نقش تعصبات روانشناختی بر رضایت مالی سرمایه‌گذاران: شواهدی از سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 63، تیر 1402، صفحه 1-24   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.702180

نویسندگان

مهرداد نعمتی^{* 1}؛ سامان رحمانی نوروزآباد²

¹گروه مدیریت، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

²گروه مدیریت مالی، شرکت کارگزاری خبرگان سهام، تهران، ایران

چکیده

چکیده
هدف پژوهش حاضر شناسایی تاثیر تعصبات روانشناختی بر رضایت مالی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. در این پژوهش میدانی، به منظور جمع‏آوری داده­ها از روش میدانی و پرسشنامه­ی استاندارد استفاده شده است. روایی پرسشنامه توسط خبرگان مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه قابلیت اعتماد (پایایی) پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت نتایج به‌دست‌آمده بیان­گر این است پرسشنامه پژوهش از اعتماد لازم برخوردار می­باشد. جامعه­ی آماری این پژوهش سرمایه‏گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. با توجه اینکه تعداد جامعه آماری نامحدود می­باشد تعداد حجم نمونه مورد نظر 384 نفر به طور تصادفی ساده در دسترس و با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردید و مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش از تکنیک مدل‏یابی معادلات ساختاری و نرم­افزار LISREL استفاده گردیده است. نتایج شاخص‏های خوبی برازش مانندRMSEA ، GFI و AGFI  نشان دهنده‏ی برازش خوب مدل و قابل استفاده بودن نتایج می‏باشد. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تاثیر اعتماد به نفس بیش از حد، اتکا به کارشناسان مالی، گرایش به طبقه­بندی پول، گرایش به بودجه‌بندی، گرایش به انطباق، مسئولیت‏پذیری اجتماعی، اتکا به همسر و  خود کنترلی بر رضایت مالی مثبت و معنادار است

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: تعصبات روانشناختی، رضایت مالی، گرایش‌های سرمایه‌گذاران. طبقه بندی JEL : G41؛ G53

اصل مقاله

 

https://doi.org/10.30495/fed.2023.1960460.2724

 

نقش تعصبات روانشناختی بر رضایت مالی سرمایه­گذاران: شواهدی از سرمایه‏گذاران

 در بورس اوراق بهادار تهران

 

 

 

تاریخ دریافت: 01/01/1402                  تاریخ پذیرش: 03/03/1402

مهرداد نعمتی*[1] سامان رحمانی نوروزآباد[2]

 

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی تاثیر تعصبات روانشناختی بر رضایت مالی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. در این پژوهش میدانی، به منظور جمع‏آوری داده­ها از روش میدانی و پرسشنامه­ی استاندارد استفاده شده است. روایی پرسشنامه توسط خبرگان مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه قابلیت اعتماد (پایایی) پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت نتایج به‌دست‌آمده بیان­گر این است پرسشنامه پژوهش از اعتماد لازم برخوردار می­باشد. جامعه­ی آماری این پژوهش سرمایه‏گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. با توجه اینکه تعداد جامعه آماری نامحدود می­باشد تعداد حجم نمونه مورد نظر 384 نفر به طور تصادفی ساده در دسترس و با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردید و مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش از تکنیک مدل‏یابی معادلات ساختاری و نرم­افزار LISREL استفاده گردیده است. نتایج شاخص‏های خوبی برازش مانندRMSEA ، GFI و AGFI  نشان دهنده‏ی برازش خوب مدل و قابل استفاده بودن نتایج می‏باشد. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تاثیر اعتماد به نفس بیش از حد، اتکا به کارشناسان مالی، گرایش به طبقه­بندی پول، گرایش به بودجه‌بندی، گرایش به انطباق، مسئولیت‏پذیری اجتماعی، اتکا به همسر و  خود کنترلی بر رضایت مالی مثبت و معنادار است.

واژه‌های کلیدی: تعصبات روانشناختی، رضایت مالی، گرایش­های سرمایه­گذاران.

طبقه بندی JEL : G41, G53

 

1- مقدمه

امروزه این موضوع قوت گرفته که قیمت­ها بیشتر توسط نگرش­ها و فاکتورهای روانی تعیین می­شوند تا متغیرهای بنیادی و بنابراین مطالعه روانشناسی سرمایه­گذاران اهمیت بیشتری پیدا کرده است (نیکومرام و همکاران، 1391). اگرچه در ادبیات نظری مربوط به تحقیقات مالی-رفتاری تئوری‏های متفاوتی طرح شده‏اند، اما می‏توان زیربنای اساسی تمامی آنها را سه تئوری چشم‏انداز، ابتکاری و قاب‏بندی دانست. این سه نظریه، پایه و اساس شکل‏گیری تورش‏های رفتاری در بین سرمایه‏گذاران هستند که موجبات شکل‏گیری سایر تورش‏ها و تعصبات در تصمیمات سرمایه‏گذاری نیز خواهند شد (زینی‏وند و همکاران، 1400). پژوهشگران با مطالعۀ رفتارهای اقتصادی، مشاهده کرده‏اند فرایند تصمیم­گیری تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله انگیزه، ارزش­ها و هنجارها، قابلیت‏ها و فناوری­های پردازش اطلاعات، نگرش­ها در قضاوت دیگر افراد و محیط­ها، تجربه­های گذشته، سوگیری عاطفی، اولویت زمان و سوگیری شناختی قرار می‏گیرد. آنها همچنین نشان داده‏اند تعصبات افراد در شیوه­ها و قابلیت­های تصمیم­گیری آنها تأثیرگذار است (غیور باغبانی و بهبودی، 1396).

رقابت در بازارهای مالی طی سال‌ها افزایش‌یافته است. امروزه افراد بیشتری در بازار نسبت به یک دهه پیش وجود دارند. با این حال، سرمایه‌گذار برای ارزیابی تمام فرصت‌های موجود به منظور به حداکثر رساندن رفاه مالی خود مجهز نیست (ساهی و همکاران[3]، 2013). از این­رو، فرد باید در هنگام سرمایه­گذاری به فرایندهای قضاوتی خاصی متوسل شود و تحت تأثیر احساسات و انگیزه‏های روانی قرار گیرد تا او را در فرایند سرمایه­گذاری کمک ­کنند. بنابراین، روند تصمیم‏گیری سرمایه‏گذاری تحت تاثیر تعدادی از عوامل است که منجر به رفتار عقلانی محدود می‏گردد (اکرت[4]، 2014). رفتار سرمایه‏گذاری مالی، یک تصمیم­گیری جامع است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می­گیرد. افراد هنگام تصمیم‏گیری مالی رفتار متفاوتی دارند. برخی تصمیمات بر اساس قضاوت شخصی هستند، در حالی که تصمیمات دیگر بر اساس عوامل مختلف گرفته می‏شود. این فرآیندهای تصمیم‏گیری مالی زمانی آسان‏تر می‏شوند که عوامل مختلف به خوبی توسط تصمیم‏گیرنده درک شوند. از سوی دیگر، زمانی که پیچیدگی مالی، یعنی ریسک و ابهام زیاد باشد و‏ به طور جدی بر درآمد افراد تأثیر بگذارد، تصمیم‏گیری دشوار می‏شود (خاواجا و همکاران^[5]، 2021). یکی از مهمترین عواملی که تصمیمات و عملکرد سرمایه‏گذاری را متأثر می‏کند، سوگیری‏های و عامل مهم دیگر، ویژگی‏های شخصیتی سرمایه‏گذاران است (ابراهیمی لیفشاگرد و همکاران، 1398). از سوی دیگر، مردم برای رسیدن به اهداف خاص و مورد نظر، پول خود را سرمایه‏گذاری می‏کنند. تحقق این اهداف برای سلامت و رفاه فرد ضروری است، چرا که این اهداف دارای پیامدهایی برای شرایط فعلی و شیوه زندگی در آینده­ برای او می­باشند (ازوادی و همکاران[6]، 2015). با توجه به راه­های سرمایه‏گذاری و سرمایه‏گذاری‏های متعدد، انتخاب جایی برای سرمایه‏گذاری و اینکه به چه میزان باشد دشوار است. این امر به این دلیل است که فرد اطلاعات محدودی در دسترس دارد و به دلیل محدودیت در پردازش موثر اطلاعات موجود، فرد به شیوه‌های اکتشافی تصمیم­گیری می­کند (ساهی، 2017). هنگامی که فرد برای تصمیم‌گیری در طول زمان به این ابزارها متوسل می‌شود، این تعصبات، رفتار تصمیم‌گیری را هدایت می‌کنند، به گونه‌ای که فرد قادر به دستیابی به اهداف مالی خود باشد. از این­رو، تصمیمات اتخاذ شده توسط سرمایه‌گذار براساس تعصبات منجر به نتایجی می‌شوند که وقتی براساس استانداردهای داخلی ارزیابی می‌شود، سطح رضایت مالی او را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند (جانسون و همکاران[7]، 2013). بنابراین تصمیم‌گیری مالی مؤثر نیازمند رویکرد مبتنی بر دانش و کاهش تعصبات است (کوبیلای و بایراکداراوغلو^[8]، 2016).

مطالعات قبلی در مورد تصمیمات سرمایه­گذاری و رضایت از وضعیت مالی عمدتاً بر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی و جمعیت شناختی متمرکز شده است و توجه کمی به متغیرهای روانشناختی مانند سوگیری‌های سرمایه­گذاران فردی شده ‌است. این تعصبات مربوط به اعتقادات و ترجیحات فردی است و هر چند این تعصبات در تصمیمات سرمایه‏گذاری مالی به شدت تاثیرگذار بوده است؛ با این حال، ارتباط آنها با رضایت مالی مورد مطالعه قرار نگرفته است. از این­رو، با توجه به نحوه تصمیم‌گیری سرمایه­گذاران، الگوهای رفتار سرمایه‏گذاران فردی و ارتباط آن‌ها با رضایت مالی در مطالعه حاضر سعی بر آن است تا این عوامل مورد بررسی قرار گیرد و به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که تا چه اندازه تعصبات روانشناختی بر رضایت مالی سرمایه­گذاران موثر می‏باشد؟

 

2- مبانی نظری و توسعه فرضیه­ها

2-1- تعصبات روانشناختی

سوگیری‌های شناختی می‌­تواند ناشی از اتکا به روش‌هایی باشد که به افراد کمک می‌کند در برابر عدم اطمینان قضاوت کنند. به استثنای محدودیت­های شناختی، تعصب­ها نیز ناشی از تاثیرات عاطفی و احساسات است (تافلر و تکت[9]، 2010؛ بچرا[10]، 2011). روانشناسی تکاملی همچنین انگیزه­های روان شناختی مانند ترس، طمع، نیازهای ایمنی، نیازهای امنیتی را شامل می­شود (هاسلتون و همکاران[11]، 2005). بنابراین، در مواجهه با عدم اطمینان، تصمیم‏گیری، ذهنی­تر می‏شود، استدلال کمتر ایده­آل می­شود و تلاش برای عمل براساس قضاوت و ترجیحات افراد، مناسب­تر می­شود (پومپین[12]، 2006). سرمایه‏گذاران می­توانند با تغییر روانشناختی و احساسات خود بر تصمیم­های سرمایه­گذاری خود تاثیر بگذارند و آسیب جدی به ثروت خود وارد کنند (باکر و نافسینگر[13]، 2002). از این­رو، با توجه به تعداد گسترده مطالعات، شناسایی تعصباتی که سرمایه‌گذار در معرض آن قرار می‏گیرد اهمیت دارد تا آن‌ها را قادر سازد در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری بهتر عمل کنند. بنابراین، رفتار جانبدارانه به عنوان یک نقص در نظر گرفته شده ‌است که باید اصلاح شود. با این حال، بینش روان‌شناسی تکاملی چشم‌انداز متفاوتی در مورد سوگیری‌های شناختی و احساسی ارائه می‌دهد و آن‌ها را به عنوان بخشی ضروری از انسان بودن در نظر می‌گیرد. هاسلتون و همکاران[14]  (2005) در جایی که تعصبات وجود دارد، افراد استنباط‌های خود را ترسیم می‌کنند یا باورهایی را اتخاذ می‌کنند که در آن شواهد برای انجام این کار به نحوی غیر منطقی یا ناکافی است. محققان معتقدند که تعصبات، پیچیدگی طراحی ذهن را نشان می­دهد و نقص­های طراحی نیستند. هنگام تصمیم‌گیری­های پیچیده، روش‌های اکتشافی موثرتر هستند. علاوه بر این، تئوری مدیریت خطا نشان می‌دهد که مردم ترجیح می‌دهند خطاهای کم‌هزینه‌تر را در بر داشته باشند و تلاش می­کنند خطاهای تصمیم‌گیری تحت شرایط عدم اطمینان را به حداقل برسانند. از این­رو، تعصبات در تصمیم‌گیری ذاتی هستند (هاسلتون و بوس[15]، 2000؛ هاسلتون و نتل[16]، 2006). هنگام تصمیمات سرمایه‌گذاری، لازم است توجه داشته باشیم که درجه مشخصی از عدم اطمینان و ریسک در هر تصمیم سرمایه‌گذاری به صورت ذاتی وجود دارد و با توجه به این که در آینده مقدار مشخصی از عدم اطمینان مربوط به آن وجود دارد، انتظار می­رود که تعصبات در تصمیمات سرمایه‏گذاری دخیل باشد. به علاوه اولسن[17] (2007) اظهار داشت که تعصب لزوماً بد نیست زیرا منجر به نتایجی می‌شود که تصمیم‌گیرنده می‌خواهد. افراد برای از بین بردن هزینه­های تصمیم­گیری در شرایط عدم اطمینان، از تعصبات استفاده می­کنند و این منجر به حداکثر استفاده از ابزار برای فرد نمی­شود بلکه منجر به سطح معینی از رضایت می­شود (نیلسون، 2009).

نتایج پژوهش‏های قبلی حاکی از آن است که آموزش مهارت‏های مالی، از طریق بالا بردن سطح دانش مالی و تقویت رفتارهای مالی مطلوب افراد، می‏تواند موجب افزایش توانایی مالی، بهبود رفاه اقتصادی و مالی و افزایش سطح رضایت آنها بشود. لذا، موضوع دانش مالی افراد جامعه، عوامل مؤثر بر آن و همچنین نقش آن در ایجاد رضایت مالی افراد، به موضوعی مهم برای سیاست‏گذاران بازارهای مالی تبدیل شده است که می‏تواند در نهایت، رضایت مالی افراد و رفاه اقتصادی و اجتماعی در سطح جامعه را به همراه داشته باشد (رحیم‏پور خانقاه و همکاران، 1400). با این حال، ادبیات بسیار کمی وجود دارد که رابطه تعصبات روانشناختی سرمایه‌گذاران با رضایت مالی را بررسی می‌کند. بنابراین، این پژوهش بر درک رفتاری تصمیمات سرمایه‌گذاری با تمرکز خاص بر تمایلات سرمایه‌گذار و چگونگی ارتباط آن با رضایت مالی درک شده تمرکز دارد.

 

2-2- رضایت مالی

رضایت مالی به افزایش رفاه اقتصادی اشاره دارد و از این‏رو یک عامل تعیین کننده اساسی در مسیر اقدامات آینده است (تارپ و همکاران^[18] ، 2020). رضایت مالی حالتی از سلامت و شادی مالی است و به ارزیابی ذهنی افراد از وضعیت مالی خود اشاره دارد. رضایت مالی از عوامل بسیاری از جمله درآمد، دانش مالی، نگرش مالی و رفتار مالی شکل می‏گیرد (هوبرت گامبا و همکاران^[19]، 2020). رضایت مالی میزانی است که افراد و خانواده‌ها دارای کفایت مالی و امنیت هستند (خیائو و همکاران[20]، 2006). رضایت مالی این احساس است که فرد توانسته است اهداف مالی خاصی را برآورده کند یا نیازهای مالی خاص خود را برآورده کند. رضایت مالی نشان دهنده یک وضعیت شاد و سالم و آزاد از نگرانی است و یک عامل مهم برای رفاه عمومی محسوب می‏گردد. رضایت مالی یک مفهوم نسبی است و سطح آن در طول دوره زندگی متغیر است (کیایی و همکاران، 1400). تعصبات سرمایه­گذار به مثابه باورها و نگرش­ها در نظر گرفته شده­اند، که در حضور آن سرمایه­گذاران قادر به دستیابی به اهداف مالی اعلام شده خود نیستند. این دلالت بر این دارد که حضور این تعصبات باعث می‌شود فرد از موقعیت مالی خود رضایت نداشته باشد. رضایت مالی معیاری از رفاه مالی است (نیومن و همکاران[21]، 2008).

روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری رضایت مالی توسعه ‌یافته است. با این حال، هیچ توافقی در مورد بهترین روش اندازه‌گیری رضایت مالی به دست نیامده است (جو[22]، 2008). معیارهای عینی رضایت مالی شامل معیارهای تک موردی و معیارهای چند گانه است. به گفته کانمن و کروگر[23] (2006)، معیارهای ذهنی، ویژگی‌های ادراک افراد از تجربیات آن‌ها را نشان می‌دهند، نه سودمندی آن‌ها به عنوان اقتصاددانان. این ادراکات، مقیاسی دقیق‌تر از احساسات واقعی هستند اگر به تجربه واقعی نزدیک‌تر شوند. بنابراین، معیار ذهنی رضایت مالی مبتنی بر درک فرد با توجه به موقعیت مالی آن‌ها در یک مقطع است. این ادراکات نتیجه تصمیمات واقعی مالی است که توسط فرد در گذشته ساخته شده و منجر به وضعیت مالی فعلی آنها شده است.

 

3-2- اعتماد به نفس بیش از حد و رضایت مالی

اعتماد به نفس بیش‌ از را می­توان اعتقادی بی‌اساس درباره توانایی­های شناختی، قضاوت­ها و استدلال شهودی فرد تعریف کرد (آسیایی و همکاران، 1400). همچنین، سرمایه‏گذاران اگرچه بر اساس توانایی خود و بر اساس اطلاعات تصمیم می‏گیرند اما ممکن است به اندازه کافی آموزش ندیده یا مهارت نداشته باشند. آنها بر توانایی خود برای تصمیم‏گیری بر اساس آنچه که معتقدند برای تصمیم‏گیری مناسب کافی است، تأکید می‏کنند. سرمایه‏گذاران ممکن است باور داشته باشند که مهارت‏های بیشتری نسبت به سایر سرمایه‏گذاران دارند که به این حالت، اعتماد به نفس بیش از حد گفته می‏شود (خاوا و همکاران^[24]، 2022). حس اعتقاد به توانایی­های خود برای تصمیم­گیری صحیح مالی، سرمایه­گذار را قادر می‏سازد گزینه­هایی را انتخاب کند که به آنها کمک کند تا به اهداف مالی خاصی دست یابند تا رضایت مالی خود را افزایش دهند. بنابراین، پیش­بینی می‏شود که بین اعتماد به نفس بیش از حد و رضایت مالی رابطه معنی­داری وجود دارد.

فرضیه اول: بین اعتماد به نفس بیش از حد و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

4-2- وابستگی به کارشناسان مالی و رضایت مالی

در این مطالعه وابستگی به کارشناسان مالی به عنوان تمایل به تکیه به توصیه‌های ارایه ‌شده توسط کارشناس مالی تعریف می‌شود. به گفته فیشر و گرهارت[25] (2007)، مشاور مالی به عنوان فرد یا سازمانی که تخصص مالی حرفه‌ای خود را به افرادی که به دنبال کمک یا اخذ تصمیمات سرمایه‌گذاری هستند ارائه می‌کند تعریف می­شود. تمایل به تکیه بر مشاوره متخصص، به این دلیل است که کارشناسان دانش و تخصص بیشتری دارند و از این­رو، سرمایه­گذاری­ها، سودآوری بیشتری به دنبال خواهد داشت. فیشر و گرهارد (2007) اظهار داشتند که گرفتن مشاوره مالی موفقیت سرمایه­گذاری را تحت تاثیر قرار می­دهد. زمانی که حوزه تصمیم‌گیری مشکل است مردم بیشتر تحت‌تاثیر مشاوره قرار می‌گیرند (گینو و شوئیتزر[26]، 2008). مطالعات نشان داده­اند که برنامه­ریزی مالی و مدیریت به عنوان یک دامنه بسیار پیچیده در نظر گرفته شده و مردم سطح سواد مالی بسیار ضعیف دارند. سطوح پایین سواد مالی منجر به میزان بالایی از استرس عاطفی و روانی ناشی از ناتوانی فرد برای مدیریت موثر مالی خود می­شود (ساهی، 2009). خیائو و همکاران (2006) دریافتند که با استفاده از مشاوران مالی، می‏توان رضایت مالی مشتریان را افزایش داد. بنابراین، فرض می‌شود که رابطه قابل‌توجهی بین اتکای به کارشناس و رضایت مالی وجود دارد.

فرضیه دوم: بین اتکای به کارشناس و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

5-2- گرایش به طبقه­بندی پول و رضایت مالی

طبقه‌بندی پول به گروه‌ها یا دسته­ها براساس استفاده و منبع سرمایه گرایش به طبقه‏بندی پول تعریف می‏شود. گرایش به طبقه‌بندی پول یک پدیده حسابداری ذهنی است (شفرین و تالر[27]، 1988). ناتوانی در درک تفاوت­ها (که می­تواند به دلیل طبقه­بندی به دست آید)، باعث می­شود فرد احساس عدم کنترل کرده و در نتیجه سطح رضایت را کاهش می­دهد. اختصاص دادن پول برای یک هدف خاص، مانع از آن می­شود که افراد پول را قبل از موعد صرف کنند، و در نتیجه مزایایی را در بلند مدت ایجاد می­کنند (پومپین، 2006). اختصاص دادن وجوه به مقوله­های مختلف، باعث می­شود که سرمایه‏گذاری‏های انتخاب­ شود که می­تواند در دستیابی به اهداف مالی کمک کند. این امر به سرمایه‏گذاران کمک می‌کند تا اهداف کوتاه‌مدت و بلند مدت خود را برآورده کرده و حس امنیت را تقویت و رضایت مالی را افزایش ‌دهند.

فرضیه سوم: بین گرایش به طبقه­بندی و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

 

 

6-2- گرایش به بودجه‌بندی و رضایت مالی

گرایش به بودجه‌بندی به عنوان گرایشی به برنامه‌ریزی برای پس‌انداز و سرمایه‌گذاری تعریف می‌شود. افرادی که بودجه خود را تامین می‌کنند، اظهار می‌دارند که رضایت مالی بیشتر می‌توانند از طریق برنامه‌ریزی برای مخارج حاصل شود (تیتوس و همکاران[28]، 1989). به علاوه، رفتار مالی فرد همانطور که با بودجه‌بندی نشان داده شد، به طور قابل‌توجهی با رضایت مالی مرتبط است (جو و گرابل[29]، 2004). با این حال، خیائو و همکاران (2006) دریافتند که بودجه یا برنامه‏ریزی مخارج رابطه قابل‌توجهی با رضایت مالی ندارد. ساهی (2017) نشان دادند که مردم ترجیح می‌دهند تصمیمات بودجه‌بندی را اول با اختصاص دادن پول خود به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و سپس باقی مانده برای مخارج انجام دهند. این رفتار نیز در مطالعه توسط جین و جوی (1997) مشاهده شد.

فرضیه چهارم: بین گرایش به بودجه‌بندی و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

7-2- گرایش به انطباق و رضایت مالی

گرایش به انطباق به انطباق‏پذیری با نیازهای متغیر مالی با گذشت زمان اشاره می­کند. افراد باید به طور مداوم با محیط دائماً در حال تغییر سازگار باشند (سوروس[30]، 2003). برخی افراد الگوهای سرمایه‌گذاری خود را براساس الزامات وضعیت بازار تغییر می‌دهند. علاوه بر این، براساس اهداف سرمایه‌گذاری، مردم پورتفولیوی سرمایه‌گذاری خود را اصلاح می‌کنند. این امر به سرمایه­گذاران اجازه می‌دهد تا احساس کنند که می‌توانند روندهای جدید را با تغییرات بازار هماهنگ کنند. اگر فرد قادر به دستیابی به اهداف مطلوب از طریق تطبیق با تغییرات در گذر زمان باشد، آن‌ها خود را قادر می‌بینند که نیازهای خود را برآورده کنند و این باعث رضایت آن‌ها می‌شود (کیومینس و نیستیکو، 2002).

فرضیه پنجم: بین گرایش به انطباق و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

8-2- مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها و رضایت مالی

این امر به عنوان تمایل به تصمیم‌گیری در مورد خرید، نگهداری و فروش سرمایه­گذاری، براساس اینکه آیا فعالیت‌های شرکت‌ها، محصولات و خدمات آنها می‌تواند بر محیط‌زیست و جامعه تاثیر داشته باشد یا خیر، تعریف می‌شود. بعد اخلاقی نقش مهمی در تصمیم­گیری­های سرمایه‏گذاری ایفا می­کند و مردم اخلاقیات را در نظر می‏گیرند و در شرکت­ها سرمایه‏گذاری می‏کنند، حتی اگر درآمد پیش­بینی شده آنها کمتر از دیگر شرکت‏ها باشد (ویلیامز[31]، 2007؛ نیلسون[32]، 2008). نیلسون (2009) معتقد است که افراد به وسیله سرمایه‌گذاری در مسئولیت‏پذیری اجتماعی، بازدهی را دریافت می‌کنند که به شکل سود مالی نیست. در عوض، سرمایه­گذاران می‌توانند با احساس اینکه در یک عامل ارزشمند مشارکت می‌کنند یا کاری برای دیگران انجام می‌دهند، ارزش دریافت کنند. فیشوف و همکاران[33] (2001) معتقدند که سرمایه‏گذاران گاهی وقت که متوجه می­شوند در بنگاه­هایی سرمایه­گذاری کرده‏اند که محصولات و رفتار آن‏ها غیرقابل قبول اجتماعی است نا امید می­شوند. از این‏رو، مردم در هنگام سرمایه‌گذاری، عامل مسئولیت اجتماعی را در نظر می‌گیرند و احساس رضایت می‌کنند زیرا آن‌ها احساس می‌کنند که ارزش‌های شخصی خود را با اهداف سرمایه‌گذاری­شان تطبیق می‌دهند. افرادی که به مسائل اجتماعی توجه دارند رضایت بیشتری از سرمایه‌گذاری خواهند داشت (مک‏دونالد[34]، 2008). وب­لی و همکاران (2001) در مطالعه خود دریافتند که سرمایه­گذاران اخلاقی، بیشتر متعهد به سرمایه‌گذاری اخلاقی هستند و به رغم عملکرد ضعیف، همچنان چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را ادامه می‌دهند.

فرضیه ششم: بین مسئولیت­پذیری اجتماعی و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

9-2- اتکا به همسر و رضایت مالی

بیشتر مردم ترجیح می‌دهند که در هنگام تصمیمات سرمایه‌گذاری، به همسر خود برای مشاوره و راهنمایی تکیه کنند. لیونز و همکاران[35] (2008) نشان دادند که افراد متاهل به طور کلی تصمیم خود را برای سرمایه­گذاری به تنهایی نمی­گیرند. در عوض انتخاب­های سرمایه­گذاری آنها تحت تأثیر همسرشان قرار می­گیرد، زیرا همسرشان به عنوان تصمیم­گیرنده خانوار در امور مالی عمل می­کند یا به این دلیل که زن و شوهر تصمیم­های مالی مشترک می‏گیرند. ساهی (2017) معتقد است زوج‌های متاهل در هنگام تصمیمات سرمایه‌گذاری و تنظیم اهداف مالی احساس رضایت می‌کنند.

فرضیه هفتم: بین اتکا به همسر برای تصمیمات سرمایه‌گذاری و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

10-2- خود کنترلی و رضایت مالی

خودکنترلی یعنی اینکه یک فرد در یک موقعیت، چقدر انعطاف‏پذیر و یا چقدر پایدار باشد. درک تأثیر خودکنترلی و رفتارهای مالی برای داشتن یک زندگی موفق بسیار حیاتی است. افرادی که دارای خودکنترلی پایین‏تری هستند، نسبت به افرادی که دارای خودکنترلی بالاتری هستند، از مدیریت مالی ضعیف‏تری برخوردار هستند (رحیم‏پور خانقاه و همکاران، 1400). شفرین و تالر (1988) توضیح دادند که خود کنترلی شامل "درگیری داخلی" بین "جنبه‏های ­عقلانی و عاطفی شخصیت فردی" است. خیائو و همکاران (2006) دریافتند که برنامه‌ریزی برای آینده و افزایش پس‌انداز به افزایش رضایت مالی کمک می‌کند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که رفتارهای مالی که شامل پس‌انداز و مدیریت پول نقد بودند رابطه مثبتی با رضایت مالی دارند (دولینگ و همکاران[36]، 2009). براساس مباحث فوق، فرضیه زیر مطرح می‌شود:

فرضیه هشتم: بین خود کنترلی و رضایت مالی رابطه وجود دارد.

 

11-2- پیشینه

نیکومرام و همکاران (1391)، تاثیر سوگیری شناختی سرمایه­گذاران بورس اوراق بهادار تهران بر ارزشیابی سهام را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاکی از وجود واکنش بیش از حد و کمتر از حد در دوره زمانی 1379-1387 تحت تاثیر سوگیری‏هایی نظیر شهود نمایندگی و اطمینان بیش از حد و همچنین ارتباط شاخص رفتاری با سن شرکت، فاکتورهایی مانند اندازه شرکت، نسبت B/M، قیمت و بازده گذشته سهام و... می­باشد. عموزاد مهدیرجی (1393) در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه تصمیمات رفتاری در تصمیم­گیری سرمایه­گذاران در بورس اوراق بهادار تهران به این نتیجه رسید که شدت تاثیر تعصب آشنایی بر تصمیمات سرمایه­گذاران بسیار زیاد و همچنین شدت اثر تعصبات اعتماد بیش از حد و توهم کنترل بر تصمیمات سرمایه­گذاران متوسط و نسبی می­باشد. جعفری و همکاران (1399) نقش عوامل روانشناختی و عملکردی بر تمایل به سرمایه‏گذاری در بازار سهام با نقش میانجی رضایت سرمایه‏گذار و ریسک ادارک شده سرمایه‏گذاران را بررسی کردند. یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد، ریسک ادراک شده و رضایت سرمایه‏گذاران نقش واسطه‏ای در رابطه بین عوامل روانشناختی و عملکردی بر تمایل به سرمایه‏گذاری در بازار سهام، دارند. سعادت‏زاده حصار و همکاران (1400)، ارتباط سوگیری شناختی در رفتار سرمایه‏گذاران با واسطه نوسانات قیمت سهام را بررسی کردند. آنان دریافتند که سوگیری‏های شناخی تحت شرایط نوسان کم کاهش یافته و در نتیجه در رفتار سرمایه‏گذاران کمتر تحت تاثیر سوگیری‏های شناختی قرار می‏گیرد. از طرفی سوگیری در شرایط نوسان زیاد نیز بر رفتار سرمایه‏گذاران تاثیر منفی داشته و اشتباهات را بالا می‏برد. آسیابی اقدم و همکاران (1400)، انتخاب سبد دارایی سهام مبتنی بر روش‌ اقتصاد رفتاری را بررسی کردند. انان دریافتند که اعتماد به نفس بیش از حد بر تصمیم‏گیری سرمایه‏گذاران تاثیرگذار است. رحیم‏پور خانقاه و همکاران (1400)، تأثیر خودکنترلی و دانش مالی بر رضایت مالی سرمایه‏گذاران بورس اوراق بهادار تهران با نقش میانجی رفتار مالی را بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان داد که خودکنترلی و دانش مالی به صورت مستقیم بر رفتار مالی سرمایه‏گذاران تاثیر دارند. همچنین، رفتار مالی به صورت مثبت بر رضایت مالی تأثیر دارد.

خیائو و همکاران (2006) دریافتند که بودجه یا برنامه مخارج رابطه قابل‌توجهی با رضایت مالی ندارد. فیشر و گرهارد (2007) و گینو و شوئیتزر (2008) به این نتیجه رسیدن که گرفتن مشاوره مالی موفقیت سرمایه­گذاری را تحت تاثیر قرار می­دهد و زمانی که حوزه تصمیم‌گیری مشکل است مردم بیشتر از خدمات مشاوره مالی استفاده می­کنند. لیونز و همکاران (2008) نشان دادند که افراد متاهل به طور کلی تصمیم خود را برای سرمایه­گذاری به تنهایی نمی­گیرند و با مشورت هم برای تصمیم­گیری اقدام می­کنند. ساهی و همکاران (2013)، تاثیر روان شناختی بر رفتار سرمایه‏گذاری مالی را بررسی کردند. یافته­ها نشان داد که سرمایه‏گذاران فردی دارای اعتقادات و ترجیحات متعددی هستند که تصمیمات سرمایه­گذاری را تحت تاثیر قرار می‏دهد. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که رضایت مالی فرد تحت تاثیر عواملی از جمله سن، وضعیت تاهل، شغل، تجربه کاری، میزان درآمد، میزان پس­انداز و سرمایه گذاری در بخش مالی قرار می­گیرد. این مطالعه نشان می­دهد که شناخت روانشناسی سرمایه­گذار فردی در درک بهتر تصمیمات سرمایه­گذاری فردی کمک می‏کند. ازوادی و همکاران (2015)، تاثیر سواد مالی بر رضایت مالی در مالزی را مورد آزمون قرار دادند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده­ها نشان می­دهد که برنامه­ریزی مالی تعیین کننده­ی مهم رضایت مالی است، در حالی که مدیریت پول مستقیما بر رضایتمندی تاثیر نمی­گذارد. علاوه بر این، سواد مالی و نگرش نسبت به پول بر رضایت مالی تاثیر گذارند. همچنین یافته­ها حاکی از آن است که هر کس باید مدیریت امور مالی و فعالیت­های مالی خود را به خوبی برنامه­ریزی کند. باکر و چویی­یی[37] (2016) تاثیر عوامل روانشناختی بر تصمیم­گیری سرمایه­گذاران در بازار سهام مالزی را مطالعه کردند. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که اعتماد به نفس، محافظه کاری و تعصب در دسترس بودن، تأثیرات قابل توجهی بر تصمیم­گیری سرمایه­گذاران دارند، همچنین مشخص شد که عوامل روانشناختی وابسته به جنسیت افراد می­باشد. ساهی (2017) به بررسی تاثیر تعصبات بر سطوح رضایت مالی پرداخت. نتایج نشان داد که اعتماد به نفس بیش از حد، وابستگی متقابل به کارشناسان و تعصب خودکنترلی رابطه مثبت و معنی­دار با سطوح رضایت مالی دارد. تارپ و همکاران^[38] (2020)، رابطه بین پنج ویژگی شخصیتی و رضایت مالی را در میان سالمندان بررسی کردند. آنان دریافتند که ویژگی‌های شخصیتی پیش‌بینی‌کننده‌های مهم رضایت مالی هستند. سمال و ماهاپوترا^[39] (2020) در تحقیقی به بررسی تاثیر تورش‏های رفتاری سرمایه‏گذاران برتصمیمات سرمایه‏گذاری آنها پرداخته‏اند. نتایج این تحقیق نشان داده که تعصبات رفتاری در میان سرمایه‏گذاران وجود دارد و اعتماد به نفس بیش از حد تاثیر معناداری بر روی تصمیمات سرمایه‏گذاران داشته‏اند. استرومبک و همکاران^[40] (2020) به بررسی خودکنترلی با رفتار مالی پرداختند. نتایج نشان داد که خودکنترلی تأثیر مثبت و قوی با رفتار مالی و رفاه مالی دارد. کارتینی و نادا^[41] (2021) در تحقیقی به بررسی تاثیر تورش‏های رفتاری سرمایه‏گذاران بر تصمیمات سرمایه‏گذاری آنها پرداخته‏اند. یافته‏های این تحقیق نشان داده که تورش اعتماد به نفس بیش از حد تأثیر بسزایی در تصمیمات سرمایه‏گذاری دارند. سک­سینسکا و همکاران^[42] (2021) نقش خودکنترلی در تصمیم‌گیری مالی پرخطر را بررسی کردند. این مطالعه نشان داد که تأمل در موفقیت‌های خودکنترلی تمایل افراد به ریسک‌های مالی را کاهش می‌دهد، در حالی که تأمل در شکست‌های خودکنترلی باعث می‌شود افراد بیشتر مستعد ریسک‌های مالی شوند. چاوالی و همکاران[43] (2021) در پژوهشی به بررسی این مورد پرداختند که آیا رفتار مالی بر رفاه مالی تاثیر دارد؟ در این مطالعه از پرسشنامه استفاده شده و نتیجه حاصل شد که عوامل رفتاری بر رفاه مالی سرمایه‏گذاران هندی تاثیر دارد. نو^[44] (2022)، تأثیر آموزش مالی والدین بر نگرش و رفتار مالی دانشجویان و نقش میانجی عزت نفس و دانش مالی را بررسی کرد. این مطالعه نشان داد که آموزش‌های مالی والدین با افزایش عزت‌نفس، بر نگرش و رفتار مالی فرزندان تأثیر مثبت می‌گذارد.

 

رضایت مالی

اعتماد به نفس بیش از حد

کارشناسان مالی

تمایل به طبقه­بندی پول

گرایش به بودجه‌بندی

گرایش انطباق به تمایل

مسئولیت­پذیری اجتماعی

اتکا به همسر

خود کنترلی

مدل پژوهش

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

3- روش شناسی پژوهش

از آنجا که هدف پژوهش حاضر تعیین روابط میان متغیرهاست، این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از حیث گردآوری اطلاعات، توصیفی - همبستگی و مبتنی بر مدل سازی معادلات ساختاری است و با توجه به زمان جمع‏آوری داده­ها، از نوع پژوهش­های مقطعی می­باشد. در این پژوهش از شیوه پرسشنامه استفاده شده است. در واقع این پژوهش به دنبال جمع­آوری اطلاعات برای توصیف شرایط موجود و آزمون فرضیه‏ها پژوهش می‏باشد. جامعة آماری این پژوهش را سرمایه­گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می‏دهد. با توجه اینکه تعداد جامعه آماری نامشخص می­باشد. لذا برای تعیین حجم نمونه  از روش جامعه آماری نا محدود  استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران و با استفاده از نمونه­گیری تصادفی ساده انجام شده است.

 

رابطه‎ 1)
رابطه‎ 2)

 

لذا در این مطالعه تعداد جامعه آماری مورد نظر نامحدود در نظر گرفته شد. براساس فرمول تعیین حجم کوکران، 384 نفر از سرمایه­گذاران انتخاب شدند و پرسشنامه­ها در اختیار آنان قرار گرفت. با توجه به اینکه احتمالاً برخی از پرسشنامه­ها ناقص تکمیل می­گردد و یا اصلاً جواب داده نمی­شود، برای این منظور 10 درصد به تعداد پرسشنامه­ها اضافه شد. بر این اساس 422 پرسشنامه بین جامعه نمونه توزیع که از این تعداد 322 پرسشنامه برگشت داده شد و در نهایت 311 پرسشنامه جهت تجزیه و تحلیل آماری مورد استفاده قرار گرفت.

 

جدول 1- متغیرها و گویه­های پرسشنامه و نحوه کد گذاری آن­ها

متغیر	نماد	گویه­ها
اعتماد به نفس بیش از حد	OV 1	اتخاذ تصمیمات سرمایه­گذاری دقیق­تر از دیگران	خاوا و همکاران (2022)
	OV 2	موافق با دانش کارشناسان مالی
	OV 3	سرمایه­گذار هوشمند
	OV 4	اطلاع از تصمیمات سرمایه­گذاری و نتایج آنها
خود کنترلی	SC 5	کنترل کردن هزینه­ها به سختی	استرومبک و همکاران (2020)
	SC 6	من کارهایی را انجام می‏دهم که در لحظه احساس خوبی دارم اما بعداً پشیمان می‏شوم
	SC 7	من اغلب بدون فکر کردن به همه گزینه‏ها عمل می‏کنم
مشاور سرمایه گذاری	ROE 1	اتخاذ تصمیمات سرمایه­گذاری بر اساس پیشنهاد مشاور سرمایه­گذاری	ساهی (2017)
	ROE 2	مشورت با مشاور سرمایه­گذاری قبل از سرمایه­گذاری
	ROE 3	واگذاری تصمیمات سرمایه­گذاری به مشاور سرمایه­گذار
	ROE 4	سرمایه­گذاری­ها باید توسط مشاوران هدایت شود
گرایش به انطباق	AT 5	تغییر الگوی سرمایه­گذاری در طول سال­ها
	AT 6	تاثیر گذاری نوسانات بازار بر تصمیمات سرمایه­گذاری
	AT	متفاوت بودن انتخاب­های سرمایه­گذاری
مسئولیت پذیری اجتماعی	SR 1	تاکید بر شرکت­هایی که از شیوه­های اخلاقی پیروی می­کنند
	SR 2	تاکید بر شرکت­هایی که براساس سیستم ارزش­های شرکتی تأسیس می­شوند
	SR 3	سرمایه­گذاری در شرکت­هایی که فعالیت­های مسئولیت­پذیری اجتماعی را در بر می‏گیرند
طبقه­بندی	CT 1	اختصاص پول به حساب­های جداگانه براساس استفاده از آنها
	ST 2	نگهداری پول به حساب­های جداگانه و بر اساس منبع آن
بودجه­بندی	BT 1	اختصاص پول ابتدا برای پس­انداز و سرمایه­گذاری سپس موارد دیگر
	BT 2	بودجه ماهیانه از پیش تعیین شده برای سرمایه­گذاری
اتکا به همسر	SE 1	تأثیر عمده­ همسر بر تصمیمات سرمایه­گذاری
	ES 2	مشورت با همسر در ارتباط با تصمیمات پس­انداز و سرمایه‏گذاری
رضایت مالی	FS 1	رضایت از سطح پس­انداز فعلی	منبع: تارپ و همکاران (2020)
	FS 2	قادر به اداره امور اضطراری مالی خانواده
	FS 3	دسترسی به پول برای رفع نیازهای آینده
	FS 4	قادر به مدیریت پول در برابر تورم
	FS 5	دسترسی به پول برای رفع نیازهای فعلی
	FS 6	قادر به برنامه­ریزی برای مالیات
	FS 7	توانایی پرداخت مبلغ نقدی برای بدهی، وام و غیره
	FS 8	رضایت از سطح درآمد فعلی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

روش­های گردآوری اطلاعات در این پژوهش را به‌ طورکلی می­توان به دودسته، روش­های کتابخانه­ای و روش­های میدانی تقسیم نمود. در این پژوهش در خصوص جمع­آوری اطلاعات مربوط به تأیید یا رد فرضیه­های پژوهش از لحاظ مبانی نظری (جمع­آوری اطلاعات مربوط به ادبیات پژوهش) از روش کتابخانه­ای استفاده ‌شده است؛ و برای جمع‌آوری داده‌های پرسشنامه از روش میدانی استفاده‌ گردید. ابزار اصلی در این پژوهش، پرسشنامه با مقیاس لیکرت است. برای اطمینان از فرآیند اندازه‏گیری متغیرها توسط پرسشنامه از شاخص‏های روایی و پایایی پرسشنامه استفاده گردید و از نظرات اساتید متخصص بهره گرفته شد. از آنجا که پرسشنامه استفاده شده استاندارد است، روایی آنها در مطالعات متعدد خارجی تأیید شده است. در این پژوهش نیز برخی از سؤالاتی که دارای ابهام بودند اصلاح شدند و پس از بازنگری، مورد تایید خبرگان قرار گرفت و به تایید رسید که این امر بیانگر روایی صوری سوالات پرسشنامه می‌باشد. برای تعیین قابلیت اعتماد پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که بیانگر ثبات و همسانی درونی پرسشنامه است و میزان آن برای بخش­های مختلف پرسشنامه در جدول 2 آمده است.

 

جدول 2- بررسی پایایی متغیرهای پژوهش

متغیرهای پژوهش	نماد	تعداد	آلفای کرونباخ	نتیجه
اعتماد به نفس بیش از حد	Overconfidence	4	722/0	قبول
اتکا به کارشناسان مالی	Reliance on expert	4	787/0	قبول
گرایش به طبقه­بندی پول	Categorisation tendency	2	726/0	قبول
گرایش به بودجه‌بندی	Budgeting tendency	2	724/0	قبول
گرایش به انطباق	Adaptive tendency	3	711/0	قبول
مسئولیت­پذیری اجتماعی	Socially responsible investing	3	738/0	قبول
اتکا به همسر	Spouse effect	2	760/0	قبول
خود کنترلی	Self control	3	759/0	قبول
رضایت مالی	financial satisfaction	8	825/0	قبول

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

سازه­هایی که پایایی ترکیبی آنها بیشتر از مقدار 7/0 باشد، از پایایی قابل قبولی برخوردارند و هر چه این مقدار به 1 نزدیک­تر باشد، پایایی آن سازه بیشتر است. با توجه به نتایج جدول 2 می‏توان گفت سنجه­های پژوهش از پایایی قابل قبولی برخوردارند.

 

4- یافته‏های پژوهش

بخش اول توصیف ویژگی­های فردی و جمعیت شناختی می­باشد. شاخص‌های فراوانی و درصد فراوانی ویژگی­های فرد و جمعیت شناختی گروه نمونه به شرح ذیل است:

جنسیت: توزیع جنسیت پاسخ دهندگان به پرسشنامه‏ها را نشان می‌دهد. جامعه آماری مورد مطالعه را 67 درصد آقایان و 33 درصد خانم‏ها تشکیل داده‏اند.

سطح تحصیلات پاسخ‌دهندگان: خصوصیات و فراوانی سطح تحصیلات پاسخ ­دهندگان به پرسشنامه‌ها را نشان می­دهد. سطح تحصیلات پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه­ها عبارتند‌از:  دیپلم 8 درصد، کاردانی 17 درصد، کارشناسی 51 درصد و کارشناسی ارشد و بالاتر 24 درصد می­باشند.  بیشترین سطح تحصیلات پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه­ها به ترتیب مربوط سطح تحصیلات کاشناسی می­باشد.

سابقه فعالیت: فراوانی و درصد فراوانی سابقه فعالیت پاسخ‏دهندگان به پرسشنامه­ها را نشان می­دهد. بین 1-5 سال 48 درصد، بین 6-10 سال 33 درصد، بین 11-15 سال 15 درصد، بین 16-20 سال 4 درصد می‏باشد.

یافته­های این پژوهش از طریق بررسی مدل­های اندازه­گیری متغیر برون‏زا (تعصبات روانشناختی) و متغیر درون‏زا (رضایت مالی) در نرم افزار LISREL و بررسی مدل ساختاری پژوهش، اکتساب شده است که در ادامه به تفصیل بیان می‏شود.

مقادیر ضریب همبستگی بین متغیرهای پژوهش در جدول 3 نشان داده شده است.

 

جدول 3- آزمون ضریب همبستگی بین متغیرهای پژوهش

	اعتماد	مشاور	خود کنترلی	طبقه­بندی	بودجه­بندی	انطباق	مسئولیت­	همسر
اعتماد	1	459/0	556/0	849/0	341/0	234/0	422/0	398/0
مشاور	--	1	510/0	461/0	810/0	236/0	606/0	853/0
خود کنترلی	--	--	1	457/0	507/0	297/0	270/0	477/0
طبقه­بندی	--	--	--	1	400/0	210/0	404/0	390/0
بودجه­بندی	--	--	--	--	1	275/0	424/0	791/0
انطباق	--	--	--	--	--	1	212/0	202/0
مسئولیت	--	--	--	--	--	--	1	429/0
همسر	--	--	--	--	--	--	--	1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان طور که مشاهده می­شود، رابطة بین اعتماد به نفس بیش از حد، مشاور سرمایه­گذاری، خود کنترلی، گرایش به طبقه­بندی، بودجه­بندی، گرایش به انطباق، مسئولیت­پذیری اجتماعی و اتکا به همسر با رضایت مالی در سطح معناداری 01/0 معنادار است. بیشترین میزان همبستگی معنادار به رابطه اتکا به مشاور و مشورت با همسر با ضریب 853/0 و کمترین میزان همبستگی معنادار به رابطه گرایش به انطباق و مشورت با همسر با ضریب 202/0 مربوط می­شود.

مدل ساختاری پژوهش در حالت ضرایب مسیر استاندارد شده در شکل 1، نشان داده شده است. این ضرایب نشان دهندة قوت روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته در مدل است. در واقع در این بخش به منظور آزمون فرضیه­های پژوهش، از روش تحلیل مسیر در قالب مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. همچنین مدل ساختاری در حالت عدد معناداری در شکل 2 نشان داده شده است. در مدل استخراج شده، اعتماد به نفس بیش از حد با نماد (Ov)، مشاور سرمایه‏گذاری با نماد (ROE)، خود کنترلی با نماد (SC)، گرایش به طبقه­بندی با نماد (CT)، گرایش به بودجه­بندی با نماد (BT)، گرایش به انطباق با نماد (AT)، مسئولیت­پذیری اجتماعی با نماد (SR)، اتکا به همسر با نماد (SE) و رضایت مالی با نماد (FS) مشخص شده است. با توجه به آزمون معناداری ضرایب مسیر، یافته­ها نشان می­دهد که ارتباط بین تمام متغیرهای پژوهش در سطح 99 درصد معنادار بوده و تأیید می­شود.

 

 

شکل 2- مدل ساختاری در حالت  عدد معناداری

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

جدول 4- شاخص­های برازندگی مدل ساختاری پژوهش

شاخص برازندگی	برازش خوب	برازش قابل قبول	مقادیر  بدست‌ آمده
			66/546
p value			0000/0
			939/2
RMSEA			079/0
GFI			98/0
AGFI			93/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همان طور که شاخص­های برازندگی در جدول 4 نشان می­دهند، مدل ساختاری پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.

 

5- نتیجه­گیری

در ادامه با توجه به اینکه الگوی ساختاری پژوهش تأیید شده است، به بررسی فرضیه­های پژوهش با استفاده از ضرایب تأیید و سطح معناداری هر یک از ضرایب تأیید پرداخته می­شود. نتیجه کلّی آزمون فرضیه­های پژوهش در جدول 5 نمایش داده شده است.

 

جدول 5- نتیجه کلّی آزمون فرضیه­های پژوهش بر اساس مدل ساختاری

مسیر از           به	ضرایب مسیر	مقادیر T	نتیجه
اعتماد به نفس بیش از حد ç  رضایت مالی	83/0	02/8	تایید
اتکا به کارشناس ç              رضایت مالی	81/0	74/7	تایید
گرایش به طبقه­بندی ç        رضایت مالی	76/0	09/7	تایید
گرایش به بودجه­بندی    ç    رضایت مالی	63/0	67/5	تایید
گرایش به انطباق    ç          رضایت مالی	52/0	12/4	تایید
مسئولیت­پذیری اجتماعی ç   رضایت مالی	59/0	57/4	تایید
اتکا به همسر   ç     رضایت مالی	72/0	15/6	تایید
خود کنترلی  ç       رضایت مالی	67/0	89/5	تایید

منبع: یافته‌های پژوهشگر

بنابر نتایج آزمون فرضیه اول، اعتماد به نفس بیش از حد با ضریب مسیر 37/0 و آماره تی 46/4 تاثیر مثبت و معنادار بر رضایت مالی دارد. به عبارت دیگر سطح بالاتر اعتماد به نفس بیش از حد با سطح بالاتری از رضایت مالی در ارتباط است. نتایج این فرضیه با مطالعات باکر و چویی­یی (2016)، ساهی (2017) و عموزاد مهدیرجی (1393) همخوانی و مطابقت دارد. در این رابطه، می‏توان چنین استدلال کرد که حس اعتقاد به توانایی­های خود برای تصمیم­گیری صحیح مالی، سرمایه­گذار را قادر می­سازد گزینه­هایی را انتخاب کند که به آنها کمک کند تا به اهداف مالی خاصی دست یابند تا رضایت مالی خود را افزایش دهند. نتایج آزمون فرضیه دوم بیان کننده تاثیر مثبت و معنادار اتکا به کارشناس بر رضایت مالی با ضریب مسیر 46/0 و آماره تی 49/5 است. نتایج این فرضیه، با یافته‏های پژوهش خیائو و همکاران (2006)، فیشر و گرهارد (2007)، گینو و شوئیتزر (2008)، ساهی (2009) و ساهی (2017) هم­راستا می­باشد. با توجه به نتیجه حاصل، می‏توان استدلال کرد که گرفتن مشاوره مالی موفقیت سرمایه‏گذاری را تحت تاثیر قرار می­دهد. زمانی که حوزه تصمیم‌گیری مشکل است مردم بیشتر تحت‌تاثیر مشاوره قرار می‌گیرند. فرضیه سوم حاکی از آن بود که گرایش به طبقه­بندی با ضریب مسیر 46/0 و آماره تی 49/5 دارای تاثیر مثبت و معنادار بر رضایت مالی می­باشد. یافته‏های پژوهش پومپین (2006)، مگویلنر و همکاران (2008) نتایج این فرضیه را تایید می­کند. اما یافته­­های پژوهش ازوادی و همکاران (2015) عکس این نتیجه را تایید می­کند. اختصاص دادن وجوه به مقوله­های مختلف، باعث می­شود که سرمایه‏گذاری‏های انتخاب­ شود که می­تواند در دستیابی به اهداف مالی کمک کند. این امر به سرمایه­گذاران کمک می‌کند تا اهداف کوتاه‌مدت و بلند مدت خود را برآورده کرده و حس امنیت را تقویت و رضایت مالی را افزایش ‌دهند. نتایج بدست آمده از فرضیه چهارم نشان داد که گرایش به بودجه­بندی با ضریب مسیر 46/0 و آماره تی 49/5 تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مالی دارد. نتایج این فرضیه با مطالعات جین و جوی (1997)، جو و گرابل (2004) و ساهی (2017) هم راستا می­باشد. اما این نتایج، یافته­های خیائو و همکاران (2006 را تایید نمی­کند. در این رابطه، می­توان چنین گفت که مردم ترجیح می‌دهند تصمیمات بودجه‌بندی را اول با اختصاص دادن پول خود به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری و سپس باقی مانده برای مخارج انجام دهند. نتایج آزمون فرضیه پنجم، گرایش به انطباق با ضریب مسیر 37/0 و آماره تی 46/4 تاثیر مثبت و معنادار بر رضایت مالی دارد. نتایج این فرضیه با مطالعات کیومینس و نیستیکو (2002) و ساهی (2017) همخوانی و مطابقت دارد. در این رابطه، می­توان چنین استدلال کرد که اگر فرد قادر به دستیابی به اهداف مطلوب از طریق تطبیق با تغییرات در گذر زمان باشد، آن‌ها خود را قادر می‌بینند که نیازهای خود را برآورده کنند و این باعث رضایت آن‌ها می‌شود. فرضیه ششم تاثیر مثبت و معنادار مسئولیت­پذیری اجتماعی با ضریب مسیر 37/0 و آماره تی 46/4 بر رضایت مالی نشان داد. یافته‏های پژوهش فیشوف و همکاران (2001)، وب­لی و همکاران (2001) و کلر و سیگریست (2006) نتایج این فرضیه را تایید می­کند. می­توان اینگونه بیان کرد که اگرچه شرکت‌هایی که مسئولیت­پذیری اجتماعی را رعایت می­کنند ممکن است بازده کمتری داشته باشند، اما سرمایه­گذاران احساس می‌کنند که سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت در این شرکت‌ها امن‌تر خواهد بود. نتایج بدست آمده از فرضیه هفتم نشان داد که اتکا به همسر با ضریب مسیر 46/0 و آماره تی 49/5 تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مالی دارد. نتایج این فرضیه با مطالعات لیونز و همکاران (2008)، ساهی (2017) هم راستا می‏باشد. از سوی دیگر، خود کنترلی تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مالی با ضریب مسیر 16/0 و آماره تی 52/2 دارد. نتایج این فرضیه با مطالعه خیائو و همکاران (2006)، دولینگ و همکاران (2009) و ساهی (2017) هم­راستا می­باشد.

 

6- پیشنهادها

بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده از رابطه بین تعصبات روانشناختی و رضایت مالی سرمایه­گذاران، به نظر می‏رسد سرمایه­گذاران باید از دانش و تجربه کارشناسانی که دانش و تخصص بیشتری دارند جهت مشاوره در زمینه سرمایه‏گذاری‏های خود استفاده کنند تا سرمایه‏گذاری آنان سودآوری بیشتری به دنبال داشته باشد. همچنین اختصاص دادن وجوه به مقوله­های مختلف سرمایه­گذاری این امر موجب می­شود که فرصت­های سرمایه‏گذاری‏های انتخاب­ شود که می­تواند در دستیابی به اهداف مالی به آنان کمک کند. علاوه بر موارد فوق، پیشنهاد می‏گردد افراد برای آینده و افزایش پس‌انداز، برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند چون این مقوله  به افزایش رضایت مالی کمک می‌کند.

• با توجه به اینکه رضایت مالی در ایران دارای تجربه پژوهشی اندکی است، مجال بحث و پژوهش برای آن مهیاست. در این زمینه می­توان به موارد زیر جهت مبنای پژوهش اشاره کرد:
• بررسی تاثیر آموزش مالی و تعصبات روانشناختی بر تصمیمات سرمایه­گذاران
• بررسی تاثیر سواد مالی و ادراک خطر بر رضایت مالی
• بررسی تاثیر سواد مالی بر رضایت مالی سرمایه­گذاران

 

[1] گروه مدیریت، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران(نویسنده و مسئول) [e-mail]

[2] گروه مدیریت مالی، شرکت کارگزاری خبرگان سهام، تهران، ایران [e-mail]     

[3]. Sahi et al

[4]. Ackert

[5]. Khawaja et al

[6]. Azwadi et al

[7]. Johnson et al

[8]. Kubilay & Bayrakdaroglu

[9]. Taffler & Tuckett

[10]. Bechara

[11]. Haselton et al

[12]. Pompian

[13]. Baker & Nofsinger

[14]. Haselton et al

[15]. Haselton & Buss

[16]. Haselton & Nettle

[17] . Olsen

[18]. Tharp et al

[19]. Hubert Ngamaba et al

[20]. Xiao et al

[21]. Newman et al

[22]. Joo

[23]. Kahneman and Krueger

[24]. Xiaoa et al

[25]. Fischer and Gerhardt

[26]. Gino & Schweitzer

[27]. Shefrin & Thaler

[28]. Titus et al

[29]. Joo & Grable

[30]. Soros

[31]. Williams

[32]. Nilsson

[33]. Fischhoff et al

[34]. MacDonald

[35]. Lyons et al

[36]. Dowling et al

[37]. Bakar & Chui Yi

[38]. Tharp et al

[39]. Samal & Mohapatra

[40]. Strömbäck et al

[41]. Kartini & Nahda

[42]. Sek´sci´nska et al

[43]. Chavali et al

[44]. Noh

مراجع

فهرست منابع

• ابراهیمی لیفشاگرد، عباس؛ پاکیزه، کامران؛ رئیسی فر، کامیار. (1398). بررسی تأثیر ویژگی‏های شخصیتی سرمایه‏گذاران بر عملکرد سرمایه‏گذاری با نقش میانجی سوگیری‏های مکاشفه‏ای. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار، 12(42)، 107-128.
• آسیابی اقدم، لیلا؛ رحیم‏زاده، اشکان؛ فلیحی، نعمت و رجایی، یدالله. (1400). "انتخاب سبد دارایی سهام مبتنی بر روش‌ اقتصاد رفتاری ( مورد مطالعه بازار بورس تهران)"، فصلنامه اقتصاد مالی، 15(55)، 190-155.
• جعفری، سلیل؛ گرکز، منصور؛ سعیدی، پرویز؛ معطوفی، علیرضا. (1399). بررسی نقش عوامل روانشناختی و عملکردی بر تمایل به سرمایه گذاری در بازار سهام با نقش میانجی رضایت سرمایه گذار و ریسک ادارک شده سرمایه گذاران. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار، 13(48)، 47-62.
• رحیم‏پور خانقاه، فاطمه؛ فضل‏زاده، علیرضا؛ نقدی، سجاد و احمدیان، وحید. (1400). "تأثیر خودکنترلی و دانش مالی بر رضایت مالی سرمایه‏گذاران بورس اوراق بهادار تهران با نقش میانجی رفتار مالی"، چشم انداز مدیریت مالی، شماره 35، 173-197.
• زینی‏وند، محمد؛ جنانی، محمدحسن؛ همت‏فر، محمود؛ ستایش، محمدرضا. (1400). سوگیری‏های رفتاری و تصمیمات سرمایه‏گذاران حقیقی و حقوقی مبتنی بر اطلاعات تکنیکال در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه اقتصاد مالی، 15(4)، 233-257.
• سعادت‏زاده حصار، بهزاد؛ عبدی، رسول؛ محمدزاده سالطه، حیدر؛ نریمانی، محمد. (1400). بررسی ارتباط سوگیری شناختی در رفتار سرمایه گذاران با واسطه نوسانات قیمت سهام، فصلنامه اقتصاد مالی، 15(56)، 320-303.
• عموزاد مهدیرجی، علی اصغر. (1393). "بررسی رابطه تصمیمات رفتاری در تصمیم­گیری سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران"، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت، حسابداری و اقتصاد، بصورت الکترونیکی، موسسه بین­المللی عالی علوم و فناوری حکیم عرفی شیراز.
• غیور باغبانی، سید مرتضی و بهبودی، امید. (1396). "عوامل مؤثر در بروز رفتار سرمایه گذاران با رویکرد پدیدارنگاری"، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره سوم.
• کیایی، مهسا؛ محمدی، فاطمه؛ حسین‏خانی، زهرا و مطلبی، سیده آمنه. (1400). "بررسی نقش میانجی‏گری رضایت مالی در ارتباط بین سواد مالی و کیفیت زندگی در سالمندان بازنشسته شهر قزوین"، مجله سالمندی ایران، 32598/sija.2022.2778.5 .
• نیکومرام، هاشم؛ رهنمای رودپشتی، فریدون؛ هیبتی، فرشاد و یزدانی، شهره. (1391). "تاثیر سوگیری شناختی سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران بر ارزشیابی سهام"، فصلنامه علمی پژوهشی دانش مالی تحلیل اوراق بهادار، شماره سیزدهم.