تحلیل میزان تاب آوری اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان اردبیل)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 13، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 187-197   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

کیومرث خداپناه^*

استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: وقوع مخاطرات طبیعی از جمله زلزله با توجه به شرایط محیطی و جغرافیایی کشور همواره منجر به آسیب­های جدی مالی و تلفات انسانی گسترده ­ای گردیده است و در راستای کاهش اثرات آن، توجه به رویکرد تاب آوری مطرح شده است.
هدف: هدف تحقیق حاضر تحلیل میزان تاب آوری اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سکونتگاه­های روستایی بخش مرکزی شهرستان اردبیل در برابر زلزله است.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر، با توجه به ماهیت مسئله و موضوع مورد بررسی، از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی  می­باشد. جامعه آماری تحقیق 36 روستای بالای 20 خانوار و بیشتر بخش مرکزی شهرستان اردبیل می­باشند که براساس روش کوکران، 365 سرپرست تعیین و به شیوه تصادفی ساده به تعداد خانوارهای روستایی توزیع و تکمیل شد. روایی صوری پرسشنامه به وسیله 30 نفر از متخصصان و کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. میزان پایایی کل به وسیله آلفای کرونباخ 9/0 برآورد گردید.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: روستای بالای 20 خانوار  بخش مرکزی شهرستان اردبیل می­باشند.
یافته ­ها: یافته­ ها حاکی از آن است که، از نظر تاب آوری بعد اجتماعی دارای وضعیت بهتری نسبت به بعد اقتصادی می­باشد. همچنین سنجش تاب آوری اقتصادی نشان داد که معرف میزان درآمد حاصله برای جبران خسارت­های وارده با مقدار90/3 بالاترین و معرف میزان رضایت از درآمد شخصی خود با مقدار24/2 کمترین میانگین را دارد. سنجش تاب آوری اجتماعی و فرهنگی نشان داد که معرف­های میزان همبستگی بین مردم در صورت وقع زلزله، میزان رضایت مندی از دسترسی به پزشک به ترتیب با 31/17 و 70/15 بالاترین و معرف­های رضایت مندی از بیمه کردن مساکن و میزان امید به آینده در صورت وقوع زلزله به ترتیب با 25/22- و 21/14- دارای میانگین کمتر از حد مطلوب آزمون می­باشند.
 نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت تاب آوری شاخص­های اقتصادی روستاهای مورد مطالعه در برابر زلزله پایین­تر از سطح متوسط قرار دارد و تفاوت معناداری در بین روستاها وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل؛ مخاطرات طبیعی؛ تاب آوری؛ زلزله؛ اردبیل

مراجع

ایمانی، بهرام و محمدی مشکول، علی. (1397). تحلیل رابطه ما بین سرمایه معیشتی و تاب آوری مناطق روستایی در مقابل خشکسالی مطالعه موردی:­روستاهای شهرستان اردبیل. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، 7(4)، 164-147.

بدری، سیدعلی؛ کریم­زاده، حسین؛ سعدی، سیما و کاظمی، نسرین. (1398). تحلیل تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی: شهرستان مریوان. نشریه تحلیل مخاطرات محیطی، 6(1)، 16-1.

بذرافشان، جواد؛ طولابی نژاد، مهرشاد و طولابی­نژاد، میثم. (1397). تحلیل فضایی تفاوت­های تاب­آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهرستان پلدختر). فصلنامه پژوهش­های روستایی، 9(1)، 135-119.

برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه وجعفری، نسرین. (1396). سنجش تاب­آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله (مطالعه موردی دهستن معجزات در شهرستان زنجان). مجله پژوهش و برنامه­ ریزی روستایی، 6(1)، 97-81.

بسطامی­نیا، امیر؛ رضایی، محمدرضا و سرایی، محمدحسین. (1397). تبیین و تحلیل تاب­آورى اجتماعى براى مقابله با سوانح طبیعى. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 3(8)، 224-209.

پودینه، محمدرضا؛ یادگاری­فر، فاطمه و رشیدی، سعیده. (1397). بررسی و سنجش میزان تفاوت تاب­آوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی شهرستان زاهدان. نشریه کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، 7(1)، 203-179.

حاجی­زاده، فاضل و ایستگلدی، مصطفی. (1397). تحلیلی بر تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان لامرد). مجله مدیریت مخاطرات محیطی، 5(1)، 83-67.

حیدری ساربان، وکیل. (1399). تحلیل اثرات سرمایه اجتماعی بر بهبود تاب­آوری روستاییان پیرامون مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: دهستان ازومدل شمالی، شهرستان ورزقان). فصلنامه مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(1)، 132- 117.

داداش­پور، هاشم و عادلی، زینب. (1397). سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه شهری قزوین. دو فصلنامه مدیریت بحران، 4(8)، 84-73.

شایان، محسن؛ پایدار، ابوذر و بازوند، سجاد. (1396). تحلیل تأثیرات ارتقای شاخص­های تاب­آوری برپایداری سکونتگاه­های روستایی در مقابل سیلاب (مطالعه موردی نواحی روستایی شهرستان زرین دشت). مجله مدیریت مخاطرات محیط طبیعی، 4(2)، 121-103.

شکری فیروزجاه، پری. (1397). سنجش میزان تاب­آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر بابل). فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه­های انسانی، 13(3)، 678-663.

صادق­لو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاه­های روستایی برتاب­آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، 3(2)، 44-37.

 فخر قاضی، منا؛ پوررمضان، عیسی و مولائی هشجین، نصرالله. (1401). تاب­آوری اقتصادی سکونتگاه­های روستایی شهرستان آوج در برابرمخاطرات محیطی با تاکید بر زلزله. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 11(3)، 76-57.

فراهانی، حسین و عباسی، فریبا. (1402). تحلیل مؤلفه­های تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر خطر وقوع زلزله (مطالعه موردی: شهرستان ایجرود، استان زنجان). فصلنامه مطالعات برنامه ­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 18(1)، 224-211.

کاظمی، داوود و عندلیب، علیرضا. (1396). ارزیابی مؤلفه ­های مؤثر تاب­آوری اجتماعی سکونتگاه­های روستایی در شرایط بحرانی. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 36(158)، 145-131.

محمدی یگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی و کریم­پور، ناهید (1394). بررسی تاب‌آوری خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی، مطالعة موردی: دهستان ترجان، شهرستان سقز، دومین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، 256.

مرکز آمار ایران. (1395). شناسنامه آبادی­های کشور.  شهرستان اردبیل در سال‌ 1395. تهران: مرکز آمار ایران.

مودودی ارخوندی، مهدی؛ برومند، ریحانه و اکبری، ابراهیم. (1399). تبیین تاب­آوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب. مجله مخاطرات محیط طبیعی، 9(23)، 172-151.

میرزاعلی، محمد؛ نظری، عبدالحمید و اونق، مجید. (1397). سنجش ابعاد کالبدی تاب­آوری جوامع روستایی در مواجهه با سیل مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود. نشریه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 3(7)، 131-111.

نوری، سیدهدایت الله و سپهوند، فرخنده. (1395). تحلیل تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان شیروان شهرستان بروجرد). فصلنامه پژوهش­های روستایی، 7(2)، 285-272.

Bobbert, M. Duwel., & K. Jax, editors. (2002).Umwelt – Ethik–Recht. Francke Verlag. Tübingen, Germany, 160-181.

Buckle, P., Marsh, G., & Smale, S. (2001). Assessing Resilience and Vulnerability: Principles, Strategies and Actions. Australia: Victorian Government Publish.

Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J., & Abel, N. (2001). From metaphor to measurement: Resilience of what to what? Ecosystems, 4(8), 765-781.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C.G., Evans, E., Tate, E.C., & Webb, J. (2008-a). Community and Regional Resilience: Perspectives from Hazards, Disasters and Emergency Management. CARRI Research Report.1, Hazards and Vulnerability Research Institute.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C.G., Evans, E., Tate, E.C., & Webb, J. (2008-b). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(4), 598- 606.

Cutter. S. L., Ash. K. D., & Christopher T. Emrich. (2016). Urban–Rural Differences in Disaster  esilience. Annals of the American Association of Geographers, 106(6), 1236- 1252.

Davis, I., & Izadkhah, Y. O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International, 31(1), 11-21.

Eser, U. (2002). Der Wert der Vielfalt: Biodiversität zwischen Wissenschaft. Politik und Ethik, in M.Folke, C. (2006). Resilience: The emergency of a perspective for social ecological systems analyses. Global Environmental change, No.16, 253-267.

Herreria, E., Byron, I., Kancans, R., & Stenekes, N. (2006). Assessing dependence on water for agriculture and social resilience. Canberra: Bureau of Rural Sciences.

Normandin J.-M., Therrien M.-C., & Tanguay G.A, (2011). City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41st Conference, New Orleans.

Suarez, M., Gomez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability, 8(8), 1- 19.

Tobin, G. A. (1999). Sustainability and community resilience: The holy grail of hazards planning? Environmental Hazards, 1(1), 13-25.