مسئولیت مدنی دارنده وسیله‌نقلیه موتوری زمینی در حقوق ایران و آموزه‌های فقه اسلامی با نگرش تطبیقی در حقوق کامن‌لا

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 81-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700471

نویسندگان

محمد صادق حافظی قهستانی¹؛ شکراله نیکوند^{* 2}؛ عبدالعلی محمدی²

¹دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران.

²استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران.

چکیده

با پیدایش وسایل‌نقلیه، یکی از نیازهای ضروری بشر تامین و گام مهمی در زمینه تسریع حمل و نقل انسان و کالا، برداشته شده است. وسایل‌نقلیه، در کنار همه پیشرفت‌ها، هنوز جایگاه ویژه‌ای در حمل و نقل دارد؛ لیکن همواره خسارات ناشی از حوادث وسایل‌نقلیه و جبران آن، در کشورهای مختلف، مورد توجه است، به نحوی که آمار همه ساله خسارات اعلام شده ناشی از وسایل‌نقلیه، بیش از هر عامل دیگری است. بر همین اساس، لزوم وجود قواعدی که حقوق زیان‌دیده را به سهولت تضمین نماید، بیش از پیش، احساس می‌شود. در بروز خسارات ناشی از این حوادث، باید همواره مسئولیت مدنی دارنده، مطرح باشد. بر خلاف حقوق ایران که به نظر می‌رسد، به جز مقررات قانون بیمه اجباری 1395، مسئولیت مدنی دارنده، تابع قواعد عام مسئولیت مدنی است؛ در حقوق کشورهای کامن‌لا، مسئولیت دارنده به نحوی تعیین می‌شود، که خسارات ناشی از این وسایل تا جای ممکن جبران گردد. مقاله حاضر، علاوه بر بیان مفهوم دارنده و مسئولیت مدنی وی، در خصوص مبانی و موانع مسئولیت مدنی و تعیین شخص مسئول در قبال خسارات ناشی از این وسائل، با توجه به قوانین موضوعه کشورهای مورد تطبیق و ادله فقه اسلامی، به رشته تقریر، در خواهد آمد.

کلیدواژه‌ها

مسئولیت مدنی؛ وسایل‌نقلیه موتوری زمینی؛ دارنده؛ مالک؛ راننده

مراجع

1. ابهری، حمید؛ فرزانگان، محمد؛ ظهوری، سمیه (1396). بررسی فقهی و حقوقی مفهوم و شرایط اضطرار و تأثیر آن در مسؤولیت مدنی. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره 50، ص61.
2. بهرامی‌احمدی، حمید؛ آقاعباسی، رضا (1394). بررسی مسئولیت مدنی دارندگان وسیله‌نقلیه موتوری زمینی و حدود آن با تکیه بر مبانی فقهی. فصلنامه علمی‌پژوهشی حقوق تطبیقی، شماره دوم، ص 9.
3. بهرامی‌احمدی، حمید؛ آقاعباسی، رضا (1394). تعیین مسئول حادثه رانندگی از میان مالک و راننده اتومبیل با نگاهی به قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل‌نقلیه موتوری زمینی. مجله پژوهش‌های حقوقی (علمی- ترویجی)، شماره سی و دوم، ص 37 تا 58.
4. بهرامی‌فیل‌آبادی، صادق؛ پوراسماعیلی، علیرضا؛ نجفی اصل، حسن (1397). نوآوری‌ها و تحولات قانون بیمۀ اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل‌نقلیه مصوب 1395. دوره 33، شماره 4، پژوهشنامه بیمه، ص 1-3.
5. تقی‌پوریان، علی؛ نیک‌نژاد، جواد؛ اسماعیل، مهدی (1400). ماهیت و آثار رضایت زیاندیده در فقه امامیه و حقوق ایران. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هفدهم، شماره 64، ص 46.
6. حیدری، قاسم؛ عامری، پرویز؛ آل بویه، علی (1397). بررسی تطبیقی مبانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران و آمریکا. فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌المل، دوره هشتم، شماره بیست و هشتم، ص 263-292.
7. داراب‌پور، مهراب (1387). ترجمه : اصول کلی مسئولیت مدنی در سیستم حقوقی انگلستان. شماره چهل و چهارم و چهل و پنجم، فصل نامه دیدگاه‌های حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، ص 25.
8. زمانی جباری، افسانه؛ اسکندرجوی، مرضیه (1383). بررسی تطبیقی مبانی فقهی و حقوقی قانون بیمه اجباری با رویکرد به دیدگاه امام خمینی (ره). فصلنامه صنعت بیمه، شماره 70، ص 149.
9. خدابخشی، عبدالله (1390). مسئولیت مدنی ناشی از حوادث رانندگی و تحولات آن در حقوق ایران. مجله حقوقی دادگستری، شماره 74، ص 103-128.
10. صفایی، سید حسین؛ اورک‌بختیاری، حسنعلی. (1393). نگاهی نو به مبانی مسئولیت مدنی دارندگان خودرو. فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 44، شماره 1، ص 31-50.
11. صفری، محسن؛ بهاری‌زاده، مصطفی (1389). مسئولیت راننده بدون گواهینامه رانندگی، حقوق اسلامی (فقه و حقوق)، دوره هفتم، شماره 24، ص 6-13.
12. عباسلو، بختیار؛ کشفی، سیدسعید (1390). تحولات قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل‌نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث. مطالعات مدیریت ترافیک، دوره 5، شماره 19، ص 1-3.
13. فرهانی، احمد؛ اسفندیارپور، محمدحسین (1396). مسئولیت مدنی ناشی از حوادث وسایل‌نقلیه در پرتو قانون جدید بیمه اجباری مصوب 1395. مجله علمی‌تخصصی آموزههای گواه، سال سوم، شماره اول، ص 5-38.
14. فلاح خاریکی، مهدی (1397). تحلیلی بر مفهوم حادثه غیرمترقبه و اثر آن در قانون بیمه اجباری مصوب 1395. فصلنامه پژوهشی حقوق خصوصی، شماره 25، ص 284.
15. قنواتی، جلیل؛ علائی، صابر (1397). مبنای تحدید مسئولیت در خسارات مالیِ ناشی از حوادث رانندگی (تبصره سه ماده 8 قانون بیمه اجباری شخص ثالث مصوّب 1395). مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 10، شماره 19، ص 12-14.
16. کرمی، سکینه (1391). تحلیل فقهی – حقوقی خسارت ناشی از تفویت منفعت. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 29، ص 99-107.
17. کریمی، عباس؛ صادقی‌راد، الهام؛ تقی‌زاده، ابراهیم (1397). تلاشی در راستای تبیین قاعده ملازمه نفع-مخاطره و جایگاه آن در ضمان قهری شرعی. مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 10، شماره 1، ص4.
18. معبودی نیشابوری، رضا؛ حدادخداپرست، مریم (1393). مبنای مسئولیت مدنی دارنده وسیله‌نقلیه موتوری زمینی با توجه به قانون جدید بیمه اجباری. پژوهشنامه بیمه، سال بیست و نهم شماره اول، صص 181-207، ص 190 و 204.
19. ورائی، اکبر؛ نصیری، مصطفی؛ فرهانی، احمد؛ پاک روشن، بیژن (1388). مسئولیت مدنی ناشی از تصادم دو وسیله‌نقلیه موتوری زمینی. فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک، شماره 15، ص 2.

ج) منابع عربی

1. الحر العاملی، محمدبن الحسن (1375). وسائل الشیعه جلد 19، تهران : مکتبه اسلامیه.
2. السهنوری، عبدالرازق (1364). الوسیط فی شرح القانون المدنی العربی. جلد دوم، بیروت : دارالاحیاء التراث.
3. طباطبایی، سید علی بن محمد (1292ق.). ریاض المسائل. جلد دوم، قم : آل البیت.
4. طباطبایی، سید علی بن محمد (1404 ق.). ریاض المسائل. جلد نهم، قم : آل‌البیت.
5. لصاصمه، عبدالعزیز (2002 م.). المسئولیه المدنیه التقصیریه، الفعل الضار اساسها و شروطها، عمان : نشر دارعلمیه دولتی و دارالثقافه.
6. محقق اردبیلی، احمد بن محمد (1416 ق.). مجمع الفائده و البرهان. جلد چهاردهم، قم : جامعه المدرسین.
7. مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق.). القواعد الفقیه، مطبعه الحکمه. جلد اول، قم : مدرسه الامام امیرالمومنین (ع).
8. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1386). البیع. تهران : مؤسسة نشر آثار الإمام الخمینی(قدس‌سره).
9. نجفی خوانساری، موسی بن محمد (1373). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب نوشته میرزا محمدحسین غروی نائینی. جلد دوم، تهران : مطبعه حیدری.

د) منابع انگلیسی

1. American law institiute, Restatement of the law of torts, Vol 2, Negligence number.
2. Brown, W.J. (2002). GCSE law. London : Sweet and Maxwell.
3. Deakin, S. & Markesinis, B., (2019). Markesinis and Deakin’s tort law. USA : Oxford University Press.
4. Harpwood,V. (2003). Modern tortlaw. London : Cavendish limited.
5. Jacqueline, M. (2011). Criminal law. London, UK : Hodder Education.
6. Markesnis, s. & Deaki, S.F.,(1999). Tort law. Clarendon press, Great Britain : Oxford, p. 49,306.
7. Marson, J., Ferris, K. & Fletcher, N. (2019). EU motor insurance law in UK, accidents on road and responsibilities off IT. UK : EU Law Analysis, p1-4.
8. Martin, E.A. (2002). A Dictionary of law, UK : Oxford university press.
9. Matisyahu Wolfberg, H. (2009). A Driver’s Liability in Halacha and Civil Law Haravmendelshafran and the Dan Bus Company. USA, p. 3-5.
10. Miller, R.L.R. & Gaylord A.J. (2011). Business Law Today: The Essentials. USA : South-Western Cengage Learning.
11. Mobayen, H., & Amiri, A. (2017), Comparative Study of Civil Liability of the Owner or the Occupier to Permitted and Non-permitted Visitors in English Law and Islamic Legal System, Ghom : Comparative Study of Islamic and Western Law Quarterly, Year 4, Issue2, p. 3.
12. Ross, D.L. (2014). Overview of Civil Liability, Civil Liability in Criminal Justice, Sixth Edition, New York : Routledge

Tune, A. (1971). Traffic Accident Compensation, International encyclopedia of comparative law. Vol XI, Torts, chapter 14, New York : oceana publication Inc. p. 8.