بررسی تطبیقی نفقه زوجة مفقود خارج شده از عقد نکاح

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 153-176   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705650

نویسندگان

محمد غلامی علیایی¹؛ رضا رنجبر^{* 2}؛ رحیم وکیل زاده²؛ علیرضا لطفی³

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

چکیده

در برخی از موارد افراد با انگیزه های مختلف از جمله کار، مسافرت، اختلاف خانوادگی و یا هر دلیل دیگری اقامتگاه و محل سکونت خود را ترک می نمایند و بعداز مدتی خبری دال بر حیات ایشان به دست نمی رسد؛ چنین شخصی از نظر فقه و حقوق اسلامی غایب نامیده می شود. در این پژوهش به بررسی استحقاق نفقه زوجه ی مفقود که با حکم حاکم، شرعاً از عقد نکاح مفقودخارج شده، از دیدگاه مکاتب خمسه پرداخته شده است و در ادامه با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی درصدد پاسخی مناسب به این پرسش است که آیا زوجه غایب که به حکم حاکم مطلقه می­شود در ایام عدّه مستحقّ نفقه است؟ یافته­های این پژوهش نشان می دهد که اگر جدایی زوجین، ناشی از حکم حاکم شرع به طلاق باشد، زوجه ی مفقود در ایام عدّه­، مستحقّ نفقه خواهد بود، چرا که هر زنی در ایام عدّه­طلاق مستحّق نفقه است و هیچ دلیلی بر استثنای زوجة مفقود وجود ندارد ولی چنانکه این جدایی، حاصل حکم به موت فرضی مفقود باشد، طبق قواعد فقهی، زوجه، مستحقّ نفقه نخواهد­بود چرا که زن در ایام عدّه­وفات مستحقّ نفقه نیست.

کلیدواژه‌ها

نفقه زوجه؛ مفقود؛ عقد‌ نکاح؛ استحقاق یا عدم استحقاق نفقه

مراجع

قرآن کریم.

1. ابن بابویه، محمد بن علی« صدوق »، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادی علیه السلام، قم.
2. ابن رشد، محمد ابن احمد، (1388)، بدایه المجتهد نهایته المقتصد، مطبعه المعاهد، قاهره.
3. ابن سعید، یحیی بن احمد، (1405)، الجامع للشرایع، موسسه سیدالشهداء (ع)، قم.
4. ابن قدامه، المغنی، (بی تا)، فصل احکام العده زوجه المفقود، جزء 17، مکتب الشامله.
5. ابوالحسن توسلی، علی بن عبد السلام بن علی،(1418)، البهجة فی شرح التحفة، دار الکتب العلمیة، لبنان.
6. ابو عبدالله، محمد ابن احمد، ( بی تا)، منح الجلیل شرح المختصر الخلیل، جزء 9، موقع الاسلام.
7. اسکافی بغدادی، محمد ابن احمد، (1416)، مجموعه الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
8. أصبحی، مالک بن أنس، ( بی تا)، المدونه الکبری جزء 4، مکتبه المثنی، بغداد.
9. امام خمینی، سید روح اللّه، (1379)، تحریر الوسیله، مؤسسه تنظیم‌ و نشر‌ آثار امام‌ خمینی(س)، تهران.
10. البابرتی، محمد ابن محمود، (بی تا)، العنایه شرح الهدایه کتاب المفقود، جزء 8.
11. بحرانی، شیخ یوسف، (1405)، الحدائق الناضره، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
12. بهوتی، العلامة منصور بن یونس، (1436)، الروض المربع شرح زاد المستقنع مختصر المقنع، دار الیسر للنشر و التوزیع، بیروت.
13. حجاوی مقدسی، موسی بن احمد، (بی تا)، الاقناع فی فقه الامام احمد، دارالمعرفه، بیروت.
14. حرعاملی، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل بیت، چاپ اول، قم.
15. حلّی، حسن بن یوسف، « علامه »، (الف 1413‌)، قواعد‌ الاحکام‌ فی معرفة الحلال و الحـرام، دفتر انتشارات اسلامی،چاپ اول‌، قـم.
16. حلی، حسن بن یوسف، « علامه »، (ب 1413)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه،دفـتر انـتشارات اسـلامی، چاپ دوم، قم.
17. حلی، محمد بن حسن بن یوسف« فخر المحققین »، (1387)،إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌، مؤسسه اسماعیلیان‌ ، قم.
18. حلی، نجم الدین جعفر بن حسن « محقق حلی »، (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
19. حنفی، کمال­الدین « ابن همام»، (1414)، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، بیروت.
20. خوانساری، أحمد، (1405)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، مکتبة الصدوق، تهران.
21. دانشپور، افتخار، (1392)، بررسی طلاق زوجه غایب مفقودالاثر از دیدگاه مذاهب خمسه و قوانین موضوعه، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره دو، پاییز و زمستان 1392.
22. دمشقی صالحی، علاءالدین مرداوی، (1375)، الانصاف فی معرفه الراجح من الخلاف، داراحیاء التراث العربی، بیروت.
23. رستمی، سهیلا، حفیدی، وریا، احمدی، ابوبکر، (1401)، بررسی تطبیقی مبانی تعلق نفقه زوجه در فقه اسلامی و آثار آن در زندگی زناشویی، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره 70، زمستان 1401.
24. زبیدی، رضی الدین الحدادی، (1322)، جوهرة النیرة علی مختصر القدوری، دار الکتب العلمیة، بیروت.
25. شافعی، محمد بن ادریس. (1410)، الام، دارالفکر، بیروت
26. شافعی، محمدبن ادریس، (1424)، الأُمّ، دار قتیبة للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.
27. شهید ثانی، زین الدیـن‌ بـن عـلی،(1410)، الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، کتابفروشی داوری، چاپ اول، قم.
28. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1413ق) من لایحصره الفقیه، داراحیاءالتراث العربی، چاچ دوم، قم.
29. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1415)، المقنع، مؤسسه امام هادی (ع)، چاچ اول، قم.
30. شیخی زادة، العلاء، (1419)، مجمع الأنهر فی شرح ملتقى الأبحر ومعه الدر المنتقى، دار الکتب العلمیة، بیروت.
31. صفایی، سیدحسین، امامی، اسدالله، (1390)، حقوق خانواده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوازدهم.
32. صفایی، سیدحسین، خیریه، زینب، (1392)، نفقه زوجه غایب مفقودالاثر در فقه و حقوق با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)، پژوهشنامة متین، شماره پنجاه و نه، تابستان 92.
33. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، (1414)، عروة‌الوثقی، کتابفروشی داوری، چاپ اول، قم.
34. طبرسی، فضل بن حسن، (1410)، امین الاسلام، الموتلف من المختلف بین الائمه السلف و هو منتخب الخلاف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول.
35. طوسی، ابن جعفر محمد بن الحسن بن علی، (1388)، المبسوط فی فقه الامامیه، مطبعه الحیدریه.
36. عبدری، أبو عبد الله المواق المالکی، (1416)، التاج والإکلیل لمختصر خلیل، دار الکتب العلمیة، بیروت.
37. عثمان ابن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقایق، کتاب المفقود، جزء 10، موقع الاسلام.
38. علامه حلی، (1413)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
39. قدوری حنفی، احمد بن محمد ‌، (1418)، مختصر القدوری فی الفقه الحنفی ‌، دارالکتب العالمیه، بیروت.
40. قرطبی أبو عمر، یوسف، (1398)، الکافی فی فقه أهل المدینة المالکی، مکتبة الریاض الحدیثة، ریاض.
41. الکاسانی، ابوبکر ابن مسعود، (1327)، بدایع الصنائع فی ترتیب الشرایع، جزء 14، مطبعه الجمالیه.
42. کلینی، محمد بن یعقوب،(1407)، کافی، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، تهران.
43. ماوردی، أبوالحسن، (1414)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی، دار الکتب العلمیة، بیروت.
44. محمد بن احمد،ابوعبدالله المالکی، (بی تا)،منح الجلیل شرح مختصر خلیل،جزء 9،موقع الاسلام.
45. مغربی، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الاسلام، مؤسسه آل البیت، قم.
46. مکی، ابی عبدالله محمدبن جمال الدین«شهید اول»، (1410)، اللمعه الدمشقیه، دارالعلم الاسلامیه، بیروت.
47. نواب، سیدابوالحسن، شاکر سلماسی، مجید، موسوی زاده، سیدیاسین، محمدجعفری، چمران، (1394)، بررسی حکم طلاق بین زن و شوهر مفقودش در مذاهب پنج‌گانه اسلامی، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، شماره سه، بهار و تابستان 1394.
48. النووی، ابوزکریا محیی الدین بن شرف، ( بی تا)، المجموع شرح المهذب، ج 18، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر ئ التوزیع.
49. یوسفى، زین الدین«فاضل الآبی»، (1408)، کشف الرّموز، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.