تمثیل‌های اجتماعی در داستان های کوتاه «آب زندگی» و «قضیۀ خر دجال» اثر صادق هدایت

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 67-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jpll.2022.699347

نویسندگان

لیلا خیاطان^{* 1}؛ فرزانه یوسف قنبری²؛ نسیم خواجه زاده³؛ مسعود خردمندپور⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی،‌واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران (نویسنده مسئول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،‌واحد دزفول،‌ دانشگاه ازاد اسلامی، دزفول، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه ازاد اسلامی، دزفول، ایران

چکیده

هدف از نوشتار حاضر شناخت و تبیین نقش و کارکرد یکی از آرایه های ادبی در آفرینش تصاویر و مضامین اجتماعی در داستان کوتاه است. پاسخ دادن به این سؤال که آیا صنایع گوناگون ادبی به‌ کار رفته در داستان های کوتاه فارسی، به ویژه تمثیل، می توانند علاوه بر نمایش ظرافت‌های بیانی و بلاغی، نقش عناصر زیبایی شناختی را به ‌عنوان پدیده ای پویا، در نمایش بهتر شرایط سیاسی و اجتماعی زمان ساخت اثر نشان دهند؟،اهمیت و ضرورتِ بررسی تمثیل و کارکرد اجتماعی آن را در یکی تازه ترین انواع ادبی در زبان فارسی به خوبی معلوم می سازد. به طوری که می توان ادعا کرد درک و برداشت اجتماعی از داستان های تمثیلی بر جذابیت مباحث و مطالعات فرامتنی می افزاید. روش گردآوری در این جستار بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوه پژوهش بر پایه روش توصیفی-تحلیلی است که ابتدا خلاصه‌ای از هر دو داستان‌ آمده و سپس مصادیقی از تمثیل‌های اجتماعی به‌کاررفته در آن ها کشف و مورد تحلیل مضمون و محتوا قرارگرفته است. بافت و ساختار درونی هر دو داستان مورد بحثِ ما در این مجال به گونه ای است که پس از این بررسی، این نتیجه حاصل شد که نویسنده از قالب تمثیل برای بهتر نشان دادن وجوه نواقص و معایب جامعه ی روزگارش بهره برده و مفاهیم اجتماعی – سیاسی عصرش را در بطن یک داستان تمثیلی جای داده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل اجتماعی؛ داستان کوتاه؛ آب زندگی؛ قضیه خر دجال

مراجع

1. قرآن کریم، (1389). ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. آذرپناه، آرش، (1397)، داستان‌های پشت پرده، تهران: نشر نیماژ.
3. براهنی، رضا (1353)، واقع گرایی و تمثیل در قصه نویسی، نگین، شماره 111، صص 14-11 و 59-56.
4. حلاجان، نسرین، مشهور، چروین دخت، نوروز، مهدی، خدادادیان، محبوبه ضیا، (1398). بررسی ابعاد تمثیلی داستان<<قفس>> از صادق چوبک، نیشابور؛ فصلنامه زیباشناسی ادبی، سال هفدهم شماره 42.
5. داد، سیما، (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
6. داوری اردکانی، رضا، (1390). درباره غرب، تهران: انتشارات هرمس.
7. دستغیب، عبدالعلی، (1385). هنرتمثیل درآثارادبی، کیهان فرهنگی، فروردین واردیبهشت 1385، شماره 234 و 235، صص 71-65.
8. ساداتی نژاد، رضا، (1388)، واکنش جریان روشنفکری ایران در برابر لیبرالیسم از دهه چهل تا انقلاب اسلامی، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انفلاب اسلامی، سال پنجم، ش 17، صص 159-127
9. شهرستانی، علی، (1400). بررسی تحلیلی منابع اقتباس داستان ((آب زندگی)) اثر صادق هدایت، کرمانشاه، پژوهشنامه ادبیات داستانی، دانشگاه رازی.
10. شیری، قهرمان، (1382). داستان‌نویسی، شیوه‌ها و شاخصه‌ها، تهران: پایا.
11. شیری، قهرمان، (1389). تمثیل و تصویری نواز کارکردها و انواع آن، فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه، تهران، شماره 20.
12. علیزاده، ناصر، نظری انامق، طاهره، (1389). نقد شخصیت در آثار داستانی صادق هدایت، نشریه دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره مسلسل 220.
13. کاتوزیان، محمدعلی، (1389). صادق هدایت و مرگ نویسنده، تهران: نشر مرکز.
14. فتوحی رودمعجنی، محمود، (1393). بلاغت تصویر، تهران: سروش.
15. قاسمی پور، قدرت، آذرنیا، آرش، (1394). داستان کوتاه تمثیلی در ادبیات معاصر ایران، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 12، شماره 47، صص 38-68.
16. قربانی، محمدرضا، (1372). نقد و تفسیر آثار صادق هدایت، تهران: مرکز.
17. میرصادقی، میمنت، (1373). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: سروش.
18. میرصادقی، جمال، (1394). عناصر داستان، چاپ نهم. تهران: مروارید.
19. هدایت، صادق، (1342). زنده‌به‌گور، تهران: چاپخانه فردوسی.
20. ----------، (1358). توپ مروارید، تهران: آوای بوف.
21. ----------، (1356). ولنگاری، تهران: امیرکبیر.