شناسائی عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 15، شماره 57، فروردین 1402، صفحه 121-148   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.699787

نویسندگان

فرخ بوستانی؛ رویا دارابی^*

گروه حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
این مقاله به عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از دیدگاه خبرگان حسابرسی می‌پردازد یکی از مهم‌ترین راهکارهای ارتقای کیفیت حسابرسی کشور، شفافیت بیشتر از سوی حسابرسان و مقررات‌گذاران و همکاری آن‌ها با دانشگاهیان در هدف مشترک یعنی درک بهتر محرک‌های مختلف کیفیت حسابرسی است. بسیاری از پژوهشگران و صاحب‌نظران، حسابرسی را یک فرایند ارتباطی می‌دانند که به‌منظور اثربخشی بر روی مخاطبانش انجام می‌گیرد، نقش حسابرسی به‌عنوان مکانیزمی برای گواهی دادن بر پاسخگویی و مباشرت مدیریت می‌باشد. سازمان بورس و اوراق بهادر مؤسسات حسابرسی معتمد بورس را به چهار طبقه دسته‌بندی کرده است. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد بورس بیانگر آن است که کیفیت مؤسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" بالاتر از مؤسسات حسابرسی معتمد سایر طبقاست. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی است. به منظور تحقق این هدف عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از جنبه‌های گوناگون شامل: ویژگی‌های فردی حسابرسان و عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی و عوامل فرهنگی و زمینه‌های اجتماعی تأثیرگذار و عوامل اقتصادی و سایر عوامل مرتبط با رتبه‌بندی مورد بررسی قرارگرفته است.
 بدین منظور از روش پرسشنامه محقق ساخته و نظر خبرگان بهره گرفته شد. در این تحقیق جهت استخراج معیارهای اصلی و کلیدی مرتبط برای رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از روش دلفی فازی استفاده‌شده است با توجه به نتایج بدست آمده از بین 51 ویژگی مطرح شده، خبرگان پژوهش 24 ویژگی ازجمله تعهد، مسئولیت‌پذیری، استقلال حسابرس به عنوان معیارهای برتر برگزیدندکه درصد توافق تمام متغیرهای احصا شده بیش از 70 درصد می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی؛ خبرگان حسابرسی؛ دلفی فازی

اصل مقاله

شناسائی عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی

 

تاریخ دریافت: 16/10/1401                  تاریخ پذیرش: 19/12/1401

فرخ بوستانی[1] رویا دارابی*[2]

 

چکیده

این مقاله به عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از دیدگاه خبرگان حسابرسی می‌پردازد یکی از مهم‌ترین راهکارهای ارتقای کیفیت حسابرسی کشور، شفافیت بیشتر از سوی حسابرسان و مقررات‌گذاران و همکاری آن‌ها با دانشگاهیان در هدف مشترک یعنی درک بهتر محرک‌های مختلف کیفیت حسابرسی است. بسیاری از پژوهشگران و صاحب‌نظران، حسابرسی را یک فرایند ارتباطی می‌دانند که به‌منظور اثربخشی بر روی مخاطبانش انجام می‌گیرد، نقش حسابرسی به‌عنوان مکانیزمی برای گواهی دادن بر پاسخگویی و مباشرت مدیریت می‌باشد. سازمان بورس و اوراق بهادر مؤسسات حسابرسی معتمد بورس را به چهار طبقه دسته‌بندی کرده است. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد بورس بیانگر آن است که کیفیت مؤسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" بالاتر از مؤسسات حسابرسی معتمد سایر طبقاست. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی است. به منظور تحقق این هدف عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از جنبه‌های گوناگون شامل: ویژگی‌های فردی حسابرسان و عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی و عوامل فرهنگی و زمینه‌های اجتماعی تأثیرگذار و عوامل اقتصادی و سایر عوامل مرتبط با رتبه‌بندی مورد بررسی قرارگرفته است.

 بدین منظور از روش پرسشنامه محقق ساخته و نظر خبرگان بهره گرفته شد. در این تحقیق جهت استخراج معیارهای اصلی و کلیدی مرتبط برای رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از روش دلفی فازی استفاده‌شده است با توجه به نتایج بدست آمده از بین 51 ویژگی مطرح شده، خبرگان پژوهش 24 ویژگی ازجمله تعهد، مسئولیت‌پذیری، استقلال حسابرس به عنوان معیارهای برتر برگزیدندکه درصد توافق تمام متغیرهای احصا شده بیش از 70 درصد می‌باشد.

واژه‌های کلیدی: رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی، خبرگان حسابرسی، دلفی فازی.

1- مقدمه

بسیاری از پژوهشگران و صاحب‌نظران، حسابرسی را یک فرایند ارتباطی می‌دانند که به‌منظور اثربخشی بر روی مخاطبانش انجام می‌گیرد، نقش حسابرسی به‌عنوان مکانیزمی برای گواهی دادن بر پاسخگویی و مباشرت مدیریت می‌باشد. درنتیجه افزایش در پیچیدگی ساختار تجاری، فعالیت‌های جهانی‌شدن و جدایی مالکیت از مدیریت واحد تجاری و تقویت‌کننده صحت و قابلیت اعتماد گزارشگری مالی انتظار می‌رود حسابرسان اطمینان بیشتری نسبت به اطلاعات مالی ارائه‌شده به‌وسیله شرکت‌ها فراهم آورند. دانش حسابرسی در عصر حاضر با چالش‌های مختلفی از قبیل تقلب، فاصله انتظاراتی، میزان مراقبت حرفه‌ای، استقلال و از دست دادن مشتری، کیفیت حسابرسی، آیین رفتار حرفه‌ای، خدمات اعتباردهی تعریف‌نشده، نرخ‌های پایین حق‌الزحمه و رقابت غیرحرفه‌ای و ... روبه‌رو است، چالش‌هایی که می‌توان به‌عنوان نابهنجاری‌های علمی از آن یادکرد (لطفی‌شیخ‌رضی و کیهان، 1401). رتبه‌بندی مؤسسات بین‌المللی حسابرسی بر اساس درآمد آن‌ها معیاری اصولی برای شناسایی برترین می‌باشد، زیرا فرض بر این است که در یک بازار کارا که توانا در پاسخگویی متقاضیان خود می‌باشد، تقاضا به‌سوی مؤسسات حسابرسی خواهد رفت که در ارائه خدمات حسابرسی از کیفیت بالاتری برخوردار است (خوشکار و همکاران، 1399). سازمان بورس و اوراق بهادار تهران بر طبق دستورالعمل طبقه‌بندی مؤسسات حسابرسی و اشخاص موضوع ماده 10 این دستورالعمل که در سال 1391 به تصویب رسیده است هرسال یک‌بار این مؤسسات حسابرسی را بر طبق معیارهایی که شامل معیارهای عادی (مهربان‌پور و بطهائی‌پور، 1393):

1- ارزیابی شرکا

2- ارزیابی کارکنان مؤسسه حسابرسی

3- ارزیابی ساختار و سازمان مؤسسه

4- ارزیابی تنوع ارائه خدمات، اطلاع‌رسانی و موقعیت در بازار حرفه‌ای

5- ارزیابی کیفیت کار خدمات حسابرسی.

6- معیارهای تخلفاتی شامل : الف) سوابق تخلفاتی مؤسسه حسابرسی طی پنج سال اخیر

                                   ب) سوابق تخلفاتی شریک مؤسسه حسابرسی طی پنج سال اخیر

یکی از مهم‌ترین راهکارهای ارتقای کیفیت حسابرسی کشور، شفافیت بیشتر از سوی حسابرسان و مقررات‌گذاران و همکاری آن‌ها با دانشگاهیان در هدف مشترک یعنی درک بهتر محرک‌های مختلف کیفیت حسابرسی است. می‌توان گفت که در نبود هیچ معیاری برای کیفیت حسابرس در ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار رتبه‌بندی را معیاری برای تمایز کیفیت حسابرسان در کشور مطرح کرده است؛ اما اینکه واقعاً مؤسسات حسابرسی معتمد گروه اول کیفیت حسابرسی بالاتری نسبت به مؤسسات حسابرسی معتمد سایر گروه‌ها دارند یک سؤال پژوهشی که به نظر می‌رسد هنوز پاسخی به آن داده نشده است (میرزامحمدی و همکاران، 1399).

عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی در کشورهای دیگر که متفاوت از عوامل یادشده در ایران می‌باشند عبارتند از شهرت حسابرس، استقلال حسابرس در ارائه خدمات حسابرسی، تجربه و مسئولیت‌پذیری حسابرسان در ارائه خدمات، مستندات حسابرسی و مشخصات حسابرس. عامل رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در ایران موجب ایجاد تفاوت فاحش در عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی نسبت به کشورهای دیگر شده است؛ زیرا رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در ایران به عواملی همچون ارزیابی شرکاء، ارزیابی کارکنان موسسه حسابرسی، ارزیابی ساختار و سازمان مؤسسه، ارزیابی تنوع ارائه خدمات و موقعیت مؤسسات حسابرسی در بازار حرفه‌ای و نهایتاً ارزیابی کیفیت خدمات است. این در حالی است که مؤسسات حسابرسی در سایر کشورها برای ارائه خدمات حسابرسی به شرکت‌های بزرگ بورسی از سوی نهادهایی همچون حسابداران رسمی و بورس و اوراق بهادار رتبه‌بندی نمی‌شوند. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در خارج از ایران از سوی نشریه‌ها، مجلات و بولتن‌های معتبر حسابداری و مالی صورت می‌گیرد که مؤسسات حسابرسی را بر اساس درآمدهای اعلام‌شده از سوی ایشان در طی یک سال رتبه‌بندی می‌نمایند (مهربان‌پور و بهطهائی‌پور، 1393).

پژوهش حاضر به دنبال پاسخی به این پرسش است که عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی چیست؟

 

 2- مبانی نظری

طبقه‌بندی مؤسسات حسابرسی توسط یک واحد نظارت به‌عنوان واحد کنترل کیفیت در جامعه حسابداران رسمی و یا واحد کیفیت بورس اوراق بهادار می‌باشد که طبق دستورالعمل ماده 10 سازمان بورس و اوراق بهادار مؤسسات معتمد بورس را به چهار طبقه تقسیم‌بندی کرده است. در ایران موضوع رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از سال 1383 مطرح گردید. اساس ارائه این بحث این‌چنین بود که مؤسسه‌های حسابرسی فعال در ایران در اجرای کنترل کیفیت مربوط به خدمات حسابرسی به‌طور یکسان عمل نمی‌کنند و طرح متمایز کردن مؤسسات حسابرسی بزرگ و کوچک مطرح شد. در ادامه افزودند که حسابرسی شرکت‌های بزرگ بورسی به مؤسسات حسابرسی با حجم فعالیت و تعداد کارکنان بیشتر و در واقع مؤسسات حسابرسی بزرگ‌تر واگذار گردد. پس از برگزاری جلسات متعدد در این خصوص، گزارش مکتوبی به سرپرست وقت شورایعالی جامعه حسابداران ارائه گردید. در این خصوص تحقیقاتی در رابطه با مؤسسات حسابرسی بزرگ دنیا و بورس آمریکا و سازمان نظارت بر شرکت‌های عمومی انجام گردید که نتیجه آن عدم رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از سوی بورس و رتبه‌بندی بر اساس کنترل کیفیت اعلام گردید. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از سوی خبرنامه بین‌المللی حسابرسی و یا وب‌سایت‌های معتبر بین‌المللی حسابداری انجام می‌گیرد. همچون رتبه‌بندی که در سال 2009 به‌وسیله خبرنامه بین‌المللی حسابداری اعلام شد و در آن مؤسسات حسابرسی فعال در کشور انگلستان از لحاظ میزان درآمد در آن سال رتبه‌بندی شد، علاوه بر رتبه‌بندی بر اساس درآمد، مجلات، بولتن‌ها و سایر مراکز معتبر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی و سایر نهادها بر طبق سایر مواردی همچون تعداد اعضای دانشجویان شاغل در مؤسسات حسابرسی و در دیگر اعضای انجمن‌های حرفه‌ای جهان و شاغل در انجمن حسابداران کشورهای مختلف و سایر موارد این‌ چنینی را انجام می‌دهند و تنها محدود به رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی نمی‌باشند. برخی از حسابرسان معتقدند چنانچه درآمد مؤسسات حسابرسی، معیار رتبه‌بندی قرار گیرد، ممکن است صاحب‌کاران نسبت به انتخاب حسابرسانی اقدام کنند که کار باکیفیت ارائه ننمایند، در پاسخ به این دسته از حسابرسان باید گفت که نمی‌توان اراده و حق صاحب‌کار را برای انتخاب حسابرس نقض کرد. به نظر نمی‌رسد که همه صاحب‌کاران به دنبال این اندیشه باشند که حسابرسان بدون کیفیت انتخاب کنند مگر اینکه کسانی باشند که چون صرفاً خود را باکیفیت می‌دانند عدم انتخاب خود را مستمسک این موضوع قرار دهند، عامل رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در ایران موجب ایجاد تفاوت فاحش در عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی نسبت به کشورهای دیگر شده است؛ زیرا رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در ایران به عواملی همچون ارزیابی شرکا، ارزیابی کارکنان مؤسسه حسابرسی، ارزیابی ساختار و سازمان موسسه، ارزیابی تنوع ارائه خدمات و موقعیت مؤسسات حسابرسی در بازار حرفه‌ای و نهایتاً ارزیابی کیفیت کار خدمات حسابرسی است. این در حالی است که مؤسسات حسابرسی در سایر کشورها برای ارائه خدمات حسابرسی به شرکت‌های بزرگ بورسی از سوی نهادهایی همچون حسابداران رسمی و بورس و اوراق رتبه‌بندی نمی‌شوند. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در خارج از ایران از سوی نشریه‌ها، مجالت و بولتن‌های معتبر حسابداری و مالی صورت می‌گیرد که مؤسسات حسابرسی را بر اساس درآمدهای اعلام‌شده از سوی ایشان در طی یک سال رتبه‌بندی می‌نمایند (رضوانی  و برندک، 1398). رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران بر اساس ارزیابی کیفیت خدمات حسابرسی که موضوعاتی مانند بررسی استقلال و پرونده مکاتباتی و پرونده دائمی و شناخت واحد مورد رسیدگی و محیط آن شامل کنترل‌های داخلی موسسه حسابرسی و آزمون‌های محتوا و برنامه‌ریزی و کنترل و سرپرستی کار و چک لیست‌ها و ... وارزیابی کنترل وضعیت موسسه حسابرسی می‌باشد که شامل:

1- رعایت ضوابط (مندرج در اساسنامه جامعه)

2- محل مؤسسه

3- شیوه نگهداری پرونده‌های حسابرسی

4- بیمه و مالیات

5- وضعیت کارها و کارکنان (تناسب تعداد کارکنان و عدم وابستگی موسسه به گروهی از سهامداران و ...)

6- استخدام کارکنان

7- آموزش کارکنان

8- ارتقاء کارکنان

9- نظام‌مندی کنترل کار ازنظر زمان‌بندی

10- نظام کنترل کیفیت مؤسسه

11- نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی

12- سوابق انتظامی مؤسسه و شرکاء و مدیران می‌باشد.

اگر ارزیابی مذکور را به ترتیب اولویت دسته‌بندی نماییم اکثر موارد مطرح‌شده جزو مدیریت مؤسسه حسابرسی در اجرای باکیفیت عملیات حسابرسی و سپس تخصص حسابرس و استقلال حسابرس و درنهایت وضعیت مالی مؤسسه حسابرسی دسته‌بندی می‌گردد و پس از ارزیابی فوق و امتیاز هر یک از عوامل متناسب با امتیاز کسب‌شده توسط مؤسسات حسابرسی دریکی از چهار رتبه (الف)، (ب)، (ج) و (د) قرار می‌گیرند.

با توجه به اطلاعات فوق این سؤال مطرح می‌گردد که عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی ازدیدگاه خبرگان حسابرسی چیست ؟

به همین منظور عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی باید ازجنبه‌های گوناگون شامل: ویژگی‌های فردی حسابرسان و عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی و عوامل فرهنگی و زمینه‌های اجتماعی تأثیرگذار و عوامل اقتصادی و سایر عوامل مرتبط با رتبه‌بندی مورد بررسی قرار گیرد.

 

3- پیشینه تحقیق

تیچر[3] و همکاران (2022) در بررسی ویژگی‌های مؤثر بر کیفیت حسابرسی در پرتو گزارشگری حسابرسی بیان می‌کنند، شاخص‌های کیفیت حسابرسی (AQI) موضوع بحث مداوم بوده است تا کمیته‌های حسابرسی را قادر سازد تا کیفیت حسابرسی غیرقابل مشاهده را ارزیابی کنند. با این‌ حال، چارچوب‌های اخیر برای شاخص‌های کیفیت حسابرسی به‌ندرت بر ویژگی‌های فردی حسابرسی تمرکز می‌کنند و مهم‌تر از همه، ماهیت ریسک ‌محور حسابرسی را در نظر نمی‌گیرند. بر اساس نیازهای اطلاعاتی کمیته حسابرسی، شاخص‌های کیفیت حسابرسی شناسایی می‌شوند که به شیوه‌ای ساختاریافته از گزارشگری حسابرسی کلیدی در محیطی با ارزش اطلاعاتی بالای گزارش حسابرسی (به‌عنوان ‌مثال، آلمان) جمع‌آوری شود. نتایج بیان می‌کنند که مشارکت حسابرسان متخصصان به‌طور مثبت و معناداری با کیفیت حسابرسی مرتبط است، زمانی که گزارشگری حسابرسی به موضوعات پیچیده حسابرسی اشاره می‌کند. علاوه بر این، ارتباط مثبت و معناداری بین شفافیت حسابرس در برجسته کردن ریسک‌های حسابداری و کیفیت حسابرسی زمانی که گزارشگری حسابرسی با موضوعات حسابرسی مرتبط با قضاوت سروکار دارد، وجود دارد. یافته‌های ما برای کمیته‌های حسابرسی در هنگام شناسایی شاخص‌های کیفیت حسابرسی به‌عنوان نقطه شروعی برای بحث معنادار با حسابرس موردتوجه است. آکینیومی[4] و همکاران (2022) به بررسی عوامل تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی پرداختند. نتیجه تحقیق یک رابطه آماری غیر معنادار اما مثبت را با اندازه هیئت‌مدیره به‌عنوان شاخص حاکمیت شرکتی، اندازه مؤسسه حسابرسی و اندازه شرکت از یک‌سو و کیفیت حسابرسی از سوی دیگر نشان داد. بااین‌حال، یک رابطه منفی و از نظر آماری بی‌اهمیت بین دوره تصدی حسابرسی و کیفیت حسابرسی ایجادشده است. ساماگایو و فیلیسو[5] (2022) تأثیر ویژگی‌های فردی حسابرس در کیفیت حسابرسی را با استفاده از مدل معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی و روش‌های تحلیل تطبیقی ​​کیفی مجموعه فازی، موردبررسی قرار دادند. نتیجه PLS-SEM نشان می‌دهد که ویژگی‌های توافق‌پذیری، وظیفه‌شناسی و صراحت به‌طور مثبت باکیفیت حسابرسی مرتبط است، درحالی‌که وظیفه‌شناسی و روان رنجوری بر کاهش عملکردهای کیفیت حسابرسی تأثیر منفی می‌گذارد. نتایج fsQCA وجود پیکربندی‌های متعددی از ویژگی‌های شخصیتی را نشان می‌دهد که منجر به کیفیت حسابرسی بالا (پایین) می‌شود. علاوه بر این، شخصیت ترکیبی از ویژگی‌های فردی است که به شیوه‌ای متفاوت و پیچیده باکیفیت حسابرسی تعامل دارند. گازانی و عبدالکریم[6] (2021) به بررسی ارتباط ساختار مالکیت و کیفیت حسابرسی: اثر واسطه‌ای استقلال هیئت‌مدیره پرداختند. یافته‌های تجربی وی نشان می‌دهد که شرکت‌هایی با مالکیت خانوادگی بالاتر به‌احتمال کمتری نیاز به ارائه خدمات حسابرسی با کیفیت بهتر و درنتیجه هزینه حسابرسی پایین‌تر دارند. بالعکس، این مطالعه نشان می‌دهد که شرکت‌هایی با مالکیت نهادی فعال‌تر، احتمال بیشتری دارند که حسابرسان باکیفیت بالا را درگیر کرده و هزینه‌های حسابرسی بزرگ‌تری را بپردازند؛ اما در مورد مالکیت دولت، تأثیر قابل‌توجهی بر هزینه‌های حسابرسی ندارد. لی و لاینگ[7] (2015) به بررسی رابطه دوره تصدی حسابرسی و رتبه حسابرسی باکیفیت حسابرسی پرداختند؛ به‌عبارت‌ دیگر در این پژوهش سعی شده است به این سؤال پاسخ داده شود که آیا طول دوره تصدی و رتبه‌بندی حسابرس بر کیفیت حسابرسی تأثیر می‌گذارد؟ تنها متغیر مؤثر بر متغیر کیفیت حسابرسی متغیر کنترلی اظهارنظر سال قبل می‌باشد می‌توان چنین نتیجه گرفت که شرکت‌ها در عملکرد مالی و رعایت استاندارد یک ثبات رویه برخوردار هستند.

لطفی‌شیخ‌رضی و آزادی (1401) اقدام به شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر شکاف انتظارات عمومی از حسابرسی کردند. ازنظر آزمودنی‌ها رتبه‌بندی وزنی عامل‌ها، عامل «عدم انتقال مفاهیم مدنظر در حسابرسی» بر عدم درک مفاهیم حسابرسی و عامل «رقابت در بازار مالی، حسابرسی و ارائه قیمت‌های رقابتی برخی از مؤسسات» بر فقدان اعتماد اجتماعی نسبت به سایر عامل‌ها اهمیت بیشتری در ایجاد شکاف انتظارت عمومی از حسابرسی دارد. بر اساس نظر خبرگان حسابرسی همه عوامل شناسایی‌شده در ایجاد شکاف انتظارات عمومی از حسابرسی بین حسابرسان و استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی مؤثر می‌باشند. دلبری‌راغب و همکاران (1400) به ارائه مؤلفه‌های کیفیت حسابرسی مستقل با تأکید بر رفع نیازهای ذینفعان پرداختند. استراتژی پژوهش "رویکرد ظاهر شونده با رهیافت گلیزر" است که با نمونه‌گیری نظری (نمونه‌گیری هدفمند) از جامعه متخصصان دانشگاهی و حرفه حسابرسی مستقل و انجام مصاحبه عمیق با مشارکت‌کنندگان (با توجّه مداوم به شاخص اشباع نظری) انجام‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده نوزده مؤلفه اصلی مؤثر بر کیفیت حسابرسی است که با به‌کارگیری روش خوشه‌بندی در سه سطح شامل سطح استفاده‌کنندگان (چهار مؤلفه)؛ سطح مؤسسات حسابرسی و حسابرسان (پنج مؤلفه) و سطح نهادهای ناظر بر حسابرسان (هفت مؤلفه) طبقه‌بندی شدند. همچنین، سه مورد از مؤلفه‌ها، در سطوح مذکور مشترک هستند. بختیاری و همکاران (1400) اقدام به شناسایی عوامل مؤثر بر ویژگی‌های حسابرسان در قضاوت حسابرسی کردند. نتایج پژوهش، نشان‌دهنده استخراج بالغ ‌بر 107 مفهوم اولیه از مصاحبه‌ها و نیز احصاء 20 مفهوم و 6 مقوله است که در قالب مدل پارادیمی شامل شرایط علّی با خرده مقولات: ویژگی‌های فردی، عواطف و سلامت روانی حسابرسان و عوامل دموگرافیکی، شرایط زمینه‌ای با خرده مقولات خانواده، عوامل قانونی، عوامل محیطی، فرهنگ و محیط سیاسی، مقوله محوری با خرده مقولات: استرس ناشی از کار، استقلال و بی‌طرفی، شرایط مداخله‌گر: عوامل سازمانی و محیط اقتصادی، راهکار/تعاملی با خرده مقولات: مهارت‌ها، دانش حسابرس، احساس تعلق به حرفه و قدرت تصمیم‌گیری به نهادهای تصمیم‌گیر و ناظر و پیامد با خرده مقوله: قضاوت‌های حرفه‌ای می‌باشد. میرزامحمدی و همکاران (1399) به بررسی تأثیر محافظه‌کاری حسابرس و رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی پرداختند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که محافظه‌کاری حسابرس بر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی تأثیر ندارد. رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی تأثیر منفی دارد؛ یعنی در شرکت‌هایی که حسابرسی آن‌ها توسط مؤسسات رتبه برتر انجام‌شده است مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی کمتری داشته‌اند. مشایخ و شمس (1397) به بررسی رابطه کیفیت حسابرسی و ارتباط با ارزش سود و ارزش دفتری سرمایه با نگاهی بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار تهران پرداختند. به این منظور ارتباط با ارزش سود و ارزش دفتری سرمایه شرکت‌هایی که توسط حسابرسان معتمد بورس (دارای رتبه الف در رتبه‌بندی سازمان بورس و اوراق بهادار تهران) حسابرسی می‌شوند و سایر شرکت‌ها مورد مقایسه قرار می‌گیرند. نتایج بیانگر آن است که اعلام سود و ارزش دفتری سرمایه در خصوص شرکت‌هایی که توسط شرکت‌های معتمد بورس مورد حسابرسی واقع می‌شوند، نسبت به سایر شرکت‌ها، نوسان بیشتری در بازده سهام آن‌ها ایجاد می‌کند. درنتیجه اطلاعات مربوط به سود و ارزش دفتری سرمایه در خصوص شرکت‌هایی که کیفیت حسابرسی بالاتری دارند، ارتباط با ارزش بیشتری نسبت به سایر شرکت‌ها دارا می‌باشد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که انجام حسابرسی توسط مؤسسات رتبه الف موجب افزایش ارتباط با ارزش شرکت‌ها می‌گردد. مغنی‌زاده و همکاران (1396) در پژوهشی به بررسی رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی و اثرات آن پرداختند. این پژوهش بر تأثیر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بر اندازه حسابرس، کیفیت و استقلال حسابرسان پرداخت و به این نتیجه رسید که مؤسسات حسابرسی بزرگ کیفیت حسابرسی صورت‌های مالی را افزایش می‌دهند و ادغام مؤسسات حسابرسی مزایایی مانند قدرت تمرکز بالا، افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها را در پی دارد. غفوریان‌شاگردی و موسوی (1396) در پژوهشی به بررسی رابطه رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی با اندازه مؤسسه حسابرسی پرداختند به این نتیجه دست‌یافتند که رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی با متغیر اندازه‌گیری کیفیت حسابرسی (اندازه مؤسسه حسابرسی) رابطه منفی و معناداری دارد. صلاحی (1395) به بررسی رابطه‌ی بین رتبه مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و حق‌الزحمه حسابرسی پرداختند. یکی از موضوعات مهم و مورد توجه در زمینه حسابرسی و اعتباربخشی به صورت‌های مالی، بحث کیفیت کار حسابرسی و به دنبال آن تعیین حق‌الزحمه حسابرسان است. سازمان بورس و اوراق بهادار مؤسسات حسابرسی معتمد را به چهار طبقه "اول"، "دوم"، "سوم" و "چهارم" رتبه‌بندی کرده است و این رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بیانگر آن است که کیفیت کار مؤسسات طبقه "اول" نسبت به سایر طبقات بالاتر است. با این ‌وجود پژوهش‌های قبلی انجام‌شده در زمینه کیفیت کار حسابرسان بر مبنای این رتبه‌بندی بیان‌گر آن است که کیفیت کار حسابرسان طبقه "اول" بالاتر از سایر طبقات نیست.

با تحلیل پیشینه های پژوهش خلا تحقیقی که عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی را از دیدگاه خبرگان بررسی کرده باشد وجود داردکه دراین پژوهش  انجام شده است.

 

4- روش تحقیق

در این تحقیق جهت استخراج معیارهای اصلی و کلیدی مرتبط برای رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از روش دلفی فازی استفاده‌شده است هدف بسیاری از کاربردهای دلفی، قابلیت اطمینان و کشف خلاقانه ایده­ها یا اطلاعات مناسب برای تصمیم­گیری است. اساس روش دلفی یک فرایند ساختارمند برای جمع­آوری و مختصرسازی دانش به‌دست‌آمده از گروه خبرگان است که این دانش از راه توزیع سؤال با بازخورد نظری کنترل‌شده به دست می­آید. هدف از این روش دسترسی به مطمئن‌ترین توافق گروهی خبرگان درباره موضوعی خاص است که با استفاده از پرسشنامه و نظرخواهی از خبرگان و تجزیه‌وتحلیل آماری، به دست می­آید. در این روش داده­های ذهنی افراد خبره به داده­های تقریباً عینی تبدیل می‌شود. در این روش استفاده از متغیرهای زبانی برای خبرگان متداول‌تر و راحت‌تر است. این نکته موجب پدید آمدن دلفی فازی شده است (منتظر و جعفری، 1387). نقطه قوت این روش انعطاف‌پذیری آن است که مشکلات مربوط به عدم دقت و صراحت را تحت پوشش قرار می‌دهد. ازآنجاکه انتخاب‌های خبرگان بر اساس صلاحیت‌های فردی آنان و کاملاً ذهنی است بنابراین از اعداد فازی استفاده می‌شود. جامعه آماری حسابداران رسمی شاغل عضو جامعه حسابداران رسمی می‌باشدکه دارای حداقل 10سال سابقه کار و شاغل در مؤسسات حسابرسی به‌عنوان شریک و دارای حداقل مدرک کارشناسی‌ارشد باشند. از جامعه آماری مذکور 20 نفر از خبرگان حرفه حسابرسی به عنوان نمونه انتخاب گردیده است.

 

1-4- تحلیل نتایج آمار توصیفی

در جدول 1 ویژگی‌های گروه مخاطبان ازجمله سن، سابقه حرفه‌ای و میزان تحصیلات موردبررسی قرارگرفته است.

 

جدول 1: ویژگی‌های نمونه موردمطالعه

	شرح ویژگی‌ها	فراوانی	درصد فراوانی
سن	زیر 40 سال	2	10
	بین 40 تا 50 سال	7	35
	بالای 50 سال	11	55
سابقه حرفه‌ای	بین 10 تا 20 سال	7	35
	بالای 20 سال	13	65
تحصیلات	کارشناسی ارشد	17	85
	دانشجوی دکتری	1	5
	دکتری	2	10

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، 20 خبره مورد بررسی مرد و سمت حرفه‌ای‌شان شریک مؤسسه می‌باشند. سن بیشتر خبرگان معادل با 55 درصد بالای 50 سال می‌باشد. سابقه حرفه‌ای 35 درصد پاسخ‌دهندگان بین 10 تا 20 سال و 65 درصد بالای 20 سال می‌باشد. میزان تحصیلات 85 درصد خبرگان کارشناسی ارشد، 5 درصد دانشجوی دکتری و 10 درصد دکتری می‌باشند.

 

4-2- نتایج روش دلفی فازی

برای استخراج معیارهای اصلی و کلیدی مرتبط برای رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی از روش دلفی فازی استفاده‌شده است. در این پژوهش دلفی فازی در یک راند صورت گرفته است که در ادامه آورده شده است. یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های تکنیک دلفی فازی نسبت به تکنیک دلفی سنتی، برای غربال شاخص‌ها، آن است که می‌توان از یک مرحله برای تلخیص و غربال متغیرها استفاده کرد (حبیبی و همکاران، 1393).

الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی شامل گام‌های زیر است:

• شناسایی طیف مناسب برای فازی‌سازی عبارات کلامی
• تجمیع فازی مقادیر فازی شده
• فازی‌زدایی مقادیر
• انتخاب شدت آستانه و غربال معیارها

در الگوریتم اجرای تکنیک دلفی فازی برای غربالگری، نخست باید طیف فازی مناسبی را برای فازی سازی عبارات کلامی پاسخ­دهندگان توسعه داد.

 

جدول 2. اعداد فازی مثلثی معادل طیف لیکرت 5 درجه

عبارات زبانی	اعداد فازی مثلثی
خیلی کم	(25/0، 0، 0)
کم	(5/0، د25/0، 0)
متوسط	(75/0، 5/0، 25/0)
زیاد	(1، 75/0، 5/0)
خیلی زیاد	(1، 1، 75/0)

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در این پژوهش از روش میانگین فازی برای تجمیع دیدگاه خبرگان استفاده‌شده است. اگر دیدگاه هر کارشناس به‌صورت عدد فازی مثلثی (l,m,u) نمایش داده شود، میانگین فازی n عدد فازی مثلثی به‌صورت رابطه 1 محاسبه می‌شود:

 (1)

 

 

پس از تجمیع فازی دیدگاه خبرگان باید به فازی زدایی مقادیر به‌دست‌آمده پرداخت. روش‌های مختلفی برای فازی زدایی وجود دارد که در این پژوهش از رابطه 2 و 3 استفاده ‌شده است.

 (2)

 

 (3)

 

 

پس از انتخاب روش مناسب و فازی زدایی مقادیر، برای غربال آیتم­ها باید یک آستانه تحمل در نظر گرفت که در این پژوهش آستانه پژوهش 7/0 در نظر گرفته‌شده است (حبیبی و همکاران، 1393).

 

4-3- نتایج دلفی فازی

مدل مفهومی در ارتباط با شاخص‌های تأثیرگذاری بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی به شرح ذیل می‌باشد:

 

تعهد حسابرسی

مسئولیت‌پذیری حسابرس

تجربه و مهارت حسابرس

نگرش مذهبی حسابرس (دینداری)

تعادل وبهداشت روانی حسابرس

میزان ریسک‌پذیری حسابرس

عوامل جمعیت‌شناسی فردی (سن شرکاء)

تخصص حسابرس (دانش فنی)

عوامل جمعیت‌شناسی فردی (تحصیلات شرکاء)

شهرت در درستکاری

روابط و مناسبات بین شرکاء

عوامل جمعیت‌شناسی فردی (جنسیت شرکاء)

عوامل جمعیت‌شناسی فردی (قومیت شرکاء)

به روز بودن اطلاعات تخصصی حسابرسی شرکاء

هوش هیجانی

استقلال حسابرسی

رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای در کار (رعایت استانداردهای رفتار حسابرسی)

ویژگی‌های فردی حسابرسان در مؤسسات حسابرسی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)‏

مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)‏

مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)‏

مدیریت مؤسسات حسابرسی (محل مؤسسه از لحاظ نظم ظاهر و فضای اداری متناسب با کارکنان)‏

مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)

مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌بندی دستورالعمل­ها و روش­های حسابرسی)

 

مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار از نظر زمان‌بندی)

مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکاء مدیران)

سابقه کار مؤسسه (قدمت مؤسسه)

بودن مؤسسه حسابرسی جزء فهرست مؤسسات معتمد بورس

اندازه مؤسسه حسابرسی

رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی

عوامل ساختار ‏سازمانی مؤسسات ‏حسابرسی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

تفاوت­های فرهنگی حسابرسان (تفاوت­های محلی و منطقه­ای که باعث تفاوت­های فردی می­شود)

رابطه حسابرسی با کارفرما (رابطه دوستی یا اقتصادی خارج از رابطه کاری)‏

حضور در کادر حسابرسی

نگرش قومیتی

خصوصیات عمومی، فرهنگی، ملی (فرهنگ عمومی کشور که مختص قوم یا صاحب خاصی نیست)‏

احترام به کارکنان صاحب کار

عوامل فرهنگی مرتبط با رتبه‌بندی

 

نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)

وجود سازمان­های ناظر و کنترل‌کننده

وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی

فشارهای سیاسی موجود در کشور (فشارهای بیرونی از سوی صاحبان قدرت)

 

سایر هنجارهای اجتماعی (نگرش­های فکری اختصاصی شرکا)

عوامل زمینه‌ای اجتماعی تأثیرگذار بر رتبه‌بندی

 

مناسبات شرکاء با افراد مؤثر در تصمیم‌گیری در بخش نظارت جامعه حسابداران رسمی

 

بزرگ شدن اندازه مؤسسات ناشی از ادغام دو یا چند مؤسسه حسابرسی

سایر عوامل مرتبط با رتبه‌بندی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

وضعیت مالی مؤسسه حسابرسی

شهرت حسابرس در جذب کار

انجام به موقع تکالیف قانونی مالیاتی و بیمه و ... توسط مؤسسه حسابرسی

حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی

تنوع ارائه خدمات به صاحب کار

عوامل اقتصادی مؤثر بر رتبه‌بندی

کیفیت ارائه خدمات به صاحب کار

غیر کارا یا کارا بودن بازار در انتخاب عوامل رتبه‌بندی و رتبه‌بندی مؤثر است

 

نرخ تورم

نرخ رشد اقتصادی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در این مرحله، پرسشنامه­ای شامل 51 شاخص تأثیرگذار بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در اختیار 20 نفر خبره قرار گرفت و از آن‌ها درخواست شد نظرشان را درباره‌ی هر معیار در قالب متغیرهای کلامی مندرج در پرسشنامه بیان کنند. نتایج اولیه ازنظرات خبرگان در جدول 3 آمده است.

 

جدول 3: نتایج شمارش پاسخ‌های خبرگان

ردیف	معیارها	میزان اهمیت
		خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد
1	تعهد حسابرس	0	0	0	5	15
2	مسئولیت‌پذیری حسابرس	0	0	0	5	15
3	تعادل و بهداشت روانی حسابرس	0	0	0	9	11
4	نگرش مذهبی حسابرس (دینداری)	8	6	0	4	2
5	تجربه و مهارت حسابرس	0	0	0	2	18
6	تخصص حسابرس (دانش فنی)	0	0	0	2	18
7	میزان ریسک‌پذیری حسابرس	2	6	0	11	1
8	عوامل جمعیت‌شناسی فردی (سن شرکا)	1	9	0	8	2
9	عوامل جمعیت‌شناسی فردی (تحصیلات شرکا)	0	2	1	14	3
10	عوامل جمعیت‌شناسی فردی (جنسیت شرکا)	7	8	0	3	2
11	عوامل جمعیت‌شناسی فردی (قومیت شرکا)	9	9	0	1	1
12	شهرت در درستکاری	1	0	0	8	11
13	روابط و مناسبات بین شرکا	0	4	0	8	8
14	به‌روز بودن اطلاعات تخصصی حسابرسی شرکا	0	0	0	3	17
15	هوش هیجانی	0	7	0	11	2
16	استقلال حسابرس	0	0	0	5	15
17	رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای در کار (رعایت استانداردهای رفتار حسابرسی)	0	0	0	4	16
18	مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)	0	0	0	9	11
19	مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)	0	0	0	13	7
20	مدیریت مؤسسات حسابرسی (محل موسسه ازلحاظ نظم ظاهر و فضای اداری متناسب با کارکنان)	0	4	0	14	2
21	مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)	0	0	0	7	13
22	مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار ازنظر زمان‌بندی)	0	1	0	9	10
23	مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)	0	0	0	6	14
24	مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی)	0	1	0	9	10
25	مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکا و مدیران)	0	3	0	12	5
26	اندازه مؤسسه حسابرسی	0	4	0	14	2
27	رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی	0	0	0	8	12
28	سابقه کار مؤسسه (قدمت مؤسسه)	0	6	0	10	4
29	بودن مؤسسه حسابرسی جزء فهرست مؤسسات معتمد بورس	0	5	0	8	7
30	تفاوت‌های فرهنگی حسابرسان (تفاوت‌های محلی و منطقه‌ای که باعث تفاوت‌های فردی می‌شود)	6	10	0	3	1
31	رابطه حسابرس با کارفرما (رابطه دوستی یا اقتصادی خارج از رابطه کاری)	1	8	0	9	2
32	نگرش قومیتی	8	7	0	4	1
33	حضور زن در کادر حسابرسی	4	10	0	5	1
34	احترام به کارکنان صاحب‌کار	0	5	0	14	1
35	خصوصیات عمومی فرهنگ ملی (فرهنگ عمومی کشور که مختص قوم یا مذهب خاصی نیست)	4	6	0	9	1
36	نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)	0	2	0	14	4
37	وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده	0	2	0	14	4
38	فشارهای سیاسی موجود در کشور (فشارهای بیرونی از سوی صاحبان قدرت)	0	9	0	9	2
39	وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی	1	1	0	13	5
40	سایر هنجارهای اجتماعی (نگرش‌های فکری اختصاصی شرکا)	2	8	0	9	1
41	شهرت حسابرس در جذب کار	1	5	0	9	5
42	وضعیت مالی مؤسسه حسابرسی	2	2	0	13	3
43	حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی	0	4	0	10	6
44	انجام به‌موقع تکالیف قانونی مالیاتی و بیمه و ... توسط مؤسسه حسابرسی	0	8	0	10	2
45	تنوع ارائه خدمات به صاحب‌کار	0	8	0	8	4
46	کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار	0	0	0	8	12
47	غیرکارا یا کارا بودن بازار در انتخاب عوامل رتبه‌بندی و رتبه‌بندی مؤثر است	0	8	0	11	1
48	نرخ رشد اقتصادی	4	5	0	11	0
49	نرخ تورم	4	5	0	11	0
50	مناسبات شرکا با افراد مؤثر در تصمیم‌گیری در بخش نظارت جامعه حسابداران رسمی	3	5	0	10	2
51	بزرگ شدن اندازه مؤسسات ناشی از ادغام دو یا چند موسسه حسابرسی	2	1	0	15	2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول 3، شمارش نظرات خبرگان به معیار­های پژوهش آورده شده است. برای فازی سازی اعداد، ابتدا بر اساس طیف جدول 2، به عدد فازی تبدیل می‌شوند سپس بر اساس رابطه 1 میانگین فازی از امتیازات اخذ می‌شود و توسط روابط 2 و 3 میانگین فازی به عدد قطعی تبدیل می‌شود نتایج کلیه محاسبات فازی سازی، در جدول 3 آورده شده است.

در این پژوهش عدد آستانه 7/0 در نظر گرفته می‌شود که نتایج نشان از تأیید تعدادی از شاخص­ها دارد که در جدول 4 نتایج آورده شده است.

 

جدول 4: نتایج دلفی فازی

ردیف	عوامل	معیارها	میانگین فازی زدایی شده	وضعیت
					L	M	U
1	ویژگی‌های فردی حسابرسان	تعهد حسابرس	688/0	938/0	000/1	875/0	تائید
2		مسئولیت‌پذیری حسابرس	688/0	938/0	000/1	875/0	تائید
3		تعادل و بهداشت روانی حسابرس	638/0	888/0	000/1	842/0	تائید
4		نگرش مذهبی حسابرس (دینداری)	175/1	325/0	550/0	350/0	رد
5		تجربه و مهارت حسابرس	725/0	975/0	000/1	900/0	تائید
6		تخصص حسابرس (دانش فنی)	725/0	975/0	000/1	900/0	تائید
7		میزان ریسک‌پذیری حسابرس	313/0	538/0	775/0	542/0	رد
8		عوامل جمعیت‌شناسی فردی (سن شرکا)	275/0	513/0	738/0	508/0	رد
9		عوامل جمعیت‌شناسی فردی (تحصیلات شرکا)	475/0	725/0	938/0	713/0	تائید
10		عوامل جمعیت‌شناسی فردی (جنسیت شرکا)	150/0	313/0	538/0	333/0	رد
11		عوامل جمعیت‌شناسی فردی (قومیت شرکا)	063/0	200/0	438/0	233/0	رد
12		شهرت در درستکاری	613/0	850/0	963/0	808/0	تائید
13		روابط و مناسبات بین شرکا	500/0	750/0	900/0	717/0	تائید
14		به‌روز بودن اطلاعات تخصصی حسابرسی شرکا	713/0	963/0	000/1	892/0	تائید
15		هوش هیجانی	350/0	600/0	825/0	592/0	رد
16		استقلال حسابرس	688/0	938/0	000/1	875/0	تائید
17		رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای در کار (رعایت استانداردهای رفتار حسابرسی)	700/0	950/0	000/1	883/0	تائید
18	عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی	مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)	638/0	888/0	000/1	842/0	تائید
19		مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)	588/0	838/0	000/1	808/0	تائید
20		مدیریت مؤسسات حسابرسی (محل مؤسسه از لحاظ نظم ظاهر و فضای اداری متناسب با کارکنان)	425/0	675/0	900/0	667/0	رد
21		مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)	663/0	913/0	000/1	858/0	تائید
22		مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار از نظر زمان‌بندی)	600/1	850/0	975/0	808/0	تائید
23		مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)	675/0	925/0	000/1	867/0	تائید
24		مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی)	600/0	850/0	975/0	808/0	تائید
25		مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکا و مدیران)	488/0	738/0	925/0	717/0	تائید
26		اندازه مؤسسه حسابرسی	425/0	675/0	900/0	667/0	رد
27		رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی	650/0	900/0	000/1	850/0	تائید
28		سابقه کار مؤسسه (قدمت مؤسسه)	400/0	650/0	850/0	633/0	رد
29		بودن مؤسسه حسابرسی جزء فهرست مؤسسات معتمد بورس	463/0	713/0	875/0	683/0	رد
30	عوامل فرهنگی مرتبط با رتبه‌بندی	تفاوت‌های فرهنگی حسابرسان (تفاوت‌های محلی و منطقه‌ای که باعث تفاوت‌های فردی می‌شود)	113/0	288/0	525/0	308/0	رد
31		رابطه حسابرس با کارفرما (رابطه دوستی یا اقتصادی خارج از رابطه کاری)	300/0	538/0	763/0	533/0	رد
32		نگرش قومیتی	138/0	288/0	525/0	317/0	رد
33		حضور زن در کادر حسابرسی	163/0	363/0	600/0	375/0	رد
34		احترام به کارکنان صاحب‌کار	388/0	638/0	875/0	633/0	رد
35		خصوصیات عمومی فرهنگ ملی (فرهنگ عمومی کشور که مختص قوم یا مذهب خاصی نیست)	263/0	463/0	700/0	475/0	رد
36	عوامل زمینه‌ای اجتماعی تأثیرگذار بر رتبه‌بندی	نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)	5000/0	750/0	950/0	733/0	تائید
37		وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده	5000/0	750/0	950/0	733/0	تائید
38		فشارهای سیاسی موجود در کشور (فشارهای بیرونی از سوی صاحبان قدرت)	300/0	550/0	775/0	542/0	رد
39		وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی	513/0	750/0	938/0	733/0	تائید
40		سایر هنجارهای اجتماعی (نگرش‌های فکری اختصاصی شرکا)	263/0	488/0	725/0	492/0	رد
41	عوامل اقتصادی مؤثر بر رتبه‌بندی	شهرت حسابرس در جذب کار	413/0	650/0	838/0	633/0	رد
42		وضعیت مالی مؤسسه حسابرسی	438/0	663/0	875/0	658/0	رد
43		حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی	475/0	725/0	900/0	700/0	تائید
44		انجام به‌موقع تکالیف قانونی مالیاتی و بیمه و ... توسط مؤسسه حسابرسی	325/0	575/0	800/0	567/0	رد
45		تنوع ارائه خدمات به صاحب‌کار	350/0	600/0	800/0	583/0	رد
46		کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار	650/0	900/0	000/1	850/0	تائید
47		غیرکارا یا کارا بودن بازار در انتخاب عوامل رتبه‌بندی و رتبه‌بندی مؤثر است	313/0	563/0	800/0	558/0	رد
48		نرخ رشد اقتصادی	275/0	475/0	725/0	49/0	رد
49		نرخ تورم	275/0	475/0	725/0	492/0	رد
50	سایر عوامل مرتبط با رتبه‌بندی	مناسبات شرکا با افراد مؤثر در تصمیم‌گیری در بخش نظارت جامعه حسابداران رسمی	325/0	538/0	763/0	542/0	رد
51		بزرگ شدن اندازه مؤسسات ناشی از ادغام دو یا چند موسسه حسابرسی	450/0	675/0	900/0	675/0	رد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در روش دلفی فازی که حالت غربالگری دارد متغیرهایی تأیید می‌شود که حداقل توافق روی آن‌ها 70 درصد باشد و چنین متغیرهایی تأیید می‌شود و نیازی به تکرار نیست. در این مرحله 24 متغیر تأیید شده است.

درصد موافقت خبرگان بر اساس جدول 3 و اینکه چند درصد از خبرگان میزان اهمیت این 24 عامل را زیاد و خیلی زیاد انتخاب کرده‌اند، به‌دست‌آمده است که به شرح جدول 5 می‌باشد.

 

جدول 5. عوامل تأیید شده ازنظر خبرگان

ردیف	عوامل	درصد موافقت
1	تعهد حسابرس	100
2	مسئولیت‌پذیری حسابرس	100
3	تعادل و بهداشت روانی حسابرس	100
4	تجربه و مهارت حسابرس	100
5	تخصص حسابرس (دانش فنی)	100
6	عوامل جمعیت‌شناسی فردی (تحصیلات شرکا)	85
7	شهرت در درستکاری	95
8	روابط و مناسبات بین شرکا	80
9	به‌روز بودن اطلاعات تخصصی حسابرسی شرکا	100
10	استقلال حسابرس	100
11	رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای در کار (رعایت استانداردهای رفتار حسابرسی)	100
12	مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)	100
13	مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)	100
14	مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)	100
15	مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار ازنظر زمان‌بندی)	95
16	مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)	100
17	مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی)	95
18	مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکا و مدیران)	85
19	رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی	100
20	نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)	90
21	وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده	90
22	وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی	80
23	حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی	100
24	کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار	100

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از جدول 5 درصد موافقت در تمام این 24 عامل بیشتر از 70 درصد می‌باشد؛ که این نتیجه نیز تأییدکننده نتیجه به‌دست‌آمده از دلفی فازی می‌باشد.

           

5- بحث و نتیجه‌گیری

در این ‌ارتباط لیستا و سوکریسنو[8] (2014) نشان دادند که استقلال حسابرس تأثیر مثبتی بر کیفیت حسابرسی دارد؛ اما این ارتباط برای اندازه حسابرسی و تخصص حسابرس در صنعت، معنادار نبود. زحمتکش و رضازاده[9] (2017) نشان دادند ویژگی‌ها حسابرس اثرات قابل‌توجهی بر روی کیفیت حسابرسی دارد. یانگ[10] و همکاران (2017) و روخمانیا[11] (2013) در پژوهش خود نشان دادند که هوش هیجانی حسابرسان، به‌طور مؤثر گرایش آنان به دخالت در رفتار ناکارآمد و بهبود کیفیت حسابرسی را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، آنان بیان کردند که هوش هیجانی حسابرس یک مکانیزم قابل‌توجهی است که تأثیرات انواع فشارهای مختلف را بر قضاوت حسابرسان تعدیل می‌کند. امیر و همکاران (2018) نیز بر این باورند که هوش هیجانی و تجربه حسابرس بر کیفیت حسابرسی تأثیر معناداری دارد و استقلال حسابرس به‌عنوان یک تعدیل‌کننده در این رابطه عمل می‌نماید. صلاحی (1395) نیز به رابطه‌ی اخلاق حرفه‌ای حسابرس و کیفیت حسابرسی پرداخت. نتایج تحقیق وی نشان داد که تعهد حسابرس به یکپارچگی و صداقت، استقلال حسابرس و بی‌طرفی حرفه‌ای او، تعهد حسابرس به رفتار حرفه‌ای در حرفه حسابرسی، تعهد حسابرس به رازداری و عملکرد حرفه‌ای حسابرس اثر مثبت و معناداری دارد.

ورشکستگی شرکت‌های بزرگ که باعث بدنامی برخی از مؤسسات بزرگ حسابرسی جهان و انحلال یکی از آن‌ها گردید و فساد بزرگ اقتصادی اخیر در ایران اهمیت نقش حسابرسان را بیش‌ازپیش کرده است. طی سال‌های اخیر، جامعه حسابداران رسمی اقدام به رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی نموده است. رتبه‌بندی مؤسسات به شیوه‌ای که طی سال‌های اخیر در ایران صورت می‌پذیرد روشی جدید می‌باشد که میزان دقت و صحت آن از دغدغه‌های استفاده‌کنندگان است (فلاح رمضانی، 1393). لذا، این تحقیق به دنبال تحلیل عوامل مؤثر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی و سنجش میزان مطابقت رتبه‌های ارائه‌شده برای مؤسسات است. در روش دلفی فازی که حالت غربالگری دارد متغیرهایی تأیید می‌شود که حداقل توافق روی آن‌ها 70 درصد باشد و نیازی به تکرار نیست. با توجه به نتایج بدست آمده از بین ویژگی‌های مطرح شده، خبرگان پژوهش تعدادی از ویژگی ازجمله تعهد، مسئولیت‌پذیری، استقلال حسابرس به عنوان معیار های برتر برگزیدند. ویژگی‌هایی که حائز اهمیت بیشتری بوده‌اند به ترتیب ارزش کسب شده به شرح زیر می‌باشند:

• تعهد حسابرس
• مسئولیت‌پذیری حسابرس
• تعادل و بهداشت روانی حسابرس
• تجربه و مهارت حسابرس
• تخصص حسابرس (دانش فنی)
• حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی
• کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار
• به‌روز بودن اطلاعات تخصصی حسابرسی شرکا
• استقلال حسابرس
• رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای در کار (رعایت استانداردهای رفتار حسابرسی)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)
• رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار ازنظر زمان‌بندی)
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی)
• شهرت در درستکاری
• نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)
• وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده
• مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکا و مدیران)
• وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی
• عوامل جمعیت‌شناسی فردی (تحصیلات شرکا)
• روابط و مناسبات بین شرکا

 

بنابراین از مقایسه معیارهای تعیین‌شده توسط خبرگان با معیارهای در حال اجرای جامعه حسابداران رسمی می‌توان به میزان پوشش متغیرهای تأثیرگذار به میزان موفقیت جامعه در تأمین یک ارزیابی همه‌جانبه (که اکثر متغیرهای لازم و کافی را در برمی‌گیرد) دست‌یافت. به همین منظور عوامل مطرح‌شده در دو پرسشنامه کنترل کیفیت کار حسابرسی و پرسشنامه کنترل وضعیت مؤسسه حسابرسی را بین 24 متغیر مرتبط با رتبه‌بندی تعیین‌شده توسط خبرگان تقسیم گردید تا هدف مذکور بررسی شود که تا چه اندازه پرسشنامه‌های مذکور ملاک‌های ارزیابی تعیین‌شده توسط خبرگان را تأمین می‌نماید. در بررسی انجام‌شده از 24 متغیر مدنظر خبرگان حرفه فقط 9 متغیر را پرسشنامه‌های کنترل کیفیت و کنترل وضعیت مؤسسات حسابرسی مدنظر قرار داده است و متغیرهایی مانند تعهد حسابرس و مسئولیت‌پذیری حسابرس و تعادل و بهداشت روانی حسابرس و تجربه و مهارت حسابرس و تخصص حسابرس و تحصیلات شرکاء و شهرت و درستکاری حسابرس و به‌روز بودن اطلاعات تخصصی و رعایت اخلاق و رفتار حرفه‌ای و روابط و مناسبات بین شرکاء و پیچیدگی صنعت کارفرما و وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده و وجود محدودیت‌ها در فرآیند رسیدگی و کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار در رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی مدنظر قرار نگرفته است. از نظر خبرگان حرفه متغیرهایی مانند محل مؤسسه و بیمه و مالیات در پرسشنامه کنترل وضعیت مؤسسات حسابرسی به‌عنوان متغیرهای غیر مرتبط با رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی تلقی می‌گردد. نکته قابل‌توجه در رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی تعیین امتیاز بر اساس انجام کامل‌تر عوامل تعیین‌شده در امتیازبندی می‌باشد. لذا فرق رتبه (الف)، (ب)، (ج) و (د) در انجام با کیفیت‌تر عوامل تعیین‌شده در پرسشنامه‌های مذکور می‌باشد نه در قابلیت و توانایی بالاتر رتبه (الف) نسبت به (ب)، (ج) و (د). این نقص ازآنجایی نشأت می‌گیرد که رتبه‌بندی بر اساس میزان توانایی بالاتر انجام نگرفته است و بر اساس انجام بهتر و کامل‌تر عوامل تعیین‌شده انجام‌گرفته است و این مبنای تعیین رتبه‌بندی تفاوت زیادی را بین مؤسسات رتبه (الف)، (ب)، (ج) و (د) ایجاد نمی‌نماید نتیجه این‌گونه رتبه‌بندی غیرقابل ‌رقابت نمودن مؤسسات حسابرسی ایرانی با رتبه بالا با مؤسسات حسابرسی هم‌تراز آن در سایر کشورهای پیشرفته می‌باشد.

بنابراین از پژوهش حاضر می‌توان نتایج زیر را استنتاج نمود:

• از بین عوامل مطرح‌شده عوامل زیر بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی مؤثر هستند:

تعهد، مسئولیت‌پذیری، تعادل و بهداشت روانی، تجربه و مهارت و تخصص حسابرسان، تحصیلات، شهرت در درستکاری، روابط و مناسبات بین شرکاء، بروز بودن اطلاعات تخصصی و استقلال حسابرسان، رعایت اخلاق و رفتار حرفه ای در کار، مدیریت مؤسسات حسابرسی (رعایت ضوابط مندرج در اساسنامه جامعه)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (شیوه نگهداری پرونده حسابرسی)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (آموزش و استخدام و ارتقاء کارکنان مؤسسه حسابرسی)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی کنترل کار از نظر زمان‌بندی)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (برقراری نظام کنترل کیفیت)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (نظام‌مندی دستورالعمل‌ها و روش‌های حسابرسی)، مدیریت مؤسسات حسابرسی (سوابق انتظامی مؤسسه و شرکا و مدیران)، رعایت استانداردهای انجام کار حسابرسی، نوع صنعت کارفرمایان (پیچیدگی)، وجود سازمان‌های ناظر و کنترل‌کننده ، وجود محدودیت در انجام فرآیند رسیدگی ، حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی ،کیفیت ارائه خدمات به صاحب‌کار .

• برای رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی نیاز به در نظر گرفتن متغیرهای بیشتری است تا بتوان ارزیابی دقیق‌تر و کامل‌تری از مؤسسات حسابرسی به عمل آورد. رتبه‌بندی علاوه بر کیفیت کار خدمات حسابرسی، براساس توانایی‌ها وقابلیت انجام کارهای خاص نیز انجام پذیرد بطوری‌که مؤسسه حسابرسی رتبه پایین‌تر قادر به انجام آن نباشد.
• صاحب‌کارانی که تقاضائی برای حسابرسی با کیفیت دارند، بر اساس رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی ممکن است که مؤسسات رتبه "الف" را به‌طور اختیاری انتخاب کنند و حق‌الزحمه بیشتری پرداخت کنند بدون اینکه از کیفیت بالاتر حسابرسی منتفع شوند.

پیشنهادات مطرح شده در این مقاله به شرح زیر است:

• عوامل تعیین‌کننده رتبه مؤسسات حسابرسی به‌صورت سالیانه بازنگری و منطبق با نیاز جامعه ایران گردد.
• با توجه به اینکه رقابت در بازار مالی و حسابرسی و ارائه قیمت‌های رقابتی برخی از مؤسسات و استفاده از نیروهای تخصصی سطح پایین جهت پوشش هزینه‌ها، شکل می‌گیرد به جامعه حسابداران رسمی پیشنهاد می‌شود به کنترل کیفیت مؤسسات حسابرسی توجه ویژه‌ای داشته باشند.
• این پژوهش پیشنهاداتی برای سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان متولی رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد ارائه می‌کند. سازمان بورس و اوراق بهادار باید موضوع اعطای مجوز حسابرسی صاحب‌کاران بزرگ توسط مؤسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" را مورد بازنگری قرار دهد. همچنین، دستورالعمل رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد موجب می‌شود تا قدرت بازار مؤسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" افزایش یابد که می‌تواند منجر به افزایش حق‌الزحمه حسابرسی بدون افزایش کیفیت خدمات ارائه‌شده حسابرسی شود.
• در ایران به دلیل وجود شرایط تورمی و عدم ثبات قیمت در بازار می‌توان شاهد افزایش سالانه‌ی حق‌الزحمه‌های حسابرسی بود. از طرفی، در ایران شرکت‌ها در مرحله‌ی رشد بوده و هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند بنابراین، حجم عملیات این شرکت‌ها نیز در حال افزایش است و مستلزم تلاش بیشتر حسابرسان و افزایش حق‌الزحمه‌ی آنان است. لذا رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی می‌تواند در انجام تحقیقات مرتبط باکیفیت حسابرسی مؤثر واقع شود.

 

 

[1]- گروه حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.  [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.   [e-mail]

[3] Teucher, Christoph

[4] Akinyomi, Oladele

[5] AntOnio Samagaio &Teresa Felício

[6] Moncef Guizani, Gaafar Abdalkrim

[7] Lee and Laing

[8] Listya Yuniastuti Rahmina, Sukrisno Agoes

[9] Zahmatkesh, S., & Rezazadeh, J.

[10] Yang Ling,

[11] Rokhmania, N

مراجع

فهرست منابع

• بختیاری، عباس، رضوان حجازی و علیرضا جرجرزاده، (1400)، "شناسایی عوامل مؤثر بر ویژگی‌های روانشناختی حسابرسان در قضاوت حسابرسی"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 10(37)، صص 143-158.
• بنی‌مهد، بهمن، (1391)، "کیفیت اطلاعات حسابداری، نوع حسابرس و مدیریت سود"، فصلنامه بورس اوراق بهادار، 5 (17)، صص 125- 139.
• حبیبی، آرش، صدیقه ایزدیار و اعظم سرافرازی، (1393)، "تصمیم‌گیری چند معیاره فازی"، رشت، کتیبه گیل.
• خوشکار، فرزین، سما اوجاقی و ناهید حسین‌زاده‌مقدم، (1399)، "تأثیر نوع مالکیت بر رابطه میان رتبه‌بندی مؤسسه حسابرسی و کیفیت حسابرسی"، چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 3 (34).
• دلبری‌راغب، محسن، علی اسماعیل‌زاده‌مقری، امیررضا کیقبادی و افسانه توانگرحمزه‌کلائی، (1400)، "ارائه مؤلفه‌های کیفیت حسابرسی مستقل با تأکید بر رفع نیازهای ذی‌نفعان"، بررسی‏‌های حسابداری حسابرسی.
• رضوانی، فریبا و سجاد برندک، (1398)، "تأثیر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بر رابطه بین مالکیت خانوادگی و پاداش هیئت‌مدیره"، چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 2(19)، صص 90-107.
• شفعتی، مرتضی، حسن ولیان و محمدرضا عبدلی، (1399)، "بررسی تأثیر استعاره‌سازی ذهنی بر تردید حرفه‌ای حسابرسان در ارزیابی ریسک تقلب و کیفیت حسابرسی"، حسابداری مدیریت، 13(44)، صص 143-163.
• صفرزاده، محمدحسین، (1393)، "نقش ویژگی‌های حسابرس در بهبود کیفیت سود"، مجله دانش حسابداری مالی، 1 (3)، صص 85-106.
• صلاحی، حامد، (1395)، "بررسی رابطه‌ی بین رتبه مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و حق‌الزحمه حسابرسی"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشکده علوم اقتصادی.
• عزیزمحمدلو، حمید، (1395)، "تحلیل آثار اقتصادی فعالیت‌های حسابرسی انجام‌شده در سطح صنعت"، دانش حسابداری مالی، 3(1)، صص 69-91.
• علوی‌طبری، سیدحسین و حدیثه حاجی‌مرادخانی، (1394)، "رابطه کیفیت حسابرسی و نقد شوندگی سهام"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 7 (27)، صص 93-109.
• غفوریان‌شاگردی، امیر و محمدجواد موسوی، (1396)، "بررسی رابطه بین رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی با اندازه مؤسسه حسابرسی"، کنفرانس پژوهش‌های نوین ایران و جهان در مدیریت، اقتصاد، حسابداری و علوم انسانی.
• فلاح‌رمضانی، سجاد، (1393)، "بررسی رابطه رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی و کیفیت حسابرسی"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
• لطفی‌شیخ‌رضی، سیدعرفان و کیهان آزادی، (1401)، "شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر شکاف انتظارات عمومی از حسابرسی"، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 11(41)، صص 159-176.
• محمدرضایی، فخرالدین و احمد یعقوب‌نژاد، (1396)، "اندازه مؤسسه حسابرسی و کیفیت حسابرسی: نقد نظری، نقد روش پژوهش و ارائه پیشنهادات"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 9(34)، صص 31-60.
• محمدعلیزاده، شکوفه و مجید اشرفی، (1396)، "بررسی تأثیر حضور زنان در کمیته حسابرسی بر حق‌الزحمه حسابرسی و انتخاب حسابرس"، همایش ملی حسابداری و مدیریت تکنیک‌های نوین، چالش‌ها و راهکارها، علی‌آباد.
• مشایخ، شهناز و زهرا شمس، (1397)، "رابطه کیفیت حسابرسی و ارتباط با ارزش سود و ارزش دفتری سرمایه با نگاهی بر رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار تهران"، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 10(38)، صص 39-54.
• مغنی‌زاده، مجتبی، نجمه مقدس‌اردبیلی و حجت آتشی‌گلستانی، (1396)، "رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی و اثرات آن"، دومین همایش ملی مدیریت و حسابداری، تهران، انجمن الکتروشیمی ایران.
• منتظر، غلامعلی و نیلوفر جعفری، (1387)، "استفاده از روش دلفی فازی برای تعیین سیاست‌های مالیاتی کشور"، پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، ۸ (۱)، صص ۱۱۴-۹۱.
• مهربان‌پور، محمدرضا و سیدعلی اکبر بهطهائی‌پور، (1393)، "بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی و مقایسه نحوه رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی در ایران با سایر مؤسسات بین‌المللی"، کنفرانس بین‌المللی حسابداری، اقتصاد و مدیریت مالی، تهران.
• میرزامحمدی، محمدعلی، معصومه علاجی و لیلا محمدی‌امین، (1399)، "تأثیر محافظه‌کاری حسابرس و رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی بر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی"، چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 3(23)، صص 1-15.
• نونهال‌نهر، علی‌اکبر، سعید جبارزاده‌کنگرلویی و یعقوب پورکریم، (1389)، "رابطه بین کیفیت حسابرس و قابلیت اتکای اقلام تعهدی"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 17 (67)، صص 55 -70.
• واعظ، سیدعلی، محمد رمضان‌احمدی و محسن رشیدی‌باغی، (1393)، "تأثیر کیفیت حسابرسی بر حق‌الزحمه‌ی حسابرسی شرکت‌های بورسی"، دانش حسابداری مالی، 1(1)، صص 87-107.