تحلیل روند تغییرات مالکیت سکونتگاههای روستایی و پیامدهای کالبدی-فضایی آن 1377-1397 (مطالعه موردی: بخش خمام شهرستان رشت)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 8، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 62، خرداد 1402، صفحه 113-124   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی رحمانی چوکامی¹؛ تیمور آمار^{* 2}؛ عیسی پورررمضان³

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²دانشیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استادیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ایران

چکیده

مقدمه:سکونتگاههای روستایی بعنوان یکی از فضاهای جغرافیایی با داشتن ویژگیهای از قبیل زنده بودن و قابلیت جذب و پخش(مهاجر پذیری و مهاجر فرستی)همواره درمعرض تغییرات قرار دارند.که یکی از عمده ترین این تغییرات میتوان به تغییرات مالکیتی اراضی در روستاها اشاره کرد.تغییرات مالکیتی در سطح سکونتگاههای روستایی زمینه مهاجرت افراد از شهرها به محیطهای روستایی برای تفریح و گذراندن اوقات فراغت و برعکس روستائیان با فروش زمین جهت دستیابی به زندگی بهتر و درآمد بیشتر برای سکونت درحاشیه شهرها را فراهم میکند. این مهاجرتهای بی رویه وحساب نشده به آشفتگی هر دو مکان جغرافیایی شهر و روستا(فضایی)منتج خواهد شد.
هدف پژوهش:بررسی روند تغییرات مالکیت اراضی روستایی و پیامدهای کالبدی–فضایی آن در یک دوره بیست ساله میباشد.
روش شناسی تحقیق:این تحقیق از نظرهدف در گروه تحقیقات کاربردی و از نظر روش جزء تحقیقات توصیفی–تحلیلی میباشد.در این تحقیق جامعه آماری بصورت تمام شماری یعنی کل 44 سکونتگاه روستایی بخش خمام شهرستان رشت است؛وروش گردآوری اطلاعات موردنیاز بصورت اسنادی، کتابخانه ای و براساس مشاهده میدانی ومصاحبه از(مدیر یا یکی از اعضای شورا)میباشدوداده های گردآوری شده از طریق نظریه های زمینه ای موردتجزیه و تحلیل قرارگرفته است.
قلمروجغرافیایی تحقیق:سکونتگاههای روستایی بخش خمام شهرستان رشت بوده است.
یافته ها و نتایج تحقیق:روند تغییرات مالکیت در طی بیست سال گذشته روبه فزونی بوده بطوری که شتاب تغییرات مالکیت اراضی دردهه نود بیش ازدهه هشتاد میباشد و ازپیامدهای کالبدی-فضایی آن میتوان به تغییرکاربری زمین، ساخت وگسترش خانه‌های دوم،تغییرآرایش کالبدی-فیزیکی سکونتگاهها،ازبین رفتن معماری سنتی وبومی و چشم اندازهای طبیعی و توزیع نامناسب جمعیت در ناحیه مطالعاتی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

مالکیت؛ سکونتگاههای روستایی؛ کالبدی- فضایی؛ بخش خمام

مراجع

آمار، تیمور؛ مشیری، سید رحیم و مهدوی، مسعود. (1383). ضرورت تحول در کارکرد اقتصادی نواحی روستایی (شهرستان رودبار - بخش خورگام). فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، 50، 160-143.

آمار، تیمور. (1392). ﺗﺤﻮﻻت کالبدی ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎه­های روستایی استان ﮔﻴﻼن به منظور تدوین الگوی توسعه کالبدی. فصلنامه برنامه­ریزی کالبدی-فضایی، 2(4)، 73-60. 

آمار، تیمور. (1385). جغرافیا و کارکردگرایی با تاکید بر جغرافیایی روستایی. فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 1(3)، 22-5.

ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا. (1383). توسعه روستایی با تاکید برجامعه روستایی ایران. تهران:  چاپ اول، نشر نی.

اشرف، احمد. (1361). مسائل اراضی و دهقانی. چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.

افراخته، حسن و حجی­پور، محمد. (1392). ﺗﺤﻮﻝ ﻧﻈﺎﻡ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺍﺭﺍﺿﻲ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ؛ ﻋﻠﻞ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ ﻣﻮﺭﺩ: ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻱ ﺗﻘﺎﺏ ﻭ ﻣﻌﺼﻮﻡﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺧﻮسف. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(3)، 21-1.

افراخته، حسن و حجی­پور، محمد. (1392). ﺧﺰﺵ ﺷﻬﺮﻱ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻱ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ: ﻣﻮﺭﺩ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻱ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻧﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ. جغرافیا-ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی اﯾﺮان، 39، 185-158.  

افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد و بیات، مصطفی. (1394). تحولات مورفولوژی زراعی سکونتگاه­های روستایی دهستان صالحان شهرستان خمین. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 12(37)، 84-71.

افراخته، حسن. (1391). اقتصاد فضا و توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان شفت). مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 1(1)، 54-39.

افراخته، حسن. (1380). روابط متقابل شهر و روستا: مطالعه موردی ایرانشهر. مجله علوم اجتماعی و انسانی، 33، 73-49.

بیات، مصطفی و عزیزپور، فرهاد. (1394). تحلیلی برعوامل موثر در قطعه­قطعه شدن اراضی روستای میشیجان علیا شهرستان خمین. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 20، 150-137.  

پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1387). نظریه­های توسعه روستایی. چاپ پنجم، تهران:  انتشارات سمت.

پورطاهری، مهدی؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سید علی. (1390). راهبردها و سیاستهای توسعه سکونتگاه­های روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.

تقی­زاده و صرافی. (1387). راهبرد شبکه منطقه­ای، چارچوبی برای توسعه منطقه­ای در کشور. مجله پژوهشهای علوم زمین، 1(1)، 89-71.  

رضوانی، محمدرضا. (1383). مقدمه­ای بر  برنامه­ریزی توسعه روستایی ایران. چاپ اول، تهران:  انتشارات قومس.

رضوانی، محمدرضا. (1383). شهرگریزی و تغییرات کارکردی در نواحی روستایی شمال تهران. مجله پژوهش­های ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، 5(1)، 184-177.

سجاسی قیداری، حمدالله. (1394). شناسایی عوامل موثر بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیراشهری کلانشهر مشهد. فصلنامه پژوهشهای روستایی، 4(14)، 551-525.

سعیدی، عباس. (1391). مبانی جغرافیای روستایی. چاپ چهاردهم، تهران:  انتشارات سمت.

شفیعی ثابت، ناصر. (1394). تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیرامون کلانشهر تهران  با تاکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی. رساله دکتری. گروه علوم جغرافیایی. دانشکده علوم زمین. دانشگاه شهید بهشتی

صالحی نصب، مریم. (1384). گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی. گروه علوم جغرافیایی. دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تهران

عزیزپور، فرهاد؛  طالشی، مصطفی و دولتی، غلام. (1398). تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبد-فضایی پیراشهری (مطالعه موردی: سکونتگاه­های روستایی پیرامونی کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 38(166)، 94-79.

عشوری یاسوری، مجید. (1387). مالکیت و نظام­های بهره برداری. چاپ اول، رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.

عشوری یاسوری، مجید. (1394). مقدمه­ای بر اقتصاد روستایی. چاپ اول، رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.

عنابستانی، علی اکبر؛ جوانشیری، مهدی و کاویانی، سمیرا. (1396). بررسی تاثیر رواج گردشگری خانه­های­دوم بر توسعه سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان کلاردشت). فصلنامه برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، 7(3)، 24-1.  

عنابستانی، علی­اکبر. (1394). بررسی آثار طرح صدور سند مالکیت اماکن بر توسعه سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان اقلید). فصلنامه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و برنامه ریزی روستایی، 19(53)، 252-227.

ﻓﯿﺮوزﻧﯿﺎ، ﻗﺪﯾﺮ و رﮐﻦاﻟﺪﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎری، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ. (1382). ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺭﻭﺳﺘﺎ ﺩﺭ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻠﻲ ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﺟﻤﻌﻲ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﺍﻥ. ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ روﺳﺘﺎﯾﯽ اﯾﺮان، چاپ اول، تهران: موسسه توسعه روستایی ایران.

قدمی، مصطفی. (1386). مدل سازی توسعه شهری و گردشگری در چارچوب پایداری مطالعه موردی شهر کلاردشت. رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری. دانشگاه تهران

قدمی، مصطفی؛ علیقلی­زاده فیروز جایی، ناصر؛ مرادنژاد، آنار و بردی، رحیم. (1388). بررسی نقش گردشگری در تغییرکاربری اراضی مقصد (مطالعه موردی بخش مرکزی نوشهر).  ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺷﻬﺮی و ﻣﻨﻄﻘﻪای، 1(3)، 42-21.

ﻗﺪﯾﺮیﻣﻌﺼﻮم، مجتبی و همکاران. (1391). نقش گردشگری روستایی در روابط شهر و روستا در شهرستان طالقان. فصلنامه برنامه­ریزی فضایی، 2(5)، 48-27.

لهسائی­زاده، عبدالعلی. (1369). تحولات اجتماعی در روستاهای ایران. چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.

ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺎر اﯾﺮان. (1375). ﺳﺮﺷﻤﺎﺭﻱ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻔﻮﺱ ﻭ ﻣﺴﮑﻦ ﺍﺳﺘﺎﻥ گیلان. معاونت آمار و اطلاعات.

ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺎر اﯾﺮان. (1385). ﺳﺮﺷﻤﺎﺭﻱ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻔﻮﺱ ﻭ ﻣﺴﮑﻦ ﺍﺳﺘﺎﻥ گیلان.  معاونت آمار و اطلاعات.

ﻣﻄﯿﻌﯽﻟﻨﮕﺮودی، سید حسن؛ خسروی مهر، حمیده و طورانی، علی. (1393). اثرات روابط اقتصادی شهر و روستا بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی سکونتگاه­های روستایی (ﻣﻮﺭﺩ: دهستان چهل­چای شهرستان مینودشت). ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﻀﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ روستایی، 3(4)، 42-19.

ﻣﻄﯿﻌﯽﻟﻨﮕﺮودی، ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ و حیدری، زهرا. (1391). ﻣﺘﻨﻮﻉﺳﺎﺯﻱ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻱ ﺳﺎﺣﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺻﻴﺎﺩﻱ ﻣﻮﺭﺩ: ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﻱ ﺳﺎﺣﻠﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺗﻨﮑﺎﺑﻦ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﻀﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ روستایی. 1(1)، 37-19.

مطیعی لنگرودی، سید حسن؛ زضوانی، محمد رضا و کاتب ازگمی، زهرا. (1391). بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری اراضی کشاورزی در نواحی روستایی دهستان لیچارکی بندر انزلی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 1(1)، 23-1.

موسوی، سیدعارف. (1394). قوانین و مقررات اراضی روستایی. چاپ اول، تهران: انتشارات اشتیاق نور.

نادی، زهرا؛ بهشتی سرشت، محسن؛ محمدی، ذکرالله و عادلفر، باقرعلی. (1396). تاثیر تجاری شدن کشاورزی بر نظام مالکیت زمین در مازندران. پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران، 2(12)، 92-79.

هجرتی، محمدحسن و افشاری، مهرنوش. (1389). نقش مالکیت اراضی در توسعه روستایی دهستان پایین رخ تربت حیدریه. فصلنامه جغرافیایی انسانی، 3(1)، 136-123.

Müller, D.K., Hall, C.M., & Keen, D. (2010). Second Home Tourism Impact, Planning and Management. In C.M. Hall, and D.K. Müller (Eds.) Tourism, Mobility and Second Homes: Between   Elite Landscape and Common Ground, pp. 15-32

Müller, D.K. (2006). the attractiveness of second home areas in Sweden: A  Quantitative Analysis. Current Issues in Tourism, 9(4, 5), 335–350

Beinat, E. & Nijkamp, P. (1997). land use planning and sustainable development, Research Memorandum. Vrije University. Amsterdam.

Sheng, Yap kioe. (2002). Poverty allevationthroth rural-urban linkages; policy implications. Econionomic and Social commission for Asia and Pacific (ESCAP).