بررسی انسان‌گونه‌انگاری خدا در آثار سنایی و عطار از دیدگاه استعارۀ شناختی و عرفانی

عرفان اسلامی

دوره 20، شماره 75، فروردین 1402، صفحه 21-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیدا پایدار¹؛ جهاندوست سبزعلی‌پور²؛ خدابخش اسداللهی^{* 3}؛ ثوراله نوروزی داودخانی⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، خلخال، ایران.

چکیده

امور معنوی، مقدس و دینی از اموری هستند، که همواره بشر برای فهم آن­ها ناچار از به­کارگیری استعاره است. این خاصیت ذهن بشر است که نمی‌تواند امور مفهومی و انتزاعی را بدون کمک­گرفتن از امور مصداقی و فیزیکی بشناسد. امروزه علوم شناختی از جمله زبان‌شناختی شناختی، بسیاری از استعاره‌های به­کاررفته زبان انسان را تحلیل­کرده و نشان­داده­است که انسان چگونه پاره از امور هستی را درک­می‌کند. هدف این پژوهش بررسی استعارة انسان‌مدارانه در مورد خداوند است، تا با رویکرد شناختی نشان­دهد چگونه خدا در ذهن دو تن از شاعران زبان فارسی، یعنی سنایی و عطار، مفهوم‌سازی شده­است. برای این منظور از دیوان این دو شاعر، تمام ابیاتی که در آن­ها اعمال و صفات انسانی برای خدا قیدشده، استخراج­گردیده و با نگاشت هرکدام در مقاله ذکرشده‌­است. نتیجه این پژوهش نشان­می‌دهد، در ذهن این دو شاعر به طور مشترک خدا: پادشاه، معشوق، صنعتگر، میزبان، ساقی و جنگجو است و علاوه‌بر این در ذهن سنایی خدا: آرایشگر، بنّا، نانوا، نویسنده، راهنما؛ و در ذهن عطار هم خدا: صیاد، شعبده‌باز، آئینه‌بند، فرمانده، بافنده و نقاش است. در این پژوهش چهره، میان/ کمر، زلف، لب، مردمک چشم، دهان و ... از اعضایی هستند که همراه با شواهدی برای اثبات استعارة بدن‌مندی از آن­ها استفاده­شده­است.

کلیدواژه‌ها

استعارة مفهومی؛ انسان‌انگاری؛ بدن‌مندی؛ خدا؛ سنایی؛ عطار

مراجع