بررسی انفساخ عقد نکاح ناشی از موت فرضی و آثار آن بر روابط زوجین در ایران و مصر

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 232-254   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.700479

نویسندگان

هاجر مشیدی¹؛ محمدباقر عامری نیا^{* 2}؛ علی پورجواهری³

¹دانشجوی دکترای حقوق خصوصی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

³استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

انفساخ به عنوان یکی از علل انحلال عقد نکاح به این معنا است که عقد نکاحی که ابتدا به طور صحیح منعقد شده، بدون قصد و اراده ی طرفین و به موجب حکم قانون از بین برود؛ لذا انفساخ عقد نکاح، انحلال قهری است بدین معنا که عقد نکاح بدون نیاز به عمل حقوقی دیگر و خود به خود از بین می رود و حق انتخاب برای دادگاه و طرفین عقد باقی نمی گذارد. نکاح به واسطه فوت یکی از زوجین منفسخ می گردد؛ که در فرض بحث، صدور حکم موت فرضی همانند سایر موارد انفساخ عقد نکاح، موجب انحلال قهری عقد از تاریخ صدور حکم شده و چنانچه عدم اعتبار حکم موت فرضی مشخص گردد، آثار صدور حکم تا جایی که ممکن باشد بلااثر می گردد؛ لذا در بحث نکاح، درصورت اثبات حیات غایب و مراجعت وی اگر زن غایب شوهر نکرده باشد؛ زن در زوجیت مرد باقی مانده و مرد حق رجوع دارد؛ اما اگر زن غایب، شوهر کرده باشد عقد زناشویی دوم صحیح خواهد بود، زیرا به موجب قانون صورت گرفته است. اصل تسری حکم موت فرضی به رابطه زوجیت که در حقوق مصر صراحتاً پذیرفته شده در حقوق ایران نیز با اصول حقوقی و فقهی موافق است و با صدور حکم، آثار و احکام آن بر روابط زوجین از جمله نفقه، ارث، مهریه، عده و حضانت و سرپرستی طفل مشترک اعمال خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

انفساخ؛ عقد نکاح؛ غایب مفقود الاثر؛ موت فرضی

مراجع

1. قرآن کریم  2. ابن‌ عابدین، محمد امین، (1407)، ردّالمحتار علی الدّر المختار، جلد2، بیروت: انتشارات دارالفکر.
2. ابن‌ همام، ابوعبدالله (1406) شرح فتح القدیر للعاجز الفقیر، جلد 4، بیروت: انتشارات دارالفکر.

4.الجزیری، عبد الرحمان،(1419)، الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد4، بیروت: دارالثقلین.

5.العاملی، زین الدین بن العاملی، (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، جلد8، قم: موسسه معارف اسلامی.

6.امامی، سید حسن، (1388)، حقوق مدنی، جلد4، تهران: انتشارات اسلامیه.

7.بدران، ابوالعینین بدران، (بی تا)، الفقه المقارن للاحوال الشخصیه،جلد 1، بیروت: دارالنهضه العربیه.           8. زمانی، زری و نقیبی، سیدابوالقاسم، پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، (1391)، سال پنجم، شماره نهم، بهار و تابستان، ص91تا120.                                                                                               

9.تقوی علویکلایی، فاطمه، مبینی سوچلمایی، حسن و احمدی، سیدمهدی،(1394)، بررسی تطبیقی وضعیت غایب مفقود الاثر قبل و بعد از صدور حکم موت فرضی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، نخستین کنگره بین المللی حقوق ایران، تهران، مرکز همایشهای توسعه ایران منتشر شده در سایت:، https://www.civilica.com/Paper-LAWI01-LAWI01_432.html                                  10.جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1384)، ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.                      11...................................... (1388)، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد 1، تهران: انتشارات گنج دانش.                                                                                                                                        12.جلالی، سید مهدی، (1394)،ذحقوق خانواده ۱، تهران: انتشارات خرسندی.                         13.حسینی روحانی، سید محمد صادق، (1414)، فقه الصادق،، جلد 22، قم: موسسه دارالکتاب.                                                  14. دهخدا، علی اکبر، (1347)، لغت نامه دهخدا، جلد24، تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.                                                        15.رزمان، علی، (1396)، بررسی آثار حکم موت فرضی در حقوق موضوعه ایران، فصلنامه علمی حقوقی یار، دوره سوم، پاییز، صص141 تا 160.

 16.محمد، معین، (1363)، فرهنگ معین، جلد4، تهران:انتشارات امیرکبیر.

 17.ساکت، محمد حسین، (1386)، شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی،تهران: انتشارات جنگل.                      18.شهیدی، مهدی، (1385)،حقوق مدنی، سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد.                            19.صفار ، محمد جواد، (1393)، درسهایی از حقوق خانواده، تهران: انتشارات جنگل.                               20.صفایی، سید حسن و امامی، اسد الله، (1380)، مختصر حقوق خانواده، تهران: انتشارات دادگستر، 21.صفایی، حسن و قاسم زاده، مرتضی، (1382)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران: انتشارات سمت.  22.فراهیدى، خلیل،(1410)، کتاب العین، جلد 5، قم: نشر هجرت.                                                                                                          23.قاسم زاده، مرتضی، (1375)، تسری اثر حکم موت فرضی بر نکاح و مشکلات ناشی از آن، فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، بهار، شماره 1، ص 75 تا 102.                                                                                                                                                          24.کاتوزیان، ناصر، (1394)، حقوق خانواده، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.                            25.گنجینه استفتات قضایی، دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضائیه، سوال 9040.                                                                                                                             26. محقق الحلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن الحسن، (1983)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام،  نجف اشرف: چاب الاداب.                                                                                                                                                        27.محقق داماد، مصطفی، (1384)، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.    28.موسوی خمینی، سید روح الله، (1390)،  تحریر الوسیله، تهران:انتشارات مجد.                                                                      29.میر داداشی، سید مهدی، (1391)، نفقه در عده وفات، مجله فقه اهل البیت، سال 18، شماره 70، ص 192 تا 208.                                                                                                                 30.نراقی، احمد بن محمد مهدی،(1419)،  مستند الشیعه فی احکام الشریعه، جلد2، مشهد: انتشارات موسسه آل البیت، الطبعه الاول.                                                                                                                                                             31.نجفی، محمد حسن، (1412)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،جلد31، بیروت: موسسه النشر الاسلامی.