شناسایی فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتار پرخطر (فراتحلیل پژوهش‌های بازه زمانی ۱۳۹۰ الی ۱۴۰1)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 2، دوره 17، شماره 53، اسفند 1401، صفحه 31-60   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

طاها عشایری^{* 1}؛ حسن مومنی²؛ هانیه عادل³؛ طاهره جهان پرور⁴

¹استادیار، گروه تاریخ و جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبیلی

²کارشناس ارشد، مطالعات توسعه، دانشگاه تهران

³کارشناس ارشد، مطالعات فرهنگی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

⁴دانشجوی دکترا جامعه شناسی فرهنگی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آراد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

رفتار پرخطر در جوامع در حال گذار از حالت سنتی به مدرنیته (به دلیل شرایط خاص دوران گذار)، در بین گروه‌های اجتماعی افزایش می‌یابد و در روند توسعه جامعه به دلیل اثرگذاری آن بر عملکرد نیروی انسانی، چرایی گرایش به آن نیاز به بررسی دارد. بر این اساس، این پژوهش قصد دارد رفتار پرخطر را در بین نوجوانان و جوانان ۱۵ تا ۴۰ ساله ایرانی طی دهه‌های 1401-1390 موردبررسی قرار دهد.
پژوهش حاضر از نوع روش فراتحلیل کمی، جامعه آماری آن 37 پژوهش که 28 سند به رعایت ملاک ورود(اعتبار و روایی، داشتن ضریب همبستگی، پیمایشی بودن و حجم نمونه) و خروج (نداشتن معیارهای علمی پژوهش) به روش نمونه‌گیری تعمدی از منابع علمی نورمگز، ایران داک، جهاد دانشگاهی، علم نت و ایران داک، انتخاب شدند.
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که بین متغیر مهارت‌های اجتماعی (0.292)، سرمایه اجتماعی (0.183)، حمایت اجتماعی (0.143)، بیگانگی اجتماعی (0.250)، تعلقات مذهبی (0.177)، سبک زندگی (0.206)، عزت‌نفس اجتماعی (0.147)، پیوند افتراقی (0.231) و فشار عمومی (0.133) با رفتار پرخطر رابطه معنی‌داری وجود دارد. درمجموع متغیرهای معنی‌دار در مدل توانسته‌اند 0.215 از واریانس متغیر رفتار پرخطر را تبیین و پیش‌بینی نمایند. متناسب با یافته‌های تحقیق، با ایجاد سازوکارهای کنترل اجتماعی (رسمی+ غیررسمی)، تقویت مؤلفه‌های سرمایه‌ای (اقتصادی+ اجتماعی و فرهنگی) و جامعه‌پذیری شخصیتی جامعه ایرانی از طریق نظام مدرسه، دانشگاه و رسانه‌های اجتماعی، می‌توان شدت گرایش به رفتار پرخطر را تعدیل کرد.

کلیدواژه‌ها

تعلقات مذهبی؛ رفتار پرخطر؛ سرمایه اجتماعی؛ فرا تحلیل

مراجع

احمدی جم، لیلا (۱۳۹۱). پیش‌بینی رفتارهای پرخطر در زمینه رانندگی، خشونت فیزیکی و قانون‌شکنی، مصرف مواد، رفتار جنسی و تغذیه و تحرک بر اساس علائم اختلال شخصیت مرزی و شیوه‌های فرزندپروری در دانشجویان شهر شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی، دانشگاه شیراز، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.
احمدی، حبیب (۱۳۸۷). جامعه‌شناسی انحرافات، تهران: سمت.
اسدی، مسعود؛ رضایی‌نژاد، سالار و میربی، میرنادر (۱۳۹۲). «رابطه مذهب جمعیت گرایی و عوامل شناختی با گرایش به خشونت و رفتار جنسی پرخطر در دانشجویان دختر و پسر»، فصلنامه زن و مطالعات خانواده، ۳ (۱۲): 25-13 .
پرتوی، لطیف (1400). «بروز رفتارهای پرخطر با تأکید بر کیفیت زندگی در میان نوجوانان و جوانان»، مجله رفاه اجتماعی، ۲۱ (۸۱): 240- 195. 
جوهری فرد، معصومه؛ زهراکار، کیانوش؛ فرخی، نورعلی و مردانی راد، مژگان (1400). «بررسی مدل عِلّی گرایش به رفتار پرخطر نوجوانان بر اساس باورهای فراشناختی و سبک‌های هویت با میانجی‌گری افکار منفی تکرارشونده و تاب‌آوری»، مجله فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، دوره 12، شماره 47: 194 – 161. 
جوهری، محسن و علیجانی، فاطمه (1400). «مقایسه ویژگی شخصیتی و سبک دل‌بستگی و رفتار پرخطر در نوجوانان عادی و دارای اختلال سلوک»، مجله روان‌شناسی کاربردی، سال 15، شماره 4: 178 – 157.
حاجی‌حسنی، مهرداد؛ کاوه، منیژه؛ اختیاری امیری، راضیه (1400). «میزان شیوع رفتارهای پرخطر و عوامل مؤثر بر آن در جوانان استان چهارمحال و بختیاری»، فصلنامه دانش انتظامی چهارمحال و بختیاری، سال 9، شماره 36: 104 – 87.
رحمانی، مریم؛ قاسمی، وحید و هاشمیان‌فر، علی (۱۳۹۴). «بررسی رابطه بیگانگی اجتماعی با بروز رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان شهر بجنورد»، فصلنامه دانش انتظامی خراسان شمالی، دفتر تحقیقات کاربردی فا. ا، ۲ (۸)، ص 40- 23. 
ستاری، پروین و علی بابایی، یحیی (1392). «مطالعه جامعه‌شناختی گرایش کارگران مهاجر فصلی به رفتارهای پرخطر در شهر تهران»، فصلنامه توسعه روستایی، دوره 5، شماره 1: 195-183.
سعادتی، موسی (۱۳۹۶). تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای پرخطر (موردمطالعه: جوانان ۳۴-۱۵ سال شهر تبریز)، پایان‌نامه دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، دانشگاه کاشان، دانشکده علوم انسانی.
سلمانی، بهزاد؛ حسنی، جعفر و آریاناکیا، المیرا (۱۳۹۳). «بررسی نقش صفات شخصیتی در رفتارهای پرخطر»، فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، ۱ (۱۶)، ص 10-1. 
سلیمان نژاد، محمد؛ نیازی، محسن و سلیمان نژاد، طاهره (1401). «بررسی پایبندی دینی و گرایش به رفتارهای پرخطر (مورد مطالعه: نوجوانان و جوانان شهر کاشان)»، مجله اسلام و مطالعات اجتماعی، دوره 10، شماره 1: 207 – 181.
شکری، نسرین؛ یوسفی، مرضیه؛ صفایی‌راد، ایرج؛ اکبری، طیبه؛ موسوی، سیده مریم و نظری، هیمن (۱۳۹۴). «همبستگی رفتارهای پرخطر در نوجوانان دانش‌آموز با شیوه‌های فرزندپروری والدین»، نشریه مدیریت ارتقای سلامت، ۱ (۵). 
شمسی، پرند (1401). «بررسی تأثیر جو و اعتماد سازمانی بر تعهد سازمانی با توجه به نقش میانجی نقش میانجی‌گری حمایت اجتماعی در رابطه تنظیم هیجان و رفتارهای پرخطر»، مجله مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی، شماره 35: 93 – 77.
طالبیان، محمد (۱۳۸۳). «تحلیل کوواریانس ساختاری بزهکاری نوجوانان»، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره 7: 32- 3.
علیوردی‌نیا، اکبر (۱۳۹۲). «مطالعه رفتارهای پرخطر دانشجویان از دیدگاه جامعه‌شناختی»، فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره ۷، شماره 3: 154-123.
علیوردی‌نیا، اکبر؛ ریاحی، محمد اسماعیل و موسوی‌چاشمی، سیده ملیحه (۱۳۸۷). «مطالعه جامعه‌شناختی بزهکاری: آزمون تجربی فشار عمومی اگنیو»، مجله جامعه‌شناسی ایران، ۲ (۸)، 111-83. 
کرون، جیمز (۱۳۹۰). جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی، چگونه مسائل اجتماعی را حل کنیم؟ ترجمه: نوانبخش، مهرداد و کرمی، فاطمه، تهران: جامعه‌شناسان.
کوهی، کمال و وفایی‌اقدم، طاهره (۱۳۹۶). «بررسی عوامل مرتبط با رفتارهای پرخطر»، فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، ۷ (۳)، 64-39 .
کهنسال تالکباشری، سعیده؛ سامره اسدی، مجره و اکبری، بهمن (1401). «ارائه مدل ساختاری رابطه سبک‌های فرزند پروری ادراک‌شده با رفتارهای پرخطر از راه میانجی‌گری تاب‌آوری و تنظیم هیجان در نوجوانان»، مجله روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، دوره 13، شماره 47: 116 – 101.
محسنی، منوچهر (۱۳۸۸). جامعه‌شناسی پزشکی، تهران: طهوری.
محمدی حسینی اصل، فائزه؛ ساکن آذری، رعنا؛ عبدالتاجدینی، پرویز و اقدسی، علی‌نقی (1401). «پیش‌بینی رفتارهای پرخطر بر اساس ارضای نیازهای بنیادی روان‌شناختی، تنظیم شناختی هیجان و سبک‌های دل‌بستگی با میانجی‌گری نشاط ذهنی در نوجوانان دختر»، مجله روان‌شناسی و روان‌پزشکی شناخت. ۹ (۲): ص 130 -117. 
میری، میرنادر؛ بهرامی احسان، هادی و بهرامی‌زاده، حمید (۱۳۹۱). «رابطه سبک‌های تربیتی ادراک‌شده پدر و رفتارهای پرخطر»، مجله علوم روان‌شناختی، ۱۱ (۴۱)، ص 372- 358 .
مینا، فاطمه و امینی منش، سجاد (1400). «پیش‌بینی کننده‌های گرایش به رفتارهای پرخطر در نوجوانان دختر: نقش بدنظمی هیجانی، تمایزیافتگی و ابراز وجود»، مجله پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دوره 11، شماره 44: 197 – 183.
نیازی، محسن؛ عباس‌زاده، محمد و سعادتی، موسی (۱۳۹۶). «ساخت و روایی‌یابی مقیاس رفتارهای پرخطر با کاربرد نرم‌افزار Smart-PLS»، فصلنامه اعتیادپژوهی سوءمصرف مواد، شماره 43: 40-1.
نیازی، محسن؛ عباس‌زاده، محمد و سعادتی، موسی (۱۳۹۷). «مطالعه جامعه‌شناختی نقش مداخله‌گرایانه سرمایه‌های فرهنگی و نمادین در تأثیرگذاری سرمایه اقتصادی بر بروز رفتارهای پرخطر در بین جوانان شهر تبریز»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، ۸ (۲۷)،  90-49. 
 هوگارت، جفری جی (۱۳۹۳). رفتارهای دردسرآفرین در نوجوانی، مترجم: امیر خطیبی، تهران: رشد.
یوسفی، فرحناز (1401). «تأثیر مدرنیته در تغییر سبک زندگی خانواده‌های بلوچ»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی،17(50): 145-172 

Ahmadi Jam, Leila (2012). Predicting high-risk behaviors in the field of driving, physical violence and law-breaking, substance use, sexual behavior and nutrition and mobility based on symptoms of borderline personality disorder and parenting styles in Shiraz students, Master Thesis in Clinical Psychology, Shiraz University, Faculty of Educational Sciences and Psychology.
Ahmadi, Habib (2008). Sociology of Deviations, Tehran, Samat Publications.
Alivardinia, Akbar (2013). Study of high-risk behaviors of students from a sociological perspective, Social Development Quarterly, Volume 7, Number 3, pp. 154-123.
Alivardinia, Akbar; Riahi, Mohammad Ismail and Mousavi Chashmi, Seyedeh Maliheh (2008). Sociological study of delinquency: The experimental test of general agnio pressure, Iranian Journal of Sociology, 2 (8), 111-83.
Asadi, Massoud; Rezaeinejad, Salar and Mirbi, Mirnader (2013). The relationship between religion, demographicism and cognitive factors with tendency to violence and high-risk sexual behavior in male and female students, Quarterly Journal of Women and Family Studies, 3 (12), pp. 13-25.
Crohn, James (2011). Sociology of social problems, how to solve social problems? Translation: Navanbakhsh, Mehrdad and Karami, Fatemeh, Tehran: Sociologists.
Hogarth, Jeffrey J. (2014). Troublesome Behaviors in Adolescence, Translator: Amir Khatibi, Tehran Roshd Publishing.
Koohi, Kamal va Vafaie Aghdam, Tahereh (2017). Investigating the factors related to high-risk behaviors, East Azerbaijan Law Enforcement Quarterly, 7 (3), 64-39.
Miri, Mirnader; Bahrami Ehsan, Hadi and Bahramizadeh, Hamid (2012). The Relationship between Father's Perceived Educational Styles and High-Risk Behaviors, Journal of Psychological Sciences, 11 (41), pp. 372-358.
Mohseni, Manouchehr (2009). Sociology of Medicine, Tehran: Tahoori.
Niazi, Mohsen; Abbaszadeh, Mohammad and Saadati, Musa (1397). Sociological study of the interventionist role of cultural and symbolic capitals in the impact of economic capital on the occurrence of high-risk behaviors among the youth of Tabriz, Quarterly Journal of Urban Sociological Studies, 8 (27), pp. 90-49.
Niazi, Mohsen; Abbaszadeh, Mohammad and Saadati, Musa (2017). Construction and validation of high-risk behaviors scale using Smart-PLS software, Quarterly Journal of Substance Abuse Research, No. 43, pp. 40-1.
Rahmani, Maryam; Ghasemi, Vahid and Hashemianfar, Ali (2015). Investigating the relationship between social alienation and the occurrence of high-risk behaviors among adolescents in Bojnourd, North Khorasan Disciplinary Knowledge Quarterly, Applied Research Office Fa. A, 2 (8), pp. 40-23.
Saadati, Musa (2017). Sociological explanation of the factors affecting the occurrence of high-risk behaviors (Case study: 15-15 year olds in Tabriz), PhD Thesis in Sociology of Social Issues, Kashan University, Faculty of Humanities.
Salmani, Behzad; Hassani, Jafar and Arianakia, Elmira (2014). Investigating the role of personality traits in high-risk behaviors, Cognitive Science News Quarterly, 1 (16), pp. 10-1.
Sattari, Parvin and Ali Babaei, Yahya (2013). A sociological study of the tendency of seasonal migrant workers to high-risk behaviors in Tehran, Rural Development Quarterly, Volume 5, Number 1, Spring and Summer, pp. 195-183.
Shukri, Nasrin; Yousefi, Marzieh; Safaeirad, Iraj; Akbari, Tayyeba; Mousavi, Seyed Maryam and Nazari, Heiman (2015). Correlation of high-risk behaviors in student adolescents with parenting styles, Journal of Health Promotion Management, 1 (5).
Talebian, Mohammad (2004). Structural covariance analysis of juvenile delinquency, Quarterly Journal of Strategic Studies in Sports and Youth, Summer and Autumn, No. 7, pp. 32-3.
Valencia, L. S. & Cromer, B. A. (2013). Sexual Activity and Other High-Risk Behaviors in Adolescents with Chronic Illness: A Review, Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 13(5), 53-64.
Valencia, L. S. & Cromer, B. A. (2013). Sexual Activity and Other High-Risk Behaviors in Adolescents with Chronic Illness: A Review, Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 13 (5), 53-64.
World Drug Report (2016). UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, UNITED NATIONS. New York.
Zuckerman, M. (2006). Sensation Seeking and Risky Behavior. American Psychological Association