بررسی عشق و جلوه های تمثیلی آن در غزل حکیم نزاری قهستانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 46-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jpll.2022.699346

نویسنده

محمد حاجی آبادی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، آزادشهر، ایران

چکیده

استاد و شاعر بزرگ خطه قهستان، حکیم نزاری، به مدد روح لطیف، اندیشه قدرتمند، ذهن نکته سنج و با الهام از عوالم معنوی و عالم درون، احساسات لطیف و رقیق خویش را در قالب غزل منعکس ساخته است. شاعر علاوه بر خلق مضامین والا و عمیق به دلیل رعایت مقتضای حال شنونده و آراستن کلام به انواع ترفند و شگردهای ادبی دست یازیده است. یکی از وجوه بلاغی و تصویرسازی ‌های نزاری تمثیل و زیر شاخه های آن بوده است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی عشق یکی از محوری ترین تجربه های عرفانی شاعر با رویکردی تمثیلی است که نگارنده به شیوه اسنادی و کتابخانه ای و به روش توصیفی و تحلیلی مورد واکاوی قرار داده است. پرسش اصلی این است که شاعر قهستان از کاربرد تمثیل و زیر شاخه های آن چه اغراضی را دنبال می کرده است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن داردکه شاعر از تمثیل به عنوان کاراترین شیوه محاکات برای آشکارکردن معانی پیچیده به ویژه تجربه های عرفانی خویش بهره جسته است و گاهی به ذکر تمثیلات متعدد برای یک معنی پرداخته و غرض از آن روشن کردن ابعاد گوناگون آن معنی بوده است. نزاری در تمثیلات خویش در قلمرو عشق بیشتر از شحصیت ها و تصاویر ملموس و حسی استفاده کرده و به خلق مضامین بدیع پرداخته که در این پژوهش تمثیلات عشق در دو حوزه شبکه های تمثیلی انسانی و مکانی دنبال شده است.

کلید واژه ها: نزاری قهستانی، غزل، تصویر آفرینی، تمثیل، عشق.

کلیدواژه‌ها

نزاری قهستانی؛ غزل؛ تصویر آفرینی؛ تمثیل؛ عشق

مراجع

1. آقا حسینی، حسین، معینی فرد، زهرا، (۱۳۸۹)، بررسی بینامتنی تصویر دریا در غزلیات شمس، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال ۴، شماره 3. 1-28.
2. انصاری، خواجه عبدالله، (۱۳۷۷)، مجموعه رسایل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، چ دوم، تهران: توس.
3. برادران، شکوه، (1395)، بررسی جنبه‌ها و جلوه‌های تمثیل در اشعار خاقانی، زیبایی شناسی ادبی، سال 7، شماره 29. 112-123.
4. بقلی شیرازی، روزبهان، (۱۳۶۶)، عبهر العاشقین، تصحیح هنری کربین و محمد معین، تهران: منوچهری.
5. تاجدینی، علی، (۱۳۸۳)، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، چ سوم، تهران: سروش.
6. حافظ، شمس الدین محمد، (۱۳۸۱)، دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چ سی و سوم، تهران: صفی علیشاه.
7. سجادی، سید جعفر، (۱۳۸۶)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ هشتم، تهران: طهوری.
8. سعدی، مصلح الدین عبدالله، (۱۳۸۱)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چ چهارم، تهران: پیمان.
9. سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (۱۳۶۲)، به اهتمام مدرس رضوی، چ سوم، تهران: مروی.
10. سیستانی، امیر اقبال، (۱۳۷۹)، چهل مجلس علاءالدوله سمنانی، تصحیح عبدالرفیع حقیقت، چ اول، تهران: اساطیر.
11. عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد، (۱۳۷۰)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
12. محقق، مهدی، سلامت آذر، رحیم، (۱۳۸۹)، بررسی برخی از ویژگی‌های سبکی یا تصویرهای شاعرانه در غزلیات حکیم نزاری قهستانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال ۳، شماره 9. 37-52.
13. مرتضوی، منوچهر، (۱۳۳۳)، عشق در دیوان حافظ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دوره 6، شماره ۳۱. 395-434.
14. میهنی، محمد بن منور، (۱۳۶۶)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ اول، تهران: آگاه.
15. نجم الدین رازی، (۱۳۸۰)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.
16. نزاری قهستانی، حکیم سعدالدین، (۱۳۷۱)، دیوان، تصحیح مظاهر مصفا، چ اول، تهران: علمی.
17. نصیریان، یدالله، (۱۳۸۵)، علوم بلاغت و اعجاز قرآن، چ ششم، تهران: سمت.
18. نعمت الله ولی، (۱۳۷۵)، با مقدمه سعید نفیسی، چ اول، تهران: نگاه.
19. وفایی، عباسعلی، آقابابایی، سمیه، (۱۳۹۲)، بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال ۵، شماره ۱۸. 23-46.