نهادهای سیاسی و اقتصادی و تاثیر آن بر توسعه اقتصادی با تاکید بر نهادگرایی تاریخی(مطالعه موردی دهه ۱۳۲۰(

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 3، دوره 16، شماره 59، شهریور 1402، صفحه 45-65   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2023.1973879.1517

نویسندگان

فرهاد عزیزی^{* 1}؛ محمدباقر بهشتی²؛ محمد سلماسی زاده³

¹دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشگاه تبریز(نویسنده مسئول) ایمیل [e-mail]

²استاد اقتصاد دانشکده مدیریت واقتصاد دانشگاه تبریز

³دانشیار رشته تاریخ دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

چکیده

در مسیر تحولات تاریخی، کشورها با بزنگاه های مهم تاریخی مواجه می شوند. بزنگاه­های تاریخی در کشورهای مختلف به شیوه­های گوناگونی رخ می­دهند و با شکل­گیری مسیرهای متفاوت، میراث جداگانه و متمایزی را برای هر کشور تولید می­کند. یکی از بزنگاه­های مهم تاریخ معاصر ایران برکناری رضاشاه از قدرت توسط عوامل بیگانه و شروع حکومت محمدرضاشاه پهلوی می­باشد. بعد از برکناری رضاشاه اگر چه قدرت بین عوامل مختلف توزیع گردید اما دخالت­های نیروهای خارجی و هرج و مرج سیاسی مسیر رشد و توسعه اقتصادی در دهه 1320 شمسی در ایران را به حاشیه کشانید. بحث اصلی این پژوهش که به روش بررسی تاریخی انجام گردیده است به نقش حکومت­ها و فرادستان در اقتصاد و سیاست ایران و عقب­ماندگی آن اشاره دارد. نتیجه این تحقیق نشان می­دهد که گرچه وجود مجلس قدرتمند در نهایت  منجر به ملی شدن صنعت نفت گردید اما به دلیل هرج و مرج سیاسی و اجتماعی و همچنین عدم باز توزیع قدرت سیاسی و اقتصادی بین مردم عادی رشد و توسعه اقتصادی رخ نداد. علاوه بر این در اواخر دهه 1320 با کاهش قدرت مجلس در برابر نخست­وزیر تغییر نهادی خاصی صورت گرفت و کاهش قدرت مجلس میراثی برای ادامه حکومت شاه گردید. با این تغییر نهادی وی توانست از میراث نخست­وزیر به خوبی محافظت کند و با تمرکز بر قدرت سیاسی منابع اقتصادی را بیش از پیش به انحصار نزدیکان و فرادستان درآورد که این امر منجر به پدید آمدن یک اقتصاد فراگیر نگردید.

کلیدواژه‌ها

بزنگاه تاریخی؛ نهادهای سیاسی و اقتصادی؛ وابستگی به مسیر؛ عصر پهلوی دوم

مراجع

• آبراهامیان، یرواند(1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ایراهیم فتاحی، نشر نی، چاپ نهم.
• آبراهامیان، یرواند(1396)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، نشر نی، چاپ بیست­وششم.
• اشرف، احمد، بنوعزیزی، علی(1372)، طبقات اجتماعی در دوره پهلوی، ترجمه عماد افروغ، مجله راهبرد، شماره 2، 102-126.
• آوری، پیتر(1967)، تاریخ معاصر ایران از تاسیس سلسله پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، موسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ دوم.
• بشیریه، حسین(1387)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات گام نو، چاپ ششم.
• بهشتی، محمدباقر(1389)، توسعه اقتصادی ایران، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ دوم.
• خامه­ای، انور(1369)، اقتصاد بدون نفت، انتشارات شرکت سهامی انتشار،
• روحانی، فواد(1352)، تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، تهران، انتشارات شرکت سهامی کتاب­های جیبی با همکاری موسسه انتشاات فرانکلین.
• سلماسی­زاده، محمد(1394)، تاریخ تحولات ایران از آغاز قاجار تا انقلاب مشروطیت، تهران ، انتشارات میثاق فرزانگان ، چاپ اول.
• عجم اوغلو، دارون، جیمز ای، رابینسون(1394)، چرا ملت­ها شکست می­خورند، ترجمه­ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی­پور، انتشارات روزبه، تهران، چاپ دوم.
• عجم اوغلو، دارون، جیمز رابینسون(1390)، ریشه­های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی، ترجمه جعفر خیرخواهان و علی سرزعیم، انتشارات کویر، تهران.
• فاتح، مصطفی(1335)، پنجاه سال نفت ایران، تهران انتشارات شرکت سهامی شهر.
• ماسلی، لئونارد(1364)، نفت، سیاست و کودتادر خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، انتشارات رسام.
• ماسلی، لئونارد(1371)، بازی قدرت، جنگ نفت در خاورمیانه، ترجمه محمود طلوعی، نشر علم، چاپ دوم.
• مرادی مراغه­ای، علی(1400)، انکار و مقاومت، خوانشی جدید از فرقه دمکرات آذربایجان و جمهوری مهاباد در پرتو اسناد محرمانه اتحاد جماهیر شوروی، تهران انتشارات اندیشه نو.
• نورث، داگلاس(1385)، نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، چاپ دوم.
• نورث، داگلاس و بری وینگاست(1397)، تشکل­ها و ایجاد تعهد: تحول نهادهای حاکم بر انتخاب عمد در انگلستان قرن هفدهم، ترجمه اصلان قودجانی، نشر پویش فکری توسعه.
• Abbott, Andrew (1997), On the concept of turning point, Comparative Social Reasearch, vol. 16, pp. 85- 105
• Griffin, L.(1993), “Narrative, even-structure analysis, and causal interpretation historical socilogy”, The American Journal of Sociology. vol. 98. no. 5, pp. 1094-1133.
• Hambly, Gavin(2008), The Pahlavi Autocracy: Riza Shah, 1921-1941, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
• Mahoney, James (2000), Path dependence in historical sociology, theory and society, vol. 29, no.4, pp. 507-548..
• Sobel, R. S (2008), Testing baumol: Institutional quality ad the produtivity of entrepreneurship, Journal of Business Venturing, vol. 23, pp. 641- 655.
• Thelen, Kathleen (2003), How Institutions Evolve? Insights from comparative Historical Analysis, pp 208- 240, in Comparative Historical Analysis in the Social Sciences, eds J. Mahoney & D. Reuschemeyer, Cambridge University press, pp. 208-240.
• Williamson, Oliver. E. (1996), The Mechanisms of Governance; Oxford University Press