تصویر رنگ در غزل‌های سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 56، تیر 1402، صفحه 363-389   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1953932.2450

نویسندگان

سلیمه دارائی¹؛ تقی امینی مفرد^{* 2}؛ کبری نودهی²

¹دانشجوی دکتری ادبیات غنایی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

چکیده

رنگ‌ها بیانگر احساسات و عواطف است و ویژگی‌های درونی افراد را منعکس می‌نماید. گاه هنرمندان از رنگ‌ها و عناصر رنگین در تصویرسازی‌های عاشقانه خویش بهره برده، تجربیات عاطفی و ادراکات ذهنی خود را  به کمک صنایع ادبی و شیوه‌های بلاغی همچون تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز و غیره به گونه‌ای هنری و گیرا ارائه می‌دهند. سعدی نیز از این گونه‌های بیانی بهره‌های فراوان برده است. جستار حاضر به تبیین تصویر رنگ در غزلیات سعدی به شیوه‌ توصیفی _ تحلیلی پرداخته و تصاویر مربوط به رنگ و تشبیهات و استعارات مربوط بدان‌ها را در سیصد و شصت غزل سعدی بررسی نموده است. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد که از میان پنج رنگ سیاه، سفید، سرخ، زرد و سبز که تصاویر معانی و دقایق ذهنی شعر سعدی را بهتر می‌نمایاند، رنگ سرخ بالاترین بسامد و رنگ سبز کمترین کاربرد را داشته است. هم‌چنین، شاعر با استفادۀ غیرمستقیم از رنگ‌های اشیاء رنگین و رنگ پدیده‌ها در ارائه تصویر رنگ بهره برده است. این تصاویر رنگین بیانگر قدرت کلام، نگاه زیبابین و توانایی سعدی در بهره‌گیری از صورخیالی مانند تشبیه و استعاره در ایجاد تصاویر است که سبب دلنشینی، فصاحت، تأثیر و جذابیت کلامش می‌شود.

کلیدواژه‌ها

تصویر؛ غزل؛ رنگ؛ سعدی؛ توصیف

مراجع

کتاب‌ها

اسماعیل پور، ابوالقاسم (1377) اسطوره، بیان نمادین، تهران: سخن.

براهنی، رضا (1385) طلا در مس، تهران: زمان.

پیر بایار، ژان (1376) رمزپردازی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.

خرمشاهی، بهاءالدین (1375) حافظ‌نامه، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

خلف تبریزی، محمد حسین (1343) برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: زوار.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

ستاری، جلال (1376) مدخلی بر رمزشناسی، تهران: مرکز.

سعدی، مصلح الدین (1389) دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، جلد 1، تهران: مهتاب.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1395) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.

شمیسا، سیروس (1377) فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، تهران: فردوسی.

عقیلی علوی شیرازی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ‌ب‍ن ‌م‍ح‍م‍ده‍ادی (1371) مخزن‌الأدویه، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

فتوحی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فرزان، ناصر (1375) رنگ و طبیعت، تهران: تهران.

لوشر، مارتین (1369) روان‌شناسی رنگ‌ها، ترجمه منیره روانی‌پور، تهران: آفرینش.

معین، محمد (1375)، فرهنگ معین، تهران: امیر کبیر.

مقالات

الشاهر، عبدالله. (2002). الأثر النفس للون، موقف الادبی، (379).

بیرانوند، نسرین، آریان، حسین، کاظم خانلو، ناصر. (1395). نماد رنگ و حس‌آمیزی آن در تصویرسازی‌های اخوان ثالث. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 8(27)، 91-122.

صفری، جهانگیر، زارعی، فخری. (1389). بررسی عنصر رنگ در دیوان خاقانی. مطالعات زبانی و بلاغی، 1(2)، 81-108. .doi: 10.22075/jlrs.2017.1786

نیکوبخت، ناصر، و قاسم‌زاده، سیدعلی. (1384). زمینه‌های نمادین رنگ در شعر معاصر (با تکیه و تأکید بر اشعار نیما، سپهری و موسوی گرمارودی). نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، 18(پیاپی 15)، 209-238.