سنجش تبدیل و ارتقای روستاها به شهر در راستای توسعه منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان تبریز)

آمایش محیط

دوره 16، شماره 60، خرداد 1402، صفحه 181-206   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

اکبر حمیدی¹؛ فاطمه عباسیان²؛ شاهین علیزاده زنوزی^{* 3}

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

²دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

امروزه تبدیل روستا به شهر به عنوان یک چالش اساسی در مباحث شهرنشینی و توسعه مطرح بوده و بسیاری از کشورها، خصوصاً کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند. در ایران نیز تبدیل روستا به شهر به عنوان یکی از موضوعات مهم در مباحث توسعه شهری و روستایی مطرح بوده است. چون توسعه این استراتژی تأثیر بسزایی در بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستاها، توزیع متعادل جمعیت، امکانات و سرمایه، کاهش مهاجرت به شهرهای بزرگ، افزایش مشارکت روستاییان و توسعه اشتغال در روستاییان به طور کلی توسعه پایدار منطقهای را بدنبال دارد. پژوهش حاضر با هدف الویت‌بندی ارتقاء روستا شهرها در جهت توسعه پایدار منطقه‌ای در شهرستان تبریز در روستاهای بالای 4000 نفر جمعیت (به عنوان نمونههای مورد بررسی) در قالب 24 شاخص انجام شده است. روش تحقیق به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی - تحلیلی می‌باشد. روش گردآوری اطلاعات و داده ‌ها اسنادی و پیمایشی است. در پردازش و تحلیل داده ها از روش موریس و شاخص مرکزیت برای رتبه بندی روستاها استفاده شده و از تکنیک کپ لند برای تلفیق رتبه های حاصل از این مدل ها و اولویت بندی نهایی روستاهای مستعد ارتقاء به شهر بهره گرفته شد. نتایج حاصل از تکنیک کپ لند حاکی از این است که روستای مایان سفلی در اولویت اول و الوار سفلی در اولویت آخر جهت ارتقاء به شهر قرار دارند؛ چرا که بررسی وضعیت طبیعی و اقتصادی و کالبدی این روستاها گویای وضعیت مناسب و نامناسب این روستاها می باشد. پیشنهاد می شود در جهت تقویت و بستر سازی تبدیل به شهر، پراکندگی سکونتگاه‌ها و کارکرد اقتصادی آن ها، بازار سکونتگاه و شعاع عملکرد آن، اولویت محلی و منطقه‌ای در استقرار صنایع و توان سکونتگاه‌ روستایی مستعد در تأمین یا برخورداری از این اولویت‌ها، برنامه ریزی شود.

کلیدواژه‌ها

اولویت بندی؛ تبدیل روستا به شهر؛ تکنیک کپ لند؛ شهرستان تبریز

مراجع

• ابراهیم ‌زاده، ع.، طیبی، ن؛ شفیعی، ی. 1391. تحلیلی کارکردی از نقش اقتصادی شهرهای کوچک در توسعه روستایی مطالعه موردی؛ زاهد شهر در بخش شیب کوه فسا. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 1(23): 172-151.
• افراخته، ح.، عزیزپور، ف.، زمانی، م. 1394. پیوندهای کلانشهری و تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون مطالعه موردی: دهستان محمدآباد کرج. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 150: 120-101.
• تقوایی، م.، رضایی، م.1387. نقش شهرهای کوچک در توسعة منطقه‌ای. فصلنامة بنـا، 37: 48-38.
• رکن الدین افتخاری، ع.، ایزدی خرامه، ح. 1380. تحلیلی بر رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی (UFRD) و مدل تخصیص مکانی (LA). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 62(16): 66-30.
• ریاحی، و.، افراخته، ح.، صالحی پور، ش. 1398. تحلیل عوامل مؤثر بر الحاق سکونتگاه‌های روستایی به شهر مبتنی بر چارچوب تقسیمات کشوری (مورد مطالعه: کلانشهر ارومیه). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3(9): 86-73.
• رحیمیان، م.، حافظی، ف.، غلامرضایی، س.، حسین نژاد میر، ن. 1398. تبدیل روستا به شهر و تأثیر آن بر کیفیت زندگی ساکنان؛ (مورد مطالعه: بیران‏شهر). آمایش محیط، 12(47)، 85-107.
• زنگنه شهرکی، س. 1392. فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیده خام شهرها. فصلنامه پژوهشهای روستایی، 3(4): 557-535.
• زنگنه، ی.، سمیعی‌پور، د.، حمیدیان، ع. 1392. تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه منطقه‌ای و تحوّلات نظام شهری (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 13(4): 36-17.
• زیاری، ک.، رمضان‌زاده، ر.1392. روستاشهر و نقش آن در تعادل بخشی ناحیه‌ای (مطالعه موردی: شهرستان بروجرد). چشم‌اندازهای جغرافیایی در مطالعات انسانی، 24(8): 37-17.
• سازمان هواشناسی استان آذربایجان شرقی. 1395.
• سجادی، ژ.، فرجی ملایی، الف.، عظیمی، آ. 1391. تحلیل کیفیت زندگی در یک محیط روستا – شهری؛ مورد پژوهشی: شهر سگزآباد. فصلنامه مدیریت شهری، 30: 284-265.
• سرایی، م.، اسکندری ثانی، م.1386. تبدیل روستاهای بزرگ به شهرهای کوچک و نقش آن در تعادل بخشی ناحیه‌ای مورد شناسی ریوش کاشمر. جغرافیا و توسعه، 10: 182-165.
• سرتیپی پور، م.1388. بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران. مجله صفه، 49: 60-47.
• سعیدی، ع. 1392. پیوستگی توسعه روستا – شهری در قالب منظومه‌های روستایی. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(2): 20-11.
• سعیدی، ع.، رحمانی فضلی، ع.، احمدی، م. 1393. الحاق شهری سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر زنجان (مطالعه موردی: روستاهای سایان و گاوازنگ). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 145: 16-3.
• سیف الهی، م.، شهابی، س.، صالحی، الف .1387. اثرات تبدیل روستا به شهر بر بخش کشاورزی مناطق روستایی. فصلنامه روستا و توسعه، 3(11): 96-77.
• صرافی، م. 1379. شهر پایدار چیست؟. فصلنامه مدیریت شهری، 4: 14-6.
• علی آبادی، ح. 1388. ظرفیت سازی در روستا – شهرها با نگرش ساماندهی سطح‌بندی سکونتگاه‌های شهری و روستایی (مطالعه موردی: خراسان شمالی). فصلنامه مسکن و محیط روستا، 128: 59-44.
• علیپور، د.، شهابیان، پ .1398. ارزیابی عوامل مؤثر بررضایتمندی از کیفیت محیطی محلات مسکونی(نمونه موردی: شهر جدید پردیس). فصلنامه آمایش محیط، 12(46):40-21.
• فریدمن، ج. 1363. توسعه روستا شهری. ترجمه عزیز کیاوند، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
• فنی، ز. 1382. شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه‌ای. انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.
• کامیار، غ. 1382. حقوق شهری. انتشارات مجد. چاپ اول، تهران.
• کریمی، ب.، بدری، س.، سلمانی، م.، قدیری معصوم، م. 1391. ارزیابی تأثیر ارتقای روستاها به شهر در توسعة مناطق کوهستانی از دیدگاه مردم محلی. پژوهش‌های روستایی، 3(3): 31-1.
• کریمی، ب.، بدری، ع.، سلمانی، م. 1393. بررسی نگرش مردم محلی به سیاست تبدیل روستا به شهر برحسب محل سکونت (مطالعه موردی: بخش دیلمان، شهرستان سیاهکل). فصلنامه مدیریت شهری، 37: 212-193.
• محمدی ‌یگانه، ب.، حسین‌زاده، الف. 1392. نقش عملکردی روستا - شهرها در توسعه روستاهای پیرامونی مورد مطالعه: شهر زرین رود، شهرستان خدابنده. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(3): 64-55.
• مرکز آمار ایران .1395. شناسنامه آبادی‌های کشور، استان آذربایجان شرقی.
• مرکز آمار ایران .1390. سرشماری نفوس و مسکن ایران.
• مرکز آمار ایران .1395. سرشماری نفوس و مسکن ایران.
• مهدی بیگی، ح.، مهدوی حاجیلویی، م.1390. نقش روستا شهرها در تعادل بخشی ناحیه‌ای؛ مورد مطالعه: شهر وحیدیه در شهرستان شهریار. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 31(8): 17-1.
• نیک پور، ع.، رزقی رمی، ف.1398. بررسی و تحلیل شاخص‌های توسعه شهری براساس مدلهای تصمیم‌گیری چند معیاره: مورد مطالعه: شهر بابل. فصلنامه آمایش محیط، 12(46):41-62.
• Douglass, M., (1998), A regional Networks Strategy for Reciprocal Rural Urban Linkage: an agenda for policy research with reference to Indonesia, Third world planning review, Vol. 20, No. 1.
• Long, H., Zou. J., Pykett, J., Li, y. (2011), Analysis of rural transformation development in china since the turn of the new millennium, Applied Geography, 31: 1094-1105.