اولویت بندی نواحی شهری به منظور احداث فضای سبز( پارکها) (نمونه موردی : منطقه ۳ شهرداری کرمانشاه)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 12، دوره 18، شماره 4 - شماره پیاپی 65، اسفند 1402، صفحه 155-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نساء هاشمی^{* 1}؛ مسلم رستمی²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

چکیده

مقدمه: فضای سبز شهری، از جمله کاربری­هایی است که توزیع و پراکنش آن در سطح شهر اهمیت زیادی دارد و از آن به عنوان شش­های تنفسی شهرها یاد می­کنند. فضاهای سبز می­بایست مؤلّفه­هایی چون امکانات، دسترسی راحت، توزیع مناسب در سطح شهر و مساحت مناسب داشته باشند تا بتوانند نقش خود را به درستی انجام دهند. بنابراین تعیین مکان بهینه، کارآیی فضای سبز را به حداکثر می­رساند و خدمات بهتری را برای استفاده کنندگان ارائه می­نماید. به همین دلیل فضاهای سبز شهری باید به نحوی مطلوب در سطح شهرها مکان­یابی شوند.
هدف: هدف از این پژوهش مکان‌یابی فضاهای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و مدل (AHP) در منطقه 3 کلانشهر کرمانشاه براساس معیارهای استاندارد، در نهایت مکان‌های مناسب برای احداث فضاهای سبز جدید شناسایی شود.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر براساس روش توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر جنبه کاربردی در سال 1400 انجام شد و سعی در شناسایی مکان‌های بهینه برای احداث فضاهای سبز جدید در منطقه 3 شهر کرمانشاه براساس ضوابط مکان‌یابی، دارد. برای این منظور از معیارهای نزدیکی به کاربری مسکونی، شبکه معابر، کاربری آموزشی، کاربری فرهنگی، نزدیکی به رودخانه، وجود زمین­های بایر، فاصله از فضای سبز موجود، فاصله از کارگاه‌ها و کارخانه‌ها و از روش تصمیم‌گیری چند معیاره ((AHP در محیط Arc/GIS استفاده شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه منطقه 3 شهر کرمانشاه می­باشد. که با مساحتی در حدود 1886 هکتار و با جمعیتی بالغ بر 165023 نفر در جنوب شرق شهر کرمانشاه واقع شده است.
یافته­ ها: یافته ­ها حاکی از آن است که، سرانه فضای سبز منطقه 3 شهر کرمانشاه کمتر از استانداردهای تعریف شده می‌باشد (96/1 مترمربع)، بطوری که 12/38 درصد جمعیت منطقه فاقد پوشش مناسب فضای سبز هستند. این مناطق در بخش‌های شرقی (که قبلاً جزء روستا بوده و در سال­های اخیر به محدوده شهر الحاق شده است)، بخش‌هایی از غرب شهر که جز بافت فرسوده هستند و بخش­های جنوبی منطقه قرار دارند. نقشه نهایی بدست آمده نشان داد که قسمت­های غرب تا شمال غرب، بخش­های از شرق تا جنوب شرق و بخش­هایی از جنوب بهترین مکان برای احداث فضای سبز در منطقه 3 شهر کرمانشاه می‌باشد.
 نتایج: نتایج کلی پژوهش نشان داد که در منطقه مورد مطالعه با تجزیه و تحلیل پارامترهای ذکر شده، مکان­های مناسب برای ایجاد فضای سبز مشخص شد. با توجه به اینکه مدل AHP برای ارزیابی مناسب بودن دسترسی فضای سبز در این مطالعه نتایج مناسبی داشت پیشنهاد می­شود از این مدل در مطالعات آینده برای ارزیابی فضای سبز در سایر مناطق شهر کرمانشاه نیز استفاده گردد.

کلیدواژه‌ها

فضای سبز؛ مکانیابی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی ( GIS)؛ روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP)؛ منطقه ۳ شهر کرمانشاه

مراجع

احمدی، فریبرز؛ گنجی، نسرین و نصیری هنده خاله، اسماعیل. (1396). ارائه الگوی بهینه مکان­یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS  )مطالعه موردی منطقه ۲ کلان شهرکرج(. فصلنامه GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی دربرنامه ­ریزی)، 27، 62-53.

آروین، عباسعلی؛ قائدی، قاسم و اسدی، حمیدرضا. (1398). تحلیل فضایی دسترسی به پارک و فضای سبز در خمینی‌شهر. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 9(33)، 124-105.

اکبریان، روح الله و یزدان­پناه، نسرین. (1399). اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک­های شهری با استفاده از روش AHP و مکانیابی آن در محیط  .GIS فصلنامه جغرافیا و برنامه­ ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 12(43)، 150-117.

امان­الله پور، انور؛ نظم­فر؛ حسین و لطفی شاهماربیگلو، رقیه. (1398). مکان یابی بهینه فضای سبز شهری با استفاده از GIS و روش ANP (مطالعه موردی: شهر اردبیل). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(1)، 146-127.

اوجی، روح الله؛ آقائی­زاده، اسماعیل و میرابی مقدم، مهرنوش. (1399). تحلیل اثر کاهش فضاهای سبز شهری بر تغییرات دما و رطوبت نسبی (مطالعه موردی: شهر رشت). مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(4)، 1118-1103.  

ایمانی، بهرام؛ فیروزی مجنده، ابراهیم و کانونی، رضا. (1396). پراکنش مکانی فضاهای سبز و اولویت بندی تناسب اراضی با هدف مکان­یابی بهینه پارک (مطالعه موردی: شهر اردبیل). آمایش محیط, 10(37)، 97-65.  

پیری، عیسی و حسنعلی­زاده، میلاد. (1400). تحلیل عدالت فضایی در توزیع و دسترسی به بوستان­ها در شهر بابل. پژوهش­های دانش زمین، 12(45)،  169-152.

تیموری، راضیه؛ روستایی، شهریور؛ اکبری زمانی، اصغر و احدنژاد، محسن. (1389). ارزیابی تناسب فضایی- مکانی پارک­های شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: پارک­های محله ­ای منطقه 2 شهرداری تبریز). فضای جغرافیایی، 10(30)، 168-137.

جنادله، علی. (1395).  فضاهای سبز شهری و کیفیت زندگی (مدلی برای ارزیابی تأثیرات اجتماعی بوستان­ها و فضاهای سبز شهری و کاربرد تجربی آن در سه بوستان شهر تهران). فصلنامه برنامه­ ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 7(27)، 284– 225.

خاکپور، براتعلی؛ کاظمی بی نیاز، مهدی؛ اسدی، امیر و رضوی، محمد محسن. (1394). تحلیل فضای سبز شهری وتعیین مکان بهینه با استفاده از مدل محاسبگر رستری (نمونه موردی منطقه سه شهرداری مشهد). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 17(2)، 129-117.

درسخوان، رسول و پاشاچینی، هادی. (1399). مکانیابی و تحلیل پراکنش فضایی سبز با رویکرد عدالت فضایی (نمونه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 9(36)، 20-7.

رضایی گشنیانی، صفدر. (1397). ارزیابی و مکان یابی فضای سبز شهری قائمشهر با استفاده ازGIS. پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه مهندسی عمران، موسسه آموزش عالی صنعتی مازندران، دانشکده مهندسی عمران و معماری.

رمضانی کیاسج محله، رؤیا؛ اسماعیلی علویجه، الهام و امیری، محمد جواد. (1399). مکان‌یابی فضای‌ سبز شهری با استفاده از روش‌های ارزیابی چند معیاره مطالعه موردی: منطقه 4 تهران. فصلنامه پژوهش­های بوم شناسی شهری، 11(22)، 28-13.

روستایی، شهریور و تیموری، راضیه. (1394). ارزیابی میزان سازگاری و مطلوبیت پارک­های محله­ای با استفاده از GIS (مورد نمونه: پارک های محله­ای منطقه 2 شهرداری تبریز). آمایش جغرافیایی فضایی، 6(15)، 12-1.  

روشن، محمد. (1399). مکان­یابی بهینه فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد مطالعه شهر مرودشت. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی.

زهانی، الهه. (1394). مکان‌یابی و ارزیابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - مطالعه موردی: منطقه 4 ناحیه 3 کلان‌شهر مشهد. پایان نامه، کارشناسی ارشد، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی.

شیعه، اسماعیل. (1386). مقدمه ­ای بر مبانی برنامه ­ریزی شهری. چاپ سی و نهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

طهماسبی­زاده، فرشاد و عباسی، علیرضا. (1397). تحلیل توزیع فضایی پارک­های شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی شهر ایذه. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی, 7(28)، 46-33.

عباس­زاده سورمی، مهدی و پورامن هیر، وحید. (1402). بررسی عوامل اثرگذار بر کارکردهای اجتماعی پارک‏های شهری (مورد مطالعه: پارک‏های جوان و مادر تنکابن). فصلنامه مطالعات برنامه­ ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(1)، 96-81.

فروزش، نگار و نهیبی، سارا. (1399). باززنده سازی پارک همسایگی امید با رویکرد ارتقای کیفیت محیطی در محله هفت چنار. مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(4)، 414-399.

قدسی، سید جلال؛ شریف­زاده، ابراهیم و احدنژاد رودتشتی، محسن. (1400). ارزیابی فضای سبز شهری با تأکید بر توزیع عادلانه بین نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان). توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 3(4)، 15-1.

لادن مقدم، علیرضا. (1396). ارزیابی و مکان­یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS و روش AHP (مطالعه موردی: شهر گرگان). نشریه مدیریت شهری و روستایی، 16(48)، 168-159.

مرحمتی، آنا؛ دشتی، سولماز و مرشدی، جعفر. (1399). مکان­یابی فضای سبز درون شهری منطقه 6 کلان شهر اهواز با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره در محیط GIS . فصلنامه جغرافیا (برنامه­ ریزی منطقه­ ای)، 11(1)، 484-473.  

موسوی، میرنجف؛ رشیدی، ابراهیم؛ حصاری، اصغر و روشن رودی، سمیه. (1391). مکان یابی بهینه فضای سبز شهری (مورد مطالعه شهر بناب). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 1(3)، 14-1.

موسی کاظمی، سیدمهدی و فراجی چنذاب، زینب. (1398). تلفیق روش‌های سطح‌بندی کاربری فضای سبز شهری شهر اردبیل با استفاده از مدل کپلند. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 6(1)، 97-83.  

معتمدی مهر، اکبر و مطیع دوست کومله، ابوذر. (1391). پارک بازارها گامی در جهت توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر لنگرود). فصلنامه مطالعات برنامه­ ریزی سکونتگاه­های انسانی، 7(19)، 91-73.   

نوریان، فرشاد؛ خاکپور، امین و کربلایی حسینی غیاثوند، ابوالفضل. (1397). ارزیابی محدوده‌های پیشنهادی طرح تفصیلی برای کاربری فضای سبزشهری با استفاده ازتحلیل شبکه‌ای (ANP) در(GIS) (مطالعه موردی: ناحیه جوادیه منطقه 16تهران). فصلنامه پژوهش و برنامه ­ریزی شهری، 9(35)، 110-97.

Abdulraheeem, M. O., Oloyede, I. O., Amuda-Yusuf, G., Raheem, W. M., Alade, A. K., & Chukwu, M. T. (2022). Urban Green Space Accessibility in Ilorin City, Nigeria. International Journal of Real Estate Studies, 16(1), 24-36.

Abebe, M., & Megento, T. (2017). Urban green space development using GIS- based multicriteria analysis in Addis Ababa metropolis, Applied Geomatics, 9(4), 247-261.

Breuste, J., Haase, D., & Elmqvist, T. (2013). Urban Landscapes and Ecosystem Services. In Ecosystem Services in Agricultural and Urban Landscapes. Wiley: Hoboken, NJ, USA, pp. 83–104.

Cengiz, K., Ufuk, C., & Ziya, U. (2003). Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP. Logistics Information Management, 16(6), 382-394.

Gospodini, A., Manika, S. (2020). Conceptualising ‘smart’ and ‘green’ public open spaces; Investigating redesign patternsfor Greek cities. Civ. Eng. Archit, 8, 371–378.

Hartig, T., Mitchell, R., De Vries, S., & Frumkin, H. (2014). Nature and health. Annu. Rev. Public Health. 35, 207–228.

Kabisch, N., Qureshi, S., & Haase, D. (2015). Human-environment interactions in urban green spaces-A systematic review of contemporary issues and prospects for future research. Environ. Impact Assess, 50, 25–34.

Kruize, H., van Kamp, I., Van den Berg, M., Van Kempen, E., Wendel-Vos, W., Ruijsbroek, A., Swart, W., Maas, J., Gidlow, C., & Smith, G. (2020). Exploring mechanisms underlying the relationship between the natural outdoor environment and health and well-being–Results from the Phenotype project. Environ. Int, 134, 105173.

Li, F., Zhang, F., Li, X., Wang, P., Liang, J., Mei, Y., Cheng, W., & Qian, Y. (2017). Spatiotemporal Patterns of the Use of Urban Green Spaces and External Factors Contributing to Their Use in Central Beijing. Int. J. Environ. Res. Public Health, 14, 1-17.

Mainul Sk, M., Ali, S. A., & Ahmad, A. (2020). Optimal sanitary landfill site selection for solid waste disposal in Durgapur city using geographic information system and multi-criteria evaluation technique. KN-Journal of Cartography and Geographic Information, 70(4), 163-180.

Oswald, M. (2007). Some word on the analsis hierarchy process and provided ArcGIS extension, Http// www.tu- darmsadt. de/fb/geo/members/marinoni en.hm.

Pouya, S., & Aghlmand, M. (2022). Evaluation of urban green space per capita with new remote sensing and geographic information system techniques and the importance of urban green space during the COVID-19 pandemic. Environmental Monitoring and Assessment, 194(9), 1-19.

Salvia, G., Pluchinotta, I., Tsoulou, I., Moore, G., & Zimmermann, N. (2022). Understanding Urban Green Space Usage through Systems Thinking: A Case Study in Thamesmead. Sustainability, 14(5), 2575.

Schrammeijer, E. A., Malek, Ž., & Verburg, P. H. (2022). Mapping demand and supply of functional niches of urban green space. Ecological Indicators, 140, 109031.

Taylor, L., & Hochuli, D.F. (2017).  Defining greenspace: Multiple uses across multiple disciplines. Landsc. Urban Plan, 158, 25–38.

Tolga, E., Demircan, M. L., & Kahraman, C. (2005). Operating system selection using fuzzy replacement analysis and analytic hierarchy process. Production Economics, 97 (1), 89-117.

Van den Berg, G., & et al. (2010).Visualizing Fairness: Equity Maps for Planners. Journal of the American Planning Association, 64(1), 22–38.

Whitaker, R. (2001). Validation examples of the Analytic Hierarchy Process and Analytic Network Process, Creative Decisions Foundation. Pittsburgh, USA.

WHO Regional Office for Europe. Urban Green Spaces and Health. A Review of Evidence; World Health Organization: Copenhagen, Denmark, 2016.https://blogs.ubc.ca /2017wufor200 /files /2017/ 01/Urban-Green-Spaces-and-Health-WHO-2016.

Zou, H., &  Wang, X. (2021). Progress and gaps in research on urban green space morphology: A review. Sustainability, 13, 1202.