قواعد حاکم بر تداخل دیات در حقوق ایران و فقه اسلام

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 57-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700469

نویسندگان

سیامک جعفرزاده^{* 1}؛ ام البنین اله مرادی²

¹دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه اورومیه، ارومیه، ایران.

²استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، زنجان، ایران.

چکیده

در قانون جدید مجازات برای هر جنایت غیرعمدی یا در مواردی عمدی، دیه تعیین‌شده است ولی با تعدد جنایت‌های وارده دیه آن نیز متعدد می‌شود یا برای همه جنایت‌ها یک دیه پرداخت می‌شود؟ در تداخل دیات، دیه آسیب کوچک‌تر در آسیب بزرگ‌تر، وارد می‌شود و برابر قانون مجازات اسلامی در تعدد جنایات اصل بر تعدد دیات است و تداخل امری استثنایی تلقی شده است. در این قانون مواد معدودی به تداخل دیات مرتبط بوده عمدتاً از تحریرالوسیله امام خمینی (ره) اقتباس گردیده است در موارد نادری تداخل ارش در دیه و دیه در ارش از سوی قانون‌گذار پذیرفته‌شده است. با توجه به مسائل اختلافی موجود در خصوص تداخل دیات و اختصاص موادی از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این موضوع؛ پس از بررسی صور گوناگون تداخل یا عدم تداخل دیات،  بر اساس قانون و فتاوی معتبر فقهی شیعه و سنی، در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی، تلاش شده  به زوایای مبهم قانون اشاره‌کرده و نتایج و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قانون‌گذار در ماده 543  قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، شرایط تداخل را در انجام شدن آسیب‌ها با یک رفتار و وقوع آن‌ها در یک عضو و همچنین واحد واقعی یا عرفی بودن آسیب‌های متعدد، منحصر کرده و تمام شرایط مذکور را برای تداخل لازم دانسته است و قانون در تداخل منافع چنانچه منفعت قائم به عضو باشد و براثر جنایت بر عضو زایل شود تداخل منفعت در عضو را جاری دانسته است و صور دیگری از تداخل نیز وجود دارد که در قانون ذکر نشده است.

کلیدواژه‌ها

تداخل؛ دیه؛ تعدد جنایت؛ جنایت واحد؛ تداخل اسباب

مراجع

الف: منابع فارسی

1. آذر نوش، آذرتاش.(1392). فرهنگ معاصر عربی- فارسی. چاپ پانزدهم. تهران: نی.
2. آقایی نیا، حسین.(1392). حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه اشخاص(جنایات).چاپ نهم. تهران: انتشارات میزان.
3. حجاری، رضا.(1392). آناتومی سر و گردن. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4. رایجیان‌اصلی، مهرداد(1382). «تحلیلی بر مقدمات تعدد جرم و دشواری‌های آن» فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی. 28 و 29.
5. شکری، رضا؛ سیروس، قادر.( 1386). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی. چاپ ششم. تهران: نشر مهاجر.
6. صالحی، فاضل.(1376). دیه یا مجازات مالی. چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیه قم.
7. فهری، سید ابوالحسن.(1380). فرهنگ المحیط فارسی- عربی. چاپ اول.تهران: یادواره کتاب.
8. فیض،‌ علیرضا.(1364). مقارنه‌ و تطبیق‌ در حقوق‌ جزای‌ عمومی اسلام. ج‌۱. تهران‌: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
9. عینی، محسن؛ علی عباسی،رضا.«بررسی تداخل دیات در فقه و حقوق ایران با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی»، پژوهشنامه متین،1394، 73/ دوره 17/ شماره 68، صص 111- 136.
10. عمید، حسن.(1363). فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیرکبیر، تهران.
11. قیاسی، جلال‌الدین(1388). «بررسی وحدت یا تعدد جرم در حالت تعدد نتیجه». فصلنامه فقه و حقوق.20.
12. کاتوزیان، ناصر.(1374). حقوق مدنی الزام‌های خارج از قرارداد، مسئولیت مدنی. جلد اول. چاپ اول. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
13. گلدوزیان، ایرج.(1385). حقوق جزای اختصاصی. چاپ دوازدهم. تهران: دانشگاه تهران.
14. گلدوزیان، ایرج.(1392). محشای قانون مجازات اسلامی برمبنای قانون مصوب 1392. چاپ اول. تهران: مجد.
15. گروه علمی موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش.(1392). قانون یار مجازات اسلامی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات چتر دانش.
16. گرجی، ابوالقاسم.(1390). دیات. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. مرادی، حسن. (1396).جرائم علیه اشخاص)جنایات(، نشر میزان، تهران، چاپ اول.
18. معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه.(1383). مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری (دیات). چاپ اول. قم: الهادی.
19. معاونت حقوقی و توسعه قضائی قوه قضائیه، اداره کل امور حقوقی.(1388). مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات کیفری. چاپ اول. تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
20. میر محمدصادقی، حسین.(1392). جرائم علیه اشخاص. چاپ یازدهم. تهران: میزان.
21. موسسه آموزشی و پژوهشی قضا.(1390). پرسمان فقهی قضائی. جلد دوم و چهارم. قم: نشر قضا.
22. معین، محمد.(1388). فرهنگ فارسی. جلد اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
23. مینویی, الناز, پورقهرمانی, بابک. (1398). احکام تداخل در جنایات مستوجب قصاص در قانون مجازات اسلامی 1392، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، خرداد98، دوره 15، شماره 55، صص179-198.
24. نوروزی فیروز، رحمت‌الله(1390). حقوق جزای عمومی «مجازات». تهران: میزان.

ب: منابع عربی

1. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد.(1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. جلد3. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
2. ابن زهره، حسینی الحلبی.(1417). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. چاپ اول. قم: موسسه امام صادق (ع).
3. ابن قدامه، عبدالرحمن بن محمد.(بی‌تا). الشرح الکبیر على متن المقنع. قاهره: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
4. ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم.(1414) لسان العرب. ج11 و 15. چاپ سوم. بیروت - لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.
5. ابن ‌نجیم‌.(1418). البحر الرائق‌ شرح‌ کنزالدقائق‌. ج‌۹. بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
6. ابن الهمام.(1424). شرح فتح القدیر على الهدایة شرح بدایة المبتدی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
7. الجزیری، عبدالرحمان.(1424). الفقه علی المذاهب الاربعه. چاپ اول. بیروت: انتشارات دارالفکر.
8. الجوینی،أبو المعالی.(1428). نهایة المطلب فی درایة المذهب. جلد16. چاپ اول. بیروت: دار المنهاج.
9. الحرالعاملی، شیخ محمد بن الحسن.(1387). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. جلد دهم. چاپ اول. قم: انتشارات ذوی القربی.
10. حلّی، نجم الدین، جعفر بن حسن.(1410ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌. چاپ سوم. قم: نشر الدراسات الاسلامیه فی مؤسسة البعثة.
11. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن.(1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 4. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
12. حلی، علامه حسن بن یوسف مطهر اسدی.(1413). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة.جلد نهم. چاپ دوم و سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
13. حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف.(1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد4. چاپ اول. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
14. حلّى، شمس الدین محمد بن شجاع القطّان.(1424). معالم الدین فی فقه آل یاسین. جلد دوم. چاپ اول. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
15. خوئی، ابوالقاسم.(1422). مبانی تکمله المنهاج. جلد 2. چاپ اول. نجف: مطبعه الاداب النجف الاشرف.
16. خمینى، روح الله.(1425). تحریر الوسیلة. جلد2. چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
17. خوانسارى، سید احمد بن یوسف.(1405). جامع المدارک فی شرح مختصر المنافع. جلد6 و7. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
18. شهید اول.(1380). لمعةالدمشقیة.جلد دوم. چاپ پانزدهم. قم: انتشارات دارالفکر.
19. الشربینی الخطیب، الشیخ محمد.(1377). مغنی المحتاج. جلد چهارم. چاپ اول. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
20. صیمرى، مفلح بن حسن (حسین).(1420). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. جلد4. چاپ اول. بیروت: دار الهادی.
21. عاملى، حرّ، محمد بن حسن.(1409). وسائل الشیعة. جلد10 و 29. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
22. عبدالملک، جندی.(1976). الموسوعه الجنائیه. جلد11. چاپ اول. بیروت: دار الاحیاء التراث العربیة.
23. کلینى،ابوجعفر،محمد بن یعقوب.(1407). الکافی (ط - الإسلامیة). جلد8. چاپ 4. تهران: دارالکتب الإسلامیة.

24. نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. جلد43. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.