بررسی رابطه جوخانواده و سرمایه روان‌شناختی با اشتیاق تحصیلی با میانجی‌گیری نقش‌ ذهن‌آگاهی دانش‌آموزان متوسطه اول

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 16، شماره 62، شهریور 1402، صفحه 81-101   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2023.1979838.2835

نویسندگان

علیرضا مرآتی^{* 1}؛ نازنین کریم‌زاده²؛ مریم درویشی³؛ پرستو ارشادی⁴

¹استادیار گروه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه پیام نور تهران ایران

²استادیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران- ایران

³استادیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران- ایران.

⁴کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

امروزه آموزش به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان زندگی از اهمیتی مضاعف برخوردار است و همه ارکان علمی در راستای بهبود و اثر‌بخشی آن تلاش‌های بسیاری را صورت داده‌اند. در همین راستا پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بررسی رابطه جو خانواده و سرمایه روان‌شناختی با اشتیاق تحصیلی با میانجی‌گری نقش ذهن‌آگاهی انجام شد. جامعه آماری پژوهش کلیه دانش‌آموزان دوره متوسطه اول شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 1400-1399 بود. به این منظور تعداد 707 نفر از دانش‌آموزان با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند و پرسش‌نامه‌های جوخانواده هیل‌برن، سرمایه روان‌شناختی لوتاز و همکاران، ذهن‌آگاهی براون و ریان) و اشتیاق تحصیلی فدریکز و همکاران، را به صورت الکترونیکی تکمیل کردند. پس از گردآوری داده‌ها، مدل‌یابی معادلات ساختاری برای آزمون مدل پیشنهادی و فرضیه‌ها مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که مدل ارائه شده از برازش مطلوبی برخوردار است و جوّخانواده و سرمایه روان‌شناختی با اشتیاق تحصیلی رابطه معنی‌دار (001/0) و مثبت دارد. همچنین جو خانواده و سرمایه‌ روان‌شناختی از طریق ذهن‌آگاهی بر اشتیاق‌ تحصیلی اثرگذار است. یافته‌ها نشان می‌دهد با توجه داشتن به متغیرهای جوّخانواده، سرمایه روان‌شناختی و ذهن‌آگاهی، می‌توان افزایش اشتیاق‌ تحصیلی در دانش‌آموزان را انتظار داشت. با توجه به اینکه ذهن‌آگاهی می‌تواند محصول نهایی جو خانواده و سرمایه روان‌شناختی باشد، آگاهی والدین از این مهم، سمت و سوی این متغیرها به اهمیت تحصیل و اشتیاق تحصیلی را تقویت می‌کند

کلیدواژه‌ها

اشتیاق‌تحصیلی؛ سرمایه روان‌شناختی؛ جوخانواده؛ دانش‌آموزان؛ ذهن‌آگاهی

مراجع

آریزی، محسن و فولادچنگ، محبوبه (1401). رابطه امید به تحصیل با بهزیستی تحصیلی در دوران آموزش مجازی: بررسی نقش واسطه‌ای خودتنظیمی تحصیلی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 15(59)، 122-93

اسرافیلی، هاجر؛ بشرپور، سجاد (1398). رابطه اعتیاد به بازی آنلاین با جوّعاطفی خانواده_اشتیاق تحصیلی وسازگاری تحصیلی در دانش‌آموزان. پژوهش در علوم توانبخشی، 15(4).210-204

امینی، شهین و سامانی، سیامک (1400). مدل علی حمایت‌های اجتماعی تحصیلی، مهارت‌های تحصیلی و خودکارآمدی تحصیلی. فصلنامه مشاوره کاربردی 11(1)، 20-1

بابایی، شهلا؛ گل‌محمد‌نژاد بهرامی، غلامرضا؛ یاریقلی، بهبود و بهاری، پروین (1401). طراحی و توسعه پرسشنامه ثبات‌پذیری تحصیلی در بین دانش‌آموزان دوره ابتدایی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 15(59)، 35-13

بخشی، منصوره؛ صادقی‌حسن‌آبادی، مجید، امامی‌جمعه، سیدمهدی (1398). خانواده در نظام حکمت عملی ابن‌سینا. فصلنامه علمی انسان پژوهی دینی،4(15)،۲۴-5.

برزگربفرویی، مهدی؛ قدم‌پور، عزت‌اله؛ مرآتی، علیرضا و شفیعی، محمد (1401). تاثیر آموزش سخت رویی بر نشانگان وانمودگرایی و سرزندگی تحصیلی دانش‌اموزان. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 14(56)، 122-103

بیان‌فر، فاطمه؛ پرتونژاد، نفیسه؛ موسوی طباطبایی، سیدموسی (1400). پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی بر‌اساس جوّخانوادگی و حمایت تحصیلی در دانش‌آموزان: نقش میانجی هیجان تحصیلی، 4(18). 28-16

بیان‌فر، فاطمه و ملکی، حسن (1398). برنامه درسی پنهان و بازده‌های عاطفی یادگیری. تهران: آییژ.

پورطالب، نرگس و واحدی، شهرام (1400). بررسی شاخص‌های روانسنجی پرسشنامه تاب‌آوری تحصیلی دانشجویان با استفاده از تحلیل عامل تأییدی. مجله روانشناسی. 66(3)، 373-388

ترابی‌صائلین، نسرین؛ لیوارجانی، شعله، آزموده، مسعود؛ رضایی، اکبر (1401). مقایسه تاثیر آموزش مهارت‌های زندگی و کاهش استرس مبنی بر ذهن‌آگاهی بر هوش هیجانی دانش‌آموزان دختر. فصلنامه تعلیم وتربیت علمی، 1(38)، 16-28.

چاوشی، منصوره‌سادات؛ یزدی، سیده‌منور؛ حسینیان، سیمین (1398). اثربخشی آموزش مبتنی بر مدل بومی خانواده شادی محور بر عملکرد خانواده. مطالعات زن و خانواده ،پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا، 7(1). 97-115 .

خروشی، پوران؛ نیلی، محمدرضا؛ عابدی، احمد (1393). رابطه«درگیری شناختی و عاطفی یادگیری»‌و «خودکارآمدی» دانش آموزان دانشگاه فرهنگیان اصفهان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 7(4)،  234-229.

دهقانی‌زاده، محمد‌حسین؛ حسین‌چاری، مسعود (1396). نشاط و ادراک آموزشی خانواده، خودکارآمدی تعاملی. مجله آموزشی و مطالعاتی، 4(7)،23-45.

رستگار، احمد؛ حجازی، الهه؛ غلامعلی‌لواسانی، مسعود؛ قربان‌جهرمی، رضا (1390).‌ باورهای هوش و پیشرفت تحصیلی ریاضی: نقش اهداف پیشرفت، درگیری شناختی و تلاش (آزمون مدل دوک). پژوهش‌های روانشناختی،12(2)، 34-47.

سلیمانی، نادر؛ میرزایی، خداداد (1397). الگوی نقش مولفه‌های سرمایه‌های روانشناختی در رضایت از زندگی و انگیزه پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه‌های پیام‌نور غرب استان اصفهان،فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی،12(1)، 125-144.

سیف، محمد‌حسن؛ طالبی، سیف ؛ درویشی، مریم (1399). ارائه مدل علی فرسودگی تحصیلی دانش‌آموزان بر اساس کمال گرایی با نقش میانجی اهمال کاری تحصیلی و درگیری تحصیلی. مجله بین المللی توانبخشی روانی اجتماعی، 24 (4)، 7913-7924.

سیف، علی‌اکبر؛ فرخی، سوسن؛ کیامنش، علیرضا (1398).مقایسه اثربخشی آموزش راهبرد یادگیری تجسم کردن وآموزش خود نظم دهی بر مهارت حل‌مسئله دانش‌آموزان پایه‌هفتم. راهبرد‌های آموزش در علوم پزشکی، 7(54)، 2-23.

سعدی‌پور؛ اسماعیل (1396). تاثیر آموزش ذهن‌آگاهی بر حافظه کاری و اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 2(3)، 18-5.

سهرابی، عنایت؛ حافظی، حسین؛ مرادی، کبری (1400). مقایسه سرمایه های رواشناختی،شادکامی و ذهن‌آگاهی دانش‌آموزان تیزهوش وعادی دبیرستان‌های پسرانه. مطالعات آموزشی و آموزشگاهی،1(1)، 215-243.

عماد، سعید؛ آتش‌پور، حمید؛ ذاکر‌فرد، منیر‌سادات (1396). نقش تعدیلی ذهن‌آگاهی و پذیرش در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی براساس کمالگرایی دانشجویان. پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت، 2(3). 66-49

عینی، پریا؛ کریمی، بهروز (1398). رابطه سبک‌های دلبستگی وخلاقیت هیجانی باسازگاری تحصیلی در دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دختر.پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی،10، 13-30.

قدمی، غزاله؛ زارع، مریم؛ رحیمی، مهدی (1398).نقش ویژگی‌های شخصیتی و ابعاد محیط ارتباطی خانواده در درگیری تحصیلی با واسطه‌گری اشتیاق. فصلنامه پژوهش در یادگیری آموزشگاهی ومجازی،2(7)، 59-68.

کاظمیان‌مقدم،کبری؛ مهرابی‌زاده، مهناز (1386). بررسی اثربخشی روش حساسیت زدایی منظم بر اظطراب امتحان و عملکرد تحصیلی. فصلنامه اندیشه ورفتار،5(1)، 28-16.

گلستانه، سید‌موسی؛ سلیمانی، لیلا؛ دهقانی، یوسف (1396).رابطه سرمایه‌های تحولی و پیشرفت‌ تحصیلی: با نقش میانجی سرمایه روان‌شناختی.‌ دست‌آوردهای روان‌شناختی،24(1)،150-127

مومنی، خدامراد؛ عباسی، مسلم؛ پیرانی، ذبیح؛ بیگیان کوله‌مرز، محمدجواد (1396). نقش هیجان‌پذیری و جوّ‌عاطفی خانواده در پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان. 5(8).89-152

ملانی، فاطمه؛ حجازی، مسعود؛ یوسفی افراشته، مجید؛ مروتی، ذکراله (1399). نقش میانجی ذهن‌آگاهی در رابطه بین اشتیاق تحصیلی و سر‌زندگی تحصیلی دانش‌آموزان دختر. فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی،48(14)، 75-90.

میرزایی، الهام؛ شعیری، محمد‌رضا (1397) بررسی اثربخشی الگوی درمانی کاهش استرس بر اساس ذهن‌آگاهی بر عواطف مثبت و منفی و نشانگان افسردگی. مجله‌دانشکده پزشکی دانشگاه، مشهد علوم‌ پزشکی مشهد، 61(1)،864-876.

Amalia, R., & Latifah, M. (2019). Parental support, academic emotion, learning strategy, and academic achievement on first year student. Journal of Family Sciences, 4(1), 41-53.

Arizi, M., & Fouladchang, M. (2022). The Relationship Between Academic Hope and Academic Well-Being During Virtual Education: Investigating The Mediating Role of Academic Self- Regulation. Journal of Instructio and Evaluation, 15(9). 93-122. [In Persian].

Archambault, I., Janosz, M., Fallu, J. S., & Pagani L. S. (2009). “Student engagement and its relationship withearly high school dropout”. Journal of Adolescence, 32: 651-67

Amini, SH., & Samani, S. (2021). Causal modeling of student social support, academic skills and academic self-efficac. Biannual Journal of Applied Counse, 11(1), 1-20. [In Persian].

Aini, P., & Karimi, B. (2018). The relationship between attachment styles and emotional creativity with academic adjustment in female master's degree students. Research Institute of Humanities and Cultural Studies, 10, 13-30. [In Persian].

Babaei, SH., Golmohammadzade Bahrami, GH., Yarigholi, B., & Bahari, P. (2022). Designing and Developing a Questionnaire of Academic Stability among Elementary School Students. 15(59), 12-35. [In Persian].

Bakhshi, M., Sadeghi hassanabadi, Majid., & Emami Juma, S. M. (2018). The family in Ibn Sina's system of practical wisdom. Scientific Quarterly of Human Religious Studies, 4(15), 5-24. [In Persian].

Barzegar Bafrooi, M., GHadampour, E., Merati, A., & SHafiei, M. (2022). The Effect of the Hardiness Training on Imposter Syndrome and Academic Buoyancy of Students. 14(56), 103-122. [In Persian].

Bayanfar, F., Partonejad N, & Tabatabaee, S. M. (2022). Predicting Students’ Academic Engagement Based on Academic Support and Family Emotional Climate. The Mediating Role of Academic Emotions. 18 (4), 16-28. [In Persian].

Bayanfar, F., & Maleki, H. (2018). Hidden curriculum and affective payoffs of learning. Tehran: Aizh. [In Persian].

Chavoshi, M. S., Yazdi, S. M., & Hosseinian, S. (2018). The effectiveness of education based on the native model of happiness-oriented family on family performance. Women and Family Studies, Women's Research Institute of Al-Zahra University, 7(1). 115-97. [In Persian].

Dehghanizadeh, M. H., & Hosseinchari, M. (2016). Vitality and educational perception of the family, interactive self-efficacy. Journal of Education and Studies, 4(7), 23-45. [In Persian].

Emad, S., Atashpour, H., & Zakerfard, M. (2016). Moderating Role of the Mindfulness and Acceptance in Predicting Psychological Well-Being based on Perfectionism in University Students. Positive Psychology Researc, 3(7), 49-66. [In Persian].

Esrafili, H., & Basharpoor, S. (2019). The Correlation of Addiction to Online Games with Family Emotional Climate, Academic Longing, and Academic Adjustment in Student. Research in rehabilitation sciences. 15(3), 204-210. [In Persian].

Golestane, S. M., Soleimani, L., & Dehghani, Y. (2016). The relationship between transformational capital and academic achievement: with the mediating role of psychological capital. Psychological Achievements, 24(1), 127-150. [In Persian].

Ghadami, G., Zare, M., & Rahimi, M. (2018). The role of personality traits and the dimensions of the family communication environment in academic conflict with the mediation of passion. Quarterly Journal of Research in Educational and Virtual Learning, 2(7), 59-68. [In Persian].

Hill, N. E., & Craft S. A. (2003). “Parent-school involvement and school performance: Mediated pathways among socioeconomically comparable African American and Euro- American families”. Journal of Educational Psychology, 95:74-83

Harris, B.H. (2009). “A child with ADHD, convergences of Rorschach data and case material”. Journal of Infant, child, and adolescent psychotherapy. 5: 499-517

Johnson, S. R., & Stage, F. K. (2018). Academic engagement and student success: Do high-impact practices mean higher graduation rates? Journal of Higher Education, 89(5), 753.

Kabat-Zinn, J. (2002). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144-156

Khorushi, P., Nili, M. R., & Abedi, A. (2013). The relationship between "cognitive and emotional engagement of learning" and "self-efficacy" of Farhangian University of Isfahan students. Education Strategies in Medical Sciences, 7(4), 234-229. [In Persian].

Kazemian Moghadam, K., & Mehrabizadeh, M. (2007). Investigating the effectiveness of regular desensitization method on exam anxiety and academic performance. Thought and Behavior Quarterly, 5(1), 16-28. [In Persian].

Lsrson, R. W., & Walker, K.C. (2013). “Dilemmas of practice: Challenges to program quality encountered by youth program leaders. American   Journal of Community Psychology, 45: 338-349

Miller, R.B., Greene, B.A., Montalvo, G.P., Ravindran, B. & Nichols, J.D. (1996). “Engagement in academic work: The role of learning goals, future consequences, pleasing others, and perceived ability”. Contemporary Educational Psychology, 21: 388-422.

Martınez, I. M., Youssef-Morgan, C. M., Chambel, M. J., & Marques-Pinto, A.                                             (2020). Antecedents of academic performance of university student's academic engagement and psychological capital resources. Educational Psychology, 39: 8,1067-1047

Momeni, Kh., Abbasi, M., Pirani, Z., & Beigian Kolhamorz, M. J. (2016). The role of excitement and family atmosphere in predicting students' academic enthusiasm. 5(8).89-152. [In Persian].

Malani, F., Hejazi, M., Yousefi Afrashte, M., & Morovati, Z. (2019). Mediating role of mindfulness in the relationship between academic harmony and academic vitality of female students. Educational Systems Research Quarterly, 48(14), 75-90. [In Persian].

Mirzaei, E., Shoayri, M. R. (2017) Investigating the effectiveness of the therapeutic model of stress reduction based on mindfulness on positive and negative emotions and depression symptoms. Journal of the Faculty of Medicine, University of Mashhad, Mashhad Medical Sciences, 61(1), 864-876. [In Persian].

Niemiec, C.P., Lynch, M.F., Vansteenkiste, M., Bernstein, J., Deci, E.L., & Ryan, R.M. (2014). “The antecedents and consequences of autonomous self-regulation for college: a self- determination theory perspective on socialization”. Journal of Adolescence, 26: 761-775

Park, H., & Lee, K. S. (2020). The association of family structure with health behavior, mental health, and perceived academic achievement amog adolescents: A 2018 Korean nationally representative survey. BMC Public Health, 2,Artical 510.

Portaleb, N., & Vahedi, Sh. (1400). Examining the psychometric indicators of students' academic resilience questionnaire using confirmatory factor analysis. Journal of psychology. 66(3), 373-388. [In Persian].

Rastgar, A., Hijazi, E.m. Gholam Ali Lavasani, M., & Gurbanjahormi, R. (2011). Intelligence beliefs and math academic achievement: the role of achievement goals, cognitive engagement, and effort (Dweck's model test). Psychological researches, 12(2), 34-47. [In Persian].

Segal, Z. V., Teasdale, J. D., Williams, J. M., & Gemar, M. C. (2002). The mindfulness‐based cognitive therapy adherence scale: Inter‐rater reliability Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2007). Mindfulness-based cognitive therapy for depression. New York: Guilford.

Soleimani, N., & Mirzaei, KH. (2017). The model of the role of psychological capital components in life satisfaction and academic achievement motivation of Payam Noor universities in the west of Isfahan province. Leadership and Educational Management Quarterly, 12(1), 125-144. [In Persian].

Saif, M. H., Talebi, S., & Darvishi, M. (2019). Presenting the causal model of students' academic burnout based on perfectionism with the mediating role of academic procrastination and academic conflict. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 7913-7924. [In Persian].

Saif, A. A., Farrokhi, S., & Kiamanesh, A. (2018). Comparing the effectiveness of visualizing learning strategy training and self-regulation training on the problem solving skills of seventh grade students. Education strategies in medical sciences, 7(54), 2-23. [In Persian].

Saadipour, E. (2016). The effect of mindfulness training on students' working memory and academic enthusiasm. Research in school and virtual learning, 2(3), 5-18. [In Persian].

Sohrabi, E., Hafizi, H., & Moradi, K. (1400). Comparison of psychological capitals, happiness and mindfulness of gifted and normal students in high schools for boys. Educational and educational studies, 1(1), 215-243. [In Persian].

Torabi Saelin, N., Livarjani, Sh., Azmoudeh, M., & Rezaei, A. (2022). Comparing the impact of life skills training and stress reduction based on mindfulness on the emotional intelligence of female students. Education and Science Quarterly, 1(38), 16-28. [In Persian].

Urdan, T., & Bruchmann, K. (2018). Examining the academic motivation of a diverse student population: A consideration of methodology. Educational Psychologist, 53(2), 114-130.