پیش بینی چرخه عمر و ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌ها با استفاده از الگوریتم درخت تصمیم و تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 15، شماره 57، فروردین 1402، صفحه 43-68   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.699784

نویسندگان

زینت انصاری¹؛ رضوان حجازی^{* 2}؛ یعقوب زراعت کیش³؛ ذبیح اله خانی معصوم آبادی⁴

¹ﮔﺮوه حسابداری ، واﺣﺪ ﯾﺎﺳﻮج، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ، ﯾﺎﺳﻮج، اﯾﺮان

²گروه حسابداری، دانشگاه خاتم، تهران، ایران

³گروه حسابداری واحد علوم تحقیقات، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ،تهران، اﯾﺮان

⁴گروه حسابداری، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران

چکیده

چکیده
انتخاب بهینه یک شرکت برای سرمایه گذاری با توجه به نسبت­های مالی آن چالشی است که انتظار می رود با کاهش ابعاد داده­ها تا حدودی ساده شود. تشخیص دقیق اهمیت نسبی معیارها در هر شرکتی برای بسیاری از تصمیم­گیرندگان و سرمایه­گذاران امر ساده‌ای نیست. هدف از این پژوهش ارائه روش­هایی برای تصمیم­گیری است که با حداقل دانش مالی تخصصی قابل اجرا باشد. بدین منظور، نمونه­ای متشکل از 172 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به صورت سال-شرکت، مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا، نسبت‌های مالی با استفاده از تحلیل رگرسیون درخت تصمیم   برای پیش‌بینی چرخه عمر اولویت‌بندی شدند. نسبت‌های مالی به عنوان متغیر مستقل و داده‌های صورت جریان وجوه نقد به عنوان متغیر وابسته مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. به منظور پیاده سازی دقیق مدل‌های ارائه شده از محیط کدنویسی نرم افزار متلب استفاده شد. نتایج نشان داد که نسبت کفایت نقد و نسبت بدهی به ارزش ویژه به ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت را دارند. سپس با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی نسبت های مالی برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت­ها اولویت ­بندی شدند که نسبت‌های اهرمی و نسبت‌های سودآوری به ترتیب بالاترین و پایین‌ترین رتبه را به خود اختصاص دادند. نتایج این پژوهش می‌تواند جهت ایجاد تصویر روشنی از عملکرد مالی شرکت‌ها توسط تمامی سرمایه گذاران در بورس اورق بهادار، مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ارزیابی عملکرد؛ چرخه عمر؛ نسبت‌های مالی

اصل مقاله

پیش بینی چرخه عمر و ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌ها با استفاده از

الگوریتم درخت تصمیم و تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره 

 

تاریخ دریافت: 08/10/1401                  تاریخ پذیرش: 11/12/1401

زینت انصاری [1] رضوان حجازی* [2] یعقوب زراعت کیش [3] ذبیح اله خانی معصوم آبادی [4]

چکیده

انتخاب بهینه یک شرکت برای سرمایه گذاری با توجه به نسبت­های مالی آن چالشی است که انتظار می رود با کاهش ابعاد داده­ها تا حدودی ساده شود. تشخیص دقیق اهمیت نسبی معیارها در هر شرکتی برای بسیاری از تصمیم­گیرندگان و سرمایه­گذاران امر ساده‌ای نیست. هدف از این پژوهش ارائه روش­هایی برای تصمیم­گیری است که با حداقل دانش مالی تخصصی قابل اجرا باشد. بدین منظور، نمونه­ای متشکل از 172 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به صورت سال-شرکت، مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا، نسبت‌های مالی با استفاده از تحلیل رگرسیون درخت تصمیم   برای پیش‌بینی چرخه عمر اولویت‌بندی شدند. نسبت‌های مالی به عنوان متغیر مستقل و داده‌های صورت جریان وجوه نقد به عنوان متغیر وابسته مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. به منظور پیاده سازی دقیق مدل‌های ارائه شده از محیط کدنویسی نرم افزار متلب استفاده شد. نتایج نشان داد که نسبت کفایت نقد و نسبت بدهی به ارزش ویژه به ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت را دارند. سپس با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی نسبت های مالی برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت­ها اولویت ­بندی شدند که نسبت‌های اهرمی و نسبت‌های سودآوری به ترتیب بالاترین و پایین‌ترین رتبه را به خود اختصاص دادند. نتایج این پژوهش می‌تواند جهت ایجاد تصویر روشنی از عملکرد مالی شرکت‌ها توسط تمامی سرمایه گذاران در بورس اورق بهادار، مورد توجه قرار گیرد.

واژه‌های کلیدی: ارزیابی عملکرد، چرخه عمر، نسبت‌های مالی.

1- مقدمه

یکی از نشانه های سلامت اقتصاد، وجود زمینه­های متعدد جهت تبدیل مازاد نقدینگی و پس انداز موجود به سرمایه گذاری، تولید ثروت و ارزش آفرینی است. در این بین بازار سرمایه، ابزاری مناسب برای هدایت نقدینگی مازاد به سوی این مقاصد بوده که با توجه به گسترش آن، تقریباً امکان حضور و مشارکت در آن برای همگان وجود دارد. کارکرد مطلوب بازار سرمایه زمانی اتفاق می­افتد که سرمایه گذاران با اطلاعات جامع و آگاهی کامل در آن فعالیت کنند تا این بازار بتواند نقش خود را در ارزش آفرینی برای افراد و کمک به چرخه تولید در سطح کلان اقتصادی به خوبی ایفا کند (آبادیان و شجری، 1395). انتخاب‌هایی که جهت سرمایه‌گذاری انجام می‌گیرد، همگی دارای نتایج و عواقب مشخصی هستند. به‌ طوری‌که اگر موارد انتخاب ‌شده در یک بازه زمانی مشخص متحمل ضرر و افت ارزش سهام شوند، سرمایه‌گذاران نیز متناسب با سهم خود متحمل ضرر خواهند شد. همچنین اگر موارد انتخاب ‌شده در یک بازه زمانی مشخص موفق شوند ارزش سهام را متناسب بارونق و پویایی بازار افزایش دهند، سرمایه‌گذاران نیز متناسب با سهم خود در این موفقیت شریک خواهند بود؛ بنابراین، انتخاب بهینه یکی از مؤلفه‌های اصلی سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار محسوب می‌شود.

با‌ توجه ‌به ‌نقش‌ ویژه‌ شرکت­های‌ سرمایه گذاری ‌در ‌بازار ‌و ‌همچنین‌ استقبال ‌گسترده ‌فعالان و‌ سرمایه گذاران ‌بازارهای ‌سرمایه ‌سراسر ‌جهان ‌از ‌این ‌شرکت­ها، عملکرد ‌آنها ‌برای ‌دو ‌گروه ‌از‌ استفاده کنندگان ‌اهمیت ‌بسیاری ‌دارد؛ ‌گروه ‌نخست ‌سرمایه گذاران ‌بالقوه­ای ‌هستند ‌که ‌به ‌دنبال‌ یافتن محل ‌مناسبی ‌برای ‌سرمایه گذاری ‌می­باشد.‌ دوم‌ افرادی ‌که ‌در‌ حال‌ حاضر ‌سرمایه گذار‌ یک ‌یا‌ چند ‌شرکت ‌هستند ‌و‌ می­خواهند‌ بدانند ‌که ‌آیا‌ کار‌ درستی ‌انجام ‌داده اند ‌یا‌ خیر؛ بنابراین‌ ارزیابی عملکرد مالی‌شرکت­های سرمایه گذاری ‌از این جهت حائز اهمیت است که معامله گران سهام‌ بتوانند‌ درباره ‌نگهداری، فروش و یا خرید سهام این شرکت­ها در زمان مقتضی ‌تصمیمات الزم را اتخاذ کنند(نصیری و سلیمانی امیری، 1399).

یک مدل ارزیابی عملکرد چارچوبی عینی در اختیار تصمیم‌گیرنده قرار می‌دهد که از طریق آن مقایسه واحدهای تجاری مختلف با یک امتیاز واحد امکان‌پذیر می‌گردد. ارزیابی عملکرد واحدهای تجاری با توجه به معیارهای مختلفی صورت می‌گیرد. جستجوهای اولیه برای دستیابی به معیارهای ارزیابی عملکرد منجر به استفاده از اعداد و اطلاعات حسابداری در این زمینه شده است. بسیاری از معیارهای ارزیابی عملکرد، مبتنی بر مدل‌های حسابداری، به‌ویژه مدل سود حسابداری گزارش‌شده یا سود هر سهم است. ازجمله معیارهایی که در مدل‌های حسابداری ارزیابی عملکرد برای تعیین ارزش یک شرکت‌ بکار می‌روند، نسبت‌های مالی موجود در صورت‌های مالی هستند. صورت‌های مالی، حاصل سیستم اطلاعات حسابداری هستند که سود گزارش‌شده در آن‌ها از اهمیت زیادی برای استفاده‌کنندگان برخوردار است. سرمایه‌گذاران با اتکا به سود حسابداری، عملکرد شرکت را ارزیابی کرده و پیش‌بینی‌های خود را بر آن اساس انجام می‌دهند. در واقع به منظور سنجش عملکرد یک شرکت، اصلی ترین شاخص در متن صورت­های مالی شرکت انتشار یافته و در قالب یک رقم سود یا مشتقی از آن همچون سودِ هر سهم خلاصه می­گردد و در نگاه اول و عامیانه همیشه گفته می­شود که: سود بیشتر یعنی عملکرد مطلوب­تر؛ اما سرمایه گذاران در بازار به این رقم اکتفا نکرده و اطلاعاتی بیشتر و فراتر از اطلاعات مندرج در متن صورت­های مالی برای سنجش عملکرد و ارزش گذاری شرکت مورد استفاده قرار می­دهند و عملاً با تعیین قیمت سهام به آن رسمیت می­دهند(صیدخانی و همکاران،1400، استوارت، 1991). مدیران نیز از سود برای برنامه‌ریزی آینده شرکت استفاده می‌کنند. چنانکه ذکر شد، در مدل‌های حسابداری ارزیابی عملکرد، ارزش یک شرکت، تابعی از معیارهای مختلفی نظیر سود، سود هر سهم، نرخ رشد سود، بازده حقوق صاحبان سهام، بازده سرمایه‌گذاری، جریان نقدی آزاد، سود تقسیمی و… است. در این نوع مدل ارزیابی عملکرد چندین نارسایی وجود دارد. اول، وجود چندین معیار (نسبت مالی) مختلف و مشخص نبودن اهمیت هر کدام از آن‌ها در اتخاذ تصمیم نهایی، ممکن است تصمیم‌گیرنده را به‌اشتباه بیندازد. لذا، وجود نوعی اولویت‌بندی برای معیارهای مختلف ضروری به نظر می‌رسد. این اولویت‌بندی باید به‌گونه‌ای باشد که معیارهای مختلف را در یک امتیاز واحد خلاصه کند، به‌طوری‌که ضریب اثر هرکدام از معیارها بر امتیاز نهایی برابر بااهمیت نسبی آن‌ها در جریان تصمیم‌گیری باشد. دوم، برخی از مدیران به‌منظور حفظ سطح پاداش و بهبود آن، به مدیریت سود از طریق تحریف اعداد حسابداری می‌پردازند که به‌نوبه خود به‌طور بالقوه موجب خطا در پیش‌بینی‌های سرمایه‌گذاران و اتخاذ تصمیمات غیر بهینه‌ از جانب آنان خواهد شد (استوارت،1991). در جهت رفع نارسایی‌‌های ذکر شده در مدل‌های ارزیابی عملکرد، توجه به عواملی غیر از اعداد و ارقام ارائه‌شده در صورت‌های مالی شرکت‌ها برای افزایش انعطاف مدل‌های تصمیم‌گیری و درنتیجه کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها نسبت به تحریف‌های بالقوه، ضروری به نظر می‌رسد. ازجمله این عوامل می‌توان به قضاوت‌های ذهنی تصمیم‌گیرنده اشاره کرد. که در این پژوهش از طریق سلسله مراتب فازی، قضاوت‌های ذهنی در سرمایه گذاری مدنظر قرار گرفته است.

همچین شرکت­ها در مراحل مختلف چرخة عمر به لحاظ مالی و اقتصادی رفتارهای خاص و ویژگی­های متفاوتی خواهند داشت، بنابراین انتظار می رود رفتار گزارشگری مالی نیز طی مراحل چرخه عمر سازمانی متفاوت باشد. زمانی که شرکت‌ها از مرحله رشد وارد بلوغ و افول می شوند، عدم تقارن اطلاعاتی و مشکلات نمایندگی افزایش یافته؛ زیرا شرکت‌ها در مراحل مختلف چرخة عمر به لحاظ مالی و اقتصادی رفتارهای خاصی خواهند داشت. لذا تصمیمات سرمایه گذاران تحت تأثیر مراحل چرخه عمر شرکت­ها قرار می‌گیرند (نادری و همکاران، 1400، ملکی، 1398) بنابراین، وجود روشی که بتوان به سادگی پیش بینی کرد که در آینده؛ شرکت در کدام مرحله از چرخه عمر قرار دارد و  منجر به اتخاذ تصمیم مناسب تر و ساده تر شود، ضرورت می یابد.

هدف این پژوهش آن است که با بررسی اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی و نظر خواهی از برخی متخصصان حوزه مالی و بورس، با تلفیق چندین مدل تصمیم‌گیری شامل تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره(FAHP و TOPSIS) و الگوریتم درخت تصمیم و نیز با اضافه کردن کاربرد نظریه منطق فازی به مدل تلفیقی، چارچوبی نوین برای تصمیم‌گیری و انتخاب بهینه در بورس اوراق بهادار ارائه‌شود. با توجه به مطالب مذکور ، پرسش های پژوهش به صورت زیر شکل می‌گیرد:

• آیا با استفاده از تحلیل رگرسیون به شیوه الگوریتم درخت تصمیم می‌توان نسبت‌های مالی را به لحاظ اهمیت در پیش‌بینی چرخه عمر شرکت‌ها اولویت‌بندی کرد؟
• آیا به‌کارگیری تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) برای تعیین وزن معیارها، باعث ایجاد تفاوت معنادار در بهره‌وری در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌شود؟

 

2- مبانی نظری و پیشینه تحقیق

ارزیابی عملکرد شرکت، عاملی اساسی در کسب و کار، بشمار می‌رود؛ زیرا اطلاعات لازم در مورد شرایط مالی و عملکرد مدیریتی را برای مدیران و سرمایه گذاران فراهم می‌کند. به همین دلیل، با استفاده از چارچوب های نظری و عملی مختلف به این موضوع پرداخته شده است. به عنوان مثال، بسیاری از محققان از نسبت های مالی  و تحلیل پوششی داده‌ها برای ارزیابی عملکرد شرکت‌ها استفاده کردند. سایر محققان از تکنیک‌های داده کاوی(مانند الگوریتم درخت تصمیم) ونسبت های مالی برای پیش بینی عملکرد شرکت‌ها استفاده کردند. پیش‌بینی عملکرد شرکت‌ها مستلزم پردازش مجموعه‌ ای از داده‌‌هاست که شامل تعدادی از شرکت‌ها و همچنین متغیرهای مالی و نسبت‌های آنها در سال‌های گذشته است. این امر مستلزم استفاده از الگوریتم ها، نرم افزارها و تکنیک های کامپیوتری تحلیلی/آماری است، تعدادی از این تکنیک ها شامل روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (مانند TOPSIS  و FAHP) و الگوریتم درخت تصمیم می‌باشد(نجادات و همکاران[5]،2020 ).

هر پیش بینی مستلزم شناسایی متغیرهای مناسب و انتخاب مدلی برای به کارگیری آن متغیرهاست. اطلاعات صورت‌های مالی مهمترین و قابل اتکاترین اطلاعات در ارزشیابی شرکت محسوب می‌شود. یکی از روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات حسابداری، تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی است که به اواخر قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد(مهرانی و همکاران،1383).

ارزیابی عملکرد، پیشرفت مداوم به سمت اهداف تعیین‌شده را ممکن می‌سازد و نقاط رکود و رونق را شناسایی می‌نماید. مقابله با چالش‌های پیش روی شرکت‌ها نیازمند آن است که مدیران آن‌ها الگوی مناسبی از ارزیابی عملکرد داشته باشند تا بتوانند به بهبود مستمر در تمام زمینه‌ها دست یابند. ازجمله معیارهای مهم عملکرد، معیار مالی است که اندازه‌گیری آن از روش‌های گوناگون امکان‌پذیر است. به‌طورکلی ارزیابی عملکرد شرکت‌ها و دانستن روش‌هایی جهت پیش‌بینی آن‌ها می‌تواند بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاران بالقوه و بالفعل شرکت اثرگذار باشد. این ارزیابی در تعیین موقعیت شرکت و حتی امکان وجود احتمال ورشکستگی نیز اثر دارد. تشخیص فاکتورهایی که می‌تواند به‌درستی عملکرد واحد تجاری را پیش‌بینی کند برای هر تصمیم‌گیرنده بسیار جالب است (دلن و همکاران^[6]،2013).

اگر اندازه‌گیری عملکرد را فرایند کمّی‌سازی کارایی و اثربخشی یک فعالیت تعریف کنیم، از جمله راه‌های تجزیه و تحلیل گزارش‌های مالی که از طریق آن می‌توان حجم بالای اطلاعات موجود در گزارش‌های مالی را خلاصه نمود و همزمان جنبه‌های مختلف فعالیت شرکت را مورد بررسی قرار داد، تهیه نسبت‌های مالی از اطلاعات گزارش‌های مالی است. نسبت‌های مالی، بیان‌کننده ارتباط بین دو یا چند رقم از ارقام صورت‌های مالی است که به صورت جزئی از کل یا درصدی از آن بیان می‌شود. زمانی که یک نسبت محاسبه می‌گردد، می‌توان گفت که عدد به‌دست آمده، محصول یک رابطه ریاضی و همبستگی آماری دو یا چند متغیر در مقطع خاصی از زمان است. در نتیجه یکی از مباحث مهم در ارزیابی شاخص های شرکتی عملکرد، نسبت های مالی می‌باشد. (شهدایی،1397). استفاده از نسبت­های مالی به منظور ارزیابی عملکرد شرکت همواره موردتوجه پژوهشگران بوده است.

یاهیاوی و همکاران[7](2021) فرهنگ و ارزیابی عملکرد در شرکت های چند ملیتی را مورد مطالعه قرار دادند. آن ها برای بررسی نحوه پیاده‌سازی و درونی‌سازی شیوه‌های ارزیابی عملکرد در شرکت‌های تابعه چند ملیتی از طریق تعاملات مدیر و کارمند، در مجموع 117 مصاحبه با ذی­نفعان مختلف ستادی و فرعی (مدیران و کارکنان) چهار شرکت چند ملیتی فرانسوی فعال در لبنان و تونس، انجام دادند. یافته‌های آن ها حاکی از آن بود که در طول اجرا، معیارهای ارزیابی عملکرد، ارزیابی و بازخورد بر اساس ارزش‌های فرهنگی-اجتماعی برای دستیابی به درونی‌سازی تطبیق داده شد. چنین ارزش هایی شامل رابطه عاطفی بین مدیران و کارکنان، ترس از دست دادن چهره، فاصله زیاد قدرت، میل به اجتناب از رویارویی و ارتباطات با زمینه بالا است. این مطاله بینش هایی برای پژوهش های آینده در رابطه با تدوام فعالیت شرکت‌های چند ملیتی که شیوه های ارزیابی عملکرد شرکت را اجرا می‌کنند، ارائه می‌دهد.

هادزورث و همکاران^[8] (2021) تغییرات در ارزیابی عملکرد را بسته به محیط و شرکت های چندملیتی بررسی کردند. آنها دریافتند که ارزیابی عملکرد (به ویژه، سیستم‌هایی که رتبه‌بندی را به پاداش‌ها مرتبط می‌کنند) در اقتصادهای بازار لیبرال آنگلوساکسون (LMEs) بیشتر از سایر اقتصادهای بازار موجود در قاره اروپا استفاده می‌شود.

دانشور روینده و همکاران (2020) به بررسی IF-TOPSIS و آنالیز پوششی داده‌ها (DEA) پرداختند تا؛ فرایند ارزیابی عملکرد برای RI در ترکیه را با استفاده از هر دو معیار کیفی و کمی انجام دهند. نتایج آن‌ها حاکی از آن است که استفاده از مقدار IF-TOPSIS به‌عنوان تنها خروجی در طبقه‌بندی DEA دقیق‌تر از فقط استفاده از کل متغیرهای کمی است و ترکیبی از دو روش برای هر تعداد DMU مناسب است.

بن و همکاران[9] (2020) از AHP و TOPSIS فازی برای ارزیابی عملکرد شرکت‌های تولیدی رومانی، استفاده کردند. آن‌ها متغیرهای زبانی را برای نشان دادن اهمیت شاخص‌ها، ترجیح می‌دهند. روش آن‌ها شامل محاسبه وزن افراد یا دسته‌بندی شاخص‌ها بر اساس فرآیند سلسله‌مراتبی تحلیلی فازی است. سپس سطح عملکرد هر شرکت به‌طور جداگانه برای مالی، غیرمالی و کلیه شاخص‌ها با روش TOPSIS به دست آمد. آن‌ها نتیجه گرفتند که عملکرد کلی شرکت‌ها برای دوره تحلیل‌شده به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر شاخص‌های غیرمالی است.

عبدالباسط و محمد^[10](2020) ترکیبی از رویکردهای تصمیم‌گیری چند معیار پاتوژنیک مبتنی بر فن را به ترتیب اولویت با شباهت به راه‌حل ایده آل (TOPSIS)  و اهمیت معیارها از طریق روش‌های همبستگی بین معیارها (CRITIC) ارائه دادند. برای ارزیابی مدل پیشنهادی، آن‌ها یک مطالعه موردی در یک شرکت واقعی تجهیزات ارتباطات از راه دور را ارائه دادند. نتایج حاکی از اهمیت هر معیار برای ارزیابی SSCRM و رتبه‌بندی سه مقوله تجهیزات ارتباط از راه دور است.

یوکسان و گول^[11] (2020) ارزیابی کیفیت خدمات بیمارستان را با استفاده از یک مدل یکپارچه مبتنی بر AHP فازی و TOPSIS فازی بررسی کردند. رویکرد پیشنهادی آن‌ها با ادغام روش‌ها به روشی برای فراهم کردن یک فرآیند تصمیم‌گیری فازی منظم، از دیگران متمایز، می‌شود. مطالعه موردی شامل 32 معیار کیفیت خدمات و دو بیمارستان عمومی و یک خصوصی در ترکیه توسط 32 نفر ارزیابی توسط کارکنان پزشکی، مدیران بیمارستان، خدمه و بیماران برای نشان دادن کارایی و اعتبار روش پیشنهادی ارزیابی‌شده، انجام‌شده است. درنتیجه، مدل یکپارچه نتایج قابل‌اعتماد و پیشنهادی را به نمایش می‌گذارد که فرایند تصمیم‌گیری را بهتر نشان می‌دهد.

تک-شمیلوسکا[12] (2019) ورشکستگی شرکت‌های کوچک را با استفاده از فن‌های داده‌کاوی ازجمله رگرسیون به شیوه درخت تصمیم موردمطالعه قرار داده است. با توجه به نتایج این مطالعه، مهم‌ترین نسبت‌های مالی در پیش‌بینی عدم موفقیت شرکت‌های کوچک عبارت‌اند از: نسبت سودآوری عملیاتی دارایی، نسبت گردش دارایی‌های جاری، نسبت سرمایه، نسبت بدهی.

امیدی و همکاران (2019) کاربرد بالقوه روش‌های پیش‌بینی در تشخیص تخلف در ارائه صورت‌های مالی را مورد مطالعه قرار دادند. آن‌ها برای طبقه‌بندی صورت‌های مالی بر اساس نسبت‌های مالی، از روش‌های داده‌کاوی با/بدون نظارت استفاده کرده‌اند. یافته‌های آن‌ها حاکی از آن است که نسبت‌های مالی به همراه روش‌های پیش‌بینی کننده می‌توانند در موقعیت‌های واقعی به‌منظور کشف تقلب در صورت‌های مالی مورداستفاده قرار گیرند.

اکبر و همکاران^[13] (2019) به بررسی رابطه خطر ورشکستگی و چرخه عمر شرکت پرداختند. جامعه آماری شامل شرکت‌های فعال در پاکستان در طی بازه زمانی 2005 الی 2014 است. بدین منظور محققین یک مدل ترکیبی خطی سلسله‌مراتبی را برای نمونه‌ای متشکل از 301 شرکت غیرمالی در 12 بخش مختلف اجرا نمودند. نتایج نشان داد که شرکت‌ها در طی مرحله معرفی، رشد و افول (مرحله بلوغ) از چرخه عمر، ریسک ورشکستگی بالاتر (پایین‌تر) را تجربه می‌کنند. همچنین نتایج نشان داد که در مقایسه با مرحله رشد، خطر مواجه با ورشکستگی در مرحله معرفی چرخه عمر بیشتر است.

بودارسو و همکاران^[14] (2019) در مطالعه‌ای به بررسی رابطه سیاست تقسیم سود و چرخه عمر شرکت پرداختند. بدین منظور 212 شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار اندونزی در طی بازه زمانی 2010 الی 2016 موردبررسی قرار گرفت. برای آزمون فرضیه‌ها دو تحلیل جداگانه با استفاده از رگرسیونی لجستیک و رگرسیون چند متغیره انجام شد. نتایج حاکی از این است که شرکت‌هایی که در مرحله بلوغ قرار دارند به دلیل اینکه بزرگ‌تر و سودآورتر می‌باشند، سود سهام بالاتری را پرداخت می‌کنند. برعکس، شرکت‌هایی که در مرحله رشد قرار دارند سود سهام کمتری را پرداخت می‌کنند.

استنکووا و همپل[15] (2018) به بررسی پیش‌بینی ورشکستگی در شرکت‌های مهندسی با استفاده از طبقه‌بندی به شیوه درخت تصمیم‌گیری و ماشین بردار پشتیبان پرداخته‌اند. آن‌ها از داده‌های اصلی (نسبت‌های مالی) و مصنوعی استخراج‌شده از نسبت‌های مالی خام استفاده کردند. یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که داده‌های مصنوعی برای ماشین‌های بردار پشتیبان مناسب هستند، درحالی‌که درخت تصمیم در مورد داده‌های اصلی دقیق‌تر عمل می‌کند. بااین‌حال، آن‌ها این‌گونه استدلال می‌کنند که پیش‌بینی ورشکستگی شرکت‌ها با نزدیک شدن به ورشکستگی‌ کامل مدام دشوارتر می‌گردد.

کارو و همکاران^[16] (2018)، از درخت تصمیم به‌عنوان ابزاری جهت پیش‌بینی مشکلات مالی شرکت‌ها با استفاده از نسبت‌های مالی در آمریکای لاتین پرداختند. نتایج نشان داد که سودآوری به‌عنوان عامل تعیین‌کننده در همه بازارها است. همچنین برای تعیین تأثیر سایر نسبت‌ها، دریافتند که نسبت‌ها در بین کشورهای مختلف، دارای تأثیر متفاوت هستند.

لو و همکاران[17] (2018) از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی[18] به منظور ارزیابی و هماهنگی تأمین کننده سبز در محیط پروژه استفاده کرده اند. همچنین با استفاده از فرآیند منطق فازی در سیستم وزن دهی موجب بهبود روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی شده اند.

یولاوی و همکاران^[19] (2018)، به بررسی رابطه کمیته سرمایه‌گذاری، نگهداشت وجه نقد و چرخه عمر شرکت پرداختند. جامعه موردبررسی شامل شرکت‌های شورای خلیج‌فارس در طی سال‌های 2005 الی 2016 است که در مجموع 1776 سال- شرکت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از مطالعه محققین نشان داد که تشکیل داوطلبانه کمیته سرمایه‌گذاری باعث افزایش سطح نگهداشت وجه نقد شرکت در مراحل رشد و بلوغ شرکت می‌شود.

پاتاری و همکاران[20] (2018)، به مقایسه سه معیار تصمیم‌گیری چند معیاره (TOPSIS, AHP & MS) و DEA برای شناسایی عملکرد آتی سهام، در بازار بورس ایالات‌متحده، پرداختند. نتایج نشان داد که روش‌های موردبررسی تصمیم‌گیری چند معیاره و DEA می‌توانند به‌طور موفقیت‌آمیزی برای انتخاب پرتفوی سهام، به‌کاربرده می‌شود.

اندر و آلتینتاس^[21] (2017)، به ارزیابی عملکرد شرکت‌های مالی شرکت‌های ساختمانی در ترکیه با استفاده از رویکردهای تصمیم‌گیری چند معیاره پرداختند، نتایج پژوهش آن‌ها به عملکرد مالی این شرکت‌ها را شرح می‌دهد و به مدیران و سرمایه‌گذاران این شرکت‌ها، برای ارزیابی عملکرد هر شرکت و مقایسه آن با شرکت‌های رقیب، کمک می‌کند.

دلن و همکاران (2013)، عملکرد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار استانبول را با استفاده از الگوریتم درخت تصمیم، سنجیدند. آن‌ها از چهار الگوریتم درخت تصمیم (CHAID, C5.0, QUEST and C&RT) برای بررسی تأثیر نسبت‌های مالی بر عملکرد شرکت‌ها، استفاده نمودند. نتایج حاکی از این بود که الگوریتم CHAID و C5.0 بهترین دقت پیش‌بینی را داشتند و نسبت سود قبل از مالیات به حقوق صاحبان سهام و حاشیه سود خالص مهم‌ترین متغیرها بودند.

یالچین و همکاران^[22] (2012)، به ارزیابی عملکرد شرکت‌های تولیدی ترکیه که در سازمان بورس اوراق بهادار استانبول فعالیت داشتند، پرداختند. آن‌ها از FAHP برای تعیین وزن شاخص‌ها استفاده کردند و با استفاده روش‌های TOPSIS و VIKOR شرکت‌ها را رتبه‌بندی کردند و رتبه‌بندی از این شرکت‌ها در هفت بخش مختلف صنعت ترکیه ارائه دادند.

چنگ و همکاران (2012)[23]، روش انتگرال فازی و میانگین وزنی مرتب‌شده را برای ارزیابی عملکرد مالی صنایع نیمه‌رسانا در تایوان استفاده نمودند. در این مطالعه پس از انجام تحلیل عاملی و شناسایی معیارهای مالی مناسب، با بهره‌گیری از میانگین وزنی مرتب‌شده، وزن معیارها تعیین شد و با استفاده از انتگرال فازی و لحاظ کردن روابط درونی میان معیارها، ارزیابی انجام گردید.

بلگورکو^[24] (2012)، عملکرد مالی شرکت‌های فناوری در بورس اوراق بهادار استانبول را با استفاده از تاپسیس، مورد مطالعه قرارداد. وی دریافت نتایج حاصل از رتبه‌بندی تاپسیس و نتایج بازار سهام شرکت‌های مورد مطالعه همپوشانی دارند.

صیدخانی و همکاران(1400) در پژوهش خود به بررسی توانمندی جریان­های نقدی عملیاتی در ارزیابی عملکرد شرکت­ها با تأکید بر کیفیت افشا در دوره های بحران مالی، پرداختند. یافته های پژوهش آن ها نشان می‌دهد که؛ در حضور شاخص کیفیت افشا، معیار سود هر سهم بر معیار جریان نقدی عملیاتی برتری مطلق دارد؛ اما درصورت عدم حضور کیفیت افشا، طبیعتاً به دلیل عدم اطمینان به وجود آمده، سنجش عملکرد مبتنی بر جریان­های نقدی عملیاتی نسبت به سود هر سهم اهمیت بیشتری می‌یابد.

نادری و همکاران(1400) به بررسی تأثیر چرخه عمر و اختیار توسعه بر نقش تعدیل کننده کیفیت گزارشگری مالی در بهبود تأثیر محدودکننده سیاست تقسیم سودپرداختند. در پژوهش آن ها با توجه به تأثیرگذاری چرخه عمر بر ساختار هزینه، فروش و توان سودآوری، شرکت­ها به مراحل رشد، بلوغ و افول طبقه بندی شدند و تأثیر کیفیت گزارشگری مالی، در مراحل رشد و بلوغ معنادار ارزیابی شد که می توان خصوصیات متفاوت شرکت­ها در این مراحل را مؤثر دانست. در ارزیابی تأثیر اختیار توسعه و پتانسیل رشد شرکت­ها، نقش کیفیت گزارشگری مالی درشرکت­های دارای اختیار توسعه بالا، معنادار ارزیابی، همچنین نقش کیفیت گزارشگری مالی در میان شرکت­های دارای کیفیت گزارشگری بالا و پایین نیز معنادار ارزیابی گردید.

نصیری و سلیمانی امیری(1399) به ارزیابی عملکرد مالی شرکت­های سرمایه گذاری در ایران پرداختند. در این پژوهش عملکرد‌ شرکت ‌با‌ استفاده دو ‌معیار ‌شامل ‌نسبت ‌ Q توبین ‌و ROA اندازه گیری‌ گردید. نتایج ‌تحلیل‌ با‌ استفاده ‌از ‌نسبت Q توبین نشان ‌داد ‌که ‌سرمایه گذاری­های ‌بورسی ‌بیشترین ‌تأثیر را ‌بر ‌عملکرد‌ شرکت ‌دارد، در حالی ‌که دو ‌بخش‌دیگر ‌فعالیت ‌از ‌سوی ‌سرمایه گذاران ‌کمتر ‌مورد ‌توجه ‌قرار‌ می­گیرد. نتایج ‌تحلیل ‌با ‌استفاده ‌از ROA نشان ‌داد ‌که ‌علاوه ‌بر ‌سرمایه گذاری­های ‌بورسی،‌ سرمایه گذاری ‌در ‌پروژه­ها‌ هم ‌از ‌بخش­های ‌تأثیرگذار‌ و ‌با اهمیت‌ بر‌ عملکرد شرکت­هاست.

پورزمانی(1396) با‌هدف‌مطالعه‌کارایی معیارهای ارزیابی ریسک در تئوری فرامدرن پرتفوی در صندوق­های‌سرمایه گذاری مشترک در‌دوران‌رونق تجاری، ‌از داده­های 35 صندوق سرمایه گذاری مشترک از 1389 تا 1394 استفاده‌ نمود.‌ نتایج‌ پژوهش وی نشان‌داد‌که؛ در بازار سرمایه ایران، ‌بین ‌عملکرد صندوق­های سرمایه گذاری مشترک بر اساس نسبت ‌چشم انداز، نسبت امگا و بازده واقعی همبستگی معناداری وجود دارد، ‌ولی ‌بین ‌رتبه بندی صندوق­های سرمایه گذاری مشترک بر‌اساس نسبت چشم انداز، نسبت امگا و بازدهی واقعی در دوران رونق تفاوت معناداری وجود‌ندارد.

 

3- روش شناسی تحقیق

از آنجا که هدف اصلی از انجام این پژوهش، تجزیه‌وتحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره و الگوریتم درخت تصمیم برای ارزیابی عملکرد است، بنابراین تحقیق حاضر از نظر هدف یک تحقیق کاربردی است. همچنین با توجه به این‌که در این پژوهش از روش‌های مطالعه کتابخانه‌ای و نیز روش‌های میدانی نظیر نظرسنجی، استفاده ‌شده است، می‌توان گفت این تحقیق بر اساس ماهیت و روش، در حیطه پژوهش‌های توصیفی-پیمایشی است.

 

3-1- جامعه و  نمونه آماری

جامعه آماری این مطالعه را برخی از متخصصان و فعالان در بازار بورس اوراق بهادار و کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تا پایان سال 1399 را تشکیل می‌دهد. از بین این شرکت‌ها 172 شرکت‌ با دارا بودن ویژگی های زیر، انتخاب شدند:

• از ابتدای سال 1388 تا پایان سال 1399 در بورس حضورداشته و تغییر سال مالی نداده باشند. زیرا قبل از سال 1388 دسترسی به همه اطلاعات این شرکت­ها وجود نداشت.
• شرکت­‌هایی که پایان سال مالی آن‌ها 29 اسفندماه هرسال باشد. به منظور قابل مقایسه بودن اطلاعات این شرکت­ها، پایان سال مالی را 29 اسفندماه هرسال در نظر گرفتیم.
• شرکت­‌هایی که در دوره مورد بررسی توقف معامله یا تغییر دوره مالی نداشته باشند. به منظور انتخاب شرکت­های فعال و مستمر بودن فعالیت­های آن­ها، شرکت­هایی اتخاب شدند که در دوره مورد بررسی توقف معامله و تغییر دوره مالی نداشته باشند.
• شرکت­‌هایی که دفعات معاملات آن‌­ها در سال از 40 مرتبه کمتر نباشد. به دلیل اهمیت نقدشوندگی، شرکت­هایی انتخاب شدند که دفعات معاملات آن‌­ها در سال از 40 مرتبه کمتر نباشد.
• شرکت­‌هایی که سرمایه‌گذاری نباشند (شرکت‌های هلدینگ و لیزینگ جزء نمونه نیستند).
• زیرا ممکن است به دلیل الزامات خاص قانونی این صنایع، قابلیت تعمیم یافته­های بررسی نمونه ای آنها به سایر شرکت­ها با تردید همراه باشد.
• شرکت‌هایی که داده‌های موردنظر آن‌ها در دسترس باشد.

از بین کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، با درنظر‌گرفتن این محدودیت‌ها، تعداد 172 شرکت در دوره زمانی مربوطه، انتخاب ‌شده‌اند.

3-2- متغیرهای تحقیق

3-2-1- متغیرهای مستقل

متغیرهای مستقل شامل نسبت‌های نقدینگی، نسبت‌های فعالیت، نسبت‌های سودآوری، نسبت‌های رشد و نسبت‌های اهرمی می­باشد که از ره آورد نوین استخراج شده اند.

 

3-2-2- متغیرهای وابسته

متغیرهای وابسته شامل نسبت ROA (نرخ بازدهی دارایی‌ها)، نسبت Q توبین و داده‌های جریان‌های وجه نقد که این داده‌ها شامل جریان‌های نقدی فعالیت‌های عملیاتی، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری، فعالیت‌های تأمین مالی، بازده سرمایه‌گذاری و مالیات بر درآمد است که از ره آورد نوین استخراج شده اند.

 

3-3- روش‌ پژوهش

روش‌های مورد استفاده برای تحقق اهداف پژوهش، شامل تحلیل رگرسیون نسبت‌های مالی به شیوه الگوریتم درخت تصمیم برای پیش بینی چرخه عمر، که طبقه‌بندی شرکت‌ها بر اساس چرخه عمر از مدل دیکنسون[25](2011) استفاده ‌شده است. همچنین، افزودن عنصر ترجیحات و قضاوت‌های ذهنی تصمیم‌گیرنده به اولویت‌بندی از طریق تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) و اولویت‌بندی مجدد از طریق TOPSIS است.

 

3-3-1- فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP)

مسائلی که به‌واسطه تحلیل سلسله‌مراتبی حل می‌شوند دارای چند سطح می‌باشند. در این پژوهش، سطح اول تعیین عوامل مؤثر بر کارایی شرکت‌ها در سال‌های آتی و یافتن مهم‌ترین عامل جهت بهینه‌سازی فرایند سرمایه‌گذاری است. سطح دوم معیار مقایسه گزینه‌هاست و ازآنجاکه گزینه‌ها در این مسئله نسبت‌های مالی شرکت‌ها هستند، معیار مقایسه باید ارزش این نسبت‌های مالی را برای پیش‌بینی عملکرد شرکت‌ها در آینده ارزیابی نماید. اولویت‌بندی نسبت‌های مالی ابتدا با استفاده از درخت تصمیم انجام شد؛ اما ازآنجاکه همبستگی خطی بین نسبت‌های مالی و عملکرد شرکت‌ها نمی‌تواند تنها ارتباط موجود در مسئله باشد، باید مدلی بکار گرفته شود که متغیرهای بالقوه دیگر را نیز کنترل نماید.

در این پژوهش، از AHP فازی به‌منظور تعیین درجه اهمیت نسبت‌های مالی استفاده‌شده است. معیار مقایسه در این تحلیل، قدرت پیش‌بینی نسبت‌های مالی برای سودآوری و بازدهی شرکت‌های مربوطه در سال‌های آتی است. چندین شیوه برای استفاده از روش AHP فازی وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها استفاده از نظرسنجی است.

به‌منظور وزن دهی به عوامل موردتحقیق (گروه‌بندی نسبت‌های مالی) و زیر مقیاس‌ها (نسبت‌های مالی)، نظرسنجی ماتریس مقایسات زوجی در اختیار کارشناسان قرار گرفت. نظرات کارشناسان با استفاده از میانگین فازی تجمیع گردیده و بر اساس روش تحلیل سلسله‌مراتبی گروهی به وزن دهی عوامل پرداخته‌شده است. سپس جهت تعیین پایایی نظرسنجی نرخ ناسازگاری ماتریس‌ها محاسبه گردید. چنانچه نرخ ناسازگاری ماتریس‌ها کمتر از 0.1 باشد قضاوت کارشناسان موردقبول است.

برای به دست آوردن نرخ ناسازگاری ماتریس‌های تحلیل سلسله‌مراتبی از رابطه‌های زیر استفاده می‌گردد:

محاسبه بردار سازگاری (CV): عناصر بردار مجموع وزنی را بر بردار وزن‌های نسبی تقسیم کنید. به بردار حاصل، «بردار سازگاری» گفته می‌شود.

محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه‌ی ماتریس مقایسات زوجی (maxλ): برای محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه‌ی ماتریس مقایسات زوجی، میانگین عناصر بردار سازگاری محاسبه می‌شود.

محاسبه شاخص ناسازگاری (CI): شاخص ناسازگاری به‌صورت زیر حساب می‌شود.

CI=                                                                                                        فرمول 1

محاسبه نرخ ناسازگاری (CR): به این منظور، به ترتیب زیر عمل می‌شود:

فرمول 2                                                  CR=  

 

درصورتی‌که نرخ ناسازگاری، کوچک‌تر یا مساوی 0.1 باشد، در مقایسات زوجی، سازگاری وجود دارد و می‌توان کار را ادامه داد. در غیر این صورت، تصمیم‌گیرنده باید در مقایسات زوجی تجدیدنظر کند.

 

3-3-2- طبقه‌بندی شرکت‌ها به مراحل چرخه عمر

دیکنسون[26] (2011) جدول معیاری ارائه داده است که مطابق با آن، هر شرکت بر اساس علامت مثبت یا منفی جریان‌های نقدی‌اش در هر سال به‌طور بالقوه در پنج دسته «معرفی»، «رشد»، «بلوغ»، «رکود» و «افول» قرار می‌گیرد. داده‌های جریان‌های نقدی شامل وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، تأمین مالی، سرمایه‌گذاری، بازده سرمایه‌گذاری و سود پرداختی بابت تأمین مالی و مالیات بر درآمد است که بر اساس مدل دیکنسون طبق استاندارد حسابداری آمریکا به سه دسته طبقه‌بندی‌شده‌اند. دیکنسون (2011) معتقد است این متغیرها معرف خوبی برای وضعیت شرکت در چرخه عمر می‌باشند. به همین دلیل، برای تعیین وضعیت هر شرکت در هرسال، از جریان‌های وجه نقد همان سال استفاده‌شده است. لازم به ذکر است که در این تحقیق، دسته معرفی حذف‌شده است. چراکه شرکت‌هایی که هنوز در این مرحله قرار دارند، در بورس اوراق بهادار پذیرفته نخواهند شد. هم چنان‌که در ادامه این فصل آمده است، داده‌های چرخه عمر که از نوع طبقه‌ای (و نه فاصله‌ای) می‌باشند، در تعامل با نسبت‌های مالی اطلاعات زیادی را در مورد آینده در اختیار ما قرار می‌دهند.

سه متغیر جریان‌های وجوه نقد فعالیت‌های سرمایه‌گذاری، جریان‌های وجوه نقد فعالیت‌های عملیاتی و جریان‌های وجود نقد فعالیت‌های تأمین مالی در این بخش از داده‌ها وجود دارد که در هر سال و در هر شرکت، ممکن است منفی یا مثبت باشند؛ بنابراین، برای هر واحد تجاری در هر سال، به تعداد 2 به توان 3 حالت محتمل و بالقوه وجود دارد. دیکنسون (2011) برخی از این حالت‌ها را از یکدیگر تفکیک و از آن‌ها برای تعیین وضعیت چرخه عمر شرکت‌ها استفاده کرده است. هشت حالت مذکور و وضعیت‌های چرخه عمر متناظر با هرکدام، در جدول 1 آورده شده است.

 

جدول 1- طبقه‌بندی چرخه عمر

جریان‌های نقد فعالیت‌های...	1 معرفی	2 رشد	3 بلوغ	4 رکود	5 رکود	6 رکود	7 افول	8 افول
عملیاتی	-	+	+	-	+	+	-	-
سرمایه‌گذاری	-	-	-	-	+	+	+	+
تأمین مالی	+	+	-	-	+	-	+	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4- روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

4-1- آمار توصیفی نسبت­های مالی

به منظور شناخت بهتر ماهیت جامعه ای که در پژوهش، مورد مطالعه قرار گرفته است و آشنایی بیشتر با متغیرهای پژوهش، لازم است این داده­ها توصیف شوند. همچنین توصیف آماری داده­ها، گامی در جهت تشخیص الگوی حاکم برآنها و پایه­ای برای تبیین روابط بین متغیرهایی است که در پژوهش به کار می­رود.  در جدول 2 آماره توصیفی نسبت­های مالی (شاخص­های ماکزیمم، مینیمم، میانگین و انحراف معیار) نشان داده شده است. میانگین، پرکاربردترین شاخص مرکزی می­باشد و پرکاربردترین شاخص پراکندگی، انحراف معیار می­باشد که که با جذر گرفتن از واریانس بدست می­آید.

 

 

 

 

جدول 2- آمار توصیفی نسبت­های مالی

ماکزیمم	مینیمم	میانگین	انحراف معیار	نسبت های مالی
336.5692	-18598.8325	-98.5697	1422.1707	حاشیه سود خالص
338.0508	-18598.4308	-96.3355	1422.3403	حاشیه سود ناخالص
363.0592	-57770.3742	-316.5808	4406.6119	حاشیه سود عملیاتی
100.0000	-92.2625	26.7334	19.8522	حاشیه سود ناویژه
11933.3150	-860.5392	119.1673	972.1644	سود به سود ناویژه
454.5792	-299.3225	59.8800	81.2800	بازده سرمایه در گردش
245.7500	-619.1217	21.9152	70.4573	بازدهی سرمایه
929.0567	-33680.2442	-190.6076	2610.9820	نسبت کفایت نقد
40538.7408	-488.8725	351.5202	3118.0402	بازده دارایی‌ ثابت
49.0417	-47.7645	2.8268	6.9545	نسبت مالکانه
13.2100	0.4317	1.4639	1.1612	نسبت جاری
13.1767	0.1842	0.9612	1.0920	نسبت آنی
1.3308	0.0092	0.1460	0.1588	نسبت بدهی
0.9350	0.1833	0.6320	0.1749	نسبت بدهی‌های جاری
5.6692	-19.6425	-0.4507	1.6657	نسیت نقدینگی
5.7908	-0.0867	0.3580	0.5441	نسبت گردش نقد
9930634.1667	-22301805.583	-87757.577	2585185.7072	سرمایه در گردش خالص
6866.9867	0.0000	220.1536	541.5951	دوره موجودی‌ مواد و کالا
68197.8500	12.3225	579.5120	5191.3660	دوره وصول مطالبات
24.4775	-147.3658	-0.5559	15.1609	نسبت کالا به سرمایه درگردش
145.2458	-705.7625	-2.7158	64.4738	گردش سرمایه جاری
409.7542	0.5108	8.3212	31.3098	گردش دارایی‌های ثابت
3.3267	0.1392	0.8454	0.4388	گردش مجموع دارایی‌ها
1.6992	0.1475	0.6327	0.2244	نسبت دارایی جاری
48.0417	-48.7645	1.8305	6.9546	بدهی به ارزش ویژه
14.0975	-21.5464	0.5806	2.2139	دارایی‌های ثابت به ارزش ویژه
17.9900	-12.7473	0.1944	1.9293	بدهی‌های بلندمدت به ارزش ویژه
30.0525	-36.0164	1.6359	5.3488	بدهی‌های جاری به ارزش ویژه
85.1675	-69.9575	36.6351	22.4527	نسبت بار مالی وام
357.4975	0.4733	11.3544	33.0950	نسبت پوشش بدهی
122.3283	-5093.6475	-58.3039	404.0043	نسبت پوشش بهره
32.7383	-761.0817	-8.4251	60.9902	سنجش سودمندی وام
13388.9600	-9002.3417	187.3644	1282.0498	هزینه‌های مالی به سود خالص
1180.1950	-508.1758	46.0151	137.5513	هزینه‌های مالی به سود عملیاتی
4.8182	-0.2585	0.2322	0.3858	نسبت رشد فروش
16.7218	-13.9636	0.4877	2.0234	رشد سود
167.4590	-32.5978	18.8263	30.8102	نسبت P/E

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جهت تجزیه و تحلیل داده‌های تحقیق و توصیف متغیرهای پژوهش، از شاخص‌های آماری با گرایش مرکزی و پراکندگی استفاده می‌شود. شاخص‌های آماری مرکزی و پراکندگی، از مهمترین ابزارهای تحلیل داده‌ها هستند که حل هرگونه تحلیل موضوع در پژوهش بدون آن‌ها غیرممکن خواهد بود(نصیری و سلیمانی امیری،1399).  همان طور که جدول 2 نشان می‌دهد، شاخص میانگین به عنوان شاخص اصلی مرکزیت داده ها برای متغیر دوره وصول مطالبات  برابر با 5120/579 که می توان دلیل آن را وجود معاملات نسیه بیشتر در شرکت‌ها با توجه به شرایط اقتصادی و محیطی تفسیر نمود. در بین این متغیر‌ها، سرمایه درگردش مینیمم را به خود اختصاص داده است و بالاترین انحراف معیار به سرمایه درگردش خالص و کمترین انحراف معیار به نسبت بدهی ها تعلق دارد که نشان دهنده فاصله کمتر نسبت بدهی از میانگین است.

 

4-2- آزمون پرسش‌های تحقیق

 4-2-1- تجزیه‌وتحلیل پرسش اول

آیا با استفاده از تحلیل رگرسیون به شیوه الگوریتم درخت تصمیم می‌توان نسبت‌های مالی را به لحاظ اهمیت در پیش‌بینی چرخه عمر شرکت‌ها اولویت‌بندی کرد؟

از آنجایی‌که در تحلیل رگرسیون با الگوریتم درخت تصمیم نسبت‌های مالی به‌عنوان متغیرهای مستقل و داده‌های صورت جریان وجوه نقد (وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری، تأمین مالی، بازده سرمایه‌گذاری و سود پرداختی بابت تأمین مالی و مالیات بر درآمد) به‌ عنوان متغیرهای وابسته مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته‌اند، هرکدام از وزن‌های به‌دست‌آمده از این ‌روش، مربوط به یکی از نسبت‌های مالی است و اهمیت آن نسبت مالی را ازلحاظ توان پیش‌بینی چرخه عمر شرکت نشان می‌دهد. همان‌طور که جدول 3 نشان می‌دهد نسبت کفایت نقد 41424/0 و نسبت بدهی به ارزش ویژه با وزن 0 به ترتیب بالاترین و کمترین اهمیت را به خود اختصاص داده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، نسبت کفایت نقد متغیر مستقلی است که بیشترین توان پیش‌بینی را نسبت به چرخه عمر شرکت‌ها دارد.

 

جدول 3- اولویت‌بندی نسبت‌های مالی جهت پیش‌بینی چرخه عمر

نماد	وزن	نسبت‌های مالی	نماد	وزن	نسبت‌های مالی
C27	0.41424	نسبت کفایت نقد	C4	0.00893	دوره موجودی مواد و کالا
C25	0.21759	نسبت گردش نقد	C34	0.00717	نسبت نقدینگی
C11	0.03296	نسبت جاری	C23	0.00707	حاشیه سود خالص
C33	0.03095	نسبت دارایی ثابت به ارزش ویژه	C2	0.00590	بازده سرمایه
C36	0.02843	گردش سرمایه جاری	C13	0.00579	هزینه‌های مالی به سود خالص
C15	0.02446	هزینه‌های مالی به سود عملیاتی	C32	0.00537	گردش دارایی‌های ثابت
C26	0.01980	حاشیه سود عملیاتی	C19	0.00438	نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه
C22	0.01964	نسبت بار مالی وام	C7	0.00410	نسبت پوشش بدهی
C10	0.01924	بازده دارایی ثابت	C28	0.00410	نسبت پوشش بهره
C21	0.01540	نسبت رشد فروش	C17	0.00264	نسبت آنی
C18	0.01458	دوره وصول مطالبات	C20	0.00253	نسبت دارایی‌های جاری
C30	0.01387	نسبت رشد سود	C35	0.00242	بازده سرمایه در گردش
C16	0.01352	حاشیه سود نا ویژه	C14	0.00227	سرمایه در گردش خالص
C31	0.01348	نسبت کالا به سرمایه در گردش	C24	0.00193	نسبت بدهی
C5	0.01294	گردش مجموع دارایی‌ها	C29	0.00164	حاشیه سود ناخالص
C8	0.01140	نسبت P/E	C1	0.00126	بازدهی سرمایه
C12	0.01064	سود به سود نا ویژه	C3	0.00043	نسبت بدهی بلندمدت به ارزش ویژه
C6	0.00960	سنجش سودمندی وام	C9	0.00000	نسبت بدهی به ارزش ویژه
C27	0.00933	نسبت مالکانه	-	-	-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4-2-2- تجزیه‌وتحلیل پرسش دوم

آیا به‌کارگیری تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) برای تعیین وزن معیارها، باعث ایجاد تفاوت معنادار در بهره‌وری در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌شود؟

در این بخش از پژوهش برای تعیین وزن معیارها و اولویت‌بندی آن‌ها از فن تحلیل سلسه‌مراتبی فازی استفاده‌شده است. مراحل تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) در زیر تشریح شده است.

مرحله 1:

در این مرحله، الگوی سلسله‌مراتبی مدل در روش FAHP در زیر ترسیم‌شده است.

 

 

 

شکل 1- الگوی سلسله‌مراتبی مسئله در تحلیل سلسله‌مراتبی فازی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مرحله 2: تشکیل ماتریس مقایسات زوجی

در این الگوی تحلیلی ابتدا یک ماتریس مقایسات زوجی برای مقایسه معیارهای موردنظر تشکیل می‌شود. در این مرحله، کارشناسان نظرات خود را در خصوص هر جفت معیار بر روی یک پیوستار مشخص می‌کنند. سپس ترجیحات کارشناسان به اعداد فازی تبدیل می‌شود و یک ماتریس میانگین ازنظرات کارشناسان مختلف حاصل می‌گردد. پس از محاسبه میانگین هر سطر، مجموع میانگین‌ها محاسبه‌شده و بر تعداد معیارهای موردبررسی تقسیم می‌گردد. سپس، با تقسیم میانگین هر سطر بر میانگین کل، وزن نرمال برای متغیر متناظر با آن سطر به دست می‌آید.

در این مرحله با استفاده از نظر متخصصان و کارشناسان بورس اوراق بهادار، پرسشنامه ها تکمیل می‌گردد. با بهره­گیری از طیف‌های فازی مثلثی بر اساس نظرات متخصصان،  مقیاس‌های فازی تشکیل‌شده است. با استفاده از مقیاس رتبه بندی عبارات کلامی به اعداد فازی تبدیل می‌شوند. در جدول 4 این مقیاس آورده شده است.

 

جدول 4- مقیاس رتبه بندی FAHP

اعداد فازی	عبارات کلامی	کد
(1,1,1)	اهمیت یکسان	1
(1,2,3)	اهمیت خیلی کم	2
(2,3,4)	اهمیت کم	3
(3,4,5)	اهمیت متوسط	4
(4,5,6)	نسبتا مهم	5
(5,6,7)	مهم	6
(6,7,8)	اهمیت خیلی  زیاد	7
(7,8,9)	اهمیت زیاد	8
(9,9,9)	کاملاً مهم	9

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مرحله 3: محاسبه میانگین نظرات متخصصان و کارشناسان 

در این مرحله، یک ماتریس میانگین ازنظرات کارشناسان مختلف حاصل می‌گردد. پس از محاسبه میانگین هر سطر، مجموع میانگین‌ها محاسبه‌شده و بر تعداد معیارهای موردبررسی تقسیم می‌گردد. سپس، با تقسیم میانگین هر سطر بر میانگین کل، وزن نرمال برای متغیر متناظر با آن سطر به دست می‌آید. میانگین نظرات متخصصان و کارشناسان  در جدول زیر ارائه شده­اند.

 

جدول 5- میانگین نظرات متخصصان و کارشناسان

متغیرها	A
A	1	1	1	5		6	7	4	5	6	2	3	4	0.33	0.5	1
B	0.14	0.17	0.2	1		1	1	4	5	6	1	2	3	7	8	9
C	0.17	0.2	0.25	0.17		0.2	0.25	1	1	1	0.11	0.12	0.14	6	7	8
D	0.25	0.33	0.5	0.33		0.5	1	7	8	9	1	1	1	0.17	0.2	0.25
E	1	2	3	0.11		0.12	0.14	0.12	0.14	0.17	4	5	6	1	1	1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مرحله 4: محاسبات تعیین وزن شاخص­ها و تعیین اولویت نسبت­های مالی

پس از اینکه ترجیحات کارشناسان به اعداد فازی تبدیل ‌شد و یک ماتریس میانگین از نظرات کارشناسان مختلف حاصل ‌گردید، پس از محاسبه میانگین هر سطر، مجموع میانگین‌ها محاسبه ‌شده و بر تعداد معیارهای مورد بررسی تقسیم می‌گردد. سپس، با تقسیم میانگین هر سطر بر میانگین کل، وزن نرمال برای متغیر متناظر با آن سطر به دست می‌آید. وزن‌های به‌دست‌آمده از روش FAHP برای نسبت‌های مالی در جدول زیر آمده است:

جدول 6 -وزن‌های به‌دست‌آمده از روش FAHP برای نسبت‌های مالی

وزن نرمال	تعداد نسبت‌ها
4.34	10	نسبت‌های سودآوری
12.37	3	نسبت‌های رشد
7.79	7	نسبت‌های فعالیت
36.88	6	نسبت‌های نقدینگی
38.62	11	نسبت‌های اهرمی
100.0	37	مجموع

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

یافته‌های جدول 6 نشان می‌دهد که؛ نسبت‌های اهرمی با وزن 38.62 درصد رتبه اول، نسبت‌های نقدینگی با وزن 36.88 درصد رتبه دوم، نسبت‌های رشد با 12.37 درصد رتبه سوم، نسبت‌های فعالیت با وزن 7.79 رتبه چهارم و نسبت‌های سودآوری با وزن 4.34 درصد رتبه پنجم را دارا هستند. نمودارهای زیر به ترتیب معرف وزن‌های به‌دست‌آمده از فن FAHP برای هرکدام از معیارهای مورد بررسی و وزن‌های تراکمی (از چپ به راست) می‌باشند. در نمودار تراکمی، فاصله زیاد نسبت‌های اهرمی و نسبت‌های نقدینگی از سایر معیارها و همچنین فاصله اندک سایر معیارها از یکدیگر، بیانگر تمایز معنادار این دو نسبت‌ مالی نسبت به سایر معیارهاست.

 

 

نمودار 1- وزن‌های به‌دست‌آمده از فن FAHP

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

نمودار 2- وزن‌های تراکمی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

4-3- ارزیابی وزن‌های به‌دست‌آمده از تحلیل سلسله‌مراتبی فازی

در شکل 1 دو معیار ارزیابی برای سنجش کارایی تحلیل سلسله‌مراتبی فازی آورده شده است: نرخ ناسازگاری و بازدهی نهایی. در ادامه به بررسی هریک از آن‌ها پرداخته‌شده است.

 

4-3-1- نرخ ناسازگاری

به‌منظور وزن دهی به عوامل موردتحقیق (گروه‌بندی نسبت‌های مالی) و زیر مقیاس‌ها (نسبت‌های مالی)، نظرسنجی ماتریس مقایسات زوجی در اختیار کارشناسان قرار گرفت. نظرات کارشناسان با استفاده از میانگین فازی تجمیع گردیده و بر اساس روش تحلیل سلسله‌مراتبی گروهی به وزن دهی عوامل پرداخته‌شده است. سپس جهت تعیین پایایی نظرسنجی نرخ ناسازگاری ماتریس‌ها محاسبه گردید. چنانچه نرخ ناسازگاری ماتریس‌ها کمتر از 0.1 باشد قضاوت کارشناسان موردقبول است.

برای به دست آوردن نرخ ناسازگاری ماتریس‌های تحلیل سلسله‌مراتبی از رابطه‌های زیر استفاده ‌گردید: محاسبه بردار سازگاری (CV): عناصر بردار مجموع وزنی، تقسیم بر بردار وزن‌های نسبی برداری حاصل شد که به این بردار، «بردار سازگاری» گفته می‌شود.

محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه‌ی ماتریس مقایسات زوجی (maxλ): برای محاسبه بزرگ‌ترین مقدار ویژه‌ی ماتریس مقایسات زوجی، میانگین عناصر بردار سازگاری محاسبه می‌شود.

محاسبه شاخص ناسازگاری (CI): شاخص ناسازگاری به‌صورت زیر حساب شد.

CI=                                                                    فرمول 3

محاسبه نرخ ناسازگاری (CR): این نرخ، به ترتیب زیر حساب ‌شد و 0.0924 به دست آمد:

CR=                                                                                       فرمول 4

 

در صورتی‌که نرخ ناسازگاری، کوچک‌تر یا مساوی 0.1 باشد، در مقایسات زوجی، سازگاری وجود دارد و می‌توان کار را ادامه داد. در غیر این صورت، تصمیم‌گیرنده باید در مقایسات زوجی تجدیدنظر کند.

 

4-3-2- بازدهی نهایی

 به‌منظور سنجش اعتبار وزن‌های به ‌دست‌آمده توسط تحلیل سلسله ‌مراتبی فازی و تائید کاربرد عملی آن‌ها در شرایط واقعی، وزن‌های مذکور بر روی یک ماتریس تصمیم حاوی نسبت‌های مالی اعمال‌شده است و سپس با اجرای فن TOPSIS شرکت‌ها رتبه‌بندی شده و ده شرکت برتر به ‌عنوان نتیجه تصمیم انتخاب‌شده‌اند. جدول 7 ده شرکت منتخب در این مرحله را به همراه بازدهی آن‌ها در بازه زمانی 1392 تا 1398 نشان می‌دهد.

 

جدول 7- نتایج اولویت‌بندی با استفاده از فن TOPSIS و وزن‌های FAHP

شرکت	بازدهی
دارو سبحان	246.02
تجهیزات سدید	303.63
هپکو	456.68
مهرکام پارس	74.93
پتروشیمی خارک	378.58
معادن بافق	1111.59
گاز لوله	579.26
معادن روی ایران	165.93
شیشه دارویی رازی	168.57
شیشه قزوین	1325.07
میانگین	481.02

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان­طور که جدول 7 نشان می­دهد، میانگین بازدهی این ده شرکت برابر است با 481.02 درصد است که بیشتر از میانگین کل (293 درصد) است؛ بنابراین، کارایی تحلیل سلسله‌مراتبی فازی تائید می‌گردد.

 

 

5-بحث و نتیجه گیری

ارزیابی عملکرد شرکت­ها با استفاده از نسبت­های مالی آنها یک کار چالش برانگیز است؛ که انتظار می‌رود با کاهش ابعاد داده­ها ساده­تر شود. شناسایی عوامل موثر بر عملکرد واحدهای تجاری برای بسیاری از تصمیم گیرندگان و سرمایه گذاران امری پیش پا افتاده نیست. در این تحقیق روش­هایی برای تصمیم­گیری پیشنهاد شده است؛ که نیاز به دانش و تخصص تخصصی در امور مالی و حسابداری ندارد. هدف از این تحقیق ارزیابی عملکرد شرکت­ها به منظور کاهش و اولویت بندی داده­های مورد نیاز برای ارزیابی (نسبت مالی) بود، لذا از الگوریتم درخت تصمیم‌گیری از نوع CART و تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده شده است. ابتدا سعی کردیم با استفاده از الگوریتم درخت تصمیم، نسبت‌های مالی را از نظر قدرت پیش‌بینی آنها در مورد چرخه عمر شرکت‌ها اولویت بندی کنیم. بر اساس نتایج، نسبت کفایت نقد و نسبت بدهی به ارزش ویژه به ترتیب بیشترین و کمترین عامل مرتبط بودند. از دیدگاه نظری، نسبت کفایت نقد، نشانه توانایی یک شرکت برای پوشش تعهدات کوتاه مدت خود در شرایط اضطراری است (افندی و همکاران، 2018) و وجه نقد در مراحل چرخه عمر بسیار مهم است، در حالی که نسبت بدهی به ارزش ویژه، برای ارزیابی اهرم مالی یک شرکت استفاده می­شود و مشخص می­کند که چه مقدار از سرمایه­های کل از طریق بدهی ها بدست آمده است، بنابراین، می­توان نتیجه گرفت که؛ نسبت کفایت نقد و نسبت بدهی به ارزش ویژه به ترتیب بیشترین و کمترین عامل مرتبط در پیش بینی چرخه عمر هستند. همچنین یافته‌ها نشان داد که اعمال وزن‌های به‌دست‌آمده از الگوریتم درخت‌های تصمیم‌گیری منجر به مقادیر بالاتر بازده می‌شود. از این رو، می‌توان نسبت­های مالی را از نظر قدرت پیش بینی آنها در مورد چرخه عمر شرکت­ها با استفاده از درخت های تصمیم‌گیری مبتنی بر رگرسیون اولویت بندی کرد. اولویت بندی نسبت­های مالی بر اساس تحقیقات دلن و همکاران(2013)، انجام شده است که به دنبال تعیین این بودند که کدام نسبت­های مالی بیشترین تأثیر را بر عملکرد یک شرکت دارند و بنابراین نسبت های مالی را اولویت بندی می­کنند. بر اساس یافته­های آنها، سود قبل از مالیات به حقوق صاحبان سهام و حاشیه سود خالص بیشترین تأثیر را بر عملکرد شرکت دارد. پژوهش حاضر همچنین با یافته­های عمرانی و همکاران(2019) که از تکنیک FAHP و روش TOPSIS در تحقیقات خود استفاده کردند، همسو است، که استفاده از FAHP برای اولویت بندی نسبت­های مالی منجر به انتخاب بهتر شرکت­ها می­شود.

با توجه به نتایج مطالعه حاضر، به سرمایه گذاران توصیه می­شود:

• در صورت استفاده از نسبت های مالی برای پیش بینی چرخه عمر شرکت­های پذیرفته شده در بورس، به نسبت کفایت نقد بیشتر توجه شود.
• در زمان ارزیابی شرکت­های پذیرفته شده در بورس، در تصمیم گیری­های سرمایه گذاری به نسبت های اهرمی بیشتر توجه شود.

 

همچنین به محققان توصیه می­شود در تحقیقات آتی:

• ارزیابی عملکرد شرکت­ها بر اساس تفکیک صنایع مختلف در بورس، زیرا صنایع بورسی به قدری متنوع هستند که شناخت آن­ها کمک شایانی به سرمایه گذاران خواهد کرد. هر صنعت دارای زیرمجموعه­های خاصی است و مقایسه آنها منجر به نتایج بهتر تصمیم‌گیری می­شود.
• از رویکردهای آماری جایگزین مانند: رویکرد بیزین به جای رویکرد کلاسیک استفاده شود. رویکردهای آماری غیر از رویکرد کلاسیک می‌تواند برای توسعه تکنیک‌های جدید و همچنین برای پوشش پیشینه نظری بیشتر در مطالعات کاربردی مفید باشد، که به نوبه خود از استحکام روش‌ها و تکنیک‌های پیشنهادی پشتیبانی می‌کند.

 

[1]- ﮔﺮوه حسابداری ،  واﺣﺪ ﯾﺎﺳﻮج، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ، ﯾﺎﺳﻮج، اﯾﺮان [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، دانشگاه خاتم، تهران، ایران(نویسنده مسئول) [e-mail] 

[3]- واحد علوم تحقیقات، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ،تهران، اﯾﺮان. [e-mail] 

[4]- ﮔﺮوه حسابداری ،  واﺣﺪ فسا، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ، فسا ، اﯾﺮان. [e-mail] 

[5] Najadat,et al

[6]Delen,et al

^[7] Yahiaoui, et al

^[8] Houldsworth et al

^[9] Ban et al

^[10] Abdel-Basset and Mohamed

^[11] Yucesan and Gul

^[12] Ptak-Chmielewska

^[13] Akbar & et al

^[14] Budiarso & et al

^[15] Staňková and Hampel

^[16] Caro, N, Guardiola, M & Ortiz, P.

^[17]Lu et al.,

^[18] Analytic Hierarchy Process

^[19] Eulawi  et al

^[20] Pätäri  et al

^[21] Onder, E., Altintas, A.T

⁶ Yalcin, N., Bayrakderaglu, A., & Kahraman, C.

[23] Cheng et al

  Bulgurcu B.

[25] Dickinson

[26] Dickinson

مراجع

فهرست منابع

• آبادیان، مرضیه، هوشنگ شجری(1395)، روش چند شاخصه برای انتخاب سبد سهام بهینه با استفاده از متغیرهای تحلیل بنیادی در شرکت های پتروشیمی عضو بورس، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره 26، صص 25-1.
• پورزمانی،‌ زهرا (1396)، کارایی ‌معیارهای ارزیابی ریسک در تئوری فرامدرن پرتفوی در صندوق­های سرمایه گذاری مشترک در دوران رونق تجاری، فصلنامه پژوهش­های حسابداری‌ مالی ‌و ‌حسابرسی،‌ شماره‌33، سال ‌9،‌ صص‌79-65.
• شهدایی، سید محمدعلی (1397)، "ارزشگذاری سهام بر مبنای P/E" ، چاپ چهارم، تهران، انتشارات چالش.
• صیدخانی، رضا، عطاالله محمدی ملقرنی، پیمان امینی، (1400)، بررسی توانمندی جریان های نقدی عملیاتی در ارزیابی عملکرد شرکت ها با تأکید بر کیفیت افشا در دوره های بحران مالی، فصلنامه پژوهش­های ‌حسابداری ‌مالی‌ و‌ حسابرسی، ‌شماره 49، سال 13، صص 176-147.
• ملکی، الهام السادات، سیدکاظم ابراهیمی، فاطمه جلالی(1398)، تأثیر چرخه عمر شرکتها بر سطح محافظه کاری" فصلنامه پژوهش­های‌حسابداری‌ مالی ‌و ‌حسابرسی، شماره 44، سال 11، صص78-59.
• مهرانی، ساسان، کاوه مهرانی، غلامرضا کرمی(1383)، استفاده از اطلاعات تاریخی مالی و غیرمالی جهت تفکیک شرکت‌های موفق از ناموفق. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، شماره 38، سال 11، صص 92-77.
• نادری، علی، محسن دستگیر، فرزاد کریمی(1400)، تأثیر چرخه عمر و اختیار توسعه بر نقش تعدیل کننده کیفیت گزارشگری مالی در بهبود تأثیر محدودکننده سیاست تقسیم سود، فصلنامه پژوهش­های‌حسابداری‌ مالی ‌و ‌حسابرسی، شماره 50، سال 13، ‌صص82-55.
• نصیری، سپیده سادات، غلامرضا سلیمانی امیری(1399)، ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای سرمایه گذاری در ایران، فصلنامه پژوهش­های ‌حسابداری ‌مالی‌ و‌ حسابرسی، شماره 45، سال 12، صص 160-135.