عوامل موثر بر عدم تمکین مالیات بر درآمد مشاغل: رویکرد تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده

مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی

مقاله 1، دوره 3، شماره 2، تیر 1402، صفحه 7-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سجاد ابراهیمی¹؛ جعفر باباجانی²؛ حمیده اثنی عشری^{* 3}

¹دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

²استاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

³استادیار، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی رفتار عدم تمکینی مؤدیان مالیاتی در بخش مشاغل در چارچوب یک تئوری رفتاری است.
روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با رویکرد توصیفی- پیمایشی است. روش نمونه‌‌گیری خوشه‌‌ای تصادفی بوده و داده‌‌های پژوهش از طریق 338 پرسشنامه ساختاریافته و محقق‌ساخته با طیف پنج طبقه‌‌ای لیکرت از چهار گروه از مشاغل (صرافان، مشاورین املاک، وکلا و کارشناسان رسمی دادگستری) جمع‌آوری گردید. داده‌‌ها با استفاده از نرم‌افزار اس.پی.اس.اس. نسخه 25 و نرم‌افزار اسمارت پی.ال.اس. نسخه 2 و روش مدل‌سازی معادلات ساختاری تحلیل شدند.
یافته‌‌ها: نتایج حاکی از آن است که در چارچوب تئوری رفتار برنامه‌‌ریزی شده، متغیرهای نگرش، عدم تقارن اطلاعاتی، ریسک‌پذیری، و هزینه تمکین مالیاتی ارتباط مستقیم و معناداری با قصد عدم تمکین مالیاتی دارند. در رابطه با اثر متغیرهای نگرشی، دانش مالیاتی، سیستم مالیاتی و مقامات مالیاتی، ارتباط معناداری مشاهده نشد. در ارتباط با اثر هنجارها بر روی قصد عدم تمکین مالیاتی، و هنجارهای فردی، اثر معکوس و معناداری مشاهده شد. در نهایت مشاهده شد که کنترل رفتاری ادراک شده اثر معناداری بر روی قصد و رفتار عدم تمکین مالیات بر درآمد مشاغل دارد.
نتیجه‌گیری: تمرکز کمتر سازمان مالیاتی بر روی فاکتورهای رفتاری محسوس بوده و از آنجا که نظریه رفتار برنامه‌‌ریزی شده، نظریه مناسبی جهت تبیین و پیش‌‌بینی قصد و رفتار مؤدیان است، لذا می‌‌توان این خلاء را با استفاده از این نظریه و نظریه‌‌های مشابه مورد بررسی قرار داد و راه‌حل مناسب را ارائه نمود.

کلیدواژه‌ها

عدم تمکین مالیاتی؛ تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده؛ مالیات بر درآمد؛ مشاغل

مراجع

احمدی موسوی، سید مهدی، صالح ولیدی، محمد؛ نجفی توانا، علی (1395). آسیب‌شناسی نظام مالیاتی در ایران و تبیین علل موثر در بروز آسیب‌ها. حقوقی دادگستری، 80(96).

باقری، بهروز؛ باباجانی، جعفر؛ برزیده، فرخ (1398). شناسایی عوامل مؤثر بر تمکین مالیاتی در ایران. پژوهش‌های تجربی حسابداری، 8(3)، ص 283-310.

برزیده، فرخ؛ ابراهیمی درده، سجاد (1398). رتبه‌بندی عوامل رفتاری مؤثر بر عدم تمکین مالیات بر درآمد مشاغل از منظر خبرگان. پژوهشنامه مالیات، شماره 42، ص 43-72.

جعفری صمیمی، احمد (1376). بررسی اهمیت و عوامل موثر بر مالیات تورمی در ایران. تحقیقات اقتصادی، شماره 50.

حاج محمود عطار، فرناز؛ آرایی، وحید (1401). تأثیر اعتماد به دولت بر تمکین داوطلبانه مؤدیان مالیاتی با نقش میانجی ادراک عدالت مالیاتی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(4)، ص 243-264.

رامشینی، محمود؛ جمشیدی، ناصر؛ اسدی، غلامحسین (1395). نگرشی نوین به تمکین مالیاتی: ارائه یک چارچوب جدید. پژوهشنامه مالیاتی، پیاپی79، ص11-30.

رمضانی، محمدجواد؛ فتاحی، اسعد (1395). عوامل اقتصادی و غیراقتصادی موثر بر تمکین مالیاتی. حسابدار، شماره 297.

ضیایی، زهرا؛ مهاجری، پریسا؛ نصیری اقدام، علی (1395). اﺛﺮ ﺗﺸﺮﻳﻚ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎلیات ﺗﻮلید ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داخلی. ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎمه اﻗﺘﺼﺎدی، 16(16)، ص 119-146.

قانون مالیات‌های مستقیم، مصوب 31/4/1394.

کامیاب تیموری، رضا؛ فرساد امان الهی، غلامرضا؛ کیقبادی، امیررضا (1401). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های عدم تمکین مالیاتی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 11(2)، ص 251-266 .

کرم‌شاهی، بهنام؛ اعظمی، زینب (1397). رابطه بین اخلاق فردی و اخلاق حرفه ای حسابداران، جنسیت و تمکین مالیاتی. اخلاق در علوم رفتاری، 13(1).

گرد، عزیز؛ شکرابی، رضا (1396). ادراک در مورد رفتار تمکین مالیاتی، اعتماد و عدالت (مطالعه موردی: کشور مالزی). مطالعات اقتصاد، مدیریت و حسابداری، 3(3).

 ملانظری، مهناز؛ ابوحمزه، مینا؛ میرزایی عباس‌آباد، محمدمهدی (1395). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎنی و تمکین مالیاتی ﺷﺮکتی: مطالعه موردی اداره کل مودیان بزرگ. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 23(1)، ص 1-18.

مهاجری، پریسا (1401). ارائه تصویر کلان از نظام‌های مالیات بر درآمد اشخاص (PIT) و بررسی تجربه کشورها. قابل دسترس در:

https://otaghiranonline.ir/UFiles/Docs/2023/2/9/Doc20230209104139467.pdf

Ajzen, I. (1991). The Theory of Planned Behaviour. Organizational Behaviour and. Human Decision Processes, 50(2), p.179-21.

Allingham, M. & Sandmo, A. (1972). Income Tax evasion: A Theoretical analysis. Journal of Public Economics, No.1, p.323-338.

Beale, T. & Wyatt, P. (2017). Predicting taxpayer behaviour and compliance: An Economic analysis of Jamaica property tax system. Responsible Land Governance: Annual Word Bank Conference on land And Poverty Washington.

Doerrenberg, Ph. & Peichl, A. (2017). Tax morale and the role of social norms and reciprocity Evidence from a randomized survey experiment. Publisher and distributor: ifo Institute – Leibniz Institute for Economic Research at the University of Munich.

Evans, C., Hansford, A., Hasseldine, J., Lignier, P., Smulders, S. & Vaillancourt, F. (2014). Small business and tax compliance costs: A cross-country study of managerial benefits and tax concessions. Journal of Tax Research, 12(2), p.453.

Fishbein, M. & Ajzen, I. (1977). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Available at:   
https://www.researchgate.net/publication/233897090_Belief_attitude_intention_and_behaviour_An_introduction_to_theory_and_research

Jones, Ch.R. (2009). Understanding and improving use-tax compliance: A theory of planned behavior approach. University of South Florida Scholar Commons.

Kiow, T.S., Salleh, M.F.M. & Kassim, A.A.B.M. (2017). The determinants of individual taxpayers’ tax compliance behaviour in peninsular malaysia. International Business and Accounting Research Journal, 1(1), p.26-43.

Lestari, U.P. & Sinambela, E.A. (2022). Information Technology Utilization and the Role of Improving Taxpayer Compliance. Bulletin of Science, Technology and Society, 1(2), p.11–13.

Ma, J. (2017). Taxpayers’ attitudes toward tax compliance in developed and developing countries: a critical review of the literature. Auckland University of Technology.

Madden, T.J., Ellen, P.S. & Ajzen, I. (1992). A Comparison of the Theory of Planned Behavior and the Theory of Reasoned Action. Personality and Social Psychology Bulletin, 18(1), p. 3-9.

Magner, N., Welker, R.B. & Campbell, T.L. (1996). Testing a Model of Cognitive Budgetary Participation Processes in a Latent Variable Structural Equations Framework. Accounting and Business Research, 27(1), p. 41-50.

Mahangila, D. (2017). The impact of tax compliance costs on tax compliance behaviour. Journal of Tax Administration, 3(1).

Manual, V. & Xin, A.Z. (2016). Impact of tax knowledge, tax compliance cost, tax deterrent tax measures towards tax compliance behavior: A survey on self-employed taxpayers in West Malaysia. Electronic Journal of Business and Management, 1(1), p.56-70.

Mimiaga, M.J., Reisner, S.L., Reilly, L., Soroudi, N. & Safren, S.A. (2009). HIV prevention: A comprehensive approach. In: J.L. Peterson & R.J. DiClemente (Eds.), HIV Prevention (Chapter 8 - Individual interventions, p. 203-239). https://doi.org/10.1016/B978-0-12-374235-3.00008-X

Nicoleta, B. (2011). A review of factors for tax compliance. Annals of “Dunarea de Jos, 17(1), p.69-76.

Norman, P. & Smith, L. (1995). The theory of planned behavior and exercise: An investigation into the role of prior behavior, behavioral intentions and attitude variability. European Journal of Social Psychology, No.25, p.403–415.

Oladipupo, A.O. & Obazee, U. (2016). Tax Knowledge, Penalties and Tax Compliance in Small and Medium Scale Enterprises in Nigeria. iBusiness, No. 8, p. 1-9.   
http://dx.doi.org/10.4236/ib.2016.81001.

Ortega, D., Ronconi, L. & Sanguinetti, P. (2016). Reciprocity and willingness to pay taxes: evidence from a survey experiment in Latin America. Economía, 16(2), p.55-87.

Salman, K.L. & Sarjono, B. (2013). Intention and behaviour tax payment compliance by the individual taxpayer listed in Pratama tax office west Sidoarjo regency. Journal of Economics, Business, and Accountancy Ventura, 16(2), p. 309-324

Sandmo, A. (2005). The Theory of Tax Evasion: A Retrospective View. National Tax Journal, 54(4), p. 643-663.

Savitri, E. (2016). The effect of taxpayer awareness, tax socialization, tax penalties, compliance cost at taxpayer compliance with service quality as mediating variable. Elsevier Ltd.

Sheikh Obid, S.N. (2014). The Influence of Penalties on Taxpayers’ Compliance: A Comparison of the Thereotical Models. IIUM Journal of Economics and Management, 12(1), p.1-30.

Slemrod, J. (2007). Cheating Ourselves: The Economics of Tax Evasion. Journal of Economic Perspectives, 21(1), p.25-48.

Smart, M. (2012). The application of the theory of planned behavior and structural equation modeling in tax compliance behavior: A New Zeland study. Department of Accounting and Information Systems at the University of Canterbury.

Taing, H.B. & Chang, Y. (2020). Determinants of Tax Compliance Intention: Focus on the Theory of Planned Behavior. International Journal of Public Administration, 44(1), p.62-73.

Torgler, B. & Valev, N. (2010). Gender and public attitudes toward corruption and tax evasion. Contemporary Economic Policy, 28(4), p. 554-568.

USF. (1999). Theory of reasoned action/ Theory of planned behavior. Community and Family Health, University of South Florida.

Warneryd, K.E. & Walerud, B. (1982). Taxes and Economic Behavior: Some Interview Data on Tax Evasion in Sweden. Journal of Economic Psychology, 2(3), p.187-211.

Yunus, N. & Ramli, R. (2017). Tax penalties and tax compliance of small medium enterprises in Malaysia. International Journal of Business, Economics and Law, 12(1).

Yusoff, S.N. & Mohd, S. (2017). Individual tax compliance decision. Pertanika Journal of Social Sciences and Humanities, No. 25, p.97-108.