نقد و بررسی جایگاه فقه اسلامی درتقنین سیاست کیفری و رابطه آن با اصل167قانون اساسی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 314-334   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705657

نویسندگان

امیر وطنی^{* 1}؛ علی اسفندیار²؛ فریدون جعفری³؛ سودابه رضوانی⁴

¹استادیار حقوق جزا دانشکده حقوق دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

²دانشجوی دکتری، گروه فقه وحقوق جزا، دانشگاه خوارزمی،تهران، ایران.

³استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

⁴استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

  این مقاله در پی پاسخ به این پرسش­ها است که چالش اصلی در نحوه تعامل فقه سنتی و حقوق در ساخت و متحول­سازی سیاست کیفری ایران چیست؟ ونیز اینکه سیاست کیفری قضایی حاکم بر قانون مجازات اسلامی با کدام یک از معیارهای جهانی یا اسلامی انطباق بیشتری دارد؟برای نیل به این منظور، باید مهم­ترین عوامل تنش میان مجازات­های شرعیِ تغییرپذیر با هنجارهای حقوق بشری در سیاست کیفری ایران بازشناخته شوند؛ ابزار تحقق این هدف نیز مطالعه و پژوهش پیرامون تحولات اخیر سیاست جنایی تقنینی ایران (قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری و چند قانون کیفری اصلیِ اخیرالتصویبِ دیگر) از جهت سنجش گفتمان غالب بر حوزه کیفرگذاری می­باشد.مقاله، توضیح می­دهد ترجمه­گرایی از فقه و تزریق خام فقه به حقوق کیفری ایران، و آشفتگی در نحوه اقتباس از حقوق کشورهای غربی، و عدم بسترسازی برای اجرای تأسیسات کیفری جدید،مهم­ترین جلوه­های چالش مذکور است؛ همچنان که سیاست کیفری قضایی حاکم بر قانون مجازات اسلامی، در قلمرو حدود و قصاص و دیات مبتنی بر آموزه­های اسلامی است،ودرتعزیرات تا حد قابل قبول و نه مطلوبی، همسو با برخی از معیارهای جهانی حقوق کیفری در راستای صیانت از حقوق بشر است.

کلیدواژه‌ها

سیاست کیفری؛ عدالت کیفری؛ فقه جزایی؛ قانون اساسی؛ اصل167

مراجع

• ابن ادریس حلی،محمدبن منصور،(1410ق)،السرائر،قم،نشراسلامی
• ابن براج طرابلسی،عبدالعزیز،(1406ق)، المهذب، قم،نشراسلامی
• ابن منظور،محمدبن مکرم، (1414ق) ، لسان العرب، بیروت: دارالفکر
• ابراهیمی،علیرضا(1387)، فتاوی معتبر و دکترین، همانندی­ها وتفاوت­ها،مطالعات بین­المللی، ش22
• اراکی،محسن،(1393)،فقه نظام سیاسی اسلام، قم، نشر فرهنگ
• اکرمی،روح الله،(1393)،تحلیل فرآیند نظارت شرعی شورای نگهبان برمصوبات مجلس،فصلنامه دانش حقوق عمومی،سال سوم،ش9
• تبریزی،میرزا جواد،(1417ق)،أسس الحدود والتعزیرات، قم،بی جا
• حرعاملی،محمدبن حسن،(1414ق)،،وسایل الشیعه،قم،مؤسسه آل البیت(ع)
• حسنی،حمیدرضاومهدی علی پور(1390)، پارادایم اجتهادی دانش دینی،قم:پژوهشگاه حوزه
• حسینی،سیدمحمد (1383)، سیاست جنایی در اسلام وجمهوری اسلامی‌ایران،تهران:دانشگاه تهران
• حسینی حائری،سیدکاظم،(1424ق)،ولایه الامرفی عصرالغیبه،چاپ دوم، قم: مجمع اندیشه اسلامی
• خوانساری،سیداحمد،(1405ق)،جامع المدارک،تهران،مکتبه الصدوق
• شاکری گلپایگانی، طوبی (1380)، فقه جزا و سیاست جنایی، مطالعات راهبردی زنان، ش11
• شمس،عبدالله،1385،آئین دادرسی مدنی،تهران،نشر دراک
• شهید اول،محمدبن مکی العاملی،(1411ق)،اللمعه الدمشقیه،قم،دارالفکر

 

• شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی،(1419ق)، مسالک الأفهام،قم،مؤسسه المعارف الاسلامیه
• صدوق،محمدبن علی،(1404ق)،من لایحضره الفقیه،تحقیق علی اکبر غفاری،قم، نشراسلامی
• صرامی،سیف الله،(1383)،منابع قانونگذاری درحکومت اسلامی، قم، بوستان کتاب
• ضیایی فر،سعید،(1390)،رویکرد حکومتی در فقه‌،فصلنامه علوم سیاسی،ش53
• طریحی،(1416ق)،مجمع البحرین،تهران: کتاب فروشی مرتضوی
• طوسی،محمدبن حسن،(بی تا)،النهایه فی مجرالفقه والفتاوی،قم،انتشارات قدس محمدی
• طهماسبی،جواد،(1392)، اصل 167 قانون اساسی و حاکمیت قانون در امور کیفری، در: دایره المعارف علوم جنایی، تهران،نشرمیزان.
• عاملی،حسن بن زین الدین،(1418ق)،معالم الدین وملاذ المجتهدین،قم:مؤسسه الفقه للطباعه
• عاملی،ابراهیم،(1360)،تفسیر عاملی،تهران: کتابخانه صدوق
• عمید زنجانی،عباسعلی،(1389)،دانشنامه فقه سیاسی،تهران:دانشگاه تهران
• عمید زنجانی،عباسعلی،(1366)،فقه سیاسی،تهران: امیرکبیر
• علیشاهی،ابوالفضل (1390)، چیستی و کارکردهای «مذاق شریعت»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول،ش86.
• علامه حلی،حسن بن یوسف،(1410ق)،ارشادالأذهان الی احکام الایمان،تحقیق فارس الحسون،قم،نشراسلامی
• فارابی ابونصرمحمد،1931م،احصاءالعلوم،تصحیح عثمان امین،مصر: مطبعه السعاده
• فیومی،احمد بن محمد،(بی تا)،المصباح المنیر،بیروت، المکتبه العلمیه
• قیاسی،جلال الدین (1385)، مبانی سیاست جنایی حکومت اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
• کلینی،محمدبن یعقوب،(1363ش)، الکافی،تحقیق علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه
• گلپایگانی،سیدمحمدرضا،(1412ق)،الدرالمنضودفی احکام الحدود،قم،دارالقرآن الکریم
• محقق حلی،جعفربن حسن،(1409ق)،شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام،تهران،انتشارات استقلال
• محمدی،ابوالحسن،(1383)،مبانی استنباط حقوق اسلامی،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• مشکینی،علی،(1416ق)،اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها،قم:الهادی
• مصطفوی،حسن،(1368)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،تهران،وزارت فرهنگ وارشاد ‏اسلامی
• مظفر،محمدرضا،(1405ق)،اصول الفقه، قم، نشر دانش اسلامی.
• موسوی خمینی،روح الله،1420ق،تحریرالوسیله،قم،مؤسسه النشرالاسلامی
• منتظری،حسینعلی،1409ق،دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه،قم: تفکر
• نجفی ،محمدحسن،1366ش،جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام،تحقیق قوچانی،تهران،دارالکتب الاسلامیه
• هاشمی،سید محمد،(1380)،حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی،تهران،میزان.
• یزدانیان،علیرضا(1389)، قلمرو فقه در حقوق موضوعه‌ایران، پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی،ش2