بررسی وضعیت پایداری اجتماعی در شهر کرمانشاه

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 3، دوره 12، شماره 45، اسفند 1401، صفحه 55-92   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2023.703015

نویسندگان

اسماعیل جهانی دولت آباد^{* 1}؛ چنور محمدی²

¹دانشیار گروه تاریخ و جامعه شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران(نویسندۀ مسؤول)

²دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با توجه به اهمیت یافتن مفهوم توسعه­ی پایدار در دهه­های اخیر و نیز با توجه به اینکه توسعه­ی پایدار شهری، بویژه در بعد اجتماعی، در روابط میان افراد تجسم می­­یابد، بنابراین بررسی و شناسایی بسترهای تحقق توسعۀ پایدار در شهرها نیازمندِ واکاوی و مطالعۀ مقولاتی در تعاملات انسانی، از جمله انسجام اجتماعی، یکپارچگی، مشارکت، اعتماد و همکاری شهروندان است که به تعبیری می­توان مقولات یاد شده را در قالب مفهوم پایداری اجتماعی ترسیم نمود. بر همین اساس، در پژوهش حاضر به بررسی وضعیت پایداری اجتماعی در شهر کرمانشاه پرداخته­ایم. در بعد نظری، مدل مفهومی این پژوهش بر هفت مؤلفۀ اصلیِ پایداری اجتماعی، شاملِ حس تعلق مکانی، مشارکت و اعتماد، تعامل و کنش متقابل، عدالت و دسترسی به امکانات و خدمات، بهره­مندی اقتصادی، مسکن  و احساس امنیت، استوار می­باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش پیمایش بوده و جامعه آماری آن شاملِ کلیۀ شهروندان بالای 15 سالِ ساکن در مناطق هشت­گانه شهر کرمانشاه (۹۴۶۶۵۱ نفر) می­باشد، که با استفاده از روش  نمونه­گیری خوشه­ایِ متناسب با حجم نهابتاً 385 نفر از هشت منطقه شهر به عنوان نمونۀ نهایی انتخاب شده است. ابزار گرداوری داده­ها، پرسشنامه محقق ساخته می­یاشد و تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم­افزار SPSS­ (میانگین مؤلفه­ها، تی تک نمونه­ای و فریدمن)، مدل تصمیم­گیری چند معیاره WASPAS و روش  CVصورت گرفته است. نتایج مقایسه میانگین شاخص­های پایداری اجتماعی از نظر شهروندان در شهر کرمانشاه نشان می­دهد میانگین ­شاخص­های؛ حس تعلق مکانی (­27/3)­­، تعامل و کنش متقابل (21/3)، شاخص عدالت و دسترسی به امکانات و خدمات (17/3)، شاخص کیفیت مسکن (15/3­)، احساس امنیت (10/3) و شاخص مشارکت و اعتماد (39/3­)،­ بر حسب نتایج آماری، به طور معنادار بیشتر از مقدار متوسط سه است، اما در شاخص بهره­مندی اقتصادی (73/2) به طور معنادار کمتر از مقدار متوسط سه می­باشد و از نظر شهروندان اصلاً وضعیت مطلوبی ندارد. همچنین نتایج آزمون فریدمن نشان می­دهد؛ شاخص مشارکت و اعتماد با مقدار 87/4  در رتبه اول و بیشترین اهمیت را در­ پایداری اجتماعی داشته است. با توجه به نتایج مدل WASPAS­؛ مناطق یک با 3567/0­، شش با 3554/0­، دو با مقدار 3547/0­­، هشت با 3542/0، چهار با 3525/0، پنج با 3523/0­، هفت با 3506/0 ، سه با  3497/0 به ترتیب در رتبه­های اول تا هشتم قرار گرفته­اند. در کل با توجه به نتایج مدلWASPAS­؛ تمامی مناطق در مقولۀ نیمه برخوردار قرار می­گیرند. همچنین بیشترین نابرابری در بین مؤلفه­ها مربوط به میزان همدلی میان اهالی محلات شهری با مقدار 091/0 می­باشد.
 

کلیدواژه‌ها

پایداری اجتماعی؛ شهر کرمانشاه؛ حس تعلق مکانی؛ مشارکت و اعتماد

مراجع

• آقایی، افسانه­. (1395). طراحی مرکز محلۀ شهری با رویکرد پایداری اجتماعی؛ نمونۀ موردی: محلۀ لنبان اصفهان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد طراحی شهری. به راهنمایی حمید محمدی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد.
• اسفندیاری مهنی، حمیده؛ آقایی­زاده، اسماعیل و هادیانی، زهره. (1396). مطالعۀ نقش مؤسسات آموزش عالی در توسعۀ فیزیکی شهرها با استفاده از مدل WASPAS­(نمونۀ موردی: شهر زاهدان). فصلنامۀ مطالعات ساختار و کارکرد شهری، سال چهارم، شمارۀ سیزدهم، دانشگاه مازندران، صص ۱۰۹- ۸۶.
• احدنژاد روشتی، محسن؛ مرادی مفردا، سمیرا و حسین­زاده، اکبر. (1393). نقش مدیریت شهری در توزیع سرمایۀ اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه). فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری، شمارۀ هفتم، صص 132-117.
• جمعه­پور، محمود و ابراهیمی، اکبر. (1394). سنجش و ارزیابی اصول پایداری اجتماعی در مجتمع­های مسکونی، مطالعات جامعه­شناختی شهری. سال پنجم، شمارۀ شانزدهم­، صص 30-1.
• حافظی­فر، مریم؛ حبیب، فرح و ذبیحی، حسین. (1397). تحلیل تفسیری ساختاری معیارها و شاخص­های پایداری اجتماعی در ­محلات شهری؛ نمونۀ موردی: محلات شهر اردبیل. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، سال هفدهم، شمارۀ 57، صص 50-33.
• حبیبی، آرش. (1392). آموزش کاربردی نرم­افزار SPSS، نشر الکترونیک، پایگاه اینترنتی پارس مدیر.
• حسین­پور­، بتول؛ ظهیری، هوشنگ و موسائی، ­میثم. (1399). ارزیابی شاخص­های پایداری اجتماعی در محلات منطقه پانزده کلان­شهر تهران. دوفصلنامۀ جغرافیای اجتماعی شهری، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص 237-217.
• علیزاده، هوشمند­؛ ایراندوست، کیومرث و برآور، مهنا­. (1393). سنجش پایداری اجتماعی محلات بر اساس دیدگاه ساکنان (نمونه موردی محلۀ فیض­آباد شهر کرمانشاه). مدیریت شهری، دورۀ 13، شمارۀ 37، صص 92-73.
• فنی، زهره و البوغبیش، داوود. (1396). مدیریت محله­ای و پایداری اجتماعی زندگی شهری (مطالعۀ موردی محلۀ ولنجک در منطقۀ یک تهران)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال هشتم، شمارۀ بیست و پنجم، صص 62-43.
• قنبری، یوسف. (1396). سنجش پایداری اجتماعی و توزیع فضایی آن در مناطق روستایی (مورد مطالعۀ بخش برزک شهرستان کاشان)، مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 6، شمارۀ 4، صص 222-207.
• دانش­مهر، حسین؛ کریمی، علیرضا و محمدی، انور. (1397). ­بررسی وضعیت پایداری اجتماعی منطقۀ ۷ شهرداری تهران با تأکید بر راهکارهای تقویت آن، مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال هشتم، شمارۀ ­بیست و هفتم، صص 212-175.
• زال، ابوذر. (۱۳۸6). ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی و نقش عوامل جغرافیایی مؤثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان خرم­بید. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، راهنما، عبد­الرضا رکن­الدین افتخاری، دانشگاه تربیت مدرس.
• زارع شاه­آبادی، اکبر؛ حاجی­زاده میمندی، مسعود و زارع بیدکی، خدیجه. (1392). سنجش پایداری اجتماعی در بین محله­های قدیم و جدید شهر یزد، مطالعات جامعه­شناختی، سال سوم، شمارۀ هفتم، صص ١٣٤-١٠٥.
• زیاری، کرامت­الله­؛ ملکی، ارباب و معمری، ابراهیم. (1398). تحلیل و ارزیابی پایداری اجتماعی با رویکرد توسعۀ پایدار شهری؛ مورد مطالعه: شهرستان­های استان خراسان شمالی. فصلنامۀ مطالعات فرهنگی­، اجتماعی خراسان، سال چهاردهم، شمارۀ دوم، صص 102-78.
• زیاری، کرامت­الله؛ گروسی، علیرضا و نوزارع، سمیه (1401)، تحلیلی بر پایداری اجتماعی و سنجش آن در نواحی شهری نظر­آباد، مجلۀ علوم جغرافیایی، دورۀ 18 شمارۀ 40، صص 53-33.
• زینتی­زاده، سمیه؛ عزمی، آئیژ؛ منوری، سید مسعود و سبحان اردکانی، سهیل (1395)، بررسی پایداری مناطق مختلف شهر کرمانشاه با رویکرد توسعۀ پایدار، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ 22، شمارۀ 8، صص 279- 261.
• سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان کرمانشاه. 1397.
• سجادی، ژیلا و محمدی، کاوه. (۱۳۹۰). تحلیل اجتماعی فضایی در بافت­های فرسودۀ شهری؛ مطالعۀ موردی: بافت مرکزی شهر سردشت، مجلۀ پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارۀ ششم، سال دوم، صص٧٠-٥٥.
• شاطریان، محسن؛ حیدری سورشجانی، رسول و ورفی­نژاد، ژیلا. (1398). مدلسازی تأثیرات گردشگری شهری بر کیفیت زندگی و شهر خلاق در شهر کرمانشاه. مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا­­، شمارۀ مسلسل سی و سوم، صص60-51.
• صمیمی­فر، فاطمه و حمزه­نژاد، مهدی (۱۳۹۲)، اعتبار­سنجی اصول نوین پایداری اجتماعی با تکیه بر اخلاق اسلامی (در محلات مسکونی)، نشریۀ پژوهش معماری اسلامی، سال اول، شمارۀ اول، صص 138-121.
• کلانتری، خلیل. (1380). برنامه­ریزی و توسعۀ منطقه­ای تهران (تئوری‌ها و تکنیک­ها)، انتشارات خوشبین و انوار دانش).
• مختاریان خانیکی، زهرا .(1393). تعیین درجۀ توسعه­یافتگی استان­های کشور ایران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم اقصادی. راهنما: مینو امینی میلانی، دانشگاه پیام نو­ر واحد تهران غرب.
• نسترن، مهین؛ قاسمی، وحید و هادیزاده­زرگر، صادق (۱۳۹۲)، ارزیابی شاخص­های پایدار اجتماعی با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه (ANP)، جامعه­شناسی کاربردی، سال 24، شمارۀ 3، پیاپی 51، صص۱73-۱55.
• نوری، فاطمه و مهروان، عباس (1395)، سنجش ابعاد پایداری اجتماعی در فضای فرهنگی نگارخانه (نمونۀ موردی: نگارخانۀ کلهر شهر کرمانشاه)، مطالعات محیطی هفت حصار، شمارۀ هفدهم، سال پنجم، صص 34-25.
• واعظ­زاده، ساجده و حامد، بی­تا (1399)، پایداری اجتماعی محلات قدیمی شهر کرمانشاه، دومین کنفرانس بین­المللی، توسعۀ علوم جغرافیا و گردشگری و توسعۀ پایدار ایران، تهران.
• یعقوبی، رعنا و رضا­خانی، ژیلا. (1400). تحلیل پایداری اجتماعی مجتمع­های مسکونی به کمک تکنیک سوارا تاپسیس، نشریۀ علمی معماری و شهرسازی ایران، دورۀ 12، شمارۀ 2، صص 234- 217.

-     Bramley, G., & Power, S. (2009). Urban form and social sustainability: the role of density and housing type. Environment and Planning B: Planning and Design, 36(1), 30-48.

-     Doğu, F. U., & Aras, L. (2019). Measuring Social Sustainability with the Developed MCSA Model: Güzelyurt Case. Sustainability, 11(9), 2503.

-     Gates Rick and  Lee Mario. (2005).Difition Social sustainability, Vancouver City Council.

-     Gonzalez-Garcia, S., Manteiga, R., Moreira, M. T., & Feijoo, G. (2018). Assessing the sustainability of Spanish cities considering environmental and socio-economic indicators. Journal of Cleaner Production, 178, 599-610.‏

-     Hale, J., Legun, K., Campbell, H., & Carolan, M. (2019). Social sustainability indicators as performance. Geoforum, 103, 47-55.‏

-     Kyttä, M., Broberg, A., Haybatollahi, M., & Schmidt-Thomé, K. (2016). Urban happiness: context-sensitive study of the social sustainability of urban settings. Environment and Planning B: Planning and Design, 43(1), 34-57.

-     Knight, J. (2014). Economic causes and cures of social instability in China. China & World Economy, 22(2), 5-21.

-     Kay, A. C., & Friesen, J. (2011). On social stability and social

change: Understanding when system justification does and does not

occur. Current Directions in Psychological Science, 20(6), 360-364.