نقش متغیرهای جغرافیایی منطقه از نظر کرامت انسانی در برنامه‌ریزی شهری (نمونه مطالعاتی: محله‌ی حکیمیه و محله خیابان ایران شهر تهران)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 58، خرداد 1402، صفحه 30-59   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

رضا مطهر¹؛ سید عبدالهادی دانشپور²؛ محمدصالح شکوهی بیدهندی^{* 3}

¹پژوهشگر دکتری شهرسازی دانشکده مهندسی معماری وشهر سازی دانشگاه علم وصنعت ایران،تهران ، ایران

²دانشیار شهر سازی،دانشکده مهندسی معماری وشهرسازی، دانشگاه علم وصنعت ایران ،تهران ،ایران

³استادیار شهر سازی،دانشکده مهندسی معماری و شهر سازی ،دانشگاه علم وصنعت ایران،تهران،ایران

چکیده

محلات قدیمی و سنتی ایران با نوسازی‌های بی‌برنامه و تقلیدی و بدون توجه به توانمندسازی آنان در طرح‌های فرادست برخی کیفیات خود را از دست داده‌اند. بسیاری از این محلات از هسته‌های اولیه شکل‌گیری شهرها در طول تاریخ بوده‌اند اما امروزه به نظر می‌رسد می‌توان شاهد تنزل معیارهای کرامت انسانی در محلات و به دنبال آن بروز مشکلات در آن‌ها داد. این پژوهش با بررسی یک نمونه محله‌ی قدیمی و یک نمونه محله‌ی نوساز به‌دنبال آن است که بتواند به این پرسش‌ها پاسخ دهد که متغیرهای جغرافیایی منطقه از نظر کرامت انسانی در برنامه‌ریزی شهری چه نقشی دارند و آیا برنامه‌ریزی‌ نوسازی محلات در تحقق حفظ و ارتقاء معیارهای این مهم نسبت محلات قدیمی در حفظ موفق باشند؟ با توجه به موضوع و هدف، این پژوهش توسعه‌ای بوده و روش تحقیق آن تطبیقی است. جهت تدوین چارچوب نظری از روش اسنادی استفاده شده است. بدین منظور، ابتدا معیارهای کرامت انسانی با استناد به آثار اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان تبیین می‌گردد. سپس جهت سنجش هر یک از متغیرها، تعدادی گویه و سوال تدوین شده که پرسشنامه‌ای نیمه ساخت‌یافته تشکیل می‌دهند. پس از تأیید روایی و پایایی، این پرسش‌نامه در دو محله به صورت تطبیقی سنجیده می‌شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد؛ محله جدید حکیمیه که بر اساس الگوی ساخت و ساز معاصر نوسازی شده است به اعتلای هیچ یک از این معیارها منجر نشده است و معیارهای کرامت انسانی در محله سنتی و قدیمی خیابان ایران بیشتر از محله نوساز حکیمیه محقق شده است.

کلیدواژه‌ها

کرامت انسانی؛ محله؛ متغیرهای جغرافیایی؛ تهران؛ برنامه‌ریزی شهری

مراجع

آشور ماهانی، عباس، (1392)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، کرامت انسانی از دیدگاه استاد مرتضی مطهری و علامه محمد تقی جعفری، دانشگاه مازندارن، دانشکده الهیات.

آقاداداشی، رسول، (1393)، حقوق بشر از دیدگاه شهید مطهری (ره) بخش اول: مبانی حقوق بشر، پژوهشکده شورای نگهبان، دفتر مطالعات حققوق ملت: ص 1-36.

جعفری تبریزی، محمد جعفر (1370)، حق کرامت انسانی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، دوره 27، شماره 0، ص 98-77.

خانزاده، امیرسالاری (1394)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد تدابیر پیامبر (ص) جهت اعتلای کرامت انسانی، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده ادبیات، زبان­های خارجی و تاریخ.

رادمهر، مهسا (1390) ،جایگاه کرامت انسانی در معماری اسلامی، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز.

رحیمی نژاد، اسمعیل، (1390)، نگرش اسلامی به کرامت، فصلنامه اندیشه­های حقوق عمومی، دوره 1، شماره 2، ص 126-113.

سبک‌خیز، مریم؛ شیعه، اسماعیل (1402)، تحلیل نقش مفهوم جامعه‌پذیری شهری در فضای همگانی شهر بر مبنای جایگاه کرامت انسانی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، دوره 23، شماره 68، صص 148-137.

سیدی­نیا، سید اکبر، (1387)، کرامت انسانی و اقتصاد، فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد اسلامی، دوره 8، شماره 29، ص 141-111.

شکوهی بیدهندی، محمدصالح؛ مطهر، رضا (1399)، ارزیابی جایگاه کرامت انسانی (مبتنی بر آرای امام موسی صدر) در سیاست‌گذاری نوسازی شهری، مجله پژوهش‌های معماری اسلامی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دوره 8، شماره 1، ص 81-63.

صالحی، محمدرضا؛ عباسی، محمود، (1390)، کرامت انسانی فصل الخطاب اندیشه­های دینی و تفکرات اخلاقی، فصلنامه اخلاق پزشکی، دوره 5، شماره 16، ص 78-39.

علیخانی، علی اکبر، (1385)، کرامت انسانی و خشونت در اسلام، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 1، شماره 3، ص99-121.

فلسفی، علی؛ معمارزاده، غلامرضا، موسی­خانی، محمد و الوانی، سید مهدی، (1395)، ارائه­ی الگوی کرامت انسانی، فصلنامه مدیریت اسلامی، دوره 24، شماره 4، ص 74-43.

کیانی، اکبر، رئیسی، احمد (1393)، بررسی جایگاه کرامت انسانی در برنامه­ریزی شهری و شهرسازی اسلامی، همایش معماری و شهرسازی اسلامی.

کیانی، اکبر؛ رئیسی، احمد (1392)، مقدمه بررسی جایگاه کرامت انسانی در برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی اسلامی، دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز.

محقق داماد، مصطفی (1396)،جایگاه «اصل کرامت انسانی» در اجتهاد شیعی، پایگاه تحلیل و اطلاع­رسانی فرهنگ و علوم انسانی.

محمودی، وحید؛ نیری، شهرزاد؛ پورعزت، علی اصغر (1393)، بازپردازی شاخص‌های توسعه قابلیت‌های انسانی در پرتو فرمان امام­ علی (ع) به مالک اشتر، فصلنامه مدیریت ­بازرگانی، دانشگاه تهران، دوره 6، شماره 1، ص 186- 167.

مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1401.

مطهر، رضا؛ دانشپور، سیدعبدالهادی؛ شکوهی‌بیدهندی، محمدصالح (1401)، بررسی تطبیقی معیار‌های کرامت انسانی به عنوان یکی از ویژگی­های شهر مطلوب اسلامی در محله­های نوساز و قدیمی؛ (مورد پژوهشی: محله­های حکیمیه و خیابان ایران شهر تهران)، نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی، سال 10، شماره 34، صص 100-79.

موسوی، سید احمد (1385)، برنامه­ریزی توسعه محله­ای با تأکید بر سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: کوی طلاب شهر مشهد)، پایان­نامه دوره کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای)، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر.

میراحمدی، منصور؛ کمال گوکی، محمد، (1393)، تحلیل مفهوم کرامت انسانی در اندیشه سیاسی شیعه: مطالعه موردی اندیشه امام خمینی(ره)، فصلنامه «پژوهشنامه انقلاب اسلامی»، دوره 3، شماره 10، ص 50-27.

میرسپاسی، ناصر؛ معمارزاده، غلامرضا؛ نجف بیگی، مهدی و علی­زاده، مهدی (1392) ، معرفی الگوی ارزشی سازمان­های دولتی ایران، فصلنامه مدیریت سازمان­های دولتی، دوره 1، شماره 2، ص 70-53.

نقیبی، سیدابوالقاسم (1391)، مولفه­های کرامت انسانی از منظر قرآن، فصلنامه سراج منیر، دوره 2، شماره 8، ص 46-61.

یدالله پور، بهروز؛ مؤدب، سید رضا (1393)، کرامت انسان و الزامات آن از منظر قرآن کریم، مجله مطالعات تفسیری، شماره 17، ص 90-75.

Aghadadashi, Rasoul, (2014), Human Rights from the Perspective of Motahari, Part One: Fundamentals of Human Rights, Research Institute of the Guardian Council, Nation Law Office: Pp. 1-36, [in Farsi].

Alikhani, Ali Akbar, (2006), Human Dignity and Violence in Islam, Journal of Political Science, No. 3, Pp. 99-121, [in Farsi].

Andorno, Roberto, (2009),  Human dignity and human rights as a common ground for a global bioethics, Journal of Medicine and Philosophy,Pp: 223-240.

Ashour Mahani, Abbas, (2013), Master's thesis, human dignity from the perspective of Morteza Motahhari and Mohammad Taghi Jafari, Mazandaran University, Faculty of Theology, [in Farsi].

De Baets, Antoon, (2007), A Successful Utopia: The Doctrine of Human Dignity, Historein, vol 7. Pp: 71- 85.

De Koninck, Thomas (2009), Protecting Human Dignity in Research Involving Humans, J Acad Ethics, 7: 17–25.

Dehkhoda, Ali Akbar (2006); Persian Dictionary, Vol. 11, first edition, Tehran; Tehran University Press, [in Farsi].

Dortaj, Fattaneh, Mohammad Rezaei, Mohammad, (2016), Fundamentals of Human Dignity from Mulla Sadra's Perspective, Philosophy of Religion, Volume 13, Number 4, Pp. 553-578, [in Farsi].

Falsafi, Ali; Memarzadeh, Gholamreza, Mousakhani, Mohammad and Alvani, Seyed Mehdi, (2016), Presentation of the Model of Human Dignity, Journal of Islamic Management, Vol. 4, Year 24, No. 4, Pp. 43-74, [in Farsi].

Giesinger, Johannes, (2012), Kant on Dignity and Education, Educational Theory, Volume 62 Number 6, Pp: 609-620.

Griffin-Heslin, Vanessa Lynne, (2005), An analysis of the concept dignity, Accident and Emergency Nursing,13, 251–257.

Habib Zadeh, Tavakol, Farajpoor Asl Marandi, Aliasghar, (2016),  Human dignity and the enjoyment of human rights and citizenship enshrined in the Constitution of the Islamic Republic of Iran, Quarterly Journal of Public Legal Studies, Volume 46, Number 1, Pp. 115-137, [in Farsi].

Heidari Noshahr,  Mehri; Nazarian, Asghar, (2010), Study of Effective factors on Ghetto and its reflex considering Urban Services Applications (The Case study: Yazd city), Quarterly Geography  Journal of Terriotory (Sarzamin), Volume 8, issue3, Autumn 2011, Pages 31-50, [in Farsi].

Jaffri Tabrizi, Mohammad Taghi, (2001), The Right to Human Dignity, Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Article 6, Volume 27, Number 0 - Sequential Issue 1145, Winter 1991, pp. 98-77, [in Farsi].

Kayani, Akbar; Raisi, Ahmed (2012), introduction to the study of the place of human dignity in urban planning and Islamic urban planning, the second national conference on Islamic architecture and urban planning, Tabriz, [in Farsi].

Khanzadeh Amirsallari, Samaneh, (2015), The Prophet's measures to promote human dignity, Master's thesis, [in Farsi].

Killmister, S. (2016), Dignity, Torture, and Human Rights. Ethic Theory Moral Prac 19, pp. 1087–1101. https://doi.org/10.1007/s10677-016-9725-6.

Kiani, Akbar, Raeisi, Ahmad (2014), A Study of the Place of Human Dignity in Urban Planning and Islamic Urban Planning, Conference on Islamic Architecture and Urban Planning, [in Farsi].

Leget, Carlo, (2013), Analyzing dignity: a perspective from the ethics of care, Med Health Care and Philos.

Mahmoudi, Vahid; Nayyeri, Shahrzad; Pourezzat, Ali Asghar (2014), Reconstruction of Human Capabilities Development Indicators in the Light of Imam Ali's Command to Malik Ashtar, Business Management Quarterly, University of Tehran, School of Management, Volume 6, Number 1, Spring, Pp. 186-167, [in Farsi].

Mir Ahmadi, Mansour, Kamal Goki, Mohammad, (2014),  Analysis of the Concept of Human Dignity in Shiite Political Thought: A Case Study of Imam Khomeini's Thought, Scientific-Research Quarterly "Research Journal of the Islamic Revolution", Third Year, No. 10, pp. 27-50, [in Farsi].

Mirahmadi, Mansour; Kamalgouki, Mohammad, (2014), Analysis of the Concept of Human Dignity in Shiite Political Thought: A Case Study of Imam Khomeini's Thought, Journal of the Islamic Revolution Research", Third Year, No. 10, Pp. 27 -50, [in Farsi].

Mirsapasi, Nasser; Memarzadeh, Gholamreza; Najafbeygi, Mehdi and Alizadeh, Mahdi (2013), Introducing the value model of Iranian government organizations, Quarterly Journal of Public Organization Management, First Year, No. 2, Pp. 70-53, [in Farsi].

Mohaghegh Damad, Mostafa, (2017), The place of "the principle of human dignity" in Shiite ijtihad, in today's culture: the base of analysis and information of culture and humanities, [in Farsi].

Motahhar, Reza; Daneshpour, Seyed Abdolhadi; Shokouhibidehndi, Mohammad Saleh A Comparative Study of Human Dignity Criteria in the New and Old Neighborhoods of Hakimieh and Iran Street of Tehran, Islamic architecture research, Vol. 10, No. 34, pp. 79-100, [in Farsi].

Mousavi, Seyyed Ahmad (2006), Neighborhood Development Planning with Emphasis on Social Capital (Case Study: Kouye-Tollab, Mashhad), Master's Degree Program in Urban Planning (Urban and Regional Planning), University Tarbiat Modares, Faculty of Art, [in Farsi].

Naqibi, Seyed Abolghasem (2012), Components of Human Dignity from the Perspective of the Holy Quran, Siraj Monir Quarterly, Second Year, No. 8, Pp. 46-61, [in Farsi].

Nordenfelt, Lennart, (2004), the Varieties of Dignity, Kluwer Academic Publishers, Health Care Analysis, Vol. 12, No. 2.

Radmehr, Mahsa (2010), the place of human dignity in Islamic architecture, the first national conference of Islamic architecture and urban planning, Tabriz.

Rahiminejhad, Ismail, (2011), Islamic Attitude to Dignity, First Year, Second Issue, Pp. 113-126, [in Farsi].

Salehi, Mohammad Reza; Abbasi, Mahmoud, (2011), Human Dignity, The base of Religious Thoughts and Moral Thoughts, Quarterly Journal of Medical Ethics, N5, P.16, [in Farsi].

Schulman, Adam, (2009), Bioethics and the Question of human rights University of Notre Dame Press.

Sevakhaiz, Maryam; Shia, Ismail (2023), Analysis of the role of the concept of urban socialization in the public space of the city based on the position of human dignity, Applied Research Journal of Geographical Sciences (Geographical Sciences), Volume 23, Number 68, pp. 137-148, [in Farsi].

Seyyedinia, Seyed Akbar, (2008), Human Dignity and Economics, Journal of Islamic Economics, Vol. 8, No. 29, [in Farsi].

Shokouhibidehndi, Mohammad Saleh; Motahhar, Reza (2020), Evaluation of the position of human dignity (based on the views of Imam Musa Sadr) in urban renewal policy, Islamic architecture research, Vol. 8, No. 1, Pp. 63-81, [in Farsi].

Statistical Center of Iran (2023), General Census of Population and Housing, [in Farsi].

Sulmasy, D.P, (2013), the varieties of human dignity: a logical and conceptual analysis, Med Health Care and Philos.

Taheri, Abolghasem, (2005), Human Dignity in the Thought of Imam Ali (P.B.U.H), Religious Research, First Year, Second Issue, Pp. 111-137, [in Farsi].

Tehran Municipality website, www.tehran.ir [accessed in 2019] , [in Farsi].

Varelius, Jukka, (2012), Two Challenges for Dignity as an Expressive Norm, Crime Law and Philosophy, 6:327-340.

Yadollapoor, Behroz, Moadeb, Seyed Reza, (2014), Human Dignity and Its Requirements from the Perspective of the Holy Quran, Interpretive Studies Quarterly,Fifth year, No. 17, Pp. 90-7, [in Farsi]