بررسی تغییر جنسیت در فقه جزایی(مطالعه موردی ابواب حدود، قصاص و دیات)

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 163-188   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700476

نویسندگان

محمدباقر محمدی لائینی^{* 1}؛ سید محتبی حسین نژاد²

¹استادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی مازندران،ساری، مازندران.

²دانشیار پژوهشگاه قوه قضائیه، تهران، ایران.

چکیده

بدون شک مسئله تغییر جنسیت از مسائل رایج و مبتلابه در جامعه امروزی است. در این تحقیق به بررسی این پدیده نوظهور در فقه و حقوق کیفری پرداخته می شود. با توجه به وجود فروض متعدد، تنها حکم مساله تغییر جنسیت قبل از رخ دادن جرم، آن هم در ابواب حدود، قصاص و دیات مورد بررسی قرار می گیرد. پس از فحص و بررسی ادله، می توان گفت: اگرچه مقتضای اطلاق، عمل به احکام مطابق با حالت پس از تغییر جنسیت است، منتها با توجه به شک در انعقاد موضوع در حالت پس از تغییر جنسیت، تمسک به اطلاق صحیح نیست. همچنین اگرچه ممکن است مقتضای دلیلی چون بنای عقلا، در نظر گرفتن حالت پس از تغییر جنسیت باشد، منتها در ابواب حدود و قصاص، قواعد اختصاصی این ابواب همچون قاعده احتیاط در دماء، بنای حدود بر تخفیفات و قاعده درء به خاطر اهمیت باب حدود و قصاص و خطیر بودن آن و نیز حساسیت ویژه شارع به این ابواب خصوصاً زمانی که به خون منتهی می شوند، حاکم بر بنای عقلا بوده و از باب تضییق، موضوع دلیلی چون بنای عقلا را در این ابواب به موارد قطعی مضیق می کند و به تبع آن مقتضای این قواعد اختصاصی، اجرای مجازات اخف و اقل در این مسئله است. این حکومت مطابق با مذاق شریعت در این ابواب است. در باب دیات نیز با توجه به عدم جریان سه قاعده فوق، مقتضای بنای عقلا مد نظر قرار دادن حالت پس از تغییر جنسیت و به تبع آن استنتاج حکم بر اساس آن حالت است. در صورت پافشاری در عدم پذیرش بنای عقلا، مقتضای قاعده اولیه، جریان استصحاب است که به تبع آن حالت قبل از تغییر جنسیت(خلقت اولیه) استصحاب شده و حکم بر اساس آن استنتاج می شود. در تمامی این موارد نمی توان به تبادر و صحت حمل به عنوان علائم حقیقت و پی بردن به مراد تمسک نمود، چرا که در دلالت آنها خدشه است.

کلیدواژه‌ها

تغییر جنسیت؛ بنای عقلا؛ قاعده احتیاط در دماء؛ بنای حدود بر تخفیفات؛ قاعده درء؛ تفسیر به نفع متهم

مراجع

• قرآن کریم.
• آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین(1409ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
• آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین(1407ق)، فوائد الاُصول، تهران، وزارت ارشاد.
• ابن ادریس حلی، محمد بن منصور(1410ق)، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
• ابن حزم، علی(بی تا)، الاحکام فی اصول الاحکام، قاهره، مطبعة العاصمه.
• اردبیلی، محمدعلی(1384ش)، حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.
• انصاری، مرتضى(1428ق)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
• بروجردى، حسین(1415ق)، نهایة الأصول، تهران، نشر فکر.
• حائرى یزدى، عبدالکریم(بی تا)، درر الفوائد، قم، چاپخانه مهر.
• حسینی عاملی، سید جواد(بی تا)، مفتاح الکرامة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
• حّر عاملی، محمد بن حسن(1409ق)، وسائل الشیعة،‌ قم، موسسه آل ‌البیت(ع).
• حکیم، سید محسن(1408ق)، حقائق الاصول، قم، کتابفروشی بصیرتی.
• حلی، حسن بن یوسف (1388ق)، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت(ع).
• حلی، حسن بن یوسف (بی تا)، منتهی المطلب، بی‌ جا، بی‌نا.
• سبحانى، جعفر(1424ق)، إرشاد العقول، قم، موسسه امام صادق(ع).
• سبحانی، جعفر(1414ق)، المحصول فی علم الاصول، قم، موسسه امام صادق(ع).
• سبزوارى، سید عبدالأعلى(1413ق)، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار.
• سرخسی، محمد(1414ق)، اصول سرخسی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی(1405ش)، الرسائل، قم، دارالقرآن الکریم.
• شهید ثانى، زین الدین بن علی(1413ق)، مسالک الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
• شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1387ش)، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة.
• شیرازی، محمدحسن(1409ق)، تقریرات آیت الله المجدد شیرازی، قم، موسسه آل البیت.
• صانعی، پرویز(1374ش)، حقوق جزای عمومی، تهران،‌ گنج دانش.
• صدر، سید محمد باقر(1418ق)، دروس فى علم الاصول، قم، موسسة النشر الاسلامی.
• صدر، سید محمد باقر، (بی تا)، بحوث فی علم الأصول، بی جا، بی نا.
• صدر، سیدمحمد، (١٤٢٠ق)، ماوراء الفقه، بیروت، دارالاضواء للطباعه و النشر.
• صدوق، محمّد بن على بن بابویه(1413ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• طباطبایی، سید على بن محمد(1418ق)، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
• عراقى، ضیاءالدین(1414ق)، مقالات الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
• عراقى، ضیاءالدین(1417ق)، نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• غروی اصفهانی، محمد حسین(1416ق)، بحوث فی علم الاصول، قم، جامعه مدرسین.
• فاضل اردکانی، محمدحسین(بی تا)، غایة المسئول، قم، موسسه آل البیت.
• فاضل هندى، محمد بن حسن(1416ق)، کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
• فیروزآبادی، سید مرتضی(1400ق)، عنایة الاصول، قم، فیروزآبادی.
• گلدوزیان، ایرج(1379ش)، حقوق جزاى عمومى ایران، تهران، موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی.
• مجمع فقه اهل البیت(1423ق)، قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیه، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع).
• محقق حلّى، جعفر بن حسن(1408ق). شرائع الإسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
• محقق داماد، سید مصطفی(1379ش)، قواعد فقه(بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر اسلامی.
• مدنی تبریزی، سیدیوسف(1416ق)،المسائل المستحدثه، قم، انتشارات دهاقانی.
• مراغی، میرعبدالفتاح(١٤١٧ق)، العناوین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• مرعشی، سید شهاب الدین(بی تا). احکام السرقة، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
• مصطفوی، محمد کاظم(1412ق)، القواعدالفقهیه، قم، جامعه مدرسین.
• مظفر، محمد رضا(1430ق)، أصول الفقه،قم، موسسه النشر الاسلامی.
• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد(1403ق)، مجمع الفائده و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• مکارم شیرازى، ناصر(1422ق)، بحوث فقهیة هامة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
• همان، درس خارج فقه المسائل المستحدثه، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.
• مکى عاملى، حسین یوسف(1391ق)، قواعد استنباط الأحکام، قم، مولف.

 

• موسوی بجنوردى، سید محمد بن حسن(1401ق)، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج.
• موسوی خمینی، سید روح الله(1382ش)، تهذیب الاصول، قم، اسماعلیان.
• موسوى خمینى، سیدروح‏الله(1415ق)،مناهج الوصول ، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
• موسوی خمینی، سید مصطفی(1418ق)، تحریرات فی الاصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
• موسوی خویی، سید ابوالقاسم(بی تا)، مبانی تکملة المنهاج، نجف، مطبعة الآداب.
• موسوی خویی، سید ابوالقاسم(1410ق)، محاضرات فی اصول الفقه، قم، جامعه مدرسین.
• نائینی، محمدحسین(بی تا)، فوائد الأصول، بی جا، بی نا.
• نجفى، محمد حسن(1404ق)، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
• نراقی، محمدمهدی(1388ش)، أنیس المجتهدین فی علم الأصول؛ قم، مؤسسه بوسـتان کتاب.
• نراقی، ملا احمد (١٤٢٥ق)، الحاشیه علی الروضة البهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
• ولیدی، محمد صالح(1382ش)، بایسته های حقوق جزا، تهران، نشرخورشید.