طراحی مدل سیاست سرمایه‌گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد با رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 62، فروردین 1402، صفحه 317-340   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.700138

نویسندگان

سید محسن عباسیان محسنی،¹؛ محمود مدیری^{* 2}؛ کیامرث فتحی³؛ سیده محبوبه جعفری⁴

¹گروه مدیریت صنعتی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران.

²گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

⁴گروه حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
یکی از عواملی که می­تواند بر بهبود کسب مزیت رقابتی در صنعت فولاد مؤثر باشد، تبیین سیاست­های کارآمد برای تسریع در جذب سرمایه­گذاری است. این تحقیق با رویکرد آمیخته ترکیبی کیفی و کمی انجام شده است. در بخش کیفی، عوامل سیاست سرمایه­گذاری با روش تحلیل محتوا استخراج و توسط پنل تخصصی خبرگان به روش دلفی فازی انتخاب شدند و در بخش کمی، مدل با رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع شکل گرفت. داده­ها در بخش کیفی با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته و در بخش کمی از طریق پرسش­نامه مقایسات زوجی به دست آمد. جامعه تحقیق، خبرگان شامل مدیران ارشد صنعت فولاد و به تعداد 20 نفر با روش نمونه­گیری غیر احتمالی هدفمند و با تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. نتایج بخش کیفی نشان داد که عوامل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت­پذیری در 14 دسته قرار دارند که بر اساس یافته­های مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع، عوامل «قوانین و مقررات دولتی»، «استقرار استانداردها در صنعت»، «استراتژی رقابتی صنعت»، «ساختار مالی صنعت»، و «خط­مشی سرمایه‌‌گذاری» می­تواند سطح بالاتری از مزیت رقابتی را برای صنعت فولاد افزایش دهد که اهمیت سیاست­های کلان را برجسته می­کند. از سوی دیگر، سیاست­های سرمایه­گذاری برای «مدیریت دانش»، «تحقیق  و توسعه»، «قابلیت‌های بازاریابی»، و «مدیریت ریسک» تابع عوامل کلان سیاست­های سرمایه­گذاری هستند که منجر به کسب مزیت رقابتی می­گردد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: سیاست ها، سرمایه گذاری، مزیت رقابتی، مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع. طبقه بندی JEL : E22؛ J08؛ L41

اصل مقاله

طراحی مدل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد با رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع

 

تاریخ دریافت: 12/10/1401                  تاریخ پذیرش: 17/12/1401

سید محسن عباسیان حسینی[1] محمود مدیری*[2] کیومرث فتحی هفشجانی[3] سیده محبوبه جعفری[4]

 

چکیده

یکی از عواملی که می­تواند بر بهبود کسب مزیت رقابتی در صنعت فولاد مؤثر باشد، تبیین سیاست­های کارآمد برای تسریع در جذب سرمایه­گذاری است. این تحقیق با رویکرد آمیخته ترکیبی کیفی و کمی انجام شده است. در بخش کیفی، عوامل سیاست سرمایه­گذاری با روش تحلیل محتوا استخراج و توسط پنل تخصصی خبرگان به روش دلفی فازی انتخاب شدند و در بخش کمی، مدل با رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع شکل گرفت. داده­ها در بخش کیفی با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته و در بخش کمی از طریق پرسش­نامه مقایسات زوجی به دست آمد. جامعه تحقیق، خبرگان شامل مدیران ارشد صنعت فولاد و به تعداد 20 نفر با روش نمونه­گیری غیر احتمالی هدفمند و با تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. نتایج بخش کیفی نشان داد که عوامل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت­پذیری در 14 دسته قرار دارند که بر اساس یافته­های مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع، عوامل «قوانین و مقررات دولتی»، «استقرار استانداردها در صنعت»، «استراتژی رقابتی صنعت»، «ساختار مالی صنعت»، و «خط­مشی سرمایه‌‌گذاری» می­تواند سطح بالاتری از مزیت رقابتی را برای صنعت فولاد افزایش دهد که اهمیت سیاست­های کلان را برجسته می­کند. از سوی دیگر، سیاست­های سرمایه­گذاری برای «مدیریت دانش»، «تحقیق  و توسعه»، «قابلیت‌های بازاریابی»، و «مدیریت ریسک» تابع عوامل کلان سیاست­های سرمایه­گذاری هستند که منجر به کسب مزیت رقابتی می­گردد.

واژه‌های کلیدی: سیاست ها، سرمایه گذاری، مزیت رقابتی، مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع.

طبقه بندی JEL : E22, J08, L41  

1- مقدمه

فولاد یکی از پرکاربردترین محصولات صنعتی در جهان است (محبوب و جونگوانیچ[5]، 2019)، که تقاضای جهانی آن رو به رشد است (او ای سی دی[6]، 2019)، و با توجه به اینکه صنعت فولاد دومین صنعت صادرات غیر نفتی کشور پس از پتروشیمی می­باشد و اینکه فولاد چه از نظر کیفیت و چه از نظر ارزش، کاربردیترین فلز بوده و تقریبا 95 درصد فلزات تولید شده در سراسر جهان را فولاد و آهن تشکیل می دهند فولاد در دنیای امروز نقش تعیین کننده و استراتژیکی دارد (شفیعی و همکاران، 1399). همین امر موجب شده تا رقابت در این زمینه در بین کشورها، به شدت افزایش یابد. به گونه ای که دو کشور چین و هند به سرعت برنامه ریزی ها را برای ایجاد سرمایه گذاری ها جهت تولید برتر در جهان از سر گرفته اند (حنفی[7] و همکاران، 2019). صنعت فولاد ایران نیز، تولید ۵۵ میلیون تن فولاد را برای افق ۱۴۰۴ هدف‌گذاری کرده است تا به رشد بالای 6 درصد در تولید ناخالص داخلی برسد، اما تحقق این هدف به سرمایه‌گذاری فشرده و ایجاد زیرساخت‌ها (گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، 1398) و ایجاد زنجیره ارزش خوشه ای صنعت نیاز دارد (حنفی  و همکاران، 2019).

به طور کلی، هر کشوری تا حد زیادی به سرمایه گذاری نیاز دارد. چرا که رقابت تقریباً در همه صنایع به شدت وجود دارد. از این رو، بنگاه ها موظف هستند برای رقابت پذیری، بر سرمایه گذاری ها تمرکز کنند تا به مزیت رقابتی دست یابند (سینگ[8] و همکاران، 2018). کاهش موجودی سرمایه بر رقابت پذیری اقتصادها تأثیر می­گذارد (هیکی[9] و همکاران، 2020). اهمیت ایجاد مزیت رقابتی از سرمایه گذاری ها در ادبیات تحقیق مشخص شده است. هدف بلندمدت شرکت ها در بازارهای رقابتی، بهبود یا دفاع از موقعیت رقابتی خود و کسب مزیت نسبت به رقبا است (کرل و ماتوک[10]، 2009). جهت رقابت پذیری در صنایع، دولت ها باید برای ایجاد فضای مناسب کسب‌وکار، یک چارچوب سیاست مناسب را تهیه کنند، چرا که عملکرد ضعیف صنایع، به دلیل سیاست های ناکارآمد موجود و شرایط محیطی است (سینگ و همکاران، 2018). دولت ها برای صنعتی کردن بخش تولید داخلی و خارجی، باید یک استراتژی مناسبی برای مقاوم کردن صنعت داشته باشند. بر طبق نظریه پورتر[11] (1990)، نقش دولت‌ها در رقابت‌پذیری همچنان موضوعی مورد بحث است (آگوسمن آریس[12] و همکاران، 2019). دولت‌ها باید سیاست‌های عمومی را برای تشویق شرکت‌های خصوصی برای تخصیص سرمایه به کار گیرند (واسکز کوردانو و پریاله زوالوس[13]، 2021). سیاست هایی که باعث افزایش سرمایه گذاری می­شود، رشد اقتصادی را فراهم می­آورد (اقتصاد اروپا[14]، 2016) و ضعف فعالیت های سرمایه گذاری موجب بحران مالی و اقتصادی می­گردد. از این رو ایجاد شرایط مناسب برای سرمایه گذاری و تسریع در توزیع مجدد منابع برای تقویت رقابت بسیار مهم است (بانک سرمایه گذاری اروپا[15]، 2016).

سرمایه­گذاری در صنایع، محرک اصلی تولید در آینده است. بدون سرمایه گذاری، حفظ تولید امکان پذیر نیست. کشورهایی که منابع معدنی بیشتری دارند، برای جذب سرمایه‌ ها باید تمایل بیشتری داشته باشند. جو سرمایه گذاری یک کشور، تعیین کننده اولیه رقابت پذیری است (واسکز کوردانو و پریاله زوالوس، 2021). ادبیات موجود نشان می‌دهد که عدم قطعیت سیاست اقتصادی با افزایش ارزش گزینه سرمایه‌گذاری در آینده، سرمایه‌گذاری سرمایه‌ای را کاهش می‌دهد (هارا[16] و همکاران، 2022). سیاست اقتصادی یک عامل تعیین‌کننده کلیدی در موقعیت رقابتی بخش صنایع است، که به موجب آن اقدامات متناسبی باید صورت گیرد (جانکووسکا[17] و همکاران، 2021). سیاست­گذاران باید سیاست های صنعتی را از منظر نوآوری­ها، فناوری­ها، طراحی­ها و رقابت­پذیری بازار یکپارچه کنند تا کشور به اهداف خود برسند (راجاگوپال و زلاتف[18]، 2017). کیفیت حاکمیت نهادی و کیفیت محیط کسب و کار نقش اصلی را در رقابت پذیری کشورها ایفا می­کند. زمانی که شرایط تقاضای داخلی نسبتاً پیچیده است، شرکت‌های داخلی باید واکنش نشان دهند و ظرفیت‌های تولیدی خود را بهبود بخشند (بونتمپو[19]، 2022). رقابت سیستمی  اقتصاد، تا حد زیادی تحت تأثیر عواملی مانند صداقت دولت، بار مالیاتی و آزادی سرمایه‌گذاری قرار دارد (روژک[20]، 2021). یافته­ها نشان می­دهد که شوک‌های سیاست پولی روی سرمایه‌گذاری‌ها اثر می­گذارد (کاراییانی[21]، 2022). نتایج نشان می‌دهد که نیاز به دستیابی شایستگی‌ها و منبع کنترل، به‌طور چشمگیری رقابت‌پذیری شرکت را افزایش می‌دهد (بیسواس[22]، 2022). در برخی از کشورهای جهان سوم، دولت ها برای رونق بخشیدن به صنایع معدنی خود، مشوق های انگیزشی همچون کاهش مالیات برای تشویق سرمایه گذاران اختصاص دادند (حنفی و همکاران، 2019). تعامل سیاست، کاهش هزینه و توسعه فناوری منجر به تغییر سریع در صنایع شده و باعث می­شود و موجب واکشن ها از سوی سیاست گذاران می­شود (آر ای ان 21[23]، 2018). سرمایه گذاری ضعیف، مانع از رشد بالقوه بلند مدت می­شود، نوآوری و تغییر تکنولوژی را محدود می­کند و بر بهره وری تأثیر منفی می­گذارد. که یک برنامه سرمایه گذاری می­تواند نقش مهمی در تقویت مجدد رشد اقتصادی داشته باشد (بردازی و قزی[24]، 2018). آنچه که موجب هدایت و جزء پیشران های اقتصاد محسوب می­شود، رقابت و رقابت پذیری در بازارها می­باشد. از این رو، رقابت پذیری در کانون توجه سیاستگذاران در سطوح مختلف در بخش های مختلف صنایع در دنیا بوده است (خاک­پور، 1396). مزیت رقابتی به معنای تشدید فضای رقابتی بازار است (راسخی، 1397). یک مزیت، هنگامی ویژه است که یک سازمان را قادر می­سازد با استفاده از منابع و شایستگی های خود، برای مشتری ارزش ایجاد کند (فردوسی[25] و همکاران، 2019). در اقتصادهای توسعه یافته و در حال توسعه عموماً این عقیده پذیرفته شده است که سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه برای رشد کل اقتصاد ضروری است و در عین حال یک امر مهم است (بوچکوا و ملوزین، 2016).

تحقیقات مرتبط با رقابت پذیری شرکت ها از طریق سرمایه گذاری در مطالعات قبلی بررسی شده است. با این حال، شکاف های مربوطه در دانش وجود دارد. در مطالعات گذشته، محققین بیشتر بر تاثیرگذاری سیاست های سرمایه گذاری کلان بر مزیت رقابتی متمرکز بوده اند. در حالی که محققین (حنفی و همکاران، 2019؛ سوکومار[26] و همکاران، 2020) تاکید کرده اند که فعالیت های سرمایه گذاری شرکتی نیز بر مزیت رقابتی می­تواند مؤثر باشد که نتایج آن در تحقیقات گذشته کامل نشده است. علاوه بر این، چگونگی روابط و ساختارمندی تاثیرات سیاست ها بر  مزیت رقابتی در صنعت فولاد مشخص نشده است و مدیران با این دغدغه روبرو هستند که چگونه می­توانند رقابت پذیری صنعت فولاد را از طریق سیاست های سرمایه گذاری بهبود دهند. بنابراین، هدف اصلی مقاله پاسخ به سوال های پژوهشی زیر است:

• کدام سیاست های سرمایه گذاری باعث رقابت پذیری در صنعت فولاد می­شود؟
• روابط علت و معلولی و سطح بندی عوامل برای رقابت پذیری در صنعت فولاد چگونه است؟
• مدل تفسیری-ساختاری جامع به منظور کمک به صنعت فولاد برای رقابت پذیری چگونه است؟

 

2- مبانی نظری

2-1 سیاست های سرمایه گذاری

سرمایه­گذاری یک امر ضروری و حیاتی در جهت رشد و توسعه اقتصادی هر کشور است. برای اینکه وجوه الزم جهت سرمایه گذاری فراهم آید، باید یک سری منابع برای تامین سرمایه وجود داشته باشد(داودی و همکاران، 1401).دولت­ها، باید برای ایجاد یک صنعت تولیدی مقاوم در برابر بحران­ها، استراتژی­هایی را در نظر بگیرند تا از این طریق بتواند سرمایه گذاران را جذب کند. دولت­ها باید از طریق انتقال فناوری، آشنایی با روش‌های جدید، آموزش و مهارت‌های مدیریتی بهتر و تامین سرمایه کافی، رشد صنعت تولید را تشویق کند. همه این عوامل باعث افزایش کارایی و کیفیت در تولید می­شود (آگوسمن آریس و همکاران، 2019). سرمایه­گذاری در حال حاضر اولویت بالایی برای کشورها، برای رشد بعد از بحران اقتصادی و ایجاد شغل دارند (اقتصاد اروپا، 2016). مطالعه تجربی نشان داده است که ساختار نهادهای سیاسی، نقش اساسی در جذب سرمایه گذاری در زیرساخت­ها ایفا می­کند. این مطابق با چارچوب رقابت­پذیری است که توسط مجمع جهانی اقتصاد پیش بینی شده بود. رقابت ملی یک مفهوم پیچیده و پویا است که از پایه­های کلان و خرد اقتصادی ایجاد ارزش و رونق فراتر می­رود (کیگوندو و اوروتیراپاتی[27]، 2010).

سیاست­های سرمایه­گذاری به قوانین، مقررات و شیوه­های یک کشور مربوط می­شود که به طور مستقیم سرمایه­گذاری را فعال یا دلسرد می­کند و منافع عمومی سرمایه­گذاری را تقویت می­کند (او ای سی دی، 2011). سیاست­های صنعتی و توسعه تجارت، شاخص­های بهم پیوسته­ای هستند که بر رشد اقتصادی یک کشور تأثیر می­گذارند. چنین سیاست­هایی به شرکت­ها کمک کرده تا هزینه های تولید خود را کاهش داده و قیمت­های رقابتی را در بازارهای بین­المللی ارائه دهند تا در بازارهای جهانی بمانند. سیاست­گذاران، در جستجوی اصلاحات صنعتی در کشورهای در حال توسعه هستند تا بتوانند نوآوری­های تولیدی و رقابت در بازار را ایجاد کنند (راجاگوپال و زلاتف، 2017).

اولین مرحله فرآیند تصمیمات سرمایه­گذاری، تجزیه و تحلیل دارایی­ها است که شامل ارزشیابی و تجزیه و تحلیل انواع دارایی­های مالی است. برای ارزشیابی دارایی­های مالی ابتدا ویژگی­های دارایی مختلف و عوامل اثر گذار بر آن ها شناسایی و سپس به منظور تعیین قیمت آن­ها با استفاده از یک مدل ارزشیابی، قیمت گذاری می­گرد(نیکخوه تریت و همکاران، 1401).

 

2-2- رقابت­پذیری

بر اساس نظریه چو[28] (1998)، رقابت پذیری به عنوان یک قدرت نسبی برای پیروزی در برابر رقبا در نظر گرفته می­شود. رقابت­پذیری به توانایی یک واحد اقتصادی برای آگاهی از موقعیت خود و اقدام برای بهبود آن موقعیت یا حفظ ثبات آن اشاره دارد. بر اساس این دیدگاه، بسیاری از محققان و متخصصان رقابت را از منظر بهره وری می­بینند و هزینه ها را به عنوان یک عنصر مهم تلقی می­کنند (ویلسون[29]، 2020). ریس و یوسچه[30] (2019) رقابت را به عنوان یک ساختار چند بعدی شامل علت (به عنوان محرک های رقابت)، نتیجه (به عنوان پیامد رقابت) و وسیله برای رشد اقتصادی در نظر گرفته می­گیرید (ریس و یوسچه، 2019). رقابت در سطح صنعت، تحت تأثیر عملکرد رقابتی شرکت­هایی که صنعت را تشکیل می­دهند، و رقابت در سطح کشور، تحت تأثیر عملکرد صنایع آن کشور است (پاسکوچی[31]، 2018). هدف رقابت، افزایش بهره وری یک شرکت است (کیل[32] و همکاران، 2014). پورتر (1990) با پیروی از پارادایم ساختار-رفتار-عملکرد سازمان صنعتی، به این نتیجه رسید که چهار عنصر عوامل درونی، شرایط تقاضا، صنایع مرتبط و حمایت کننده و زمینه رقابت، برای تعیین رقابت­پذیری کشورها با یکدیگر تعامل دارند. عوامل تولید، شامل منابعی مانند منابع فیزیکی، انسانی و مالی در دسترس واحدهای اقتصادی و همچنین کیفیت عمومی زیرساخت­های ارائه شده توسط سیستم­های حمل و نقل، ارتباطات، آموزش و بهداشت می­باشد (بونتمپو، 2022).

 

2-3- سیاست سرمایه گذاری و رقابت پذیری

یک شرکت از طریق دو استراتژی رقابتی اصلی شامل رهبری هزینه و تمایز می­تواند به مزیت رقابتی دست یابد. همچنین ارتقای کیفیت نیز می­تواند منجر به مزیت رقابتی در سازمان ها شود (نعمتی و همکاران، 1392). ازدیدگاه پورتر نیز مزیت رقابتی به معنای داشتن هزینة کم تر، تمایز بیش­تر، و تمرکز است (راسخی، 1397). پورتر (1990)، دلیل کسب مزیت رقابتی در برخی از کشورها را در سیاست گذاری­ها جستجو می­کند و عنوان می­کند که عوامل رقابتی توسط سیاستگذاران به خوبی توجه نشده است. پورتر نشان داد که سیاست­های دولت بر کسب مزیت رقابتی مؤثر می­باشد (حنفی و همکاران، 2019).

مطالعات نشان داده است که سرمایه گذاری، موجب رقابت شدید داخلی و بین المللی می­شود و دولت ها باید در این زمینه از شرکت­ها جهت دستیابی به توانمندی­های نوآوری حمایت کنند (ژو[33] و همکاران، 2019). به طور مثال پرداخت یارانه­ها به شرکت­ها، موجب بهبود در سرمایه­گذاری­ها و تمایل تولیدکنندگان به تعهد به سرمایه­گذاری­های آینده بیانجامد. ارائه یارانه انگیزه سرمایه­گذاری را بالا می­برد (سنتستاد و چرونوپولوس[34]، 2020). برخی از محققین، سیاست­های ترکیبی از حمایت از حقوق مالکیت معنوی و فیزیکی، و مشوق­های مالی و مالیاتی برای ارتقاء شرکت­های فراملی در نظر گرفته اند (راجاگوپال و زلاتف، 2017). دولت نقش حاکمیتی و سیاست­گذاری کلان در اقتصاد را دارد که این نقش بیشتر به وظایف، برنامه­ریزی کلان، سیاست­های راهبردی، کنترل و تنظیم بازارها و توازن اقتصادی-اجتماعی تاکید دارد (محسنی زنوزی و اسماعیلی، 1393). به طور مثال، برنامه سرمایه­گذاری پیشنهادی کمیسیون اروپا، پاسخی است به سیاست برای افزایش بلند مدت رقابت جهانی اتحادیه اروپا، که برای حفظ پتانسیل رشد اقتصادی و رفاه در آینده بسیار حیاتی است. بنابراین ­محرک­های سیاسی می­تواند موقعیت رقابتی صادرکنندگان را در رشد اقتصاد بهبود دهد (برنت[35]، 2016). اقدامات سیاسی برای تقویت رشد اقتصادی و کاهش عدم تعادل به شدت مورد نیاز هستند (بردازی و قزی، 2018). کیفیت سیاست­های سرمایه­گذاری یک کشور به طور مستقیم بر تصمیمات سرمایه­گذاران تأثیر می­گذارد، خواه کوچک باشد و چه بزرگ، داخلی یا خارجی. شفافیت، حمایت از دارایی و عدم تبعیض، از اصول اصلی سیاست­های سرمایه­گذاری هستند که برای ایجاد یک محیط سرمایه­گذاری با کیفیت برای همه تلاش می­کنند (او ای سی دی، 2011).

 

 

 

2-4- مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع

مدل‌سازی تفسیری-ساختاری، فرآیندی است که مدل‌های ذهنی نامشخص و ضعیف سیستم‌ها را به مدل‌های قابل مشاهده و کاملاً تعریف‌شده تبدیل می‌کند که برای بسیاری از اهداف مفید هستند. تفسیر روابط در مدل‌سازی تفسیری-ساختاری نسبتاً ضعیف است. تفسیر روابط هدایت شده از نظر نحوه عملکرد آن وجود ندارد. در این راستا، مدل‌سازی تفسیری-ساختاری جامع برای تفسیر پیوندها با استفاده از ابزار ماتریس تفسیری توسط سوشیل^[36] (2012) توسعه داده شد. این مدل، نه تنها روابط متقابل بین متغیرهای شناسایی شده را از طریق گره ها و روابط به تصویر می­کشد؛ بلکه تفکر علّی «چگونه» یا «به چه طریقی» یا منطق در پشت روابط بین عوامل را نیز به تصویر می­کشد و نشان می­دهد (سهگل و نسیم^[37]، 2019).

 

3- پیشینه تحقیق

مطالعه خانلری و همکاران (1397) در خصوص بررسی عوامل موثر بر رقابت پذیری در صنعت فولاد ایران نشان داد که شراکت و تواناسازنده های مدیریت دانش بر رقابت پذیری در صنعت فولاد تاثیر مثبت معنادار دارد. خاکپور و همکاران (1396) در طراحی مدل برای گونه‌های رقابت پذیر صنایع کوچک و متوسط به این نتیجه رسیدند که عوامل رقابت‌پذیری محصول بنیان، عوامل رقابت‌پذیری هزینه‌‌های کسب برتری در محیط کسب و کار، عوامل رقابت‌پذیری مرتبط با تأمین‌کنندگان و منابع، عوامل رقابت‌پذیری راهبردی و پیش‌بینی استراتژیک، عوامل رقابت‌پذیری مرتبط با مدیریت بنگاه، عوامل رقابت‌پذیری مرتبط با دولت و قوانین و مقررات وعوامل رقابت‌پذیری مرتبط با تقاضا و مشتریان بر رقابت پذیری صنایع کوچک و متوسط موثر است. گرشاسبی و همکاران (1395) در مطالعه ی خود نشان داد که تغییرات رقابت‌پذیری مبتنی بر تغییرات کارایی نهاده‌ها و بازدهی سرمایه‌گذاری است. یافته های مطالعه محسنی زنوزی و اسماعیلی (1393) نشان داد که افزایش حضور دولت به صورت حاکمیتی در بلندمدت، توان رقابت پذیری کالاهای داخلی را با انواع مشابه خارجی افزایش می‌دهد.

کیائو[38] و همکاران (2022) در تحلیل رابطه بین رهبری انعطاف‌پذیر و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، به این نتیجه دست یافتند که رهبران انعطاف پذیر تأثیر مثبتی بر سرمایه گذاری تحقیق و توسعه، سرمایه گذاری سرمایه انسانی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خواهند داشت. همچنین، تأثیر مثبت رهبری انعطاف‌پذیر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در مواجهه با عوامل بیرونی، مانند شدت رقابتی صنعت و یارانه‌های دولتی، قوی‌تر خواهد بود (کیائو و همکاران، 2022). مطالعات دیگر نیز نشان داد که رهبری دانش محور مستقیماً بر مزیت رقابتی پایدار تأثیر می­گذارد، در حالی که توسعه منابع انسانی تأثیر مستقیم معناداری بر مزیت رقابتی پایدار ندارد. علاوه بر این، رهبری دانش محور و توسعه منابع انسانی به طور غیرمستقیم بر مزیت رقابتی پایدار از طریق عوامل مؤلفه نوآوری سازمانی تأثیر گذار است (بانمای ریروی[39] و همکاران، 2021). ویلسون (2020) در مطالعه ی خود با عنوان «ایجاد رقابت در تولید پوشاک از طریق سیاست با رویکرد پویایی سیستم» نشان داد که دولت از طریق سیاست های توسعه استاندارد کیفیت، ایجاد نهادها، و تمرکز بر نیروی انسانی می­تواند بر بازار، محصول و منابع تولیدی موثر باشد. به گونه ای با ارائه سیاست های مناسب می­تواند جذابیت بازار و محصول را بهبود دهد و منابع دانشی را بیافزاید. سنستاد و کرونوپولوس (2020) در مطالعه سرمایه‌گذاری متوالی در فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر تحت عدم قطعیت سیاست به این نتیجه دست یافتند که عدم قطعیت فناوری، سیاست و قیمت انرژی بر تصمیم به سرمایه گذاری متوالی موثر است. عدم قطعیت فناوری در نوآوری­ها و عدم قطعیت سیاست در ارائه یا پس گرفتن احتمالی یارانه های دولتی، انگیزه سرمایه‌گذاری را تاثیر قرار می­دهد. سوکومار و همکاران (2020) در مطالعه ارتباط بالقوه بین نوآوری های شرکتی و رقابت پذیری شرکت نشان دادند که هر چه شرکت‌ها به فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ی خود متعهد باشند (مطابق با سطح هزینه‌های تحقیق و توسعه) و این فعالیت‌ها مؤثرتر باشند، سطح رقابت پذیری شرکت ها بالاتر می­رود. از این رو ضروری است که سرمایه گذاری های مؤثرتری در فعالیت های تحقیق و توسعه انجام شود تا شرکت ها رقابت پذیری خود را افزایش دهند. حنفی و همکاران (2019) سیاست سرمایه گذاری رقابت پذیری در صنعت ذوب آهن در اندونزی را تحلیل کرد و یافته های این مطالعه نشان داد که سیاست هایی مانند انگیزه‌های مالی مختلف برای هر ماده معدنی مختلف، عوارض صادرات و تعهدات اکتشاف برای افزایش رقابت‌پذیری صنعت ذوب موثر است. ژو و همکاران (2019) به بررسی تأثیر یارانه دولت و سرمایه گذاری تحقیق و توسعه بر رقابت مالی شرکت­ها پرداختند. یافته های این تحقیق نشان داد که شرکت ها باید سرمایه گذاری تحقیق و توسعه را افزایش دهند، مدیریت بودجه بلند مدت سرمایه گذاری تحقیق و توسعه را تقویت کنند و حمایت و نظارت دولت به منظور تقویت رقابت مالی افزایش یابد. باردازی و قز (2018) در مطالعه خود با عنوان «تجارت، رقابت و سرمایه گذاری»، به این نتیجه دست یافتند که سرمایه­گذاری تجهیزات می­توان تأثیر عمده ای بر عملکرد صادرات یک کشور در کنار رقابت قیمت داشته باشد. یافته های مطالعه ی سینگ و همکاران (2018) با عنوان «عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری صنعت با رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری» نشان داد که «نقش دولت» و «بازار ارز» قدرت هدایت بالا و «در دسترس بودن منابع سرمایه» و «معیارهای بهره‌وری» دارای قدرت وابستگی بالا در رقابت‌پذیری هستند. بوچکوا و ملوزین (2016) نیر در تحقیق خود نشان دادند که سرمایه­گذاری پایدار در تحقیق و توسعه می­تواند بر شاخص های اقتصادی منعکس شود و در نتیجه رقابت پذیری شرکت را تقویت کند.

 

4- روش شناسی

تحقیق حاضر با هدف شناخت و تحلیل چگونگی تاثیرگذاری عوامل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد با رویکرد های آمیخته ترکیبی از کیفی و کمی است. در رویکرد کیفی عوامل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان و با روش تحلیل محتوا استخراج شد. در روش تحلیل محتوا، ابتدا سوال­های باز مطرح شد و سپس نظرات خبرگان در غالب گزاره های کلامی از طریق کدگذاری باز استخراج شد و در ادامه عوامل با تکنیک کدگذاری­های محوری و انتخابی دسته بندی شدند و مدل اولیه تحقیق شکل گرفت. از روش تحلیل محتوا به دلیل کامل نبودن و توصیف بیشتر نظریه­ها و پژوهش های پیشین درباره سیاست سرمایه­گذاری استفاده شده است. این روش معمولا بر اساس نظریه­ها و یا پژوهش های پیشین می­باشد. هدف این­گونه تحقیقات، معتبر ساختن یا گسترش دادن چارچوب یا مدل مفهومی پژوهش­های قبلی یا نظریه­ها است (باغ میرانی و همکاران، 1396). همچنین، در مرحله طرح ریزی کردن فرآیند کدگذاری، از منبع داده­ها و مطالعات و بررسی­های قبلی بهره گرفته­ایم.

جامعه تحقیق، خبرگان شامل مدیران ارشد صنایع فولاد کشور به تعداد 20 نفر و به روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند و با تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. معیار تعیین حجم نمونه، اشباع نظری بود. بدین گونه که با افزایش حجم نمونه، مفهوم جدیدی کشف نشد. خبرگان بر اساس معیارهای مانند داشتن سابقه مدیریت حداقل 10 سال، دارای سطح تحصیلات تکمیلی، آگاهی کامل به موضوع پژوهش و دارای انگیزه کافی برای پاسخگویی به سوال­ها، انتخاب شدند.

در بخش کمی تحقیق، ابتدا هویت، مفهوم، اهمیت و ضروری بودن عوامل سیاست­های سرمایه گذاری استخراج شده در بخش کیفی بر اساس پرسش نامه با طیف 5 گزینه ای لیکرت (از فوق العاده مهم تا بسیار کم اهمیت) توسط خبرگان مشخص و سپس با روش دلفی فازی تحلیل شد. نظریه مجموعه فازی برای تبدیل ترجیحات زبانی متخصصان به مقادیر کمی با دقت بالای نتایج و عدم قطعیت کاربرد دارد (بوی[40] و همکاران، 2020). پس از اصلاح و تایید عوامل سیاست­های سرمایه گذاری، پرسش نامه مقایسات زوجی تهیه و خبرگان میزان تاثیرگذاری هر یک از عوامل بر یکدیگر به منظور کسب مزیت رقابتی بر اساس طیف 5 گزینه ای (تاثیر ندارد=0، تاثیر کم دارد=1، تاثیر متوسط دارد=2، تاثیر زیاد دارد=3، تاثیر خیلی زیاد دارد=4) مشخص کردند و سپس داده ها وارد تکنیک مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع شد و مدل شکل گرفت و روابط بین اجزای آن مشخص گردید. روایی پرسش نامه ها از نظر خبرگان به صورت صوری بررسی شد و خبرگان نظرات خود را در خصوص اصلاح، ادغام، اضافه و حذف اعلام کردند. برای پایایی پرسش نامه دلفی از روش ثبات و همگرایی استفاده شده است. در بخش ثبات، یکسانی پاسخ های متخصصان به سوال های پرسش نامه در دو دور متوالی بررسی شد و در بخش همگرایی، میزان توافق پاسخ دهندگان بر اساس قاعده پاره تو (قانون 80/20) استفاده شده است که توسط محققین دیگر مورد استفاده و تایید شده است (مدیری، 1399). بر این اساس، شاخص هایی انتخاب خواهند شد که اختلاف میانگین پاسخ ها بین دو مرحله کمتر از حد آستانه 2/0 و میانگین امتیاز نظرات آن­ها بیشتر از 8 باشد.

 

5- یافته های پژوهشگر

یافته های حاصل از کدگذاری و تحلیل داده های بخش کیفی در جدول 1 آمده است. این یافته ها حاصل کدگذاری های مصاحبه با خبرگان در بخش کیفی و تحلیل آن ها به روش تحلیل محتوا می­باشد. پس از شناسایی و استخراج عوامل، با استفاده از روش دلفی فازی میزان موثر بودن آن ها در کسب مزیت رقابتی مشخص شد. یافته های دلفی فازی نشان داد که دو عامل سرمایه­گذاری «انعطاف‌پذیری با محیط» و «فرهنگ سازمانی» به دلیل اهمیت غیر ضروری از دیدگاه خبرگان، از مدل اولیه حذف شدند.

 

جدول 1. زیرعوامل (مقولات) و عوامل استخراج‌شده به روش تحلیل محتوا

عوامل(مقوله اصلی)	زیرعوامل (مقوله فرعی)
خط مشی سرمایه‌‌گذاری	تشویق افراد به سرمایه‌گذاری-جذب سرمایه‌گذاران با ارائه امنیت سرمایه گذاری- خلق بازارهای داخلی و بین‌المللی (رقابتی)- سرمایه گذاری منابع مورد نیاز (انرژی، آب، ...)
ساختار مالی صنعت	اعطای تسهیلات کم ‌بهره-ایجاد منابع مالی ثابت-ارائه تسهیلات دولتی-مشق های مالیاتی
استراتژی رقابتی صنعت	مقابله با تحریم‌های اقتصادی- سیاست های قیمت گذاری-وضع تعرفه بر واردات-سرمایه گذاری و توسعه شبکه های لجستیک
استقرار استانداردها در صنعت	به‌کارگیری تجارب شرکت‌های خارجی-استفاده از استانداردهای جهانی مطرح-حرکت براساس رویه‌های مشخص
قوانین و مقررات دولتی	واگذاری صحیح صنعت به بخش خصوصی-ساماندهی اصولی و حرفه‌ای صنعت-حمایت قانونی در تامین منابع مورد نیاز (آب و برق و غیره)
استراتژی و سیاست های سازمانی	تدوین اهداف بلند مدت و کوتاه مدت صنعت-ایجاد چشم‌انداز برای دستیابی به اهداف-تدوین ماموریت‌های سازمانی
سیاست های مدیریتی و رهبری	مدیریت داخلی سازمان-بهبود ارتباطات درون سازمانی-پشتیبانی رهبری
به‌کارگیری تجهیزات فناورانه	استفاده از تجهیزات به‌روز (فناوری های هوشمند)-پیاده‌سازی تکنولوژی در صنعت-سرمایه گذاری بر شبکه دیجیتال
مدیریت منابع انسانی	فرایند جذب، آموزش و به‌کارگیری و نگهداری نیروی انسانی متخصص- اعطای پاداش و حقوق مکفی به کارکنان-ارزیابی عملکرد
مدیریت دانش	سرمایه گذاری بر تولید و انتقال دانش-اشاعه دانش در صنعت-بهره‌مندی همه ذینفعان از دانش سازمانی
توان تحقیق  و توسعه	تولید محصول یا محصولات جدید و ارتقای کیفیت- بازدهی سریع سود، بهبود سریع عملکردها- کشف و درک فرصت­ها و نیازهای بازار
قابلیت‌های بازاریابی	تبلیغات و اثرگذاری در بازار-درک پیچیدگی نیازهای خاص مشتریان-دستیابی به یک تمایز نسبی محصولات برای برتری رقابتی
مدیریت ریسک	کاهش نوسانات نرخ ارز-مقابله با آشفتگی‌های بازار
مزیت رقابتی	ایجاد ارزش افزوده- نوآوری در ارائه خدمات- جلب رضایت بازار هدف- ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات

منبع: یافته های پژوهشگر

برای طراحی مدل سیاست سرمایه­گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد بر اساس عوامل استخراج شده در بخش کیفی که در جدول 1 آمده است، از رویکرد مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع استفاده شده است. خبرگان جهت ارتباط میان عوامل را به صورت به صورت بدون تاثیر(0)، تاثیر بسیار کم(1)، تاثیر کم(2)، تاثیر زیاد (3)، و تاثیر بسیار زیاد (4) مشخص کردند و ماتریس ساختاری روابط درونی به دست آمد که در جدل 2 نشان داده شده است.

 

جدول 2. ماتریس ساختاری روابط درونی

		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
خط مشی سرمایه‌‌گذاری	1	0	57	52	56	48	62	68	74	72	75	63	69	70	72
ساختار مالی صنعت	2	48	0	38	40	42	68	70	72	76	69	63	65	73	74
استراتژی رقابتی صنعت	3	65	68	0	35	36	66	63	64	62	61	78	51	77	75
استقرار استانداردها در صنعت	4	72	55	58	0	47	75	54	77	58	72	69	67	68	72
قوانین و مقررات دولتی	5	78	63	47	49	0	76	72	70	63	65	67	68	72	62
استراتژی و سیاست های سازمانی	6	52	57	55	36	45	0	47	67	63	65	55	72	70	74
سیاست های مدیریتی و رهبری	7	47	54	52	37	42	53	0	78	74	70	65	68	66	62
به‌کارگیری تجهیزات فناورانه	8	45	48	53	35	57	51	48	0	52	68	67	77	72	74
مدیریت منابع انسانی	9	42	47	47	42	53	55	47	35	0	66	64	62	63	74
مدیریت دانش	10	52	39	48	40	55	52	51	38	41	0	72	71	78	76
توان تحقیق  و توسعه	11	58	38	35	48	50	45	53	47	45	40	0	55	51	70
قابلیت‌های بازاریابی	12	53	54	45	54	40	47	57	45	42	39	42	0	48	65
مدیریت ریسک	13	55	42	39	58	42	39	55	48	40	48	44	51	0	66
مزیت رقابتی	14	41	40	42	47	41	38	40	38	54	55	48	47	53	0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

سپس، ماتریس دستیابی اولیه به صورت ماتریس با اعداد صفر و یک از روابط ماتریس خودتعاملی ساختاری به دست آمد. بر اساس حاصلضرب تعداد خبرگان (20 نفر) و حد متوسط پرسش نامه مقایسه زوجی با مقدار تاثیرگذاری زیاد (3)، مقدار حد آستان های برابر با 60 به دست آمد و مقدار تاثیرات ماتریس خودتعاملی ساختاری بر اساس آن سنجش و ماتریس دستیابی اولیه شکل گرفت. در ادامه، ماتریس دستیابی اولیه پس از بررسی انتقال پذیری به ماتریس دستیابی نهایی تبدیل شد. انتقال پذیری با توجه به این فرض شکل می­گیرد که اگر عامل 1 با 2 در ارتباط باشد و 2 نیز با 3 مرتبط باشد، آنگاه لزوما 1 با 3 در ارتباط است. در این ماتریس قدرت و نفوذ و میزان وابستگی هر متغیر نشان داده شده است. جدول 3 ماتریس دستیابی سازگاری را نشان می­دهد که در آن عوامل سازگار به صورت * مشخص شده است. به طور مثال، عامل «استقرار استانداردها در صنعت» بر «خط مشی سرمایه‌‌گذاری» تاثیر دارد و عامل «خط مشی سرمایه‌‌گذاری» بر «سیاست های مدیریتی و رهبری» تاثیر دارد، بر طبق اصل سازگاری، عامل «استقرار استانداردها در صنعت» بر «سیاست های مدیریتی و رهبری» تاثیر خواهد داشت که در جدول 3 این تاثیر به صورت 1 ستاره­دار مشخص شده است.

 

جدول 3.  ماتریس دستیابی پس از سازگاری

		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
خط مشی سرمایه‌‌گذاری	1	1	0	0	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1
ساختار مالی صنعت	2	0	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1
استراتژی رقابتی صنعت	3	1	1	1	0	0	1	1	1	1	1	1	1*	1	1
استقرار استانداردها در صنعت	4	1	0	0	1	0	1	1*	1	1*	1	1	1	1	1
قوانین و مقررات دولتی	5	1	1	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
استراتژی و سیاست های سازمانی	6	0	0	0	0	0	1	0	1	1	1	*1	1	1	1
سیاست های مدیریتی و رهبری	7	0	0	0	0	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1
به‌کارگیری تجهیزات فناورانه	8	0	0	0	0	0	0	0	1	0	1	1	1	1	1
مدیریت منابع انسانی	9	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	1	1	1	1
مدیریت دانش	10	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	1	1	1
توان تحقیق  و توسعه	11	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	1
قابلیت‌های بازاریابی	12	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	1
مدیریت ریسک	13	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1
مزیت رقابتی	14	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1

منبع: یافته های پژوهشگر

 

در ادامه، بعد از ماتریس نهایی عوامل به سطوح مختلف طبقه بندی شدند.  یافته­های این بخش در جدول 4 آمده است. مقادیر این جدول از تعداد جمع اثرگذاری­ها (هدایت) و اثرپذیری­های (وابستگی) عوامل سیاست­های سرمایه­گذاری بر سایر عوامل از ماتریس دستیابی پس از سازگاری به دست آمده است. به طور مثال، بر اساس داده های جدول 4، عامل قوانین و مقررات دولتی بر 12 عامل اثر می­گذارد و از 1 عامل اثر می­پذیرد. بنابراین از کسر تعداد اثرگذاری از اثرپذیری ها برای این عامل، مشخص شده است که این عامل در نهایت بر 11 عامل غیر از خود اثرگذار است. اثرگذاری های عوامل به صورت مثبت و اثرپذیری های آن ها به صورت منفی نشان داده شده است.  سپس، عوامل بر اساس وابستگی های خود به یک سطح منتقل می­شوند.

 

 

 

 

جدول 4. سطح بندی عوامل سیاست سرمایه گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد

عوامل سیاست های سرمایه گذاری		هدایت	وابستگی	وابستگی نهایی	سطح	نتیجه
مزیت رقابتی	14	1	14	-13	1	وابسته
توان تحقیق  و توسعه	11	2	11	-9	2	وابسته
قابلیت‌های بازاریابی	12	2	11	-9	2	وابسته
مدیریت ریسک	13	2	11	-9	2	وابسته
مدیریت دانش	10	5	10	-5	3	وابسته
به‌کارگیری تجهیزات فناورانه	8	6	8	-2	4	وابسته
مدیریت منابع انسانی	9	6	8	-2	4	وابسته
استراتژی و سیاست های سازمانی	6	8	6	2	5	مستقل
سیاست های مدیریتی و رهبری	7	8	6	2	5	مستقل
خط مشی سرمایه‌‌گذاری	1	10	4	6	6	مستقل
ساختار مالی صنعت	2	10	3	7	7	مستقل
استراتژی رقابتی صنعت	3	11	1	10	8	مستقل
استقرار استانداردها در صنعت	4	12	1	11	9	مستقل
قوانین و مقررات دولتی	5	12	1	11	9	مستقل

منبع: یافته های پژوهشگر

 

در ادامه، ماتریس روابط ساختاری در غالب مدل ساختاری شکل گرفت. شکل 1 مدل تفسیری-ساختاری را نشان می­دهد که در نه سطح قرار دارد که بر یکدیگر اثر می­گذارند.

مدیریت دانش

استراتژی رقابتی صنعت

استقرار استانداردها در صنعت

قوانین و مقررات دولتی

ساختار مالی صنعت

خط­مشی سرمایه‌‌گذاری

سیاست­های مدیریت و رهبری

استراتژی و سیاست های سازمانی

مدیریت منابع انسانی

بکارگیری تجهیزات فناورانه

کسب مزیت رقابتی

توان تحقیق و توسعه

قابلیت‌های بازاریابی

مدیریت ریسک

سطح هشتم

سطح نهم

سطح هفتم

سطح ششم

سطح پنجم

سطح چهارم

سطح سوم

سطح دوم

سطح اول

شکل  1. مدل تفسیری-ساختاری ابعاد سیاست های سرمایه گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد

منبع: یافته های پژوهشگر

 

همانگونه که شکل 1 نشان می­دهد، در بالاترین سطح مدل (سطح نهم) عوامل سیاست های سرمایه گذاری "استراتژی رقابتی صنعت"، "قوانین و مقررات دولتی" و در سطح هشتم، عامل "استقرار استانداردها در صنعت" قرار گرفته است که هدایت کننده برای کسب مزیت رقابتی است. این عوامل با یکدیگر ارتباط ندارند اما بر سطوح بعدی خود اثر می­گذارند. این یافته ها نشان می­دهد که سطح بالاتری از سیاست های کلان سرمایه گذاری می‌تواند مزیت رقابتی را بهبود دهد و اهمیت سیاست­های دولت را برجسته کند. در سطح اول، عامل «مزیت رقابتی» قرار دارد که حاصل روابط بین عوامل سیاست های سرمایه گذاری است. با تنظیم و بهبود سیاست های سرمایه گذاری می­توان انتظار داشت که صنعت فولاد به مزیت رقابتی دست یابد.

به منظور تحلیل بیشتر عوامل، از تکنیک میک-مک[41] استفاده شده است. در این تحلیل، نوع عوامل بر اساس قدرت نفوذ با اثرگذاری و قدرت وابستگی در خوشه های چهارگانه ماتریس به صورت خودگردان، وابسته، متصل، و مستقل مشخص شده است. این یافته ها در شکل ؟؟ امده است:

 

شکل  2.  سطح بندی ابعاد سیاست های سرمایه گذاری برای رقابت پذیری در صنعت فولاد با استفاده از روش   MICMAC

منبع: یافته های پژوهشگر

 

همانگونه که شکل 2 نشان می­دهد، هفت عامل سیاست های سرمایه گذاری شامل "به‌کارگیری تجهیزات فناورانه (8)"، " مدیریت منابع انسانی  (9)"، "مدیریت دانش (10)"، "توان تحقیق و توسعه (11)"، "قابلیت‌های بازاریابی (12) "، "مدیریت ریسک (13)"، و "مزیت رقابتی (14)" در خوشه وابسته قرار دارد. چرا که دارای قدرت هدایت کم و وابستگی قوی هستند. این عوامل عمدتا منتج به موفقیت در مزیت رقابتی می­شوند که برای ایجاد آنها عوامل مستقل زیادی دخالت دارند. همچنین، هفت عامل سیاست های سرمایه گذاری شامل "خط مشی سرمایه‌‌گذاری (1)"، "ساختار مالی صنعت (2)"، "استراتژی رقابتی صنعت (3)"، "استقرار استانداردها در صنعت (4)"، "قوانین و مقررات دولتی (5)"، "استراتژی و سیاست های سازمانی (6)"، و "سیاست های مدیریتی و رهبری (7)" در خوشه مستقل قرار دارند که دارای قدرت هدایت قوی و وابستگی ضعیف است و نقشه راه کسب مزیت رقابتی را مشخص می­کنند.

در ادامه، به منظور تفسیر بیشتر روابط مشخص شده در شکل 2، از تفکر علّی و به صورت جامع استفاده شده است که به اصلاح مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع شناخته می­شود. در این مدل، تفسیر تعامل بین عوامل بر اساس مدل ساختاری-تفسیری (شکل 2) به صورت روابط صفر و یک نشان داده شده است. سپس، از طریق پایگاه دانش خبرگان در قالب ماتریس تفسیری، رابطه های غیر مستقیم نیز شناسایی شدند و در ماتریس با ورودی 1 ایتالیک مشخص شده است. در پایگاه دانش، کارشناسان رابطه زمینه­ای بین هر جفت عوامل را تحلیل و طریقه رسیدن به متغیر وابسته را بیان کردند. جدول 5 ماتریس تعاملی جامع را نشان می­دهد.

 

 

جدول 5. ماتریس تعاملی جامع

		1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
خط مشی سرمایه‌‌گذاری	1	0	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	0	0
ساختار مالی صنعت	2	0	0	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	0	0
استراتژی رقابتی صنعت	3	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
استقرار استانداردها در صنعت	4	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
قوانین و مقررات دولتی	5	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
استراتژی و سیاست های سازمانی	6	0	0	0	0	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1
سیاست های مدیریتی و رهبری	7	0	0	0	0	0	1	0	1	1	1	0	0	0	1
به‌کارگیری تجهیزات فناورانه	8	0	0	0	0	0		0	0	0	1	0	0	0	0
مدیریت منابع انسانی	9	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0
مدیریت دانش	10	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	1	0
توان تحقیق  و توسعه	11	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1
قابلیت‌های بازاریابی	12	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1
مدیریت ریسک	13	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1
مزیت رقابتی	14	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

سپس، اطلاعات به دست آمده از ماتریس تعامل جامع، برای استخراج مدل تفسیری-ساختاری جامع استفاده شده است. تاثیرات عوامل با تفسیر ماتریس تعاملی در شکل 3 مشخص شده است. در این شکل روابط مستقیم به صورت  و روابط غیر مستقیم به صورت   مشخص شده است. در این مدل، خبرگان بعد از بررسی روابط، مشخص کردند که عامل «خط­مشی سرمایه‌‌گذاری» از طریق ایجاد دستورالعمل­ها و بخش نامه­های اجرایی به منظور حمایت از سرمایه گذاری، می­تواند بر «ساختار مالی صنعت فولاد» تاثیرگذار باشد. به طور مثال، دولتمردا می­توانند به منظور اجرایی شدن خط مشی، دستورالعمل های تشویقی به منظور حمایت های مای را اجرا کنند. «سیاست­های مدیریت و رهبری» می­تواند از طریق آگاه یافتن مدیران از فرصت­های رقابتی در محیط کسب و کار، «استراتژی و سیاست های سازمانی» مناسبی را برای کسب موفقیت در مزیت رقابتی برنامه­ریزی کنند. همچنین، عامل «سیاست­های مدیریت و رهبری» از طریق ایجاد و افزایش حمایت از اقدامات مدیریت دانش، بر سرمایه­گذاری «مدیریت دانش» اثر می­گذارد. به طور مثال، سبک های رهبری و حمایت های مالی و معنوی آن ها، می­تواند پیاده سازی و اجرای مدیریت دانش را آسان کند. علاوه بر این، «سیاست­های مدیریت و رهبری» از طریق تصمیم­های استراتژیک مرتبط با محصولات و خدمات سازمان بر «کسب مزیت رقابتی» مؤثر می­باشد. از طرف دیگر، «استراتژی و سیاست های سازمانی» هم می­تواند از طریق تنظیم اهداف و استراتژی­های سازمانی بر «کسب مزیت رقابتی» تاثیرگذار باشد. این تاثیرگذاری­ها به صورت غیر مستقیم در مدل مشخص شده است.

مدیریت دانش

استراتژی رقابتی صنعت

استقرار استانداردها در صنعت

قوانین و مقررات دولتی

خط­مشی سرمایه‌‌گذاری

 

ساختار مالی صنعت

 

سیاست­های مدیریت و رهبری

استراتژی و سیاست های سازمانی

مدیریت منابع انسانی

بکارگیری تجهیزات فناورانه

کسب مزیت رقابتی

توان تحقیق و توسعه

قابلیت‌های بازاریابی

مدیریت ریسک

مشخص شدن رویه ها

ایجاد انگیزه در سرمایه­گذاران

 

ایجاد فرصت های سرمایه گذاری

آگاهی یافتن مدیران

حمایت و پشتیبانی از سرمایه گذاری

دستورالعمل­ها و بخش نامه­های اجرایی

درک فرصت ایجاد شده برای گسترش کسب و کار

ایجاد چشم انداز بهتر برای رشد اقتصادی

 

فراهم کردن ثبات اقتصادی

ایجاد جو اعتماد میان مدیران صنعت

اطمینان در خصوص تامین منابع مالی

مشخص شدن اهداف

شیوه مدیریت و رهبری

اقدامات راهبردی و نیازسنجی

حمایت و پشتیبانی از بکارگیری تجهیزات

تسهیل در جریان اطلاعات و ذخیره سازی داده ها

ایجاد تفکر خلاقانه و نوآوری

حمایت و افزایش اثربخشی اقدامات مدیریت دانش

تنظیم اهداف و استراتژی های سازمانی

ارائه دانش معتبر و قابل اعتماد و دستیابی به اطلاعات جاری

ایجاد دانش جدید

کشف دانش و اطلاعات در بازار

کاهش تغیرات نامطلوب داخلی و محیطی و پاسخگویی سریع

ایجاد و افزایش قابلیت ها و نوآوری ها

تصمیم­های استراتژیک مرتبط با محصولات و خدمات سازمان

خلق ارزش برای مشتری

شکل  3. مدل تفسیری-ساختاری جامع تاثیرگذاری عوامل سیاست سرمایه­گذاری بر رقابت­پذیری در صنعت فولاد

منبع: یافته های پژوهشگر

               

6- نتیجه گیری و پیشنهادها

سازمان های امروزی از جمله صنعت فولاد، برای رشد و کسب مزیت رقابتی به سیاست های سرمایه گذاری کارآمد در بخش های مختلف نیازمند است تا بتوانند با ایجاد وکسب منبع و شایستگی های لازم، به اهداف خود دست یابند. این تحقیق با درک عمیق در مورد اینکه چگونه سیاست های سرمایه گذاری می­تواند منجر به مزیت رقابتی در صنعت فولاد شود، انجام شده است. این مطالعه، تلاش برای حل مسئله مزیت رقابتی صنعت فولاد با استفاده از عوامل تاثیرگذار سیاست های سرمایه گذاری است. بدین منظور، تحقیق حاضر در دو بخش کیفی و کمی انجام شده است. در بخش کیفی، از طریق مصاحبه با خبرگان عوامل سیاست های سرمایه گذاری در 14 دسته استخراج و تبیین شد و سپس روابط علت و معلولی بین آن ها در غالب مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع در بخش کیفی با نظرات خبرگان انجام پذیرفت. یافته های بخش کیفی نشان داد که عوامل سیاست های سرمایه گذاری ها می­تواند به طور کلی سیاست های کلان (بیرون سازمانی) و  خرد (درون سازمانی) باشد. سیاست های کلان نیازمند توجه دولتمردان است که هدایت گر صنعت هستند و سیاست های درونی که نیازمند این است تا شرکت های فولاد کشور در این بخش سرمایه گذاری به صورت سرمایه­ای و مبتنی بر هزینه انجام دهند.

یافته های بخش کمی در غالب مدلسازی تفسیری-ساختاری جامع نشان داد که برای بهبود رقابت پذیری صنعت فولاد، توسعه سیاست بالقوه «قوانین و مقررات دولتی»، «استراتژی رقابتی صنعت»، و «استقرار استانداردها در صنعت» برای افزایش رقابت پذیری صنعت به عنوان راهکار اول، لازم و ضروری است. چرا که این عوامل به عنوان تاثیرگذارترین هستند و مبنای مدل (در سطح نهم مدل) سیاست های سرمایه گذاری و نقشه راه دستیابی به مزیت رقابتی را برای صنعت فولاد مشخص می­کند. این یافته نشان می­دهد که سیاست های کلان اقتصادی و تصمیم­های دولتمردان و ارائه قوانین حمایتی در راستای استانداردهای جهانی می­تواند در رقابت پذیری صنعت فولاد و صادرت آن به سایر کشورها کمک کند. مطالعات حنفی و همکاران (2019) نشان داده است که سیاست های حمایتی دولت منجر به افزایش رقابت پذیری می­شود. ویلسون (2020) در مطالعه ی خود نشان داد که دولت از طریق سیاست های توسعه استاندارد کیفیت می­تواند جذابیت بازار و محصول را بهبود دهد. در مطالعه­ی خاکپور و همکاران (1396)، عوامل رقابت‌پذیری مرتبط با دولت و قوانین و مقررات بر رقابت پذیری موثر است.

همچنین سیاست­های مشوق­های مختلف مالی مانند «ساختار مالی صنعت» و «خط مشی سرمایه‌‌گذاری» برای دستیابی به مزیت رقابتی موثر می­باشد. چرا که وجود خط مشی سرمایه‌‌گذاری می­تواند ساختار مالی صنعت را به منظور توسعه رقابت بهبود دهد و بر «سیاست های مدیریتی و رهبری» و «استراتژی و سیاست های سازمانی» اثرگذار است. در این راستا مطالعه سنستاد و کرونوپولوس (2020) نشان داده است که یارانه­های دولتی، انگیزه سرمایه‌گذاری را تاثیر قرار می دهد. ژو و همکاران (2019) نیز نشان دادن که حمایت و نظارت دولت موجب تقویت رقابت مالی می­گردد. سینگ و همکاران (2018) نشان داد که نقش دولت و بازار ارز، قدرت هدایت بالا در رقابت‌پذیری دارد.

سیاست­های «مدیریت و رهبری» به طور مستقیم بر «مدیریت منابع انسانی» و «بکارگیری تجهیزات فناورانه» و به طور غیر مستقیم بر «مدیریت دانش» موثر است. این یافته ها نشان می­دهد که سرمایه گذاری مدیریتی و شیوه های رهبری می­تواند نوع مدیریت منابع انسانی در غالب استخدام، پاداش، ارزیابی علمکرد بهبود دهد. حمایت های مالی و تصویب بودجه از طرف مدیران موجب پیشرفت تکنولوژی و بکارگیری تجهیزات جهت کسب مزیت رقابتی می­گردد. همچنین، حمایت مالی و معنوی مانند تفکر در خصوص افزایش اثربخشی اقدامات مدیریت دانش، موجب می­شود تا سیاست ها و استراتژی های مدیریت دانش مشخص گردد. کائو و همکاران (2022) نشان دادند که رهبران انعطاف پذیر بر سرمایه گذاری سرمایه انسانی تأثیر مثبتی دارند. در این راستا، سکومارو همکاران (2020) بیان کرده اند که تلاش‌های تحقیق و توسعه یک شرکت از طریق دانش قوی و با ایجاد یک فرآیند، آن ها را به سمت نوآوری و رقابت سوق می‌دهد.

سیاست های مدیریت دانش به طور مستقیم بر «تحقیق و توسعه»، «قابلیت‌های بازاریابی»، و «مدیریت ریسک» موثر است. این یافته ها نشان می­دهد که سیاست «تحقیق و توسعه» به جهت نیاز به دانش جدید، به سیاست های «مدیریت دانش» وابسته است و از آن اثر می­پذیرد. آلگرا[42] و همکاران (2013) عنوان کرده اند که مدیریت دانش به عنوان یک مکانیسم هماهنگ کننده مهم عمل می­کند که منابع و قابلیت ها را به نوآوری متصل می­کند. سرمایه گذاری در ابتکارات مدیریت دانش تأثیر قابل توجهی بر افزایش عملکرد نوآوری دارد. خانلری و همکاران (1397) نیز اذعان دارد که تواناسازنده های مدیریت دانش بر رقابت پذیری در صنعت فولاد تاثیر مثبت معنادار دارد.

 از طرفی دیگر، سیاست­های «مدیریت دانش» از طریق کشف دانش و اطلاعات در بازار بر «قابلیت‌های بازاریابی» و با ایجاد و ارائه دانش معتبر و قابل اعتماد و دستیابی به اطلاعات جاری بر «مدیریت ریسک» تاثیر می­گذارد و این سه سیاست به طور مستقیم از طریق ایجاد و افزایش قابلیت ها و نوآوری ها، خلق ارزش برای مشتری، کاهش تغیرات نامطلوب داخلی و محیطی و پاسخگویی سریع به محیط بر مزیت رقابتی صنعت فولاد موثر می­باشند. محققین نشان داده اند که سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و دارایی های نامشهود مانند دانش تأثیر قابل توجهی بر بهبود بهره وری و سودآوری شرکت دارد (سکومار و همکاران، 2020). بر مبنای مطالعه ژو و همکاران (2019)، شرکت ها به منظور رقابت مالی باید مدیریت بودجه بلند مدت سرمایه گذاری تحقیق و توسعه را تقویت کنند.

از آن جایی که سه متغیر برای استراتژی رقابتی، قوانین و مقررات، و استقرار استانداردها در صنعت در سیاست سرمایه گذاری به منظور کسب مزیت رقابتی بیشترین تاثیر را دارد، بنابراین پیشنهادها در راستای بهبود این متغیرها و رسیدن به کسب مزیت رقابتی در صنعت فولاد به شرح زیر ارائه شده است:

 بهبود استراتژی رقابتی صنعت به دولتمردان توصیه می­شود: (1). استراتژی مقابله با تحریم ها جهت برون رفت از رکود اقتصادی در صنعت فولاد، تدوین و ایجاد کنند. (2) به منظور ارائه سیاست های قیمتی مناسب برای محصولات فولاد، پیشنهاد می­شود که مسئولین امر سیاست های کاهش هزینه‌های حمل و نقل را از طریق حمایت های سوختی و کاهش ناوگان های حمل و نقل فرسوده برنامه ریزی کنند. همچنین، روش های حمل و نقل نوین و کم هزینه را توسعه دهند. (3). پیشنهاد می­گردد که دولت تعرفه بر واردات را با توجه به تغییرات محیطی و اقتصادی به روز رسانی کند تا قدرت رقابت برای صنعت فولاد در برابر محصولات خارجی به وجود آید. (4). به منظور رقابت و کسب ارزش افزوده بیشتر، دولت برنامه ریزی برای توسعه شبکه های لجستیک در کشور داشته باشد تا از محصولات صادراتی با محصولات خراجی توان رقابتی داشته باشند.

برای بهبود قوانین و مقررات دولتی به منظور بهبود مزیت رقابتی در صنعت فولاد پیشنهاد می­شود که دولتمردان واگذاری صحیح صنعت به بخش خصوصی را اهمیت قرار داده و حمایت کنند. همچنین، دولت قوانین مرتبط با تامین منابع مورد نیاز برای تولید را بازنگری کند. به طور مثال دولت می­تواند قوانین خاصی را به منظور تامین انرژی لازم برای تولید محصولات فولاد از انرژی های تجدید پذیر ایجاد کند.

به منظور بهبود استقرار استانداردها در صنعت فولاد پیشنهاد می­گردد که صنایع فولاد از تجارب شرکت های خارجی به منظور بکارگیری قوانین و استانداردها استفاده کند. همچنین، دولتمردان به استانداردهای جهانی در صنعت فولاد اهمیت داده و اجرای قوانین مربوط به آن را الزام کنند. پیشنهاد بعدی این است که دولتمردان رویه‌ها و اقدامات در صنعت را به منظور بهبود استانداردها بازنگری کرده و اقدامات اصلاحی انجام دهند.

در نهایت به مدیران توصیه می­شود به روابط موجود در مدل توجه کنند و اقدامات لازم را بر اساس روابط مشخص شده در مدل و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن ها برنامه ریزی کنند.

این تحقیق با محدودیت تعمیم نتایج به سایر صنایع مواجه است. بنابراین، به محققین آتی پیشنهاد می­شود تا مطالعه با موضوع حاضر را در صنایع دیگر نیز بررسی کنند. همچنین، بررسی موانع سرمایه گذاری در صنایع نیز می­تواند به مدیران امر کمک کند. علاوه بر این، ارائه مدل استراتزی رقابتی بر مبنای اقیانوس آبی می­تواند در کسب مزیت رقابتی در صنعت فولاد مثمر ثمر باشد.

 

[1]- گروه مدیریت صنعتی، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران[e-mail]

[2]- گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3]- گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

[4]- گروه حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

[5] Mahbub & Jongwanich

[6] OECD

[7] Hanafi

[8] Singh

[9] Hickey

[10] Krell & Matook

[11] Porter

[12] Agusman Aris

[13] Vásquez Cordano & Prialé Zevallos

[14] European Economy

[15] European Investment Bank

[16] Horra

[17] Jankowska

[18] Rajagopal & Zlatev

[19] Bontempo

[20] Rojek

[21] Caraiani

[22] Biswas

[23] REN21

[24] Bardazzi & Ghezzi

[25] Ferdousi

[26] Sukumar

[27] Kiggundu & Uruthirapathy

[28] Cho

[29] Wilson

[30] Reyes and Useche

[31] Pascucci

[32] Kiel

[33] Zhu

[34] Sendstad & Chronopoulos

[35] Berndt

[36] Sushil

[37] Sehgal & Nasim

[38] Qiao

[39] Banmairuroy

[40] Bui

[41]  Matrice d’Impacts croises-multiplication appliqúe an classment (MICMAC)

[42] Alegre

مراجع

فهرست منابع

• باغ میرانی، مصطفی. اسماعیلی گیوی، محمدرضا. حسن زاده، محمد. نوروزی، علیرضا. (1396). توسعه مدل مفهومی مسئله‌یابی پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای جهت دار. تعامل انسان و اطلاعات، 4(3)، 34-47.
• خاکپور، علیرضا. (1396). طراحی مدل ارتباطی بین عوامل موثر بر رقابت‌پذیری برای گونه‌های رقابت پذیر صنایع کوچک و متوسط. رساله دکتری مدیریت صنعتی. دانشگاه فردوسی مشهد، پردیس بین‌الملل، مشهد. ایران.
• خانلری، امیر. حمیدرضا، معصومی. توتونچیان، نسترن. (1397). بررسی عوامل موثر بر رقابت پذیری در صنعت فولاد ایران. ششمین کنفرانس ملی تازه یافته ها در مدیریت و مهندسی صنایع با تاکید بر کارآفرینی در صنایع، تهران، دانشگاه پیام نور.
• داودی، سیدمحمد رضا. عبدالباقی عطاآبادی، عبدالمجید. یوسفی، جواد. (1401)، سودمندی راهبردهای سرمایه گذاری مبتنی بر تناوب زمانی در بورس اوراق بهادارتهران:تحلیل محتوایی نوسانگرهای هارمونیک و تناوب موج، فصلنامـه اقتصاد مالی، دورە 16 ، شماره 1، صص129 –
• شفیعی، علی. وحیدرضا، میرابی، (1399)، طراحی و اعتباریابی مدل تامین مالی در شرکت های بزرگ صنعت فولاد، فصلنامـه اقتصاد مالی، سال چهاردهم ، شماره 51، صص38 تا 113.
• گرشاسبی، علیرضا. اسمعیلی‌پور ماسوله، الهام. میاندوآبچی، الناز. (1395). مؤلفه‌های کلیدی سیاست صنعتی با رویکرد جدید در راستای بهبود رقابت‌پذیری منطقه‌ای. بررسی‌های بازرگانی، 14(79)، 1-14.
• گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران (1398).
• محسنی زنوزی، سیدجمال الدین. اسماعیلی، سیدمیثم. (1393). تاثیر نقش دولت در رقابت پذیری. سیاست‌های راهبردی و کلان، 2(5)، 41-65.
• مدیری، محمود. (1399). تحلیل تعامل بین عوامل بحرانی موفقیت در مدیریت بحران با رویکردهای ترکیبی تصمیم گیری چند معیاره فازی. علمی پژوهشی مدیریت بحران، 9(2)، 83-98.
• نیکخوتریت، حافظ. رحمانی، تیمور. خلیلی، فرزانه،(1401). نااطمینانی اقتصادکلان و تصمیمات سرمایه­گذاری بانکها، فصلنامـه اقتصاد مالی، دوره 16 ، شماره 1، صص 01 تا 22.