امکان سنجی «عفو» از سرایت احتمالی در اثر جنایت

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 212-231   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700478

نویسندگان

حمید مسجدسرایی^{* 1}؛ حسن پورلطف اله²؛ رضا الهامی³

¹دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

²دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

قانون مجازات اسلامی درباره امکان «عفو» جانی توسط مجنیٌ علیه قبل از بهبودی کامل نسبت به سرایت احتمالی بعدیِ ناشی از جنایت ضرب و جرح عمدی، به سکوت برگزار کرده است. مراجعه به منابع و فتاوی معتبر اسلامی حاکی از این است که موضوع حاضر، خاستگاه اختلاف نظر بین فقهاست؛ به طوری که مشهور فقیهان عمدتاً به دلیل این­که چنین عفوی مستلزم ابراء ما لم یجب می شود آن را صحیح ندانسته و موجب رفع ضمان از سرایت بعدی نمی­دانند. دیدگاه دوم، چنین عفوی را از باب وصیّت صحیح می­داند که تا ثلث دیه، صحیح و نافذ بوده و بیشتر از ثلث، موقوف به اجازه ورّاث می­باشد. در مقابل، برخی دیگر از فقهای معاصر، بدون توجیه این عفو به وصیّت؛ به طور مطلق حکم به صحّت چنین عفوی کرده­اند که نتیجتاً، رفع ضمان هرگونه سرایت بعدی برای جانی را در پی دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، ضمن بازخوانی مبانی فقهی دیدگاه­های مطرح و با بهره­گیری از مستندات و مؤیدات موجود، قول سوم را قابل دفاع دانسته است. پیشنهاد نوشتار حاضر آن است که قانون­گذار با هدف ایجاد وحدت رویه قضائی، با افزودن یک ماده قانونی، به «صحّت عفو از سرایت و عدم ضمان جانی»، وجاهت قانونی ببخشد.

کلیدواژه‌ها

عفو از جنایت؛ سرایت احتمالی؛ جنایت اولیّه؛ جانی؛ مجنیٌ علیه؛ رفع ضمان

مراجع

1- ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. (چاپ دوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.

2- ابن جنید اسکافی، محمد (1416ق). مجموعة فتاوی إبن جنید. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.

3- ابن شجاع قطان، شمس الدین محمد (1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین. (چاپ اول). قم: موسسه امام صادق علیه اسلام.

4- ابوالصلاح حلبی، تقی الدین (1403ق). الکافی فی الفقه. (چاپ اول). اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المومنین علیه السلام.

5- اردبیلی(محقق)، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.

6- تبریزی، میرزاجواد (1426ق). تنقیح مبانی الاحکام (کتاب قصاص). (چاپ دوم). قم: دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها.

7- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام. (چاپ اول). قم: موسسه المعارف الاسلامیه.

8- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. (چاپ اول). قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.

9- حسنی ابوالحسن کلایی، محبوبه؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ جهانی علی اکبر (1397). تأمّلی فقهی در مدلول ماده 440 قانون مجازات اسلامی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی. 14(51)، 52-33.

10- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1410ق). ارشاد الأذهان الی احکام الایمان. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.

11- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. (چاپ اول). قم. موسسه النشر الاسلامی،

12- حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1418ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه. (چاپ ششم). قم: موسسه المطبوعات الدینیه.

13- سبزواری، سید عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الاحکام. (چاپ چهارم). قم: موسسه المنار.

14- صیمری، مفلح بن حسن (1420ق). غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام. (چاپ اول). بیروت: دار الهادی.

15- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ش). المبسوط فی فقه الإمامیه. (چاپ سوم). تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.

16- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الاسلامیه.

17- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق). کتاب الخلاف. (چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.

18- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1414ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد. (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

19- فاضل لنکرانی، محمد (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ( القصاص). (چاپ اوّل). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.

20- فخرالمحقّقین، محمد بن حسن بن یوسف (1387ش). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. (چاپ اول). قم:  موسسه اسماعیلیان.

21- فخلعی، محمدتقی (1386). تاملی فقهی پیرامون ماده 268 قانون مجازات اسلامی. مطالعات اسلامی. 75، 130- 105.

22- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الاسلامیه.

23- موسوی خمینی، سید روح الله (بی تا). تحریر الوسیله. چاپ اول). قم: موسسه مطبوعات دار العلم.

24- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. (چاپ هفتم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.