تحلیل پی‌آمدهای چندفرهنگ‌گرایی در ایران بر مدار آرای منتقدان

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 9، دوره 18، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 209-238   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

علی تدین راد¹؛ سارا نجف پور^{* 1}؛ سیدمحسن آل سیدغفور²

¹استادیار علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز

²استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

در شرایطی که تنوع فرهنگی و قومی در درون سازواره فراگیر میهن و هویت ملی امری واقعی و انکارناشدنی است، چند فرهنگ‌ گرایان برآنند که بر مدار آراء و انگاره‌های آنان و با به رسمیت شناختن تفاوت‌ها و الزامات آن در سیاست‌گذاری‌ها می‌توان به سازگاری و تقویت هویت و همبستگی ملی رسید. منتقدان در مقابل، مبانی این آراء را به چالش می‌کشند و برخی نیز بر ضرورت نگاه بومیِ مبتنی بر فرهنگ‌ها و بسترهای محلی تأکید می‌نمایند. با نظر به این نقدها و در شرایطی که ایران دارای تنوع قومی و فرهنگی زیادی است، کاربست سیاست‌های چندفرهنگ‌ گرایانه نیازمند توجه بیشتر است. بر این اساس، مسئله اصلی پژوهش حاضر بررسی و تحلیل آثار چندفرهنگ‌گرایی در ایران و سوال اصلی این است که چندفرهنگ‌گرایی چه اثری بر رویکردهای مختلف گروه‌های اقلیت‌ دارد؟ هدف رسیدن به فهمی بهتر از پی‌آمدهای سیاست‌ها و رویکردهای چندفرهنگ‌گرایانه است و این فهم به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب‌تر در این حوزه کمک خواهد کرد. برای بررسی موضوع، از روش کمّیِ پیمایش و ابزار پرسشنامه در شهر اهواز استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رویکرد چندفرهنگ‌ گرایانه به تقویت هویّت ملی و همبستگی اجتماعی نمی‌انجامد، اما درعین‌حال حس مسئولیت‌پذیری اعضای گروه‌های مختلف نسبت به مسئولیت‌های شهروندی ملی را کاهش نمی‌دهد و با نظر به این که به تقویت گرایش اعضای گروه‌های اقلیت به فرهنگ خودی نیز منجر نمی‌شود، می‌توان گفت این سیاست‌ها تا حد زیادی مطابق نقدهای نظری ارائه‌شده، در عمل در ایران نامطلوب یا دست‌کم بی‌اثر هستند و کاربست این رویکرد باید مورد بازاندیشی و بررسی بیشتر قرار گیرد

کلیدواژه‌ها

ایران؛ اقلیت؛ چندفرهنگی؛ گروه؛ قومیت؛ هویت

مراجع

آرچرد، دیوید (1391). آموزش شهروندی و چندفرهنگ گرایی، در اندرو لاکیر و دیگران، آموزش شهروندی در نظر و عمل، ترجمه شهروز ابراهیمی، تهران: آمه.
احمدی، حمید (1379). قومیت و قوم‌گرایی در ایران؛ افسانه یا واقعیت، تهران: نی.
ارمه، گی (1376). فرهنگ و دموکراسی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس.
اسدی اقبلاغی، سیده زهرا؛ سید یوسف حسینی کینکی (1401). تطبیق الگوى برنامه درسى چندفرهنگی با محوریت کشورهاى ایران، استرالیا، کانادا، مالزى و هند، مجموعه مقالات همایش مطالعات بین‌رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، دوره 5: 2605 - 2618.
افروغ، عماد (1387). حقوق شهروندی، تهران: سوره مهر.
افضلی، سعیده؛ صادقی، علیرضا؛ موسی پور، نعمت‌الله؛ قادری، مصطفی (1401). ارزیابی ابعاد سواد چندفرهنگی دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان، مطالعات آموزشی و آموزشگاهی دوره 11، شماره ۱ (۳۰): 427 -448.
اکبری، ظاهر؛ نوروزی فرانی، محمدتقی (1399). مبانی خط‌مشی گذاری جامعه چندفرهنگی با رویکرد اسلامی، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، شماره 21: 55 - 72.
انصاری، منصور؛ ضیمری، عبدالحسین (1389). مدل نظری بررسی شیوه‌های تعمیق و گسترش روابط بین خرده‌فرهنگ‌ها و فرهنگ ملی (در ایران)، پژوهشنامه هویت، ش 59: 9-57.
بشیریه، حسین (1379). نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم، تهران: مؤسسه فرهنگی آینده پویان.
چمن خواه، لیلا (1389). الگوی نظری مطالعه تنوع و انسجام فرهنگی در ایران، تهران: دفتر گسترش تولید علم.
حسینی بهشتی، سید علیرضا (1393). حقوق بشر در بستر گفت‌وگوهای میان فرهنگی: نسبی‌گرایی فرهنگی و سازوکار امر عقلایی، مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شماره 17: 44 - 54.
حسینی بهشتی، سید علیرضا (1395). بنیاد نظری سیاست در جوامع چند فرهنگی، تهران: ناهید.
حمیدی زاده، کتایون؛ فتحی واجارگاه، کوروش؛ عارفی، محبوبه؛ مهران، گلنار (1398). آموزش چندفرهنگی؛ تأملی در تجربه‌ ایده آل معلمان موفق در مدارس، مدیریت مدرسه، دوره 7، شماره ۱: 163 – 181.
دلاکامپانی، کریستیان (1382). فلسفه سیاست در جهان معاصر، ترجمه بزرگ نادرزاد، تهران: هرمس.
دیویر، کلود (1386). درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نی.
رستگار، یاسر؛ هادی، سیما (1399). هویت بومی در برابر هویت غیربومی؛ پژوهشی کیفی درباره ناسازگاری‌های هویتی در شهر بندرعباس، علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبائی)، شماره 90: 33 - 59.
رفیعی محمدی، ناصر (1400). بایدها و نبایدهای تبلیغ دینی در جوامع چندفرهنگی با تأکید بر سیره پیامبر اکرم (ص)، دین و سیاست فرهنگی، سال هشتم، شماره ۱۶: 191 – 208.
رکس، جان (1380). اقلیت‌های قومی و دولت ملی: جامعه‌شناسی جوامع چندفرهنگی، ترجمه محمد سعید ذکایی، فصلنامه مطالعات ملی، سال 2، شماره 8: 161- 186.
سواری، خلیل (1397). تأثیر گرایش رادیکالی جوانان عرب شهر اهواز بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (دوران پس از جنگ ایران و عراق)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
شایگان، داریوش (1384). افسون زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فرزان روز.
شهریاری، حمید (1382). تبیین و نقد آراء السدیر مک اینتایر در فلسفه اخلاق تهران: دانشگاه تهران.
عبداللهی، جوانمیر؛ روحی، عباد (1397). حمایت از حقوق اقلیت‌ها با توسل به رهیافت شهروندی چندفرهنگی، مطالعات فقه و اصول، دوره 1، شماره ۱: 33 -51.
علیخانی، بهروز (1382). چندپارگی فرهنگی و تأثیر آن بر توسعه سیاسی در ایران معاصر، تهران: دانشگاه تهران.
فربد، فرشاد؛ خسروی، محمدعلی (1397). نقش قومیت‌های در هویت و همبستگی ملی پس از پیروزی انقلاب اسلامی (مطالعه موردی: قوم بلوچ)، سپهر سیاست، سال 5، شماره 17: 121- 136.
فی، برایان (1386). فلسفه امروزین علوم اجتماعی با نگرشی چند فرهنگی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
قادرزاده، امید؛ نصراللهی، یوسف (1398). مدارای اجتماعی در جوامع چندفرهنگی: مطالعه پیمایشی اقوام شهر میاندوآب، علوم اجتماعی، سال 16، شماره ۱: 89-133.
قاسمی، محمدعلی (1384). گفتمان‌های حقوق تنوع فرهنگی و قومی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 8، ش 29: 609- 627.
کالهون، کریج (1389). نظریه اجتماعی و سیاست هویت، ترجمه محمد قلی‌پور و علی محمد‌زاده، تهران: جامعه شناسان.
کریمی، علی (1385). چندفرهنگ باوری و همبستگی ملی: تأملی انتقادی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 27: 85- 112.
کیملیکا، ویل (1398). شهروندی چند فرهنگی، ترجمه ابراهیم اسکافی، تهران: شیرازه.
مالشویچ، سنیشا (1390). جامعه‌شناسی قومیت، ترجمه پرویز دلیرپور، تهران: آمه.
محمدی، منوچهر؛ رضوانی، محسن؛ مبلغ، حفیظ الله (1399). ساختار سیاسی مردم‌سالاری دینی در جوامع چندفرهنگی، معرفت سیاسی سال 12، شماره ۱ (۲۳): 65-83.
مک لنان، گرگور (1381). پلورالیسم، ترجمه جهانگیر معینی، تهران: آشتیان.
مک‌اینتایر، السدیر (1374). فضایل، وحدت زندگی انسانی و مفهوم یک سنت، در مایکل سندل، لیبرالیسم و منتقدان آن، ترجمه احمد تدین، تهران: علمی و فرهنگی.
مک‌اینتایر، السدیر (1379). تاریخچه فلسفه اخلاق، ترجمه انشاء الها رحمتی، تهران: نشر حکمت.
مک‌اینتایر، السدیر (1390). در پی فضیلت، ترجمه حمید شهریاری و محمدعلی شمالی، تهران: سمت.
مک‌اینتایر، السدیر (1391). روابط اجتماعی، استدلال عملی، خیرعمومی و خیر خصوصی، ترجمه مریم اشجع و علی سلیمیان: مجله اینترنتی ترجمان: http:/tarjomaan.com/archives/521
ملکیان، مصطفی (1379). آرای اخلاقی و سیاسی مک اینتایر، تهران: مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران.
مولایی، حمیده (1387). جهانی شدن و حساسیت‌های بین فرهنگی: مطالعه موردی روابط فرهنگی اهل تسنن و تشیع در استان گلستان، تهران: دانشگاه تهران.
میر محمد صادقی، مریم (1387). چالش‌های حقوق فرهنگی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
میلز، اندرو؛ براویت، جف (1385). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه جمال محمدی، تهران: ققنوس.
نجف‌پور، سارا (1392). تجزیه و تحلیل تطبیقی نظریات مک اینتایر و راولز پیرامون عدالت با تأکید بر کارآمدی آن در جوامع چندفرهنگی، رساله دکتری رشته علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان.
هیوود، اندرو (1389). سیاست، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران: نی.
واتسون، سی‌دبلیو (1381). کثرت‌گرایی فرهنگی، ترجمه حسن پویان، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
واعظی، احمد (1384). جان راولز از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
واعظی، احمد (1388). نقد و بررسی نظریه‌های عدالت، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
والزر، مایکل (1389). حوزه‌های عدالت، ترجمه صالح نجفی، تهران: ثالث.
یونسکو (1384). تنوع فرهنگی و زبانی در جامعه اطلاعاتی، ترجمه غلامرضا امیرخانی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

Eller, j. D. (1997). "Anti-Anti Multiculturalism", American Anthropologist, Vol.99, and No.2:249-256.
Frazer, E. (1999). The Problems of Communitarians Politics, Oxford: Oxford University Press.
Gray, J. (1996). Post-Liberalism: studies in Political Thought, London: Rutledge.
Gray, J. (1998). “Where Pluralists and Liberals Part Company”, International Journal of Philosophical Studies: Vol 6.
Keys, T. J. (1996). Resolving the Paradox of a Multicultural Society: The Use of International Folktales for the Promotion of Multicultural value in the Classroom: MacGill University.
Komarudin, K., Alkhudri, A., Ubedilah, U., Syaifudin, S. & Casmana, A. (2019). The Nationality Education Model: The Implementation of a Score-A Training Model for Youth Across different Cultures in Indonesia. Journal of Social Studies Education Research, 10(2), 308-322.
Kucheryavaya, E. V., Marta Witkowska, Viktoriya Kalinovskaya, Pavel Seleznev,Svetlana G. Zubanova, Aleksey Fedyakin. "The Multiculturalism Policy in Europe". Online Journal Modelling the New Europe 32:58-71.
Lakhani, A. (1993). Different Communities, Different Vision: An Analysis of Multiculturalism as a Resource in Canada: MacGill University.
MacIntyre, A. (1988).Whose Justice? Which Rationality? NotreDom: NotreDom University.
Nikolaeva, Y.V., Grimalskaya, S.A., Petrosyants, D.V., Zulfugarzade, T.E., Maystrovich, E.V., Shestak, V.A. (2018). Philosophical view of multiculturalism in modern European cinematography. In: European Journal of Science and Theology. 14(6), 205-214. doi: 10.5281/zenodo.1472151.
O`Neil, S. (2003). “Justice in Ethnically Divers Societies: a Critique of Political Alienation”, Ethnicities, Vol 3, No 3:369-392.
 Rawls, J. (1993). Political Liberalism, New York：Columbia University Press.
Surijah, E. A., Ayuningtias, A. U. H., Hartika, L. D. & Suryani, A. O. (2019). My Nationality or My Ethnicity? The Pride and Attitudes of Balinese Youth as Citizen of Indonesia. In Makara Human Behavior Studies in Asia (Vol. 23, Issue 1, p. 17). Universitas Indonesia, Directorate of Research and Public Service.