای پژوهش و نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020) می‌باشد. نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020) نشان می‌دهد که مدیران شرکت‌هایی که سرمایه‌ اجتماعی بالایی دارند از اخلاق بیشتری برخوردار هستند و از این‌رو انتظار می‌رود که منافع سهامداران را بیشتر تأمین کنند. همچنین، مدیران شرکت‌هایی که سرمایه‌ اجتماعی بالایی دارد، به احتمال زیاد وجوه‌نقد را هدر می‌دهند، به‌عنوان مثال از طریق سرمایه‌گذاری بیش از حد در فرصت‌های سرمایه‌گذاری ضعیف. بنابراین، دیدگاه نمایندگی همچنین نشان می‌دهد که شرکت‌های دارای سرمایه‌ اجتماعی بالا تمایل دارند وجوه‌نقد اضافی را به‌عنوان سود سهام تقسیم کنند. پیشنهادهایی که از نتایج این پژوهش می­توان ارائه داد، به شرح زیر است:

نتایج این پژوهش می­تواند در درک هر چه بهتر سرمایه اجتماعی در کشور ایران مفید واقع شود. بنابراین، با توجه به مبانی نظری و پیشینه‌های انجام شده­ی مرتبط با پژوهش، می­توان انتظار داشت که افزایش سرمایه اجتماعی در نهایت منجر به افزایش سود تقسیمی شود که نتایج این پژوهش نیز موافق با مبانی نظری و نتایج پژوهش حسن و حبیب (2020) بود. لذا به سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان پیشنهاد می­شود که به سرمایه اجتماعی شرکت­ها توجه بیشتری نمایند تا علاوه بر بالا بردن سرمایه اجتماعی، از این طریق به تصمیم‌گیری‌های حیاتی سازمان کمک شایانی نمایند.

 

 

 

 

 

[1]- گروه حسابداری، مؤسسه آموزش عالی حکیم طوس، مشهد، ایران. نویسنده مسئول.    [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.  [e-mail]  ‎

[3]- گروه حسابداری، مؤسسه آموزش عالی حکیم طوس، مشهد، ایران.  [e-mail]‎

[4] Davaadorj

[5]. Payout policies

[6]. Dividend Signalling Theory

[7] Yufan & Huei Ng

[8] Sinnadurai, et al.

[9]. Social capital

[10] Miller & Modigliani

[11] Miller & Modigliani

[12] DeAngelo et al.

[13] Sheikh et al.

[14] Hossain et al.

[15] Hasan & Habib

[16] Hasan, et al.

[17] Lins, et al.

[18] Jha, et al.

[19] Ajide & Aderemi

مراجع

فهرست منابع

استیری، زهره، (1380)، "بررسی محتوای اطلاعاتی مخارج سرمایه‌ای در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

خامه‌چی، حامد و حسن رنگ‌ریز، (1398)، "فراتحلیل پیامدهای سرمایه اجتماعی"، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره‌ی 6، شماره‌ی 4، صص 624-603.

دموری، داریوش و مینو ایزدی، (1398)، "بررسی تأثیر رقابت بازار محصول بر رابطه بین تمرکز مالکیت و سیاست تقسیم سود در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (42)11، صص 229-256.

سلطانی، اصغر و زهرا مؤمنی، (1390)، "مروری بر عوامل مؤثر بر سیاست تقسیم سود و احتمال پرداخت سود سهام"، نشریه­­ی حسابداری و مدیریت مالی، شماره­ی 7، صص 68-56.

صادقی شریف، سیدجلال و حجت بهادری، (1388)، "بررسی تأثیر ساختار مالکیتی بر نسبت پرداخت سود شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه­ی تحقیقات مالی، دوره­ی 11، شماره­ی 27، صص 80-61.

فروغی، داریوش و جمال علیدادی شمس­آبادی، (1396)، "تأثیر هیئت مدیره مشترک بر افشای اختیاری اطلاعات و کیفیت سود"، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، سال نهم، شماره­ی 34، صص 84-16.

فرح آبادی، مسعود و فرزانه حیدر پور، (1401)، "تأثیر جهت‌گیری محیط‌زیست بر عملکرد مالی با تأکید بر اثرات مدیریت سبز تأمین‌کننده و سرمایه ارتباطی"، قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی, 1(1), 67-90. doi: 10.30495/jdaa.2022.691737

فلاح­شمس، میرفیض، بهمن اسکندری، فرهاد عزیزی و محمد نوروزی، (1399)، "سرمایه اجتماعی و رفتار نامتقارن هزینه­ها"، فصلنامه­ی مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره­ی 7، شماره­ی 3، صص 317-297.

گروسی، حبیب اله، ناصر ایزدی نیا و محسن دستگیر، (1399)، "تأثیر سطح افشای مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر ارزش بازار شرکت"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (46)12، صص 51-76.

محمدزاده سالطه، حیدر، عیسی  ابیضی و مهدی محبعلی پور، (1399)، "تأثیر سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه با تأکید بر عدم تقارن اطلاعاتی"، پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، (46)12، صص 203-232.

مهرانی، کاوه و رضا حصارزاده، (1388)، "کیفیت حسابدای و سطح انباشت وجوه‌نقد"، فصلنامه‌ی بورس اوراق بهادار تهران، سال دوم، شماره‌ی پنجم، صص 127-105.

مهربان‌پور، محمدرضا، محمد جندقی‌قمی و منصور محمدی، (1396)، "بررسی اثر روابط سیاسی شرکت‌ها بر به­­کارگیری معاملات غیرعادی با اشخاص وابسته"، نشریه­ی حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره‌ی 2، شماره‌ی 3، صص 168-147.