بررسی فقهی حکم آموزش کسب و کار با عامل هوش مصنوعی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 262-285   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705655

نویسندگان

مهدی محمدیان امیری^{* 1}؛ علی اکبر ایزدی فرد²

¹پژوهشگر دوره پسا دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

²استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلس، ایران،

چکیده

در نوشتار حاضر به بررسی حکم فقهی آموزش احکام فقهی کسب و کار در صورتی که صاحبان کسب و کار با استفاده از دانش هوش مصنوعی به کسب و کار می­پردازند. هوش مصنوعی به عنوان یکی از دانش­های نوپیدا و پر استفاده در دنیای IT است. این فن­آوری در مدت کوتاهی توانست قابلیت خود را در تحول دانش­ها نشان دهد و قابلیت بهرگیری از خود را به اثبات برساند. صاحب نظران دانش کسب و کار نیز از این دانش در پیشبرد اهداف خود بهره گرفتند و توانستند تحولی نوین در تجارت الکترونیکی (مخابراتی) فراهم نمایند. این پژوهش از نوع نظری و با روش مورد کاوی موضوع مطروحه را بررسی قرار داده است. اطلاعات مربوطه از طریق سامانه­های الکترونیکی، کتب تخصصی و مشاهده فراهم گردید. پرسش اصلی در این پژوهش آن است: حکم شرعی آموزش احکام فقهی کسب و کار در صورت بهرگیری از کسب و کار با هوش مصنوعی چیست؟ در این خصوص فرضیه­هایی مطرح است، از جمله استحباب، اباحه و وجوب. اما نتیجه حاصل از تحقیق نشان می­دهد در صورت استفاده از هوش مصنوعی در کسب و کار به سبب پیچیدگی­های معاملی و امکان انجام تدلیس، کلاهبرداری، ربا، غرر، غرور و در کل اکل مال به باطل، یادگیری احکام فقهی و قانونی کسب وکار واجب است و هر کاسبی باید این احکام را پیش از آغاز کسب و کار مطالعه کرده و بداند.

کلیدواژه‌ها

کسب و کار؛ آموزش فقهی؛ هوش مصنوعی؛ تجارت الکترونیکی

مراجع

• آل­عصفور بحرانی، حسین بن محمد، (1379 ش)، سداد العباد و رشاد العباد، ناشر نشر محلاتی، قم، چاپ اول.
• ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ناشر مکتبة نزار مصطفى الباز، ریاض، چاپ سوم.
• ابن­ادریس حلی، محمد بن احمد، (1387 ش)، سرائر موجود در موسوعة ابن­ادریس الحلی، گرداورنده سید محمدمهدی موسوی خرسان، ناشر انتشاراتی دلیل ما، قم، چاپ اول.
• ابن بابویه، محمد بن على‏، (1398 ق)، التوحید، مصحح هاشم حسینى، ناشر جامعه مدرسین‏، قم، چاپ اول.
• ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، (1404 ق)، تحف العقول‏، مصحح علی­اکبر غفاری، ناشر جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه، قم، چاپ دوم.
• ابن­طاووس، سید علی بن سید موسی، (1409 ق)، الامان من اخطار الاسفار و الزمان، ناشر مؤسسه آل­البیت، قم، چاپ اول.
• احمدى میانجى، على‏، (1419 ق)، مکاتیب الرسول صلّى الله علیه و آله و سلّم‏، ناشر دار الحدیث‏، قم‏، چاپ اول‏.
• اصفهانی، محمدحسین، (1427 ق)، حاشیة المکاسب، ناشر ذوی القربی، قم، چاپ دوم.
• انصاری، محمدعلی، (1424 ق)، الموسوعة الفقهیة المیسرة، ناشر مجمع الفکر الاسلامی، قم، چاپ دوم.
• انصاری دزفول، مرتضی بن محمدامین، (1410 ق)، المکاسب، محقق محمد کلانتر، ناشر دار الکتاب، قم، چاپ سوم.
• بحرانی، یوسف بن احمد، (1363 ش)، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، ناشر مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ اول.
• برقى، احمد بن محمد بن خالد، (1371 ق)، المحاسن‏، مصحح جلال­الدین محدث، ناشر دار الکتب الإسلامیة، قم، چاپ دوم.
• بیهقی نیشابوری، محمد بن حسین، (1374 ش)، اصباح الشیعة بمصباح الشریعة، محقق ابراهیم بهادری، ناشر مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول.
• جبعی عاملی، زین­الدین به علی، (1410 ق)، روضة البهیه فی شرح لمعة الدمشقیة، ناشر مکتبة الداوری، قم، چاپ دوم.
• حر عاملى، محمد بن حسن‏، (1409 ق)، وسائل الشیعة، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، چاپ اول.
• خراسانى محمد کاظم بن حسین ، (بی­تا)،کفایة الأصول، ناشر موسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، چاپ اول.
• خرازی، محسن، (1423 ق)، البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة، ناشر مؤسسه در راه حق، قم، چاپ اول.
• راسل، استورات – نورویگ، پیتر، (1394 ش)، هوش مصنوعی، مترجم عین­الله جعفر نژاد قمی، ناشر علوم رایانه، بابل، چاپ هفتم.
• روحانی، محمدصادق، (1429 ق)، منهاج الفقاهة، ناشر انتشارات انوالهدی، قم، چاپ پنجم.
• سند، محمد، (1428 ق)، فقه المصارف و النقود، محرر مصطفی اسکندری، ناشر انتشارات محبین، قم، چاپ اول.
• صدری، سید محمد، (1420 ق)، ما وراء الفقه، ناشر دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول.
• صفار، محمد بن حسن‏، (1404 ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، مصحح محسن بن عباسعلى‏ کوچه­باغی، ناشر مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، قم، چاپ دوم.
• طباطبایى، محمدحسین‏، (1374 ش)، تفسیر المیزان‏، مترجم محمد باقر موسوی، ناشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامى‏، قم، چاپ پنجم.
• طباطبایی بروجردی، حسین. (1386 ش)، جامع احادیث الشیعه، مترجمین احمد اسماعیل تبار, و احمد رضا حسینی, و محمد حسین مهوری, و مهدی حسینیان قمی.، ناشر فرهنگ سبز، تهران، چاپ دوم.
• طباطبایی حکیم، محمدسعید، (1433 ق)، منهاج الصالحین، ناشر دار الهلال، قم، چاپ اول.
• طبرى، محمد بن جریر، (1412 ق)، نام کتاب: جامع البیان فى تفسیر القرآن، ناشر دار المعرفة، بیروت، چاپ اول.
• طریحى، فخرالدین بن محمد، (1375 ش)، مجمع البحرین‏، محقق احمد حسینی اشکوری، ناشر انتشارات مرتضوى‏، تهران، چاپ سوم.
• عراقی، ضیاء­الدین، (1414 ق)، شرح تبصرة المتعلمین، ناشر انتشارات مهر، قم، چاپ اول.
• فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبدالله، (1373 ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، مصحح محمدباقر بهبودی، ناشر انتشارات منتظری، تهران، چاپ پنجم.
• فاضلی بهسودی، محمدباقر، (1382 ش)، القواعد و الفروق، ناشر دار التفسیر، قم، چاپ اول.
• فضل­الله، محمد حسین‏، (1416 ق)، من وحى القرآن‏، ناشر دار الملاک‏، بیروت، چاپ اول.
• کبیر مدنى، سید علیخان بن احمد، (1409 ق)، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیّد الساجدین‏، مصحح محسن حسینى امینى، ناشر دفتر انتشارات اسلامى‏، قم‏، چاپ اول.
• کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407 ق)، الکافی، مصحح علی اکبر غفارى – محمد آخوندى، ناشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
• گیلانی، عبدالرزاق بن محمدهاشم، (1400 ق)، مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، ناشر انتشارات، اعلمى‏، بیروت، چاپ اول.
• مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، (1403 ق)، بحار الأنوار، تصحیح توسط جمعى از محققان‏، ناشر دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، چاپ دوم.
• مدنی شیرازی، على خان بن أحمد، (1384 ش)، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول‏، ناشر مؤسسه آل البیت( ع) لإحیاء التراث‏، مشهد، چاپ اول.
• مرتضوی لنگرودی، محمدحسن، (1412 ق)، الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید، ناشر، نشر انصاریان، قم. چاپ اول.
• مروج، حسین، (1379 ش)، اصطلاحاتت فقهی، ناشر انتشارات بخشایش، قم، چاپ اول.
• مصطفوی خمینی، روح­الله، (1421 ق)، تحریر الوسیلة، ناشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( ره)، تهران، چاپ اول.
• مظفر محمد رضا، (1375 ش)، أصول الفقه، ناشر اسماعیلیان‏، قم، چاپ پنجم.
• مکارم شیرازى، ناصر، (1371 ش)، تفسیر نمونه‏، ناشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دهم.
• ندایی، امین، (1401 ش)، ضرورت شناخت فرهنگ کسب و کار در سطح بین المللی، روزنامه دنیای اقتصاد، به آدرس اینترنتی donya-e-eqtesad.com
• نجفی، محمدحسن بن باقر، (1417 ق)، جواهر الکلام، محقق و معلق محمود قوچانی و علی آخوندی و عباس قوچانی و رضا استادی، مصحح ابراهیم میانجی. ناشر دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم.
• نکونام، محمدرضا، (1428 ق)، تحریر التحریر، ناشر مؤسسه ظهور شفق، قم، چاپ اول.
• هاشمی شاهرودی، محمود، (1443 ق)، موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، ناشر دائرة المعارف فقه الاسلامی بر مذهب اهل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوازدهم.
• یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، (1421 ق)، العروة الوثقی، ناشر مؤسسه النشر نداییالاسلامی، قم، چاپ اول.
• سامانه واژه یاب، به آدرس اینترنتی com