امکان‌سنجی ارائه مدل برای اثر مشارکت اجتماعی بر بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری (نمونه مورد مطالعه: مشهد، 1400)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 2، دوره 12، شماره 44، آذر 1401، صفحه 29-58   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2022.699369

نویسنده

رستم صابری فر

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

طرح­های بازآفرینی شهری به‌خصوص در بافت‌های ناکارآمد با تنگناهای متعددی روبرو هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل این ناکارآمدی، کندی روند اجرا و کمبود اعتبارات است. معدود طرح­های موفق، نشان دهنده آن است که تعامل سازنده مردم و دولت می­تواند این مشکل را مرتفع کند. برای رسیدن به این منظور، بر مشارکت مردم تأکید زیادی می­شود اما تلاش برای متقاعد کردن مردم، چندان موفق نبوده است. بنابراین تحقیق پیشِ روی برای بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در بازآفرینی بافت­های ناکارآمد شهر مشهد به انجام رسید. چارچوب نظری تحقیق رهیافت مشارکتی و در قالب دو نظریه ساختارگرایی و ساختاری- کارکردی انتخاب شد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و برای گردآوری داده­ها از پرسشنامه محقق‌ساخته (با روایی 79/0)، استفاده شده است. داده­های مورد نیاز نیز از 900 نفر از شهروندان ساکن در بافت­های ناکارآمد شهری گردآوری، و نمونه­های تعیین شده به روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شده‌اند. داده­­ها با استفاده از ضریب همبستگی، آزمون تی تک‌نمونه­ای، آزمون فریدمن، معادلات ساختاری و تحلیل مسیر ارزیابی شدند. نتایج نشان دادند که مشارکت اجتماعی و تمامی ابعاد چهارگانه آن (گرایش به نظم اجتماعی (r=0/261)، حس مسئولیت (r=0/290)، احساس امنیت (r=0/278) و بسیج گروه­ها (r=0/270) بر حضور و مشارکت ساکنین در بازآفرینی (r=0/449) اثر گذار، و مدل طراحی شده دارای برازش مناسب است. با توجه به مدل طراحی شده و تعیین میزان اثر هر عامل در ابعاد مختلف بازآفرینی، می­توان این روند را با سرعت بیشتری پی‌گیری نمود.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

 بازآفرینی؛ بافت­های ناکارآمد؛ مشارکت اجتماعی؛ معادلات ساختاری؛ مشهد

مراجع

بابک، ارسیا؛ ساعی،‌احمد؛‌ طاهری، ‌ابوالقاسم و ازغندی، ‌علیرضا ‌(1398). ارائه مدل اثرگذار مشارکت اجتماعی بر نگرش به بازآفرینی شهری (مورد مطالعه: مردم شهر تهران).‌ پژوهش‌های سیاسی و بین­المللی، سال 10، شماره 38، صص. 167-141.

باندز، مایکل (1395). نظریه اجتماعی شهری، ترجمه صدیق سروستانی، مؤسسه چاپ و انتشارات، تهران.

حسین­زاده، علی­حسین و فدائی، حمید (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در امور شهری (مطالعه موردی، شهر شهر کرد)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال 2، شماره  5، صص. 82-59.

رهنما، محمد رحیم (1387). اثرات اجرای طرح­های بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد بر محله پایین خیابان، جغرافیا و توسعه، سال 11، شماره  3، صص. 180-157.

ریتزر، جرج (1384). نظریه­های جامعه­شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران : انتشارات علمی.

سازمان بازآفرینی شهر بیرجند (1399). گزارش اولیه بازآفرینی شهر بیرجند، سازمان عمران و بازآفرینی شهر بیرجند، بیرجند.

سریع­القلم، محمود (1371). سنت، مدرنیسم و فرهنگ توسعه، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، سال 7، شماره­های 2 و 3، صص. 18-1.

سقایی، مهدی (1397). شناسایی و اولویت­بندی بافت­های فرسوده شهری در راستای کاهش آسیب­پذیری ناشی از زلزله، مطالعه موردی: منطقه 5 اصفهان، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، سال 12، شماره 105، صص. 182-171.

سیف­زاده، حسین (1375). مدرنیته و نظریه­های جدید علم سیاست، تهران: نشر میزان.

شادی­طلب، ژاله (1382). مشارکت اجتماعی زنان، زن در توسعه و سیاست، سال 1، شماره 3، صص. 176-141.

صابری­فر، رستم (1400). بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری (نمونه موردی شهر مشهد)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال 1، شماره 38، صص. 98-72.

صابری­فر، رستم (1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان­شهرها (مورد شناسی: شهر مشهد)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، سال 10، شماره 35، صص. 63-42.

صاحبی، الهه (1399). بازسازی بافت­های قدیمی در شهرهای میانه (مورد مطالعه شهر تربت حیدریه)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه پیام نور.

عندلیب، علیرضا؛ اشکان، بیات و رسولی، لیلا (1392). مقایسه و تطبیق بازآفرینی بافت­­های فرسوده بلوک خیام‌شهر تهران و پروژه لیورپول، آمایش محیط، سال 6، شماره 23، صص. 104-79.

فرهادیان، امیر (1397). طراحی مدلی متعارف از رابطه بین شاخص­های شناسایی بافت فرسوده و توسعه پایدار شهری در بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی، پژوهش­های اقتصادی و توسعه منطقه­ای، سال 25، شماره 16، صص. 193-177.

گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور (1398). ارزیابی سیاست­های مسکن و بازآفرینی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

گیدنز، آنتونی (1381). جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.

محمودی­میمند، محمد؛ شیره پز­آران، علی اصغر؛ نوایی، میثم و کاظمی بیدگلی، عباس (1392). شناسایی عوامل مؤثر بر اعتماد عام‌گرایانه در سازمان ها (مطالعه موردی : سازمان های دولتی و عمومی شهرستان کاشان)، پژوهش­نامه مدیریت تحول، سال 5، شماره  9، صص. 195-172.

میرزایی، مینو؛ لطفی،  حیدر؛ وزیرپور، شب بو و عدالتخواه، فرداد (1389). بحران حاشیه­نشینی و سکونتگاه­های غیر رسمی در مدیریت، جغرافیای انسانی، سال 2، شماره 2، صص 42-29.

نژادبهرام، زهرا (1388). موانع مشارکت سیاسی در ایران، رساله دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، تهران.

Abdullah,J.,Ahmad, C.B., Saad, M., Rahayu, S. & Wahab, A. (2016). Public Participation: KL Draft City Plan 2020. AjBeS. 1(3).pp. 33-41. doi:10.21834/ajbes.v1i3.35.

Conroy, M.M. & Evans-Cowley, J. (2006). E-ParticipationinPlanning:AnAnalysisofCitiesAdopting On-LineCitizenParticipationTools. Environment and Planning. C, Government & Policy. 24(3). pp 371–384. doi:10.1068/c1k

Degbelo,A., Bhattacharya, D., Granell, C. & Trilles, S. (2016). Toolkitsfor Smarter Cities: A BriefAssessment. In Ubiquitous Computing and Ambient Intelligence. Cham. Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-319-48799-1_47.

Fischer, F. & Gottweis, H. (2012). The Argumentative Turn Revisited. Duke University Press.  doi:10.1215/9780822395362.

Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American Cities. Random House.

Jankauskaitė-Jurevičienė, L. & Mlinkauskienė, A. (2021). Community Participation in Decision Making Processes in Urban Planning: The Case of Kaunas. Journal of Contemporary Urban Affairs. 5(2). pp.197– 208.

Li, H. & Jong, M. (2017). Citizen Participation in China. Seco-citydevelopment,Will‘new-typeurbanization’ generate a break through in realizingit? Journal of Cleaner Production. 162. pp. 1085–1094. doi:10.1016/j.jclepro.2017.06.121.

Lues, L. (2014). Citizen Participation as acontributor to sustainable democracy in South Africa. International Review of Administrative Sciences. 80(4). pp.789–807. doi:10.1177/0020852314533450.

Nguyen, T.V. Le, C.Q., Tran, B.T. & Bryant, S.E. (2015). Citizen Participationin City Governance:Experiences from Vietnam.PublicAdmin. Dev. 35(1). pp. 34–45. doi:10.1002/pad.1702.

Onyimbi, J.R., Koeva, M. & Flacke, J. (2017). Public Participation Using 3D City Models. E-Participation Opportunitiesin. Kenya.

Rothstein, Bo. (2020). Social traps and the problem of Trust.Cambridge University press.

Silva, C. N. (2010). Handbook of research on e-planning. ICTs for urban development and monitoring. IGIGlobal. doi:10.4018/978-1-61520-929-3.

Tanrikul, A. & Hoskara, S. (2019). A New Framework for the Regeneration Process of Mediterranean Historic City Centres. Sustainability, 11(16), 44-83.

Yamagishi, T. (2022). Trust as a Form of Social Intelligence Trust in Society, Russell Sage Foundation, New York.