پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 10,003 |
| تعداد مقالات | 83,617 |
| تعداد مشاهده مقاله | 78,291,270 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 55,346,226 |
تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده: تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی با نقش تردید حرفهای | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 15، شماره 57، فروردین 1402، صفحه 149-184 اصل مقاله (775.28 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.699788 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| لیلا علی زاده گان1؛ محمود صمدی لرگانی* 1؛ محسن ایمنی2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2- استاد مدعوگروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی،تنکابن، ایران. گروه حسابداری ،موسسه آموزش عالی آیندگان، تنکابن، ایران. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده هدف از مقاله حاضر بررسی تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب در گزارشگری مالی با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی باتوجه به نقش میانجی تردید حرفهای در کشور ایران با مراجعه به نظر اعضای حرفهای حسابداری، شامل حسابرسان شاغل در مؤسسات حسابرسی عضو جامعۀ حسابداران رسمی ایران است. میزان تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی بر توانایی کشف تقلب با نقش میانجی تردید حرفهای، با استفاده از پرسشنامه و در مقیاس طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت بررسی شد. بدین منظور 333 پرسشنامه، طراحی و بین اعضای جامعه حسابداران رسمی توزیع شد و 302 فقره آن در نهایت مورداستفاده قرار گرفت. به‌منظور بررسی تأثیر متغیرها از روش معادلات ساختاری و برای تحلیل الگوها از رویکرد حداقل مربعات جزئی استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد که تجربه حسابرس، انواع تیپ‌های شخصیتی حسابرسان و تردید حرفهای، بر توانایی کشف تقلب در صورت‌های مالی توسط حسابرسان، رابطه مثبت و معناداری دارند. همچنین، تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی به طور غیرمستقیم باتوجه به نقش میانجی تردید حرفهای بر کشف تقلب در صورت‌های مالی رابطه مثبت و معناداری دارند. بر اساس یافتههای پژوهش، حسابرسان با شناسایی و رفع محدودیت‌های ناشی از عوامل منجر به شکل‌گیری تقلب باتوجه‌به نقش اثرگذار تجربه شغلی و تیپ شخصیتی با تأکید بر تردید حرفهای، توانایی کشف تقلب را افزایش داده به‌نوعی که هر چه حسابرسان در هنگام حسابرسی شک و تردید حرفهای بیشتری نشان دهند، تمایل آنها برای جستجوی اطلاعات در خصوص علائم تقلب بیشتر و از این رو توانایی کشف تقلب آنها بالاتر است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| واژه‌های کلیدی: تیپ شخصیتی؛ تجربه حسابرس؛ کشف تقلب؛ تردید حرفهای؛ تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده: تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی با نقش تردید حرفهای
چکیده هدف از مقاله حاضر بررسی تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب در گزارشگری مالی با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی باتوجه به نقش میانجی تردید حرفهای در کشور ایران با مراجعه به نظر اعضای حرفهای حسابداری، شامل حسابرسان شاغل در مؤسسات حسابرسی عضو جامعۀ حسابداران رسمی ایران است. میزان تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی بر توانایی کشف تقلب با نقش میانجی تردید حرفهای، با استفاده از پرسشنامه و در مقیاس طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت بررسی شد. بدین منظور 333 پرسشنامه، طراحی و بین اعضای جامعه حسابداران رسمی توزیع شد و 302 فقره آن در نهایت مورداستفاده قرار گرفت. به‌منظور بررسی تأثیر متغیرها از روش معادلات ساختاری و برای تحلیل الگوها از رویکرد حداقل مربعات جزئی استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد که تجربه حسابرس، انواع تیپ‌های شخصیتی حسابرسان و تردید حرفهای، بر توانایی کشف تقلب در صورت‌های مالی توسط حسابرسان، رابطه مثبت و معناداری دارند. همچنین، تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی به طور غیرمستقیم باتوجه به نقش میانجی تردید حرفهای بر کشف تقلب در صورت‌های مالی رابطه مثبت و معناداری دارند. بر اساس یافتههای پژوهش، حسابرسان با شناسایی و رفع محدودیت‌های ناشی از عوامل منجر به شکل‌گیری تقلب باتوجه‌به نقش اثرگذار تجربه شغلی و تیپ شخصیتی با تأکید بر تردید حرفهای، توانایی کشف تقلب را افزایش داده به‌نوعی که هر چه حسابرسان در هنگام حسابرسی شک و تردید حرفهای بیشتری نشان دهند، تمایل آنها برای جستجوی اطلاعات در خصوص علائم تقلب بیشتر و از این رو توانایی کشف تقلب آنها بالاتر است. واژه‌های کلیدی: تیپ شخصیتی، تجربه حسابرس، کشف تقلب، تردید حرفهای، تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده. 1- مقدمه تقلب به‌ویژه صورت‌های مالی متقلبانه از دیرباز تاکنون مورد توجه استفاده‌کنندگان و حسابرسان بوده است. به‌خصوص پس از بروز رسوایی‌های بزرگ مالی و حسابداری در داخل کشور از جمله اختلاس 3000 میلیارد تومانی و تخلفات بزرگ مالی خارجی، همچون شرکت‌های آدلفیا1، وردلدکام2، تیکو3 و لمن برادرز4 مسئله تقلب نه‌تنها موجب نوسان در بازار سهام، سلب اعتماد عمومی و بروز زیان‌های جبران‌ناپذیر بر سرمایه‌گذاران گردید، بلکه منجر به سقوط شرکت‌های بزرگ و کاهش اعتماد مردم به بنگاه‌های اقتصادی و حرفه مخصوصاً حسابرسی گردید (فرقاندوست حقیقی و برواری، 1388). بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته در ایالات‌متحده، تلفات مالی ناشی از تقلب 650 میلیارد دلار بوده است و هزینه‌های تقلب سازمان‌ها معادل 5 درصد از درآمد سالانه آنها را تشکیل داده است (انجمن بررسی‌کنندگان خبره تقلب5،2016؛ عرب مازار و همکاران، 1393). از این رو ضرورت رسیدگی به بحث تقلب (به‌ویژه تقلب در صورت‌های مالی) اجتناب‌ناپذیر می‌باشد؛ بنابراین می‌توان از تقلب را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدهایی که در عصر حاضر سازمان‌ها با آن مواجه‌اند نام برد به‌گونه‌ای که طی دهه‌های گذشته نزدیک به چهار برابر شده است و اثرات مخّرب آن همچنان ادامه دارد (براون و همکاران6، 2016). موضوع تقلب برای حسابداران عمومی اعم از حسابرسان داخلی و خارجی بسیار مهم است چرا که تقاضای فزاینده‌ای از سوی مردم وجود دارد که آنها باید مهارت‌ها و توانایی کافی برای ارزیابی خطرات تقلب را در جهت شناسایی کشف تقلب صورت‌های مالی داشته باشند. (موحد سانوسی و همکاران7، 2015). توانایی حسابرس در شناسایی کشف تقلب، تخصصی است که وی را در صورت نداشتن آن ناتوان از حذف خلاء مرتبط با شناسایی کشف تقلب خواهد کرد. از این رو کلید شناسایی تقلب و بررسی علائم مرتبط با اشتباه و تقلب؛ این است که ببینیم آیا معاملات غیرعادی با اهمیت تجاری وجود دارد یا خیر؟ بیانیه (استاندارد) شماره 99 استاندارهای حسابرسی، حسابرسان را به کسب آگاهی لازم در مورد منطقی بودن این نوع معاملات از لحاظ تجاری ملزم کرده است و فهرست مناسبی از مواردی که حسابرسان باید ضمن کسب شناخت لازم در مورد منطق تجاری معاملات غیرعادی مدنظر قرار دهند، ارائه داده است. در واقع حسابرسان بایستی قبل از کسب آگاهی لازم در مورد منطقی بودن معاملات تجاری نسبت به شرکت و فعالیت آن شناخت کافی داشته باشند، کسب چنین شناختی اهمیت زیادی دارد، زیرا حسابرس را قادر می‌سازد تا به آنچه در وضعیت عادی رخ دهد، آگاه شود و سپس بتواند موارد غیرعادی و خلاف قاعده را شناسایی کند. در واقع حسابرس از تخصص خود برای افشاء و توضیح این ناکارآمدی‌ها استفاده میکند (دویراندراو سرایان وا8، 2018)؛ بنابراین توانایی کشف تقلب به معنی پرده‌برداری و کشف عملی غیرقانونی است که منجر به تحریف با اهمیت عمدی در گزارشگری صورت‌های مالی شده است ( اود و همکاران9،2020). مویی10 (2010) اذعان می‌دارد کار شناسایی تقلب یک کار غیرساختاری است که حسابرس را به ایجاد روش‌های جایگزین و جستجو بر مبنای اطلاعات اضافی مرتبط از منابع مختلف سوق میدهد. جستجوی اطلاعات بر مبنای شواهد حسابرسی مورد نظر، بخشی از تردیدگرایی حرفهای حسابرس است. از این رو حسابرس، مسئولیت کشف تقلبی را دارد که همیشه افراد متقلب سعی در مخفی نگه داشتن آن دارند. در واقع حسابرس با دانش و بینشی که از فرایند آموزش کشف حسابداری متقلبانه طی دوره مورد رسیدگی کسب می‌نماید میتواند مشکلات حسابرسی پیچیده را آسان‌تر شناسایی و کشف کند و بر تردیدگرایی حرفه‌ای‌اش بیفزاید. به همین خاطر، تردیدگرایی برای حسابرس مهم است به‌گونه‌ای که وی میتواند به شواهد حسابرسی که در اختیار دارد انتقادی‌تر نگریسته و قبل از پیداکردن شواهد قوی به‌آسانی آن را نپذیرد. تقلب در بستر توسعه‌یافته تئوری عمل منطقی که همان تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده است معنا میدهد. تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، در واقع توسعة نظریه عمل منطقی11 است که خود، دارای ساختاری است که همان کنترل رفتاری درک شده را اضافه میکند. این ساختار برای کنترل رفتار فردی که توسط محدودیت‌ها و نقص‌ها از فقدان منابع به وجود آمده برای یک رفتار استفاده می‌کنند که به نظریه عمل منطقی افزوده میشود (جوگیانتو12، ۲۰۰۷). بر اساس "تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده13" که نظریه‌ای شناخته شده در روان‌شناسی است، به دنبال پیش‌بینی و تبیین رفتار انسان است (آجزن14، 1988). این نظریه بر این فرض استوار است که موجود انسان، برای اتخاذ یک تصمیم رفتاری معقول، از اطلاعات به‌صورت قاعده‌مند استفاده میکند و عملی را انجام میدهد که قصد و نیت آن را داشته است به‌نوعی که هرچه قصد اتخاذ یک رفتار قوی‌تر باشد، موفقیت بیشتری برای انجام آن رفتار مورد انتظار می‌باشد (آجزن و مادن15، 1986). مطابق تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده، نحوه انجام رفتارهای افراد، توسط قصد و نیت آنها، هدایت میشود. در واقع قصد و نیت به‌عنوان مقدمه ضروری و بی‌واسطه برای رفتار معرفی می‌شوند که نشان می‌دهند چقدر حاضرند سخت تلاش کنند و چه میزان تلاش آنها در راستای انجام رفتار برنامه‌ریزی شده می‌باشد. تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده دارای سه عنصر (1) نگرش نسبت به رفتار، (2) هنجارهای ذهنی و (3) کنترل رفتاری درک شده است (آجزن، 2005). عنصر نخست، کشف تقلب: باورهای رفتاری که بر نگرش و دیدگاه نسبت به رفتار تأثیر می‌گذارد که در اینجا با عنوان شک و تردید حرفهای تعریف میشود. مطابق با پژوهش‌های حاسانا16 (2010)؛ ناسوشن و فیتریانی17 (2012)؛ انگریاوان18 (2014) تردید حرفهای به‌عنوان فاکتور اثرگذار بر شناسایی کشف تقلب، نقش اساسی در حسابرسی داشته و بخش جدایی‌ناپذیر از تخصص حسابرس می‌باشد به‌نوعی که هرچقدر حسابرس آموزش کشف حسابداری متقلبانه را بیشتر ببینند در مقایسه با حسابرسانی که هرگز آموزش لازم را ندیده باشند تردیدگرایی بیشتری داشته و به‌نوعی با دیدگاه انتقادی نسبت به شواهد حسابرسی برخورد می‌کنند، در نتیجه می‌توانند وجود تقلب را در مرحله برنامه‌ریزی ارزیابی کرده و در نهایت، حسابرس را به افزایش شناسایی کشف تقلب طی مراحل بعدی حسابرسی سوق میدهد. عنصر دوم، باورهای هنجاری: این باور هنجار ذهنی را پی‌ریزی میکند که به‌عنوان درک اخلاقی حسابرسان تعریف میشود و به چگونگی درک حسابرس از آیین رفتار حرفهای و استانداردهای حسابرسی اشاره دارد (آجزن، 2005). در واقع درک اخلاقی حسابرس تعیین‌کننده قضاوت اخلاقی آنها می‌باشد (اومار و پاربا19، 2020). عنصر سوم، باورهای کنترلی: مبنایی برای درک کنترلی رفتاری است که از آن به‌عنوان درک آسان و سخت حسابرس باتوجه‌به رفتار گذشته برای پیش‌بینی شناسایی کشف تقلب طی حسابرسی که از تجربه حسابرس به دست می‌آید، تعریف میشود. (آجزن و مادن، 1986). توسعه اخلاقیات شناختی فرد متأثر از تجربه‌اش است که خود عاملی مهم در پیش‌بینی عملکرد حسابرس است به‌نوعی که تجربه حسابرس با افزایش تخصص شغلی‌اش، بحث در خصوص حسابرسی با همکارانش، وجود برنامه‌های آموزشی و استفاده از استانداردهای حسابرسی بیشتر، ارتقا می‌یابد (ناسوشن، ۲۰۱۲). پژوهشگران (جانوآرتی20،۲۰۱۱؛ نویآنی21، 2002؛ تیرتا و شلی این22؛2004 و ناسوشن؛ ۲۰۱۲) اذعان می‌دارند که حسابرسان باتجربه اطلاعات بیشتری در مورد اشتباه و تقلب دارند به‌نحوی‌که عملکرد بهتری در شناسایی موارد متقلبانه در مقایسه با حسابرسان بی‌تجربه پیدا می‌کنند. در حقیقت حسابرسانی که سطح بالایی از ساعات کاری دارند، با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند که میتواند تجربه و تخصص آنها را افزایش دهد (آنگریاوان، ۲۰۱۴). در نتیجه تجربه حسابرس میتواند بر سطح موفقیت، شناسایی تقلب و اشتباه صورت‌های مالی اثر گذارد. به‌نوعی که هرچقدر تجربه حسابرس بالاتر باشد، توانایی وی در شناسایی تقلب بیشتر میشود (آدنایانی23،2014). پژوهشگران (حاسانا، 2010؛ فولرتون24،2010؛ آفر25، 2014؛ آدی پوترا و دویراندرا26، 2019) اذعان می‌دارند که تیپ شخصیتی27 عامل کلیدی است که اغلب برای افزایش تردید حرفهای و توانایی حسابرس در شناسایی کشف تقلب نادیده انگاشته میشود. از آنجا که تقلب نوعی تلاش انسانی مشتمل بر فریب، قصد هدفمند، میل شدید، نقض اعتماد، عقلانیت و غیره است، درک عوامل روان‌شناختی که ممکن است رفتار عاملان تقلب را تحت‌تأثیر قرار دهد، دارای اهمیت بسزایی می‌باشد. بسیاری از متخصصان کسب‌وکار، به‌خصوص کسانی که در عرصه مالی هستند، تمایل دارند که تبیین‌های رفتاری را کم‌رنگ کنند؛ اما همچنان که میزان بروز تقلب در حال افزایش است، در مرکز توجه قراردادن عوامل رفتاری هم برای تشخیص تقلب و هم برای بازدارندگی آن رویکردی با اهمیت است. (پراستیو28، 2015). قصد، مقدم بر رفتار واقعی است و اگر به‌درستی اندازهگیری شود، میتواند به‌صورت دقیق رفتار را پیش‌بینی کند (آجزن، 2005). تردیدی نیست که حسابرسان به‌عنوان یک انسان از شخصیت و ویژگیهای مختلف شخصیتی برخوردارند که این مفاهیم به‌عنوان مفاهیمی نهفته در ویژگیهای فرد می‌توانند بر عملکرد آنها تأثیرگذار باشد. همچنین اگر زمینه‌های حسابرسی شامل شناسایی کشف تقلب باتوجه‌به تردید حرفهای باشد، آن‌گاه بررسی تأثیر ویژگیهای فردی هم از لحاظ عملی و هم از لحاظ نظری جذابیت دارد. به‌نوعی که شخصیت میتواند بر واکنش‌های هیجانی و نیز ارزیابی از فشارزاها و انتخاب مهارت‌های مقابله‌ای تأثیر گذارد (شاهریر و بیلی29، 2014). اما پرسش حائز اهمیت این است که آیا تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی، میتواند مبنای مناسبی را برای حذف خلاءهای موجود در شناسایی کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده فراهم آورد؟ آیا تردید حرفهای به‌عنوان متغیر میانجی، رابطه بین تجربه حسابرس، تیپ‌های شخصیتی و کشف تقلب‌های صورت‌های مالی را توضیح میدهد؟ ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر، پرداختن به گزارشگری تقلب توسط حسابرس و پیشگیری کشف تقلب توسط آنان با تاکید بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده است. مطالعه در مورد توانایی حسابرس در حوزه کشف تقلب میتواند به ما در تطبیق نتایج حاصل از این مطالعه در محیط اقتصادی ایران و مطالعات خارجی انجام شده ارائه دهد و اینکه آیا شباهت‌ها و تفاوت‌ها در این محیط وجود دارد؟و تنوع در فرهنگ شخصیت تا چه حد بر این عوامل مؤثر است؟ زیرا برای رقابت موفق در محیط حسابرسی، حسابرس باید تلاش مداومی برای برآورده ساختن انتظارات صاحب‌کار و به حداکثر رسانیدن رضایت وی از طریق بهبود تصمیم‌گیری و شناسایی کشف تقلب داشته باشد. از این رو پرداختن به گزارشگری تقلب توسط حسابرس، به دلیل نقش بی‌بدیلی که آنها می‌توانند برای حذف خلاءها در پیشگیری و شناسایی کشف تقلب باتوجه به تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و نقش اثرگذار آن باتوجه‌به متغیرهای تجربه حسابرس و تیپ شخصیت با نقش میانجی تردید حرفهای ایفا نمایند حائز اهمیت است. با این وجود، به نظر می‌رسد که در کشورمان شناخت اندکی درباره توانایی حسابرسان در کشف تقلب در تئوری و عمل و عوامل مؤثر بر آن وجود دارد و لازم است در این خصوص پژوهش‌های بیشتری انجام شود و به‌رغم لزوم اجرای وجود آیین رفتار حرفهای، استانداردهای حسابرسی و ... حسابرسان گهگاهی بیش از حد به تجربه و دانش خود اتکاءنموده و ممکن است تردید حرفهای را نادیده بگیرند لذا مطالعه در خصوص نقش هریک از عوامل یاد شده با تأکید بر تردید حرفهای لازم دیده میشود. ازطرفی کمتر پژوهشی وجود دارد که تأثیر ویژگیهای شخصیتی حسابرس را با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده مورد بررسی قرار داده باشد و این خود گویای تمایز اساسی این پژوهش با سایر پژوهش‌های انجام شده در این خصوص می‌باشد. در این مقاله ابتدا به بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش پرداخته میشود. سپس، فرضیهها، روششناسی و الگوی پژوهش ارائه میگردد. در نهایت، پس از بیان یافتهها، بحث و نتیجهگیری، پیشنهادهای کاربردی، پیشنهادهایی بیان خواهد شد.
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش 2-1- تقلب پیشینه پژوهش در مورد گزارشگری تقلب به دهه 1980 بازمی‌گردد (کیل و همکاران30، 2010). باتوجه‌به تکامل تدریجی در ادبیات گزارشگری تقلب، تعریف گوناگونی از این نوع گزارشگری ارائه شده است. طبق استانداردهای بین‌المللی حسابرسی31 تقلب عبارت است از فعالیت عمدی از سوی یک یا چند نفر در میان مدیران، کسانی که مسئول حاکمیت، کارکنان یا اشخاص ثالث هستند که شامل استفاده از تقلب برای به‌دست‌آوردن یک مزیت ناعادلانه یا غیرقانونی است (هیئت استانداردهای حسابداری بین‌المللی32، 2009). تقلب، بر اساس تعریف انجمن بازرسان رسمی تقلب، عبارت است از هر عمل غیرقانونی که دارای ویژگیهای نیرنگ، پنهان‌کاری و خیانت در امانت باشد. این اعمال، نیاز به کاربرد خشونت و اجبار فیزیکی ندارد بلکه از سوی افراد و سازمان‌ها برای به‌دست‌آوردن پول، دارایی یا خدمت انجام میشود تا از پرداخت وجوه یا ازدست‌دادن خدمات خودداری کنند؛ یا نفع تجاری یا فردی به دست آورند (گلدمن وکافمن33، 2009). انجمن حسابداران رسمی آمریکا در بیانیه (استاندارد) حسابرسی شماره 99 (در اکتبر 2002) سه ویژگی برای تقلب در نظر گرفته و اعتقاد دارد این سه عامل موجب بروز تقلب هستند که به "مثلث تقلب34" معروف‌اند. اصطلاح مثلث تقلب توسط کریزی35 (1953) مطرح شد. به اعتقاد کریزی سه عامل "فشار36"، "فرصت37" و "توجیه38" از عوامل مؤثر در وقوع تقلب هستند. براین‌اساس، تقلب معمولاً در صورت بروز سه وضعیت زیر رخ میدهد: فشار (انگیزه): مدیریت یا سایر کارکنان را به ارتکاب تقلب اغوا و تحریک میکند. فرصت: عاملی است که متوجه ساختار سازمانی است و عواملی از قبیل نبود کنترل‌ها یا توانایی مدیریت برای زیر پا گذاشتن کنترل‌ها، زمینه فرصت ارتکاب تقلب را فراهم میکند. منطق تراشی: قلب روان‌شناسی متقلبین است، متقلبین قادر به توجیه یا منطقی جلوه‌دادن اعمال متقلبانه خود هستند، در واقع مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی در محیطی که در آن فعالیت می‌کنند آنها را وادار میکند ارتکاب تقلب را توجیه کنند (مهدوی و کاظم نژاد، 1389). نهایتاً بیانیه (استاندارد) حسابرسی شماره 99 تقلب را به‌عنوان "ارائه نادرست یا حذف تعمدی مقادیر یا افشاهای، صورت‌های مالی" بیان میکند (عرب مازار و همکاران، 1393). تقلب، دارای اثرات زیان باری در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. در واقع فساد و تقلب، سوءاستفاده از قدرت و یا منفعت شخصی و یا گروهی است که در نتیجه عدم کنترل بر قدرت و ایجاد فرصت برای تحریف از قدرت موجود و عدم قطعیت ضمانت‌های اجرایی است. فساد و تقلب به‌عنوان جرم غیرعادی از طریق خدشه واردکردن به اخلاق و فرهنگ جامعه و سیاست‌های دولت در تأمین منافع مردم، باعث کاهش رقابت سطح ملی و مختل شدن رشد اقتصادی میشود و به کیفیت رابطه‌های تجاری لطمه می‌زند و در نهایت منجر به خنثی شدن تلاش‌ها در جهت کاهش فقر و تبعیض اجتماعی است (اماروپاربا، 2020). از این رو حتی افزایش آگاهی و فرهنگ، نیز باعث نمی‌شود یک سازمان قربانی تقلب نشود؛ درحالی‌که سازمان غافل از این واقعیت است که تقلب همچنان میتواند رخ دهد. تقلب در سازمان‌ها به طرق مختلف اثرات منفی و زیان باری دارد، از جمله این اثرات منفی: اقتصادی، لطمه به شهرت، روانی و اجتماعی می‌باشند به‌نوعی که اعتبار حرفه حسابداری را مخدوش میکند و بر اعتماد عمومی نسبت به انتشار صورت‌های مالی تأثیرگذار است، از این رو آسیب روحی و روانی از آثار فیزیکی و زیان‌بار قربانیان تقلب می‌باشد که نه‌تنها پول و زیان‌های مالی دیده‌اند بلکه خودباوری و ارزش‌های والای اخلاقی خود را مورد تهاجم می‌بینند؛ بنابراین مسئله تقلب به‌عنوان یک پدیده غیراخلاقی موجب گسترش فساد و ازبین‌رفتن ارزش‌های اجتماعی، اخلاقی و کرامت والای انسانی میگردد (عرب مازار و همکاران، 1393). پس از رسوایی‌های مالی سال‌های اخیر توسط شرکت‌هایی همچون انرون، ورلدکام و... کشورهای متعددی (مانند آمریکا، آلمان) دست به قانون‌گذاری زدند. از جمله تلاش‌های انجام‌گرفته توسط تدوین‌کنندگان استانداردها و نهادهای نظارتی حسابداری در جهت افزایش مسئولیت حسابرسان در کشف تقلب، تصویب قانون ساربنز آکسلی در جولای سال 2002 توسط کنگره آمریکا می‌باشد. این قانون به طور موفقیت‌آمیزی مسئولیت حسابرسان را در رابطه با پیشگیری و کشف تقلب در صورت‌های مالی افزایش داد (ام سی کاننل و بانک39، 2003). انجمن حسابداران خبره آمریکا در بیانیه «پیشگیری از تقلب» اظهار نمودند که "یک حسابدار مستقل به‌تنهایی نمی‌تواند از تقلب پیشگیری نماید". کمیته حسابرسی و هیئت‌مدیره، مدیریت، حسابرسان داخلی و کارکنان از عواملی هستند که در جلوگیری از تقلب می‌توانند مؤثر باشند (اومار40، 2020).
2-2- تجربه حسابرس تجربه حسابرسی عبارت است از برخورد با یک مورد خاص که فرصتی را برای کسب دانش (اطلاعات در حافظه ذخیره و دانش موردنظر کسب میشود) فراهم میکند. (نیک‌بخت و همکاران،1395؛ حاسانا،2010) اذعان می‌دارد تجربه حسابرسی یکی از فاکتورهایی است که بر تردیدگرایی حرفهای و توانایی شناسایی تقلب وی اثر دارد. حسابرسان حرفهای دانش نسبتاً دقیق‌تری از اشتباهات و علت و معلول موارد غیرعادی دارند. تجربه حسابرسی بر شناسایی اشتباهات و خطای های احتمالی از طرف حسابرسان اثر می‌گذارد زیرا اطلاعات و دانش حسابرس در خصوص خطاها و اشتباهات حاصل شده از تجربیات قبلی، آنها را نسبت به خطا و اشتباهات حسابرسی بعدی هوشیارتر میکند (لایبی41، 1985). آدیپوترا ودویراندا42 (2019) اذعان می‌دارند آموزش حسابرسی کشف تقلب نوعی از آموزش است که به‌صورت عمقی تکنیک‌هایی که حسابرس باید در شناسایی تقلب طی شواهد مختلف به شکل بیان یک مدرک، نویسنده گزارش و سودمند بودن در شناسایی باشد را به بحث می‌گذارد و به این طریق از تقلب پیشگیری کرده و آن را افشا میکند آموزش حسابرسی کشف تقلب، تعیین‌کننده نگرش و دیدگاه‌های حسابرسان می‌باشد. به‌نوعی که حسابرسانی که به‌صورت دائمی آموزش می‌بینند، همیشه ارزیابی‌ها را بر اساس بینش و درک حاصل شده از آموزش، از بعد انتقادی زیر سؤال برده و آن را انجام می‌دهند؛ بنابراین تجربه حسابرسی فراوان، حسابرس را کارآمدتر میکند و باعث ارتقای توانایی شناسایی تقلب توسط حسابرس میشود و در نهایت بر تردیدگرایی حرفه‌ای‌اش می‌افزاید. پس می‌توان نتیجه گرفت که هرچقدر حسابرس تجربه بیشتری به دست آورد، شناسایی تقلب برای او طی فرایند حسابرسی آسان‌تر میشود (اود و همکاران43، 2020). کلرسی44(1994) اذعان می‌دارد که حسابرسان باتجربه احتمالاً نسبت به حسابرسان بی‌تجربه با نظرات مدیران مخالفت بیشتری داشته و نظرات آنها را کمتر منطقی میانگارند. تجربه حسابرسی فرصتی برای دستیابی به اطلاعات درخصوص تقلب است (هامرسلی45، 2011) . حسابرسانی که تجربه بیشتری در امر مدیریتی و نظارتی دارند سریع‌تر تقلب را شناسایی می‌کنند زیرا تجربه بیشتر، احتمال مواجهه فرد با مواردی از تقلب را بالا برده و راحت‌تر پرده از شواهدی که گویای ریسک تقلب بوده برداشته و بهتر می‌توانند اطلاعات نامرتبط را نادیده انگارند و در نتیجه احتمال کشف تقلب را بالا می‌برند (کارپنتر و همکاران46، 2002).
2-3- تیپ شخصیت مفهوم"تیپ" از کلمه یونانی "توپس" به معنای نقش یا اثر گرفته شده و در روان‌شناسی، به معنای خصوصیات ویژه جسمی و روان‌شناختی خاصی است که افراد را از همدیگر مجزا میکند. به بیان دیگر مجموعه‌ای از افراد که تحت یک "تیپ" شناسایی می‌شوند، رفتارها، اندیشه‌های تقریباً مشابه‌ای دارند و واکنش‌های رفتاری آنها نیز کم‌وبیش با هم یکسان است (شولتز،1381). از نظر واژگان، لغت ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻌﺎدل واژه »ﭘﺮﺳﻮﻧﺎﻟﻴﺘﻲ47« اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ یا «پرسونالیت48» فرانسه است در حقیقت از ریشه لاتین «پرسونا49» گرفته شده که به معنی نقاب یا ماسکی بود که در یونان و روم قدیم بازیگران تئاتر بر چهره می‌گذاردند. با نگاهی به تعاریفی که واژه‌نامه‌ها از شخصیت به دست می‌دهند، در می‌یابیم که همگی به جنبه‌های قابل‌مشاهده نقش فرد، آن‌گونه که به‌وسیله دیگران ادراک میشود، اشاره دارند؛ درحالی‌که به جز ویژگیهای ظاهری فرد، ویژگیهای اجتماعی ـ هیجانی وجود دارد که ممکن است مستقیماً قابل‌مشاهده نباشد. شاید به همین دلیل است که تعریف مفهوم شخصیت کار آسانی نیست زیرا مانند بیشتر ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ویژگیهای اﻧﺴﺎنی ﻣﺮﺑﻮط میشود، پیچیده است (نادری و همکاران، 1395)؛ بنابراین، شخصیت به‌عنوان یک کل باعث تمایز فرد از سایرین میشود و هر کس ویژگیهای منحصربه‌فرد خود را داراست (ایندریانی50، 2015). ویژگیهای شخصیتی، خصوصیات رفتاری انسان می‌باشد که نقش مهمی در زندگی او دارد به‌طوری‌که به‌صورت مستقیم در تصمیم‌گیری‌های فرد ملاک عمل قرار می‌گیرد، بی‌تردید تیپ‌شناسی شخصیت را می‌توان یکی از موضوعات بحث‌برانگیز روان‌شناسی دانست. این بحث خصوصاٌ در زمینه‌هایی مانند انگیزه، ادراک، تفکر، عواطف، احساسات و غیره است (آلپورت51،2020). تیپ شخصیتی توضیح‌دهنده رفتار افراد می‌باشد به‌نوعی که در اکثر مواقع در تصمیم‌گیری مدیران و سرمایه‌گذاران نمی‌توان نقش مؤثر فرهنگ، مذهب و شخصیت را نادیده گرفت زیرا اثر زیادی بر روند حرکت بازارها دارد؛ بنابراین همانگونه که ادراک عامل مهمی در تصمیم‌گیری است، شخصیت نیز نقش بسزایی در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر قضاوت‌های اخلاقی آنها دارد، سقوط شرکت‌های بزرگی مانند انرون، لمن برادرز و ورلدکام نمونه بارز نقض شخصیت مدیران (رهبران) سازمان می‌باشد. با توجه به اینکه ویژگی شخصیتی مدیران بر عملکردشان تأثیرگذار می‌باشد، تفاوت در ویژگیهای شخصیتی منجر به عملکردهای متفاوتی می‌باشد، بنابراین شناسایی تیپ شخصیتی مدیران (رهبران) سازمان از آن‌جهت که احتمال تصمیم ناگهانی را در بحران‌های مالی کاهش میدهد، سودمند است (نمازی و رجب دری،1396). در پژوهش حاضر، منظور از تیپ‌های شخصیتی، ویژگی‌ها و عوامل شخصیتی مدل پنجعاملی نئو است. مدل شخصیت پنج عاملی نئو، به شرح زیر است: روان رنجوری یا ثبات عاطفی: این بعد به توانایی فرد در تحمل استرس اشاره دارد. افراد با ویژگی روان رنجوری دارای ثبات عاطفی پایین هستند این افراد نگران، عصبی، مأیوس و ناامید، دارای استرس، خجالتی، آسیب‌پذیر و شتاب‌زده هستند. افراد روان‌رنجور معمولاً حال و هوای منفی در محیط کار خود داشته و عموماً نگرش منفی نسبت به کار خود دارند. ممکن است در تصمیم‌گیری‌های گروهی، نفوذ هوشیار کننده داشته باشند که این امر از طریق بیان جنبه‌های منفی تصمیم اخذشده، صورت می‌گیرد (مک گری و کاستا،521980؛ اندرسن53،2000) برون‌گرایی: به خوشه‌ای از صفات اطلاق میگردد و آن درجه‌ای است که شخص پرانرژی، معاشرتی، جسور، فعال، هیجانطلب و دارای شور و شوق، دارای اعتماد به نفس و دارای احساسات مثبت هست. افراد برون‌گرا تمایل به اجتماعی بودن، احساسی بودن و صمیمی بودن داشته و معمولاً با افراد متفاوت بهتر کنار می‌آیند. برون‌گرایان هنگام کار روحیات و حالات مثبت داشته، نسبت به شغلشان، احساس رضایت بیشتر و عموماً درباره سازمان و محیط پیرامونی‌شان احساس بهتری دارند (حق‌شناس، 1387؛ خطیری و همکاران، 1398). پذیرا بودن: این بعد میزان علاقه افراد نسبت به‌تازگی و کسب تجربه‌های جدید را نشان میدهد. افراد با این ویژگی دارای قدرت تخیل، علاقه به جلوه‌های هنری، کنجکاو نسبت به ایده‌های دیگران، با احساسات باز، دارای ایده و اقدام‌گر هستند. افرادی که گشودگی در پذیرفتن تجربیات دارند برای مشاغلی در آنها تحول و تغییر زیاد روی میدهد و یا نیاز به نوآوری یا ریسک قابل‌ملاحظه‌ای دارند، می‌توانند مفید واقع شوند. برای نمونه کارآفرینان، معماران، عاملان تغییر در سازمان، هنرمندان و دانشمندان تئوری‌پرداز عموماً در این ویژگی در سطح بالایی قرار دارند (مک گری و کاستا54، 1980) تطابق‌پذیری (سازگاری): این ویژگی به گرایش افراد به همسان بودن با دیگران ارتباط می‌یابد. افراد با ویژگی تطابق‌پذیری، قابل‌اعتماد، روراست، نوع‌دوست، مهربان و دارای خصیصه ازخودگذشتگی، پیرو، متواضع، فروتن و خوش قلب هستند. افراد تطابق‌پذیر معمولاً هدایت‌کنندگان تیم‌ها می‌باشند. همچنین آنها مناسب برای تدریس، امور روان‌شناسی، مشاوره، کارها و فعالیت‌های اجتماعی هستند. از آنجا که این افراد در پی ایجاد سازگاری و راحت کنارآمدن با افراد هستند، معمولاً از مباحث اختلافزا یا بحث برانگیز اجتناب می‌ورزند (اندرسن55، 2000). وجدانی بودن (وظیفه‌شناسی): این بعد معیار سنجش قابلیت اطمینان است. فرد باوجدان بالا، فردی شایسته، منظم، وظیفهشناس، هدف‌جو، دارای انضباط شخصی، وقت‌شناس و قابل‌اتکا (مشاور) می‌باشد. وظیفه‌شناسی، در بسیاری از موقعیتهای سازمانی، مفید و مهم تلقی شده و شاخص مناسبی برای پیشگویی عملکرد در بسیاری از مشاغل می‌باشد. چرا که تمایل این افراد برای دستیابی به موفقیت بیشتر است (مک گری و کاستا،1980).
2-4- تردید حرفهای کشف تقلب، باورهای رفتاری که بر نگرش و دیدگاه نسبت به رفتار تأثیر می‌گذارد که در اینجا با عنوان شک و تردید حرفهای تعریف میشود (آجزن، 2005). طبق استانداردهای حسابرسی، تردید حرفهای وضعیتی که شامل ذهن پرسشگر و ارزیابی منتقدانه‌ای از شواهد حسابرسی است که اغلب به‌عنوان ارزیابی صداقت مدیریت تعبیر میشود. تردید حرفهای به ارزیابی ریسک و شناسایی فرصت‌های تقلب کمک میکند. حسابرسانی که تردید حرفهای بالایی دارند، معمولاً تمایل بیشتری به جستجوی بیشتر در خصوص اطلاعات مرتبط با علائم تقلب دارند. حسابرس به‌واسطه تردیدحرفه‌ای که طی دوره موردرسیدگی در فرایند حسابرسی انجام میدهد، میتواند توانایی شناسایی تقلبش را بالاتر برد (آگوستینا و همکاران56، 2021). اذعان می‌دارند تردیدگرایی حرفهای بر توانایی شناسایی تقلب حسابرس اثر دارد و گویای آن است که هر چقدر حسابرس تردید حرفهای بالاتری داشته باشد، توانایی شناسایی تقلب وی بالاتر می‌رود. بیسلی57، (2013) در پژوهش خود در خصوص علل عدم موفقیت حسابرسی طی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۰ دریافت که سطح پایین تردیدگرایی حرفهای یکی از سه علل رایج عدم موفقیت حسابرس در شناسایی کشف تقلب است؛ بنابراین اعمال تردید حرفهای توسط حسابرسان در کیفیت حسابرسی مهم تلقی میشود. از این رو هر چه حسابرس تردیدگرایی حرفهای بیشتری داشته باشد، توانایی شناسایی کشف تقلب وی را بالاتر می‌برد. هارت58 (2010) تردید حرفهای را به‌عنوان عنصر ضروری در حسابرسی می‌داند. مطالعات او موجب شناسایی شش جنبه از تردید حرفهای: ذهن پرسشگر، تعلیق قضاوت، تحقیق برای کسب شواهد، فهم میان‌فردی، اعتماد به نفس و خود رای بودن که بر مبنای شواهد کسب شده مرتبط می‌باشد، را شامل میشود. ذهن پرسشگر59: ذهن پرسشگر یعنی توانایی ذهن در پرسش مستمر صحت مسئله در طی عمل حسابرسی (فوگلاین60، 1994). یک ذهن پرسشگر شامل مواردی از قبیل الزام به استدلال، شواهد، برهان و دلیل آوردن یا اثبات‌کردن می‌باشد (گلاور و پراویت61، 2014). تعلیق قضاوت62: تعلیق در قضاوت یک ویژگی می‌باشد و بیان میکند که در خصوص یک مورد مشکوک، شکل‌گیری قضاوتها به‌کندی صورت می‌گیرد. زیرا انجام قضاوت نیازمند تأمل و جمع‌آوری اطلاعات اضافی پشتیبان می‌باشد (هارت و همکاران، 2013). جستجوی دانش63(تحقیق برای کسب شواهد): همان کنجکاوی می‌باشد. اینکه حسابرس ذهنیت کنجکاوانه همراه با علاقه برای جستجوی شواهد داشته باشد جستجوی دانش به‌عنوان ویژگی تردید حرفهای مبتنی بر کنجکاوی فردی است (هارت، 2013). جستجو برای اطلاعات بیشتر که شامل اعتمادبه‌نفس و خودرأیی می‌باشد. اعتماد به نفس یعنی میزان صداقت و اعتماد حسابرسان که به شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارها منجر خواهد شد (موتز و شرف64، 1961). ویژگی خودرأیی یعنی حسابرس شجاعانه برای ارزیابی، ارائه و ثبات اظهار نظرهای حسابرسی تصمیم می‌گیرد. ویژگی خود رأی بودن میزان تأثیر انگیزه و مسائل شخصی در ارزیابی هرکدام از اطلاعات دریافت شده را توضیح میدهد (لفکورت65، 1991). فهم میان‌فردی66: درک میان‌فردی در زمره ویژگیهای تردید حرفهای می‌باشد که نیاز به فهم و دلایل یا انگیزه‌هایی دارد که چرا صاحب‌کار به یک روش خاص رفتار میکند. درک روابط میان‌فردی حسابرسان را به مشکوک بودن ترغیب میکند (هوک وی67، 1990).
3- پیشینه پژوهش عبداللطیف68 (2013) در پژوهشی به بررسی تأثیر عوامل خطر تقلب بر تعدیل فرایند حسابرسی پرداخت. نتایج پژوهش او نشان داد که اهمیت تعدیل فرایند حسابرسی به اهمیت عوامل خطر تقلب بستگی دارد و مهم‌ترین عوامل خطر تقلب مربوط به ویژگیهای مدیریت و کم‌اهمیت‌ترین عوامل خطر تقلب مربوط به اشکال در صورت‌های مالی می‌باشد. انوفه و همکاران69 (2015) در پژوهشی به بررسی نقش اخلاق حسابداری در بهبود نگرش تردید حرفهای حسابرس پرداختند. علاوه بر این آنها تأثیر عوامل دیگر مانند حق‌الزحمه حسابرسی، دوره تصدی حسابرسی و سطح تجربه حسابرس را مورد بررسی قراردادند. نتایج پژوهش نشان‌دهنده وجود رابطه مثبت و معنادار میان اخلاق و تردید حرفهای بود. علاوه بر این، نتایج نشان میدهد که دوره تصدی حسابرس و حق‌الزحمه حسابرسی با تردید حرفهای حسابرس رابطه منفی و معناداری دارد، درحالی‌که تجربه حسابرس اثر مثبت و معنادار بر تردید حرفهای حسابرس دارد. اکپیانتی70 (2016) در پژوهشی به بررسی تأثیر تجربه حسابرسان، اخلاق حرفهای و شخصیت بر تردیدگرایی حرفهای حسابرسان و توانایی حسابرسان در کشف تقلب پرداختند، نتایج پژوهش آنها نشان داد تردیدگرایی حرفهای حسابرس تأثیر مثبت و معناداری بر توانایی حسابرس در کشف تقلب دارد. تجربه و شخصیت حسابرس تأثیر مستقیم و معناداری بر توانایی حسابرس در تشخیص تقلب یا از طریق تردیدگرایی حرفهای حسابرس نداشته است. درک حسابرس نسبت به اخلاق حرفهای تأثیر مثبتی بر توانایی حسابرس در کشف تقلب دارد. شی و همکاران71 (2017) در پژوهشی با عنوان "راهبری شرکتی برون‌سازمانی و تقلب مالی؛ ارزیابی شناختی از تجویزهای نظریه نمایندگی" انجام دادند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که سازوکارهای راهبری شرکتی برون‌سازمانی بر احتمال تقلب‌های مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد براین‌اساس، می‌توان با بهبود سازوکارهای راهبری شرکتی، انگیزه مدیران برای درستکاری صورت‌های مالی و ارتکاب تقلب را کاهش داد. آریفودین و ایندریجاواتی72 (2018) در پژوهشی با عنوان "تجربه حسابرسی، حجم کار، نوع شخصیت و قضاوت حرفهای حسابرس در مقابل توانایی حسابرس در کشف تقلب" پرداختند. اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از روش پرسشنامه و تجزیه‌وتحلیل رگرسیون خطی چندگانه انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که متغیر تجربه، حجم کار و قضاوت حرفهای حسابرس تأثیر مثبت بر توانایی حسابرس بر کشف تقلب درحالی‌که متغیر نوع شخصیت بر توانایی حسابرس برای کشف تقلب تأثیر نداشت. آدی پوترا و دویراندرا (2019) در پژوهشی تأثیر تجربه حسابرس، نوع شخصیت و تلاش تقلب حسابرس بر توانایی حسابرس در کشف تقلب با قضاوت حرفهای به‌عنوان متغیر میانجی پرداختند. اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از روش پرسشنامه و تجزیه‌وتحلیل حداقل مربعات انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که تجربه حسابرس، نوع شخصیت، ممیزهای حسابرسی و قضاوت حرفهای تأثیر مثبت و معناداری بر توانایی حسابرس برای کشف تقلب دارد. قضاوت نقش واسطه یا میانجی به‌وسیله متغیر تجربه و نوع شخصیت و میزان حسابرسی تقلب بر توانایی حسابرس برای کشف تقلب دارد. سولیستیانتی و همکاران73 (2020) در پژوهشی به بررسی تأثیر تردید حرفهای، تجربه و آموزش بر توانایی حسابرسان دولتی در کشف تقلب پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که تردید حرفهای و تجربه به طور قابل‌توجهی بر توانایی کشف تقلب تأثیر می‌گذارد، اما آموزش بر توانایی کشف تقلب تأثیر نمی‌گذارد. اود و همکاران (2020) در پژوهشی به بررسی توانایی حسابرسان برای کشف تقلب: استقلال، تجربه، تردید حرفهای و حجم کاری پرداختند. اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از روش پرسشنامه و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از رگرسیون خطی چندگانه انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که استقلال، تجربه حسابرسی و شک حرفهای تأثیر مثبت و معناداری بر توانایی حسابرس در کشف تقلب دارد. در این میان، حجم کار تأثیر منفی و معناداری بر توانایی حسابرس در کشف تقلب دارد. آگوستینا و همکاران (2021) در پژوهشی به بررسی تردید حرفهای حسابرسان و کشف تقلب پرداختند. هدف این مطالعه بررسی تأثیر شایستگی، استقلال، تجربه و فشار زمانی حسابرسی بر کشف تقلب با استفاده از اثر میانجی شک حرفهای در زمینه حسابرسان داخلی برای بخش دولتی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شایستگی، استقلال و فشار زمانی حسابرسی تأثیری بر توانایی کشف تقلب نداشتند. در این میان، تجربه و شک حرفهای حسابرس تأثیر مثبتی بر کشف تقلب داشت. کاربرد شکاکیت حرفهای به‌عنوان یک متغیر میانجی در تأثیر شایستگی، استقلال، تجربه و فشار زمانی حسابرسی بر کشف تقلب ثابت شد. شایستگی، استقلال و تجربه حسابرسان تأثیر مثبتی بر شک حرفهای و فشار زمانی حسابرسی تأثیر منفی بر شک حرفهای داشت. دریائی و عزیزی (1397) در پژوهشی با عنوان رابطه اخلاق، تجربه و صلاحیت حرفهای حسابرسان باکیفیت حسابرسی باتوجه به نقش تعدیل‌کننده شک و تردید حرفهای پرداختند. اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از روش پرسشنامه و جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز از آمار توصیفی و مدل انعکاسی معادلات ساختاری مبتنی بر واریانس استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که متغیر شک و تردید به‌عنوان یک متغیر تعدیلگر و تأثیرگذار بر رابطه بین تجربه، اخلاق و صلاحیت حرفهای باکیفیت حسابرسی است و منجر به افزایش کیفیت حسابرسی میشود. جبارزاده و همکاران (1399) در پژوهشی به بررسی الگویی برای پیش‌بینی قضاوت حرفهای حسابرسان پرداختند. نتایج پژوهش نشان میدهد که بعد حرفهای و شغلی، بیشترین تأثیر را بر پیش‌بینی قضاوت حرفهای حسابرسان دارد. بعد فردی در جایگاه دوم قرار دارد و بعد محیطی نسبت به دو بعد دیگر کمترین تأثیر بر پیش‌بینی قضاوت حرفهای حسابرسان دارد. قاسمی نژاد و همکاران (1399) در پژوهشی به بررسی تأثیر محافظه‌کاری اجتماعی بر تردید حرفهای حسابرسان مستقل: آزمونی از نظریه روان‌شناختی شخصیتی پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که محافظه‌کاری اجتماعی موجب افزایش تردید حرفهای حسابرسان و مؤلفه‌های آن شامل، ذهن پرسشگر، وقفه در قضاوت، جستجوی دانش، درک میان‌فردی، اعتماد به نفس و خودرأی بودن میشود. عدیلی و همکاران (1399) در مطالعه‌ای تأثیر فرهنگ اخلاقی مؤسسه حسابرسی و تیپ‌های شخصیتی حسابرسان بر عینیت حسابرس را مورد بررسی قراردادند. داده‌های پژوهش با استفاده از ابزار پرسشنامه جمع‌آوری شد. نتایج حاکی از آن است که فرهنگ اخلاقی مؤسسه حسابرسی بر عینیت حسابرس تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین تیپ شخصیتی باوجدان بودن (وظیفهشناس) نیز بر عینیت حسابرس تأثیر مثبت و معناداری دارد. علاوه بر این، یافتهها نشان میدهد که فرهنگ اخلاقی مؤسسه حسابرسی بر رابطه بین تیپ‌های شخصیتی حسابرسان و عینیت حسابرس تأثیر دارد. پاشائی فشتالی و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی رابطه تیپ شخصیتی، تجربه و جنسیت با توانایی کشف تقلب حسابرس (نقش میانجی شک و تردید حرفهای) پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش آنها نشان میدهد تیپ شخصیتی شهودی ـ منطقی و حسی ـ منطقی در مقایسه با سایر تیپ‌های شخصیتی و تجربه می‌توانند به طور مستقیم و همچنین غیرمستقیم )ازطریق متغیر میانجی تردید حرفهای( اثر مثبت و معناداری بر توانایی کشف تقلب داشته باشند. اما جنسیت رابطه معناداری با توانایی کشف تقلب ندارد. کریمی و همکاران (1400) در مقاله‌ای به ارزیابی تأثیر سوءگیری های روان‌شناختی فردی و ابعاد شخصیتی حسابرسان بر کیفیت حسابرسی شرکت‌ها پرداختند. نتایج آزمون فرضیهها نشان داد که سوگیری ها اثر قابل‌توجهی بر کیفیت حسابرسی خواهد گذاشت، اما ابعاد شخصیتی اثر قابل‌توجهی بر کیفیت حسابرسی نخواهد گذاشت. خواجوی و کرمانی (1400)در مقاله‌ای به بررسی ویژگیهای شخصیتی مؤثر بر تسهیم دانش در مؤسسات حسابرسی پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد، ویژگیهای برون‌گرایی، سازگاری و وظیفه‌شناسی بر فرایند تسهیم دانش کارکنان در مؤسسات حسابرسی تأثیر مثبت و معناداری دارند. اما بین ویژگی گشودگی در برابر تجربه و فرایند تسهیم دانش کارکنان رابطه معناداری مشاهده نشده است.
4- فرضیه‌های پژوهش فرضیه اول: تیپ‌های شخصیتی بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر مثبت و معناداری دارند. فرضیه دوم: تجربه حسابرس بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد. فرضیه سوم: تردید حرفهای حسابرسان بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد. فرضیه چهارم: تیپ‌های شخصیتی باتوجه‌به نقش میانجی تردید حرفهای بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارند. فرضیه پنجم: تجربه حسابرس باتوجه‌به نقش میانجی تردید حرفهای بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارد.
5- مدل مفهومی پژوهش باتوجه‌به فرضیه‌های مطرح شده و روابط علّی و معلولی بین متغیرها، مدل مفهومی پژوهش به‌صورت شکل 1 ترسیم شده است.
شکل 1ـ مدل مفهومی پژوهش منبع: یافتههای پژوهشگر
6- نوع مطالعه و روششناسی پژوهش پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است. همچنین از آنجائی که به بررسی روابط متغیرهای پژوهش می پردازد، ازنظر روش پیمایشی ـ توصیفی است. برای نگارش و جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز مرتبط با مبانی نظری و پیشینه تحقیق، از روش مطالعه کتابخانه‌ای و مقالات تخصصی داخلی و خارجی معتبر استفاده گردید. ابزار مورد استفاده جهت گردآوری داده‌ها پرسشنامه است که در پژوهش حاضر با استفاده از پرسشنامه داده‌های مورد نیاز جمع‌آوری و پس از خروجی نهایی آن در نرم‌افزار Excel متغیرهای پژوهش، استخراج و سپس با استفاده از نرم‌افزار Smart –PLS نسخه دوم و SPSS نسخه 25 تجزیه‌وتحلیل نهایی انجام شد.
6-1- جامعه و نمونه آماری پژوهش جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه حسابرسان عضو جامعه حسابداران رسمی ایران در سال 1399 است. با عنایت به سایت جامعه حسابداران، تعداد اعضای آن در سال 1399، حدود 2400 نفر بود که جهت همسان‌سازی پژوهش، تعداد جامعه 2500 نفر انتخاب گردید. سپس در این پژوهش بر اساس فرمول 1، باتوجه‌به اطلاعات پژوهش، برای اندازهگیری نمونه از فرمول کوکران استفاده به عمل آمد: 1)
طبق این فرمول درجه اطمینان یا d برابر با 05/0 و درصد خطا معیار ضریب اطمینان یا z، 5/0 در نظر گرفته شد. مقدار q و p هرکدام 5/0 و مقدار t برابر با 96/1 است. بر اساس این فرمول 333 نفر برای اندازهگیری نمونه انتخاب شدند. باتوجه‌به محدودیت‌های کرونایی، تمامی پرسش‌نامه‌ها به‌صورت آنلاین برای افراد واجد شرایط از طریق رایانامه و شبکه‌های اجتماعی ارسال شد. در افراد پاسخ‌گو، جمعاً 308 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند که تعداد 6 پرسشنامه به علت کامل نبودن اطلاعات، کنار گذاشته شدند؛ بنابراین، مجموعاً تعداد پرسشنامه‌‌های مورد استفاده برای انجام تحلیل آماری در پژوهش حاضر، 302 پرسشنامه بوده است.
6-2- نحوه محاسبه متغیرهای پژوهش 6-2-1- متغیر وابسته شکل 1 نشان میدهد که در پژوهش حاضر، توانایی کشف تقلب به‌عنوان متغیر وابسته مطابق با پژوهش‌های اومار (2020)؛ کاریونو74 (2013) در نظر گرفته شد. 20 سؤال جهت اندازهگیری توانایی کشف تقلب طراحی‌شده است. کشف تقلب با استفاده از چهار اولویت شامل ویژگی‌ها و نفوذ مدیریت، کنترل‌های داخلی، شرایط بازار و ویژگیهای عملیاتی مورد بررسی قرار گرفتند. مقیاس اندازهگیری بر اساس طیف پنج گزینه‌ای لیکرت از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم می‌باشد.
2-2-6- متغیرهای مستقل در پژوهش حاضر از دو متغیر مستقل استفاده شد. مطابق شکل 1، تجربه حسابرس باتوجه‌به پژوهش آرامگا زارفر75 (2016)، به‌عنوان متغیر مستقل استفاده شد. 12 سؤال جهت اندازهگیری تجربه حسابرس طراحی شده است. سؤالات پرسشنامه باتوجه‌به مقیاس طیف پنج گزینه‌ای لیکرتی از (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) رتبه‌بندی میشود. طبق شکل 1 و باتوجه‌به پژوهش مک گری و کاستا (1983)، تیپ شخصیتی به‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. برای اندازهگیری این متغیر از 60 سؤال (12 سؤال در هر مقیاس) که دربرگیرنده پنج تیپ شخصیتی (روان‌رنجورگرایی؛ برون‌گرایی؛ انعطاف‌پذیری؛ توافق‌پذیری؛ وظیفه‌شناسی) حسابرسان است استفاده شد. سؤالات پرسشنامه باتوجه‌به مقیاس طیف پنج گزینه‌ای لیکرتی از (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) رتبه‌بندی میشود.
6-2-3- متغیر میانجی یکی از راه‌های مؤثر جهت افزایش طرح‌های پژوهشی و در نهایت ارائه یافتههای مبتنی بر نتایج دقیق‌تر، استفاده از متغیرهای میانجی مناسب در پژوهش‌ها می‌باشد. در واقع متغیر میانجی واسطه رابطه غیرمستقیم میان متغیر مستقل و وابسته می‌باشد. به‌نوعی که در ابتدا متغیر مستقل متغیر میانجی را تحت‌تأثیر قرار میدهد و سپس متغیر میانجی بر متغیر وابسته تأثیر می‌گذارد (نمازی و اسماعیل‌پور، 1399؛ نمازی و نمازی، 2016). در این پژوهش تردید حرفهای مطابق با پژوهش هارت (2010) به‌عنوان متغیر میانجی در نظر گرفته شد. پرسشنامه تردید حرفهای دارای 19 سؤال جهت اندازهگیری دارد و باتوجه‌به مقیاس پنج گزینه‌ای طیف لیکرت، از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم رتبه‌بندی میشود.
7- یافتههای پژوهش 7-1- بررسی ویژگی جامعه‌شناختی پژوهش جدول 1، نتایج بدست‌آمده از جدول توصیفی جامعه‌شناختی پرسشنامه پژوهش را نشان میدهد؛ بنابراین، با عنایت به موارد ذکر شده در جدول، صلاحیت کلی پاسخ‌دهندگان مورد تأیید می‌باشد.
جدول 1ـ ویژگیهای جامعه شناختی
منبع: یافتههای پژوهشگر
8- یافتههای استنباطی پژوهش در این مطالعه به‌منظور تعیین رفتار بین متغیرها و تأثیر آنها، از طریق معادلات ساختاری (SEM) نخست پایایی متغیرها مورد بررسی و سپس برآورد الگوی ساختاری از طریق بررسی ضرایب بارهای عاملی، آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و روایی همگرا اندازهگیری میشود (نیتزل76، 2018).
1-8- ضرایب بارهای عاملی بارهای عاملی از طریق محاسبه مقدار همبستگی شاخص‌های یک سازه محاسبه می‌شوند که اگر این مقدار برابر و یا بیشتر از مقدار 4/0 شود، مؤید این مطلب است که واریانس بین سازه و شاخص‌های آن از واریانس خطای اندازهگیری آن سازه بیشتر بوده و پایایی در مورد آن مدل اندازهگیری قابل‌قبول است (هولاند77، 1999). باتوجه‌به اینکه در پژوهش حاضر، بارهای عاملی سازه‌های پژوهش بیشتر از مقدار 4/0 است، این مطلب مؤید آن است که واریانس بین سازه و شاخص‌های آن از واریانس خطای اندازهگیری آن سازه بیشتر بوده و پایایی در مورد آن مدل اندازهگیری قابل‌قبول است. این امر بیانگر آن است که پرسش‌های مربوطه به‌درستی برای اندازهگیری متغیرهای پژوهش در نظر گرفته شده است. همچنین، مقدار R2 برای سازه کشف تقلب صورت‌های مالی 794/0 و تردید حرفهای 615/0 محاسبه شده است که مناسب بودن برازش الگوی ساختاری را تأیید میکند. جدول 2 ضرایب بارهای عاملی متغیرهای پژوهش را نشان میدهد. جدول 2ـ ضرایب بارهای عاملی متغیرهای پژوهش
منبع: یافتههای پژوهشگر
2-8- آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و روایی همگرا مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0، نشانگر پایایی قابل‌قبول است. اما از آن جایی که معیار آلفای کرونباخ یک معیار سنتی برای تعیین پایایی سازه‌ها است، روش PLS معیار مدرن‌تری نسبت به آلفای کرونباخ به نام پایایی ترکیبی (CR) را به کار می‌برد که این مقدار باید بالاتر از 7/0 باشد. روایی همگرا (AVE) به بررسی همبستگی هر متغیر با سؤالات خود می‌پردازد. در روش PLS معیار AVE برای این منظور بکار برده میشود که مقدار مناسب آن 5/0 است. جدول 3 آماره‌های مربوط به پایایی و روایی متغیرهای پژوهش را نشان میدهد (داوری و رضازاده، 1395).
جدول 3 ـ شاخص‌های روایی و پایایی
منبع: یافتههای پژوهشگر
باتوجه‌به اینکه مقدار مناسب برای آلفای کرونباخ 7/0، برای پایایی ترکیبی 7/0 و برای روایی همگرا برابر با 5/0 است و مطابق با یافتههای جدول 3، تمامی این معیارها در مورد متغیرها مقدار مناسبی اخذ نموده‌اند، وضعیت پایایی و روایی همگرای پژوهش حاضر مناسب است.
3-8- معیارQ 2 این معیار که توسط استون و گیسر78 (۱۹۷۵) معرفی شد، قدرت پیش‌بینی الگو در متغیرهای وابسته (درون‌زا) را مشخص میکند. درصورتی‌که مقدار آن در مورد یک سازه درون‌زا سهم مقدار 2/0؛ 15/0 و 35/0 را کسب نماید، به ترتیب نشان از قدرت پیش‌بینی ضعیف، متوسط و قوی سازه یا سازه‌های مربوط به آن دارد (داوری و رضازاده، 1395).
جدول 4ـ قدرت پیش‌بینی‌کنندگی الگو
منبع: یافتههای پژوهشگر
باتوجه‌به جدول 4، مقدار عددی Q2 سازه‌های کشف تقلب و تردید حرفهای را نشان میدهد که باتوجه‌به مقدار Q2 هر دو سازه درون‌زا، نشان از قدرت قوی الگو در خصوص این سازه‌ها دارد و برازش مناسب مدل ساختاری پژوهش را بار دیگر تأیید میکند.-
4-8- برازش کلی الگو (معیار GOF) مهم‌ترین شاخص برازش مدل در تکنیک حداقل مربعات جزئی، شاخصGOF است. جهت بررسی برازش کلی الگو، از معیار GOF استفاده میشود. معیارGOF مربوط به بخش کلی مدلهای معادلات ساختاری است که توسط این معیار پژوهشگر میتواند پس از بررسی برازش بخش اندازهگیری و بخش ساختاری مدل کلی پژوهش خود، برازش بخش کلی را نیز کنترل نماید. سه مقدار ۰۱/۰، ۲۵/۰، ۳۶/۰ به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برایGOF معرفی شده است (داوری و رضازاده، 1395). این معیار از طریق فرمول 2 محاسبه میشود:
که در این رابطه: مقدار از میانگین مقادیر اشتراکی متغیرهای پنهان و نیز، از میانگین مقادیر ضریب تعیین به دست می‌آید. مقدار مقادیر اشتراکی برابر با 499/0 است و همچنین، مقدار R2 برابر704/0 می‌باشد.
3)
باتوجه‌به سه مقدار 01/0؛ 25/0 و 36/0 به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای GOF، حاصل شدن 590/0، نشان از قوی و مناسب بودن الگوی پژوهش را دارد
5-8- آزمون فرضیه‌های پژوهش جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش و وجود یا عدم وجود تفاوت معنادار بین هر یک از فرضیهها، از مدل‌سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) استفاده شد. باتوجه به جدول 5، ضرایب معناداری مسیرهای مدل بیشتر از 1.96 است. این مطلب نشان‌دهنده معنادار بودن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم (از طریق متغیر میانجی تردید حرفهای) تیپ شخصیت، تجربه حسابرس بر توانایی کشف تقلب است. افزون بر این، جهت آزمون تأثیر متغیر واسطه‌ای (فرضیه چهارم و پنجم)، از آزمون سوبل (SobelTest) و جهت تعیین شدت تأثیر آن، از آماره VAF، طبق رابطه 4 و 5 استفاده شد.
a:مقدار ضریب مسیر میان متغیر مستقل و میانجی؛ b: مقدار ضریب مسیر میان متغیر میانجی و وابسته؛ c:مقدار ضریب مسیر میان متغیر مستقل و وابسته؛ Sa:خطای استاندارد مربوط به مسیر میان متغیر مستقل و میانجی؛ و Sb:خطای استاندارد مربوط به مسیر میان متغیر میانجی و وابسته.
جدول 5ـ آزمون فرضیه‌های پژوهش
منبع: یافتههای پژوهشگر
فرضیه اول: فرضیه اول پژوهش مبنی بر این بود که تیپ شخصیتی بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارد. ویژگیهای شخصیتی حسابرسان بر تصمیم‌گیری آنان مؤثر است. حسابرسان در ارزش‌ها، سلیقه‌ها، آرمان‌ها، نگرش‌ها، باورها، رفتارها، انجام فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری تفاوتی زیادی باهم دارند. این تفاوت‌ها و مؤلفه‌های نامبرده شده در واقع پایه اصلی شخصیت را در آنان تشکیل میدهد. پس تفاوت حسابرسان در پردازش و نوع نگاه به مسائلی که به‌واسطه تفاوت فردی در پایه‌های شخصیت ایجاد میشود، میتواند منجر به شکل‌گیری تفاوت، در تصمیم‌گیری و کشف تقلب صورت‌های گردد. در آزمون فرضیه اول، مقدار ضریب مسیر تیپ شخصیت بر توانایی کشف تقلب حسابرس معادل (422/0 =β) و آماره (145/6=t-value) که نشان میدهد نتایج حاصل از آزمون فرضیه اول به میزان 422/0 به طور مستقیم (بدون متغیر میانجی) بر متغیر توانایی کشف تقلب تأثیر مثبت و معناداری دارد، لذا فرضیه اول تأیید میشود. این میتواند به این دلیل باشد که تفاوت در ویژگیهای شخصیتی حسابرسان منجر به عملکردهای متفاوتی میگردد؛ بنابراین، با افزایش تقلب، درک عوامل روان‌شناختی که ممکن است رفتار عاملان تقلب را تحت‌تأثیر قرار دهد هم برای تشخیص تقلب و هم بر بازدارندگی آن رویکردی با اهمیت است. فرضیه دوم: فرضیه دوم پژوهش مبنی بر این بود که تجربه حسابرس بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارد. تأثیر و نقش تجربه در فرایند کشف تقلب صورت‌های مالی برای حسابرسان بسیار مهم است. تجربه به‌عنوان کنترل رفتاری درک شده به درک آسان و سخت حسابرس باتوجه به رفتار گذشته برای پیش‌بینی شناسایی کشف تقلب طی دوره مورد رسیدگی تعریف میشود که به نوبه‌ی خود توانایی آنها را در کشف تقلب در طول حسابرسی مشخص میکند. در آزمون فرضیه دوم مقدار ضریب مسیر تجربه بر توانایی کشف تقلب حسابرس معادل (233/0 =β) و آماره (690/4=t-value) که نشان میدهد نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم در سطح خطای کمتر از 5% و به میزان 233/0به طور مستقیم (بدون متغیر میانجی) بر متغیر توانایی کشف تقلب تأثیر مثبت و معناداری دارد؛ لذا فرضیه دوم تأیید میشود. یکی از نتایج تجربی حسابرسی این است که حسابرسان دارای ساختار حافظه بسیار پیچیده و گسترده هستند که به آنها به‌عنوان یک منبع اطلاعاتی در تصمیم‌گیری کمک میکند. همچنین ضروری است تا اطلاعات در کارهای مختلف از طریق حافظه یادآوری شوند؛ بنابراین ارتباط تنگاتنگی بین یادآوری اطلاعات و نیاز به آنها در محیط کار بر قضاوت اثر می‌گذارد. این عمل به حسابرسان باتجربه کمک میکند تا قضاوت دقیق‌تری را انجام دهند، حسابرسان کم‌تجربه که از این ساختار حافظه برخوردار نیستند، قادر نخواهند بود تا ارتباط فوق را برقرار کنند و در نتیجه قضاوت آنها دارای دقت کمتری نسبت به قضاوت حسابرسان باتجربه است. فرضیه سوم: فرضیه سوم پژوهش مبنی بر این بود که تردید حرفهای حسابرسان بر توانایی آنها در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارد. تردید حرفهای به‌عنوان فاکتور اثرگذار بر شناسایی تقلب نقشی بنیادی در حسابرسی داشته و بخش جدایی‌ناپذیر تخصص حسابرس است. استاندارد حسابرسی 200 توضیح میدهد که تردید حرفهای تسهیل گر اعمال درست قضاوت حرفهای حسابرسان است؛ چراکه حفظ این تردید طی حسابرسی برای کاهش ریسک عدم موفقیت در پیش‌بینی شرایط غیرمعمول و تعمیم بیش از حد حین استنباط نتایج از مشاهدات حسابرسی و یا استفاده از فرضیه‌های نادرست در تعیین ماهیت، زمان‌بندی و میزان رویه‌های حسابرسی و ارزیابی نتایج ضروری است. در آزمون فرضیه سوم مقدار تردید حرفهای بر توانایی کشف تقلب حسابرس معادل (325/0 =β) و آماره (447/4=t-value) که نشان میدهد نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم در سطح خطای کمتر از 5% و به میزان 325/0به طور مستقیم (بدون متغیر میانجی) بر متغیر توانایی کشف تقلب تأثیر مثبت و معناداری دارد. فرضیه چهارم: فرضیه چهارم پژوهش مبنی بر این بود که تیپ شخصیت باتوجه به نقش میانجی تردید حرفهای بر تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارند. روان‌شناسان باتوجه به تیپ شخصیتی می‌فهمند که چه عواملی به آنها انگیزه میدهد و در شرایط گوناگون چه رفتاری بروز میدهد. از آنجایی که حسابرسان نقش مهم و اساسی را در میزان اعتماد استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی به گزارش‌ها دارند، ازاین‌رو تصمیم و فعالیت‌های آنها نقش عمده‌ای در کشف تقلب صورت‌های مالی ایفا میکند، لذا شناسایی تیپ شخصیتی باتوجه به پایه‌های شخصیتی ازآن‌جهت که احتمال تصمیم ناگهانی را در بحران‌های مالی کاهش میدهد، بسیار مهم و سودمند است. از عوامل دیگر که میتواند در کنار تیپ‌های شخصیتی بر کشف تقلب تأثیرگذار باشد، تردید حرفهای حسابرسان است. بر طبق یافتههای فرضیه چهارم، تیپ‌های شخصیتی میتواند بر تردید حرفهای حسابرسان تأثیرگذار باشد و میتواند سطح بالا و پایین این تردیدها را در تصمیم‌گیری‌ها اعمال کند. با درنظر گرفتن تأثیر هم‌زمان تیپ شخصیتی و تردید حرفهای، می‌توان کشف تقلب در صورت‌های مالی را افزایش داد و اطمینان خاطر بیشتری را برای استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی فراهم آورد. در آزمون فرضیه چهارم، تیپ شخصیت به طور غیرمستقیم و از طریق متغیر میانجی تردید حرفهای، در سطح آلفای 05/0 معادل (975/3=t-value) بر متغیر توانایی کشف تقلب اثر می‌گذارد. که نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم باتوجه‌به آماره VAF نیز (290/0 =β) نشان میدهد که تردید حرفهای به‌عنوان یک متغیر میانجی بر رابطه بین تیپ‌های شخصیتی حسابرسان و کشف تقلب گزارشگری تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین، آماره VAF با مقدار عددی 290/0 نشان میدهد که تردید حرفهای به میزان 29 درصد به‌صورت غیرمستقیم با حضور متغیر تیپ‌های شخصیتی، بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیرگذار باشد؛ لذا فرضیه چهارم تأیید میشود. فرضیه پنجم: فرضیه پنجم پژوهش مبنی بر این بود که تجربه حسابرس باتوجه‌به نقش میانجی تردید حرفهای بر تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیر دارند. حسابرسان هر چه از تجربه بالاتری برخوردار باشند، می‌توانند در کارهای خود خطر تقلب را بیشتر کشف نمایند و آن را کاهش دهند. یکی از عوامل دیگری که میتواند به همراه تجربه بر کشف تقلب تأثیرگذار باشد، تردید حرفهای حسابرسان است. بر طبق یافتههای فرضیه پنجم، باتجربه بودن حسابرسان میتواند آنها را از تردید حرفهای بالاتری برخوردار سازد و درنظرگرفتن تأثیر هم‌زمان تجربه و تردید بر کشف تقلب بسیار قابل‌ملاحظه است. در آزمون فرضیه پنجم تجربه حسابرس به طور غیرمستقیم و از طریق متغیر میانجی تردید حرفهای، در سطح آلفای 05/0 معادل (184/3=t-value) بر متغیر توانایی کشف تقلب اثر می‌گذارد. که نتایج حاصل از آزمون فرضیه پنجم باتوجه به آماره VAFنیز (298/0 =β) نشان میدهد تردید حرفهای به‌عنوان یک متغیر میانجی بر رابطه بین تجربه حسابرس و کشف تقلب گزارشگری تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین، آماره VAF با مقدار عددی بالای 298/0 نشان داد که تردید حرفهای به میزان 26 درصد به‌صورت غیرمستقیم با حضور بسیار مهم متغیر تجربه حسابرس، بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب صورت‌های مالی تأثیرگذار باشد. زیرا حسابرس باتجربه توانایی بیشتری در شناسایی تقلب دارد. پس می‌توان نتیجه گرفت که هرچقدر حسابرس تجربه بیشتری به دست می‌آورد، شناسایی تقلب برای او باتوجه‌به سطح بالای تردید حرفهای طی فرایند حسابرسی آسان‌تر میشود.
9- بحث و نتیجهگیری هدف این پژوهش تحلیل توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و تأثیر تجربه حسابرس و تیپ شخصیتی با نقش میانجی تردید حرفهای میان حسابرسان عضو جامعه حسابداران رسمی ایران در سال 1399 پرداخته است جهت نیل به این هدف، تعداد 302 پرسشنامه گردآوری و مورد آزمون قرار گرفت. همچنین برای آزمون فرضیه‌های پژوهش و وجود یا عدم وجود تفاوت معنادار بین هریک از فرضیهها، از مدل‌سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) استفاده شده است. نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده که توسط آجزن (2005) مطرح شده است، مبتنی بر نظریه عمل منطقی است. این الگو وقوع یک رفتار ویژه را پیش‌بینی میکند؛ مشروط بر اینکه فرد قصد انجام آن را داشته باشد. بر اساس این نظریه، تأثیر سه عامل شامل نگرش نسبت به رفتار، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک شده، قصد انجام یک رفتار را پیش‌بینی می‌کنند. نگرش نسبت به رفتار، بازتابی از ارزیابی مثبت و منفی فرد نسبت به آن رفتار است. هنجارهای ذهنی به فشار اجتماعی درک شده توسط فرد برای انجام یا انجام ندادن رفتار هدف اشاره دارد. بیشتر وقت‌ها، افراد بر مبنای درک خود از فکر دیگران عمل می‌کنند؛ یعنی اینکه دیگران، مانند دوستان، خانواده و یا همکاران برای عمل‌کردن چگونه فکر می‌کنند و آنها هم سعی می‌کنند مثل دیگران عمل کنند و قصد این افراد جهت پذیرش رفتار به‌صورت بالقوه، متأثر از افرادی است که ارتباط نزدیکی با آنها دارند. کنترل رفتاری درک شده، درک فرد از آسانی و سختی انجام رفتار است که اینها شامل عوامل داخلی و خارجی است. این عوامل می‌توانند موجب ممانعت یا تسهیل انجام رفتار گردند. قصد رفتاری بیانگر شدت نیت و اراده فرد برای انجام رفتار هدف است؛ بنابراین، نظریه رفتار تحت کنترل قصد رفتاری است. باتوجه به نتایج به‌دست‌آمده از آزمون فرضیه اول و چهارم تیپ شخصیت میتواند به طور مستقیم و از طریق متغیر میانجی تردید حرفهای به طور غیرمستقیم، اثر مثبت بر توانایی کشف تقلب داشته باشد. از آنجایی که حسابرسان نقش مهم و اساسی را در میزان اعتماد استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی به گزارش‌ها دارند، از این رو تصمیم و فعالیت‌های آنها نقش عمده‌ای در کشف تقلب صورت‌های مالی ایفا میکند، لذا شناسایی تیپ شخصیتی باتوجه‌به پایه‌های شخصیتی از آن جهت که احتمال تصمیم ناگهانی را در بحران‌های مالی کاهش میدهد، بسیار مهم و سودمند است. از عوامل دیگر که میتواند در کنار تیپ‌های شخصیتی بر کشف تقلب تأثیرگذار باشد، تردید حرفهای حسابرسان است. بر طبق یافتههای فرضیه چهارم، تیپ‌های شخصیتی میتواند بر تردید حرفهای حسابرسان تأثیرگذار باشد و میتواند سطح بالا و پایین این تردیدها را در تصمیم‌گیری‌ها اعمال کند. با درنظرگرفتن تأثیر هم‌زمان تیپ شخصیتی و تردید حرفهای، می‌توان کشف تقلب در صورت‌های مالی را افزایش داد و اطمینان خاطر بیشتری را برای استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی فراهم آورد. یافتههای این فرضیات به طور مستقیم و غیرمستقیم همسو با پژوهش‌های آدی پوترا و دویراندرا (2019)، آگوستیناو همکاران (2021)، انوفه و همکاران (2015)، دریایی و عزیزی (1397)، عدیلی و همکاران (1399) ،کریمی و همکاران (1400) ، پاشائی فشتالی و همکاران (1400)، قاسمی نژاد و همکاران (1399) سازگار است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه دوم و پنجم نشان داد تجربه حسابرس میتواند به طور مستقیم و از طریق متغیر میانجی تردید حرفهای به طور غیرمستقیم، اثر مثبت بر توانایی شناسایی کشف تقلب داشته باشد. حسابرسان هر چه از تجربه بالاتری برخوردار باشند، می‌توانند در کارهای خود خطر تقلب را بیشتر کشف نمایند و آن را کاهش دهند. از آنجایی که در این پژوهش تجربه حسابرس مطابق با نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده به‌عنوان درک آسان و سخت حسابرس باتوجه به رفتار گذشته برای پیش‌بینی شناسایی کشف تقلب طی حسابرسی که از تجربه حسابرس به دست می‌آید به‌عنوان کنترل رفتاری درک شده تعریف میشود، لذا نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده، نظریه مناسبی جهت قصد رفتار فرد در شناسایی کشف تقلب می‌باشد و باتجربه بودن حسابرسان میتواند آنها را از تردید حرفهای بالاتری برخوردار سازد و درنظرگرفتن تأثیر هم‌زمان تجربه و تردید بر کشف تقلب بسیار قابل‌ملاحظه و تأثیرگذار می‌باشد و می‌توان اطمینان خاطر بیشتری را برای استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی فراهم آورد. یافتههای این فرضیه به طور مستقیم و غیرمستقیم با همسو با پژوهش‌های اود و همکاران (2020)، سولیستیانتی و همکاران (2020)، آریفودین و ایندریجاواتی (2018)، اکپیانتی (2017)، عبداللطیف (2013) ، قاسمی نژاد و همکاران (1399)، کاشانی پور و همکاران (1399) سازگار است. همچنین نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم نشان داد تردید حرفهای به طور مستقیم اثر مثبت و معناداری بر توانایی کشف تقلب دارد. در واقع این یافته حاکی از آن است که برای حسابرسان مهم است که در حین حسابرسی به‌منظور کشف تقلب، تردید حرفهای بالاتری را از خود نشان دهند. این یافته مطابق با تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده شناسایی و کشف تقلب در این پژوهش، همان رفتاری است که با درجه مطلوبی از نگرش (تردید حرفهای) نسبت به کشف تقلب انجام میشود که در اینجا به‌عنوان تردید حرفهای حسابرس تعریف میشود هر چه حسابرسان تردیدگرایی بیشتری داشته باشند و به‌نوعی با دیدگاه انتقادی نسبت به شواهد حسابرسی برخورد کنند، می‌توانند وجود تقلب را در مرحله برنامه‌ریزی ارزیابی کرده و در نهایت، این امر مهم حسابرس را به افزایش شناسایی کشف تقلب طی مراحل بعدی حسابرسی سوق میدهد. یافتههای این فرضیه به طور مستقیم و غیرمستقیم با همسو با پژوهش‌های آگوستینا و همکاران (2021)، اود و همکاران (2020)، سولیستیانتی و همکاران (2020)، آریفودین و ایندریجاواتی (2018)، دریایی و عزیزی (1397)، کاشانی پور و همکاران (1398)، پاشائی فشتالی و همکاران (1400) سازگار است. بر مبنای یافتههای پژوهش و به‌منظور استفاده هرچه بیشتر از یافتهها، پیشنهادهای کاربردی زیر ارائه میگردد:
1- گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران . Accountingnovin@yahoo.com 2- گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران، نویسنده مسئول. mstlargani@gmail.com 3- استاد مدعوگروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی،تنکابن، ایران. گروه حسابداری ،موسسه آموزش عالی آیندگان، تنکابن، ایران. Mohsen.imeni86@yahoo.com | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
فهرست منابع
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,825 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,094 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||