اثربخشی آموزش مبتنی بر مدل هویت تحصیلی موفق بر استرس تحصیلی و سازگاری تحصیلی همراه با مرحله پیگیری

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 16، شماره 62، شهریور 1402، صفحه 181-204   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2023.1990970.2903

نویسندگان

مجید سلیمانی¹؛ عزت اله قدم پور^{* 2}؛ محمد عباسی³

¹دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

²استاد گروه روان‌شناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

³استادیار گروه روان‌شناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین میزان اثربخشی آموزش مبتنی بر مدل هویت تحصیلی موفق بر استرس تحصیلی و سازگاری تحصیلی انجام شد. این پژوهش از نوع مطالعات شبه آزمایشی با پیش­آزمون، پس­آزمون و مرحله پیگیری (دو ماهه) به همراه گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش را تمامی دانش­آموزان پسر دوره متوسطه اول شهرستان قم که در سال تحصیلی 1401- 1400 مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می­دادند. از بین جامعه آماری تعداد 60 نفر به روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب شده و در دو گروه آزمایشی و کنترل به صورت تصادفی گماشته شدند. ابتدا از هر دو گروه با استفاده از پرسشنامه استرس تحصیلی و سازگاری تحصیلی پیش­آزمون گرفته شد، سپس دانش­آموزان (طی 7 جلسه)، والدین آنها (طی 7 جلسه) و کارکنان مدارس و انجمن اولیاء مدارس مربوطه (طی 6 جلسه)، قسمت­های مربوط به خود از بسته آموزشی هویت تحصیلی موفق را دریافت کردند. در انتها نیز از هر دو گروه پس­آزمون و آزمون مرحله پیگیری (دوماهه) گرفته شد. داده­ها با روش تحلیل عاملی با اندازه­گیری­های مکرر و با استفاده از نرم­افزار تحلیل آماری SPSS₂₂ انجام گرفت. یافته­ها نشان داد آموزش مبتنی بر مدل هویت تحصیلی موفق بر کاهش استرس تحصیلی (482/84F= و 000/0P=). و افزایش سازگاری تحصیلی (843/57 F= و 000/0P=) مؤثر است. بنابراین نتیجه گرفته می­شود، آموزش مبتنی بر مدل هویت تحصیلی موفق بر دانش­آموزان در دوره متوسطه اول، جدای از ترغیب آنها به کسب هویت تحصیلی موفق در دوره هویت­یابی، استرس تحصیلی آنها را کاهش داده و سازگاری تحصیلی­شان را افزایش می­دهد. 

کلیدواژه‌ها

مدل هویت تحصیلی موفق؛ استرس تحصیلی؛ سازگاری تحصیلی

مراجع

ابارشی، احمد و حسینی، سیدیعقوب. (1391). مدلسازی معادلات ساختاری. ناشر: جامعه شناسان.

احمدی، پری. (1394). بررسی مقایسه­ای روابط ساختاری خودکارآمدی تحصیلی، هویت تحصیلی، هوش هیجانی با عملکرد تحصیلی در دانش­آموزان دختر مدارس عادی و تیزهوش پایه اول دبیرستان­های تبریز. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه ارومیه.

اسلامی، فریبا. (1398). رابطه هویت تحصیلی، خودپنداره تحصیلی و معنای تحصیل با استرس تحصیلی دانش­آموزان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات اردبیل.

آریانپور، حمیدرضا؛ حجازی، الهه؛ اژه­ای، جواد و غلامعلی لواسانی، مسعود. (1398). هویت تحصیلی دانشجویان ایرانی: یک مطالعه کیفی. مجله روان­شناسی. 23 (3)، 253-234.

پاسبانی، ریحانه؛ شکری، امید و پورشهریار، حسین. (1394). نقش واسطه­ای استرس تحصیلی در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی به بهزیستی هیجانی در نوجوانان تیزهوش و عادی. مجله روان­شناسی معاصر. 10 (1)، 72-57.

ستیر، ویرجینیا. (1970). آدم­سازی در روان­شناسی خانواده، ترجمه: بهروز بیرشک (1388). تهران: انتشارات رشد.

شیخ­الاسلامی، علی و عباس­زاده، ویدا. (1398). رابطه هویت تحصیلی سردرگم، دیررس، دنباله­رو و موفق با سازگاری تحصیلی دانش­­آموزان. اولین همایش ملی مدرسه فردا. دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.

طالبیان شریف، جعفر؛ گرزین، زهرا و درگاهی، محبوبه (1382). بررسی رابطه بین هوش و پایگاه هویت در دانش آموزان دختر دبیرستان ها و پیش دانشگاهی های ناحیه 5 و 6 مشهد. مجله علوم تربیتی و روان­شناسی دانشگاه فردوسی مشهد. 4 (1)، 280-256.

طباطبایی، زهرا؛ کاظمی، سلطانعلی؛ رضایی، آذرمیدخت و کورش­نیا، مریم. (1398). مدل علی سازگاری تحصیلی بر اساس ویژگی­های شخصیتی با نقش واسطه­ای جهت­گیری هدف. روش­ها و مدل­های روان­شناختی. 10 (4)، 224-203.

عزیزی نژاد، بهاره. (1395). نقش حمایت اجتماعی مدارس بر سازگاری تحصیلی: اثر میانجی رضایت از مدرسه، امیدواری و خودکارآمدی دانش­آموزان. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی. 4 (13)، 68-57.

قربانیان، الهام؛ محمدلو، هادی؛ خانبانی، مهدی و یوسفی­کیا، مجتبی. (1395). پیش­بینی سازگاری اجتماعی و مقبولیت اجتماعی بر اساس سبک­های دلبستگی در دانش­آموزان دختر 12-10 ساله دوره ابتدایی شهر تهران. دانش و پژوهش در روان­شناسی کاربردی. 17 (1)، 106-99.

کوشکی، شیرین؛ حسینقلی، فاطمه؛ فرزاد، ولی­اله و افتخارزاده، سید فرهاد. (1397). الگوی ساختاری سازگاری تحصیلی در دانش­آموزان نوجوان پسر بر اساس ویژگی­های شخصیتی و حمایت اجتماعی ادراک شده: نقش واسطه­ای راهبردهای خودتنظیمی. دوفصلنامه علمی- پژوهشی شناخت اجتماعی. 7 (2)، 50-27.

گرجین­پور، فاطمه و برزگر، مجید. (1401). اثربخشی آموزش خودکارآمدی بر تنظیم شناختی هیجان و استرس تحصیلی دانش­آموزان دختر دوره متوسطه دوم. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه. 13 (49)، 118-105.

مرتضایی، علی؛ ایرانمنش، زهرا؛ رباطی، فاطمه السادات و منظری توکلی، وحید. (1400). اثربخشی آموزش راهبردهای هیجان­مدار بر خودکارآمدی تحصیلی و سازگاری تحصیلی دانش­آموزان. پژوهش­های کاربردی روانشناختی. 12 (4)، 378-363.

ناظمی­پور، بهروز؛ رحیمی نژاد، عباس و حجازی، الهه. (1395). رابطه سبک­های هویت با مؤلفه­­های سازگاری دانش­آموزان : بررسی نقش واسطه­ای تعهد. فصلنامه روان­شناسی تربیتی. 12 (42)، 21-1.

وجودی، خاطره. (1391). بررسی رابطه بین سبک اسناد، استرس تحصیلی و سهل انگاری تحصیلی در دانش­آموزان دوره متوسطه و بررسی آن از دیدگاه والدین. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

Abarashi, A., Hosseini, S. Y. (2012). Structural equation modeling. Publisher: Sociologists [In Persian].

Agolla, J. E., & Ongori, H. (2009). An assessment of academic stress among undergraduate students: The case of University of Botswana.‏ Educational Reserch and Review. 4 (2), 63-70.

Ahmadi, P. (2015). A comparative study of the structural relationships of academic self-efficacy, academic identity, emotional intelligence and academic performance in normal and gifted female students of the first grade of high schools in Tabriz. Master's thesis. Faculty of Literature and Humanities. Urmia University [In Persian].

Ali, A., Ahmad, M., & Khan, S. (2018). Social and Academic Adjustment of the University Students. Global Social Sciences Review. 3 (3), 378-394.‏

Anderson, J. R., Guan, Y., & Koc, Y. (2016). The academic adjustment scale: Measuring the adjustment of permanent resident or sojourner students. International Journal of Intercultural Relations. 54, 68-76.

Ang, R. P., & Huan, V. S. (2006). Academic expectations stress inventory: Development, factor analysis, reliability, and validity. Educational and Psychological Measurement. 66 (3), 522-539.‏

Aryanpour, H. R., Hejazi, E., Ejeei, J. & Gholamali Lavasani, M. (2019). Academic identity of Iranian students: a qualitative study. Journal of psychology. 23 (3), 234-253 [In Persian].

Azizinezhad, B. (2016). The Role of the Social Support of Schools on Academic Compatibility of the Students: by Effect of Mediating Satisfaction of the School, Hopefulness and Self-Efficacy of Students. Research in School and Virtual Learning. 4 (13), 57-68 [In Persian].

Baumrind, D. (1991). Parenting styles and adolescent development. In J. Brooks-Gunn, R. M. Lerner, & A. C. Petersen (Eds.), The encyclo-pedia on adolescence (pp. 746- 758). New York: Garland Publishing.

Bronfenbrenner, U. (1992). Ecological systems theory. Jessica Kingsley Publishers.

Chee, C. L., Shorty, G., & Robinson Kurpius, S. E. (2019). Academic stress of Native American undergraduates: The role of ethnic identity, cultural congruity, and self-beliefs. Journal of Diversity in Higher Education. 12 (1), 65- 73.

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2013). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum.

Eslami, F. (2019). The relationship academic identity, academic self-concept and the meaning of education with students' academic stress. Master's thesis. Islamic Azad University, Ardabil Sciences and Researches Branch [In Persian].

Gadzella, B. M., & Baloglu, M. (2001). Confirmatory factor analysis and internal consistency of the Student-life Stress Inventory. Journal of Instructional Psychology. 28 (2), 84-84.‏

Ghorbanian, E., Mohammdlo, H., KHanbani, M., & Yousefikia, M. (2016). Predicting Social Adjustment and Social Desirability Based on Attachment Styles among Female 10-12 year-old Elementary Students in Tehran. Knowledge & Research in Applied Psychology. 17 (1), 99-106 [In Persian].

Gorjinpour, F., & Barzegar, M. (2022). The Effectiveness of Self-Efficacy Training on Emotional Cognitive Adjustment and Student's Stress in Secondary School Students. Quarterly Journal of Woman and Society. 13 (49), 105-118 [In Persian].

Hosseingholi, F., Kooshki, S., Farzad, V., & Eftekharzadeh, S. F. (2018). Modeling of Academic Adjustment in Boy Students Based on Causal Relationships of Personality Traits & Perceived Social Support with Mediating Self-Regulated Learning. Social Cognition. 7 (2), 27-50 [In Persian].

Jamehbozorgi, M., Rahiminezhad, A., & Hejazi, E. (2020). Relationship of identity dimensions, academic identity statuses to academic adjustment in first year students. Indian Journal of Positive Psychology. 11 (1), 8-11.

Kai-Wen. (2010). A study of stress sources among college students in Taiwan. Journal of academic and business ethics. 1 (7), 1-8.

Klink, J. L., Byars‐Winston, A., & Bakken, L. L. (2008). Coping efficacy and perceived family support: potential factors for reducing stress in premedical students. Medical education. 42 (6), 572-579.‏

Mortezaii, A., Iranmanesh, Z., Robati, F., & Manzari Tavakoli, V. (2022). The Effectiveness of Teaching Emotion-Oriented Strategies on Students’ Academic Self-Efficacy and Academic Adjustment. Journal of Applied Psychological Research. 12 (4), 363-378 [In Persian].

Nazemipour, B., Rahiminezhad, A., & Hejazi, E. (2016). Relationship between Identity Styles with Students Adjustment Components: the Mediating Role of Commitment. Educational Psychology. 12 (42), 1-21 [In Persian].

Pasbani, R., Shokri, O. & Pourshahriar, H. (2015). The mediating role of academic stress on the relationship between fear of negative evaluation and emotional well-being in gifted and non- gifted adolescents. Contemporary Psychology. 10 (1), 57-72 [In Persian].

Pettus, K. R. (2006). The relationship of parental monitoring to community college student adjustment and achievement: differences by gender, ethnicity, parental education level, and student residence. University of South Carolina.

Puolakanaho, A., Lappalainen, R., Lappalainen, P., Muotka, J. S., Hirvonen, R., Eklund, K. M., ... & Kiuru, N. (2019). Reducing stress and enhancing academic buoyancy among adolescents using a brief web-based program based on acceptance and commitment therapy: a randomized controlled trial. Journal of youth and adolescence. 48, 287-305.‏

Ravan, A., Samavi, A., Javdan, M., & Hajializadeh, K. (2020). Modeling the relationships among academic identity, psychological sense of school membership, and teacher support: The mediating role of academic adjustment in academic performance. Avicenna Journal of Neuro Psycho Physiology. 7 (4), 217-224.

Roeser, R. W., & Lau, S. (2002). On academic identity formation in middle school settings during early adolescence. In T. M. Brinthaupt & R. P.Lipka (Eds.), Understanding early adolescent self and identity: Applications and interventions (pp. 91–131). Albany: State University of New York Press.

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary educational psychology. 25 (1), 54-67.‏

Salaam, B., & Mounts, N. S. (2016). International note: Maternal warmth, behavioral control, and psychological control: Relations to adjustment of Ghanaian early adolescents. Journal of adolescence. 49, 99-104.‏

Satir, V., Banmen, J., Gerber, J., and Gomori, M. (1991). The Satir Model: Family Therapy and Beyond. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books.

Seaward, B. L. (2018). Managing Stress; Principles and Strategies for Health and Well-Being. Cathy L. Esperti: Boulder, Colorado.

Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D (2003). Mindfulness training and problem formulation. Clinical psychology: Science and practice. 10 (2), 157-160.

Satir, V. (1970). Humanization in family psychology, translated by: Behrouz Birshak (2009). Tehran: Roshd Publications [In Persian].

Sheikh-ol-eslami, A. & Abbaszadeh, V. (2019). The relationship diffusion, foreclosure, moratorium and academic achievement identity with students' academic adjustment. The first national conference of Tomorrow School. Mohaghegh Ardabili University, Ardabil [In Persian].

Shumaker, R., & Wood, J. L. (2016). Understanding first-generation community college students: An analysis of covariance examining use of, access to, and efficacy regarding institutionally offered services. The Community College Enterprise. 22 (2), 9-17.‏

Tabatabaei, Z., Kazemi, S., Rezaei, A., & Kouroshnia, M. (2020). The causal model of academic adjustment based on personality traits with the mediating role of goal orientation. Psychological Methods and Models. 10 (38), 203-224 [In Persian].

Talebian Sharif, J., Gerzin, Z., & Dargahi, M. (2003). Investigating the relationship between intelligence and identity base in high school and pre-university female students of districts 5 and 6 of Mashhad. Journal of Educational Sciences and Psychology of Ferdowsi University of Mashhad. 4 (1), 256-280 [In Persian].

Tan, J. B., & Yates, S. (2011). Academic expectations as sources of stress in Asian students. Social Psychology of Education. 14, 389-407.‏

Verner-Filion, J., & Vallerand, R. J. (2016). On the differential relationships involving perfectionism and academic adjustment: The mediating role of passion and affect. Learning and Individual Differences. 50, 103-113.

Vijayakumar, N., de Macks, Z. O., Shirtcliff, E. A., & Pfeifer, J. H. (2018). Puberty and the human brain: Insights into adolescent development. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 92, 417-436.‏

Vojoudi, KH. (2012). Examining the relationship between attribution style, academic stress and academic procrastination in secondary school students and examining it from the perspective of parents. Master's thesis. Allameh Tabatabaei University [In Persian].

Was, C. A., & Isaacson, R. M. (2008). The development of a measure of academic identity status. Journal of Research in Education. 18 (3), 94-105.‏

Yoder, N., Darling-Churchill, K., Colombi, G. D., Ruddy, S., Neiman, S., Chagnon, E., & Mayo, R. (2017). Reference Manual on Making School Climate Improvements. School Climate Improvement Resource Package. National Center on Safe Supportive Learning Environments.

Yoo, H. C., Miller, M. J., & Yip, P. (2015). Validation of the internalization of the Model Minority Myth Measure (IM-4) and its link to academic performance and psychological adjustment among Asian American adolescents. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology. 21, (2), 237-246.