کارکرد زبان در شکل‌گیری تئاتر بومی

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 5، دوره 17، شماره 53، اسفند 1401، صفحه 109-136   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسنده

هادی ولی پور قره قیه^*

دانشجوی دکتری، پژوهش هنر، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران ( مدرس دانشگاه علمی کاربردی فرهنگ و هنر الف تبریز)

چکیده

کلام در تئاتر، اساسی‌ترین بخش از بافتار نمایشی است، زیرا کلمه، اصلی ترین توانایی شخصیت نمایشی برای افاده‌های درونی و بیرونی است. راه اندازی هرگونه جریان سازنده درام، با شکل‌گیری قصه توسط کاراکترهای نمایشی انجام می گیرد؛ امری که تنها با ادای کلام از سوی همان شخصیت ها محقق می شود. حتی سایر عناصر افاده‌گر چون میمیک و یا فیزیک  که نوعی بیان دراماتیکی را پیش می برند  تابعی از ارتباطات کلامی شخصیت های نمایشی اند. یافته های این پژوهش توصیفی تحلیلی بر پایه اسناد کتابخانه ای نشان می دهد که زبان بومی در تئاتر بومی، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین عناصر سازنده درام است، بلکه به واسطه زیربنای کلام محور تئاتر، مهم‌ترین عامل آن نیز محسوب می شود. از آنجا که غالباً مخاطب تئاتر بومی برای برقراری ارتباط و درک و تفسیر آن، نیاز به فهم کلام دارد، داشتن زبان بومی می‌تواند کمک شایانی به درک و تحلیل اثر نمایشی کند. تئاتر بومی حاوی پیامی است به شکل عیان یا رمزگون- البته در لفافه موضوع و با داستانی خاص- که از سوی گروه نوشتاری و اجرایی، به گیرنده پیام یعنی تماشاگر ارسال می شود. در این ارتباط، زبان به عنوان مهم‌ترین عنصر، نقشی کارکردی دارد. پژوهشگر معتقد است که مردم یک اقلیم می توانند به راحتی با آثار نمایشی به رنگ و بوم خویش که از شاخص زبان بومی بهره می برند، ارتباطی نزدیک برقرار کرده و علاوه بر حظّ بصری و سمعی، از زوایای بازی های پیدا و پنهان کلامی اش نیز بهره مند گردند و روند گفتمان تئاتری را تکمیل تر کنند تا پیام به واسطه زبان بومی، به صورت کامل به مخاطب عرضه گردد.

کلیدواژه‌ها

زبان؛ کلام؛ تئاتر؛ تئاتر بومی؛ آیین‌نمایشی

مراجع

آشفته، رضا، خبرگزاری ایران لاین: http://www.ion.ir/news/712085
آقاعباسی، یدالله (1370). «حدود کاربرد لهجه در هنر نمایش»، فصلنامه تئاتر، شماره 16: شماره صفحات مقاله در نشریه 
آهی، محمد؛ فیضی، مریم (1392). «نقش‌‌‌‌‌های شش‌گانه‌ زبانی در ادبیات تعلیمی با تکیه بر یکی از قصاید سنایی»، پژوهش‌نامه‌ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شماره‌ 20: 187-219. 
احمدی، بابک (1384). ساختار و تا ویل متن، نشر مرکز، تهران.
اسلین، مارتین (1361). نمایش چیست، ترجمه شیرین تعاونی، نشر آگاه، تهران.
براکت، اسکار.گ (1380). تاریخ تئاتر جهان، ترجمه هوشنگ آزادی‌ور، چاپ سوم، انتشارات مروارید، تهران.
برتون، رولان (1380). قوم‌شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، نشر نی.
بروک، پیتر(1391). در گشوده، ترجمه بهرنگ فرهنگ دوست، انتشارات افراز، تهران.
بری، سیسیلی (1359). پرورش صدا و بیان هنرپیشه، ترجمه محسن یلفانی، چاپ اول، موسسه تحقیقاتی و اجتماعی پازند، تهران.
بهشتی، سید صمد؛ حقمرادی، محمد (1396). «احساس تعلق به ایران در میان اقوام ایرانی»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال 28، شماره 67. 
توسلی، غلامعباس (1371). نظریه‌های جامعه‌شناسی، انتشارات سمت، تهران.
جوانمرد، عباس (1374). تئاتر و هویت ملی، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
حاجلی، علی (1395). «فوکو، گفتمان، تحلیل گفتمان»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوازدهم، شماره42.
حاجیانی، ابراهیم (1387). «نسبت هویت ملی با هویت قومی در میان اقوام ایرانی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 9، شماره 3 و 4.
.حافظ نیا، محمدرضا (1381). جغرافیای سیاسی ایران، انتشارات سمت، تهران.
داد، سیما (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی، نشر مروارید، تهران.
رهبرنیا، زهرا و خیری، مریم (1392). «هنر تعاملی به‌مثابه یک متن: با اشاره به یکی از آثار تعاملی به نمایش درآمده در بینال ونیز2011، اثر نورما جین»، مجله جهانی رسانه، 8(1). 
رید، هربرت ادوارد (1392). معنی هنر، ترجمه نجف دریابندری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
ساسانی، فرناز (1388). «تحلیلی بر عناصر شبه زبانی در آثار نمایشی»، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، شماره: . 
سعدآبادی، علی‌اصغر؛ پورعزت، علی‌اصغر و عباسی، طیبه (1392). «شناسایی مؤلفه‌های همبستگی ملی در اقوام ایرانی»، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال یازدهم، شماره42: . 
سلدن، رامان (1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، ناشر طرح نو، تهران.
سمائی، مهدی (1382). فرهنگ لغات زبان مخفی با مقدمه‌ای درباره جامعه‌شناسی زبان، نشر مرکز، تهران.
صادقی، مریم، دایره المعارف بزرگ اسلامی: https://cgie.org.ir/fa/article/239532
صدری افشار، غلامحسین؛ حکمی، نسترن؛ حکمی، نسرین (1388). فرهنگ فارسی معاصر، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
عباسی، حبیب الله (1381). خبرگزاری ایسنا: www.isna.ir/news/8109-08419.10329
عزیزی، محمود (1385). تئاتر ملی(تئاتر با هویت ملی)، به کوشش نصرالله قادری، انتشارات نمایش، تهران.
فرد، رضا (1377). فنون آموزش داستان کوتاه، انتشارات امیرکبیر، تهران.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، مرکز مطالعات رسانه، تهران.
فنائیان، تاجبخش (1385). تئاتر ملی(تئاتر منطقه‌ای ملی و محلی)، به کوشش نصرالله قادری، انتشارات نمایش، تهران.
قادری، بهزاد (1385). تئاتر ملی(تئاتر ملی، ملی‌گرایی، قدرت، جنبش‌های روشنفکری، قومیت)، به کوشش نصرالله قادری، انتشارات نمایش، تهران.
قادری، نصرالله (1380). آناتومی ساختار درام، انتشارات نیستان، تهران.
قرایی مقدم، امان‌الله (1382). انسان‌شناسی فرهنگی، نشر ابجد: تهران.
کوبلی، پاول (1387). نظریه‌های ارتباطات، احسان شاقاسمی، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران.
گوناواردانا، ا.جی، ریچموند، فرلی(1351). تئاتر در آسیا، ترجمه سجودی، انتشارات پویا، تهران.
گیرو، پی‌یر(1380). نشانه‌شناسی، محمد نبوی، نشر آگاه، تهران.
مبینی پور، نیره السادات؛ شریف زاده، محمدرضا و خبری، محمدعلی (1398). «تحلیل گفتمان نقاشی دفاع مقدس»، فصلنامه مطالعات میان‌فرهنگی، شماره 39. 
مژده، پروانه (1367). «درباره زبان تئاتر»، فصلنامه تئاتر، شماره 2و3.
مسعودی، شیوا (1385). تئاتر ملی(ویژگی‌های تئاتر ملی با نگاهی به خیمه‌شب‌بازی)، به کوشش نصرالله قادری، انتشارات نمایش، تهران.
معین، محمد (1342). فرهنگ فارسی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
ناصربخت، محمدحسین (1385). تئاتر ملی(تئاتر ملی نمایشی سنتی)، به کوشش نصرالله قادری، انتشارات نمایش، تهران.
نیازی، محسن؛ شفائی‌مقدم، الهام؛ خدمتکار، داوود (1392). «زبان و هویت؛ تبیین رابطه‌ زبان خارجی و هویت فردی، اجتماعی، فرهنگی و ملی»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات سال نهم، شماره30. 
.وزیرنیا، سیما (1379). زبان شناخت، چاپ اول، نشر قطره، تهران.
.هایدگر، مارتین (1382). سرآغاز کار هنری، ترجمه پرویز ضیاء‌شهابی، چاپ دوم، انتشارات هرمس، تهران.
.یاکوبسن، رومن (1380). زبان‌شناسی و شعرشناسی، ترجمه کوروش صفوی، نشر هرمس، تهران.
.یوردشاهیان، اسماعیل (1387). تبارشناسی قومی و حیات ملی، فرزان روز، تهران.
.یوسفیان کناری، محمدجعفر؛ برات طرقی، مرجان (1396). «جلوه‌های فرهنگ عامه در نمایشنامه‌های حمید امجد»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره 15.

یوسفی جویباری، محمد؛ محمدی‌فر، نجات (1390). «فرهنگ و تمدن ایرانی و جهانی شدن؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناسی، سال 3، شماره 12 .

Edensor, Tim(2002) National Identity, Popular Culture and Everyday Life, Publisher: Berg Publishers, ISBN: 9781003086178, Oxford, New York.
Haviland, A, William (1999) Cultural Anthropology. Harcourt Brace College
publishers, U.S.A.
Hobsbawn, Eric (1996). Language, Culture and National Identity: Multiculturalism Based on Language. Social Research. 12/22/1996.
Merriam,  Webster (1993) Merriam Webster's Collegiate Dictionary, 10th, U.S.A.
P. H. Matthews(2007) The Concise Oxford Dictionary of Linguistics, 2ed, Oxford University.
Richards, I. A(1978) Principles of literary Criticism, New York.Tatarkiewicz, w(1959) A History of six Ideas, Nijhoff.