مقایسه ترکیبات فرار جمعیت‌هایی‌ از گیاه دارویی Eryngium noeanum Boiss. و Eryngium iranicum Mozaff. در ایران

اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی

مقاله 4، دوره 11، شماره 1، فروردین 1402، صفحه 49-64   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/ejmp.2023.702346

نویسندگان

عبدالباسط محمودی¹؛ محمد تقی عبادی²؛ مهدی عیاری نوش آبادی^{* 3}

¹گروه علوم باغبانی/ دانشکده کشاورزی/ دانشگاه تربیت مدرس/تهران/ ایران

²گروه علوم باغبانی/ دانشکده کشاورزی/ دانشگاه تربیت مدرس/ تهران/ ایران

³گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

در این مطالعه اندام هوایی گونه­ Eryngium noeanum Boiss. با نام فارسی ” زول بیابانی“، از چهار رویشگاه مختلف الموت (AL) (استان قزوین)، گردنه آهوان (AH) (سمنان)، رازقان (RZ) (مرکزی) و گردنه بشم (BA) (سمنان) و گونه Eryngium iranicum Mozaff. از اطراف روستای نیک­پی (NP) (زنجان) به ترتیب با ارتفاع 1600، 1980، 2450، 2150 و 1400 متر ازسطح دریا در تیر ماه سال 1397 جمع­آوری گردید. نمونه­های گیاهی خشک شده در سایه، با روش تقطیر با آب توسط کلونجر اسانس‌گیری شد. آنالیز کیفی و کمی اسانس به ترتیب توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف­سنج جرمی (GC-MS) و دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC-FID) انجام شد. محتوای اسانس به‌ترتیب، 0/3، 0/4، 0/55، 0/2 و 0/1 درصد (وزنی/وزنی) برای AL، AH، RZ، BA و NP بود. مهمترین ترکیبات نمونه اسانس­ها شامل: آمورفا-11،4-داین (14/0، 17/6، 9/0 و 13/6 درصد)، گاما-سلینن (21/5، 40/5، 23/1 و 35/7 درصد)، اسپاتولنول (4/6، 0/7، 6/4 و 5/5 درصد)، اودیسم-7(11)-اِن-4-اُل (3/4، 0/5، 6/7 و 4/4 درصد) و سیس-فالکارینول (20/3، 1/0، 20/0 و 15/2 درصد) به ترتیب برای نمونه­های AL، AH، RZ و BA بود. همچنین در نمونه NP مهمترین ترکیبات نمونه اسانس شامل: اِن-اُکتانال (12/8 درصد)، میرتنول (12/5 درصد) و سیس-فالکارینول (13/5 درصد) بود. عمده ترکیبات موجود در اسانس گونه E. noeanum در جمعیت­های مختلف را سزکوئی­ترپن­ها (حدود 90-70 درصد) و عمده ترکیبات اسانس E. iranicum را ترکیبات غیرترپنی (56 درصد) تشکیل می­دهد. زول بیابانی از دسته گیاهان دارویی مرتعی و بومی ایران، که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. علیرغم ظاهری تیغ دار، دارای پیکره رویشی بزرگ، درصد اسانس قابل قبول و همچنین ترکیبات سزکوئی­ترپنی و پلی استیلنی ارزشمندی است که می­تواند در میان اسانس­های تجاری دنیا قرار بگیرد. همچنین پایه تحقیقات متعدد دیگر در حوزه­های مختلف باشد. مطالعات بیولوژیک بر ترکیبات اسانس این گیاه، می‌تواند به تعیین معیار کیفیت و استاندارد سازی آن کمک بسیار زیادی کند.  

کلیدواژه‌ها

اسانس؛ زول بیابانی؛ سیس-فالکارینول؛ گاما-سلینن؛ گیاهان مرتعی

مراجع

Ale Omrani Nejad, S.M.H., Naghdi Badi, H., Mehrafarin, A., Abdossi, V. and Khalighi-Sigaroodi, F. 2019. The impact of macro environmental factors on essential oils of Oliveria decumbens Vent. from different regions of Iran. Jundishapur Journal of Natural Pharmaceutical Products. 14(2).

British Pharmacopoeia. 1988. British pharmacopoeia London HMSO. 137-138.

Brophy, J. J., Goldsack, R. J., Copeland, L. M. and Palá-Paúl, J. 2003. Essential oil of Eryngium L. species from New South Wales (Australia). Journal of Essential Oil Research. 15(6): 392-397.

Bylaitë, E., Roozen, J.P., Legger, A., Venskutonis, P.R. and Posthumus, M.A. 2000. Dynamic head space-gas chromatography-olfactometry analysis of different anatomical parts of lovage (Levisticum officinale Koch) at eight growing stages. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 48(12): 6183-6190.

Capetanos, C., Saroglou, V., Marin, P. D., Simic, A. and Skaltsa, H. D. 2007. Essential oil analysis of two endemic Eryngium L. species from Serbia. Journal-serbian chemical Society. 72(10): 961-965.

Darriet, F., Andreani, S., De Cian, M. C., Costa, J. and Muselli, A. 2014. Chemical variability and antioxidant activity of Eryngium maritimum L. essential oils from Corsica and Sardinia. Flavour and Fragrance Journal. 29(1): 3-13.

Duke, J.A., Buts-Godwin, M.J., du Cellier, J. and Duke, P.A. 2002. Handbook of Medicinal Herbs. CRC Press, New York, 896p.

Farhang, S. A., Kheyri, A., Soleymani, A. and Zibaseresht, R. 2015. Evaluation of morphological traits and oil contents of Achillea aucheri from different altitudes. Journal of Medicinal Plants and By-products. 4(2): 219-223.

Hashemabadi, D. and Kaviani, B. 2011. Chemical constituents of essential oils extracted from the leaves and stems of Eryngium caucasicum Trautv. from Iran. Journal of Essential Oil Bearing Plants. 14(6): 693-698.

Kikowska, M., Kalemba, D., Dlugaszewska, J. and Thiem, B. 2020. Chemical composition of essential oils from rare and endangered species—Eryngium maritimum L. and E. alpinum L. Journal of Plants. 9(4): 417.

Küpeli, E., Kartal, M., Aslan, S. and Yesilada, E. 2006. Comparative evaluation of the anti-inflammatory and antinociceptive activity of Turkish Eryngium species. Journal of Ethnopharmacology. 107(1): 32-37.

Landoulsi, A., Roumy, V., Duhal, N., Skhiri, F. H., Rivière, C., Sahpaz, S. and Hennebelle, T. 2016. Chemical composition and antimicrobial activity of the essential oil from aerial parts and roots of Eryngium barrelieri Boiss. and Eryngium glomeratum Lam. from Tunisia. Chemistry & biodiversity. 13(12): 1720-1729.

Le Claire, E., Schwaiger, S., Banaigs, B., Stuppner, H. and Gafner, F. 2005. Distribution of a new rosmarinic acid derivative in Eryngium alpinum L. and other Apiaceae. Journal of agricultural and food chemistry. 53(11): 4367-4372.

Mahmoudi, A., Ayyari, M. and Ebadi, M.T. 2019. Chemical Composition of Essential Oils in Eryngium billardieri F. Delaroche from Three Different Regions in Iran. In: proceedings of 8th National Congress on Medicinal Plants, 24-25 April., Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, pp. 454.

Mahmoudi, A., Ebadi, M. T. and Ayyari, M. 2020. Aerial parts volatile components of three different accessions of Eryngium thyrsoideum Boiss. from Iran. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 36(2): 245-258. (In Persian)

Marcetic, M., Petrovic, S., Milenkovic, M., Vujisic, L., Tesevic, V. and Niketic, M. 2014. Composition and antimicrobial activity of root essential oil of Balkan endemic species Eryngium palmatum. Chemistry of Natural Compounds. 49(6): 1140-1142.

Merghache, D., Boucherit-Otmani, Z., Merghache, S., Chikhi, I., Selles, C. and Boucherit, K. 2014. Chemical composition, antibacterial, antifungal and antioxidant activities of Algerian Eryngium tricuspidatum L. essential oil. Natural product research. 28(11): 795-807.

Mozaffarian, V. 2008. Iranian Flora, Umbelliferae (No. 54). Research Institute of Forests and Rangelands, 596p. (In Persian)

Mozaffarian, V. 2012. Identification of medicinal and aromatic plants of iran. Farhang Moaser Published, 1350p. (In Persian)

Mozaffarian, V. 2013. Two new species and two new records of Apiaceae from Iran. Rostaniha. 14(1): 36-42.

Santos-Gomes, P. C. and Fernandes-Ferreira, M. 2001. Organ-and season-dependent variation in the essential oil composition of Salvia officinalis L. cultivated at two different sites. Journal of agricultural and food chemistry. 49(6): 2908-2916.

Sefidkon, F., Dabiri, M. and Alamshahi, A. 2004. Chemical composition of the essential oil of Eryngium billardieri F. Delaroche from Iran. Journal of essential oil research. 16(1): 42-43.

Sepanlou, M. G., Ardakani, M. M., Hajimahmoodi, M., Sadrai, S., Amin, G. R., Sadeghi, N. and Lamardi, S. N. S. 2019. Ethnobotanical and traditional uses, phytochemical constituents and biological activities of Eryngium species growing in Iran. Traditional Medicine Research. 4(3): 148-159.

Sodeifian, G., Sajadian, S. A. and Ardestani, N. S. 2017. Experimental optimization and mathematical modeling of the supercritical fluid extraction of essential oil from Eryngium billardieri: application of simulated annealing (SA) algorithm. The Journal of Supercritical Fluids. 127: 146-157.

Thiem, B., Kikowska, M., Kurowska, A. and Kalemba, D. 2011. Essential oil composition of the different parts and in vitro shoot culture of Eryngium planum L. Molecules. 16(8): 7115-7124.

Thomas, P., Essien, E., Ntuk, S. and Choudhary, M. 2017. Eryngium foetidum L. essential oils: chemical composition and antioxidant capacity. Medicines. 4(2): 24.

Wong, K. C., Feng, M. C., Sam, T. W. and Tan, G. L. 1994. Composition of the leaf and root Oils of Eryngium foetidum L. Journal of Essential Oil Research. 6(4): 369-374.

Wörz, A. and Diekmann, H. 2010. Classification and evolution of the genus Eryngium L.(Apiaceae-Saniculoideae): results of fruit anatomical and petal morphological studies. Plant Diversity and Evolution. 128(3-4): 387-408.

Wörz, A. 2005. A new subgeneric classification of the genus Eryngium L. (Apiaceae, Saniculoideae). Botanische Jahrbücher. 126(2): 253-259.

Zhang, Z., Li, S., Ownby, S., Wang, P., Yuan, W., Zhang, W. and Beasley, R. S. 2008. Phenolic compounds and rare polyhydroxylated triterpenoid saponins from Eryngium yuccifolium. Phytochemistry. 69(10): 2070-2080.

Żukowski, W. and Jackowiak, B. 1995. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego I Wielkopolski; Bogucki Wydawnictwo Naukowe Poznań: Górna Wilda, Poland: 22-25.